Przedsiębiorstwa państwowe
Organizację i działalność przedsiębiorstw państwowych regulują ustawy o przedsiębiorstwach państwowych oraz ustawa o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego (25 września 1981).
Przedsiębiorstwo państwowe jest jedną z form organizacyjno-prawnych prowadzenia działalności gospodarczej przez państwo. Jest to samodzielny, samorządny i samofinansujący się podmiot posiadający osobowość prawną. Przedsiębiorstwo państwowe jest przedsiębiorca, co wynika także z art. 4 ustawy o swobodzie dz. Gosp. : działalność ta ma charakter zarobkowy, jest realizowana w imieniu i na rachunek przedsiębiorstwa, zawodowo, w sposób zorganizowany i ciągły, w zakresie działalności wytwórczej, budowlanej, usługowej i handlowej oraz poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin.
Jest to niezależny do SP podmiot obrotu gospodarczego. Nie stanowi elementu struktury organizacyjnej SP, ponosi odpowiedzialność za skutki własnej działalności odrębnie od SP.
Istnieje grupa przedsiębiorstw państwowych funkcjonujących na podstawie ustaw szczególnych z licznymi modyfikacjami: port lotniczy oraz zakład unieszkodliwiania promieniotwórczych odpadów na podstawie ustawy prawo atomowe.
Organem założycielskim jest najczęściej wojewoda, inne centralne organy administracji publicznej, NBP i banki państwowe. Organem założycielskim nie może być organ przedsiębiorstwa państwowego, który jest reprezentantem SP. Przedsiębiorstwo państwowe działa na podstawie 3 zasad:
1. Zasada samodzielności oznacza przyznanie organowi przedsiębiorstwa państwowego uprawnień do podejmowania decyzji i organizowania wszelkich spraw związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo państwowe występuje w obrocie we własnym imieniu i na własnych rachunek, może także nabywać i zaciągać zobowiązania oraz posiada zdolność sądową, czyli może pozywać i być pozywanym. Gwarancje samodzielności stanowi posiadanie osobowości prawnej i wydzielonego majątku ze SP, a ingerencja ze strony organów państwowych jest wyłączona z wyjątkiem przypadków wskazanych w ustawie.
2. Zasada samorządności wyraża się poprzez instytucje samorządu załogi. Oznacza to udział załogi przedsiębiorstwa w jego zarządzaniu realizowany w dwojaki sposób:
a) bezpośredni- poprzez referendum pozwalające załodze wypowiedzieć się we wszystkich istotnych sprawach przedsiębiorstwa;
b) pośredni- przez organy samorządu załogi, tj. ogólne zebranie pracowników (delegatów) i Radę Pracowniczą.
Podmioty te pełnią podwójną rolę: organów samorządu i organów przedsiębiorstwa. Kompetencje samorządu załogi są następujące:
- stanowienie o istotnych sprawach przedsiębiorstwa;
- wyrażanie opinii, podejmowanie inicjatywy i zgłaszanie wniosków;
- sprawowanie kontroli nad działalnością przedsiębiorstwa.
3. Zasada samofinansowania oznacza, że zgodnie z art. 53 UoPP przedsiębiorstwo pokrywa wszelkie wydatki z własnych dochodów w oparciu o zasadę rachunku ekonomicznego i racjonalnej gospodarki. Samofinansowanie oznacza również niedopuszczalność władczej ingerencji państwa w finanse przedsiębiorstwa. Zasada ta została sprecyzowana w ustawie o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych. Nie przestrzeganie tej zasady może mieć daleko idące konsekwencje, bowiem z zasady prowadzi do likwidacji lub upadłości przedsiębiorstwa. Uwaga ta nie dotyczy przedsiębiorstw użyteczności publiczne, bowiem organ założycielski jest zobligowany przez ustawę do dotowania jego działalności nawet wtedy, gdy jest ona nie rentowna, ale konieczna.

Przedsiębiorstwa państwowe dzieli się na: przedsiębiorstwa działające na zasadach ogólnych oraz przedsiębiorstwa działające na rzecz użyteczności publicznej.
Przedsiębiorstwa użyteczności publicznej mają przede wszystkim na celu bieżące i nieprzerwane zaspokajanie potrzeb ludności. Są to usługi w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną, gazową i cieplną, zarząd nad państwowymi lokalami, państwowymi terenami zielonymi, zapewnienie transportu publicznego, usługi pogrzebowe itd.
Przedsiębiorstwa uzyskują status użyteczności publicznej w akcie erekcyjnym (założycielskim).
Przedsiębiorstwo państwowe działa w oparciu o:
1. Statut uchwalany przez ogólne zebranie pracowników na wniosek Dyrektora przedsiębiorstwa (przy przedsiębiorstwach użyteczności publicznej jest zatwierdzany przez organ założycielski), który reguluje strukturę tworzenia zakładów poza głównym miejscem, system kontroli wewnętrznej, stosunki m/y organami i status jednostek organizacyjnych wchodzących do przedsiębiorstwa. Może przewidzieć powołanie organu o charakterze opiniodawczym w stosunku do Dyrektora (komisja do spraw rozwiązywania sporów m/y jednostkami, kolegium przedsiębiorstwa państwowego i rada techniczno-ekonomiczna).
2. Regulamin, który opracowuje Dyrektor p.p po zasięgnięciu opinii Rady Pracowniczej. Określa szczegółowy zakres działania przedsiębiorstwa, podział czynności m/y organy przedsiębiorstwa oraz zasady odpowiedzialności osób pełniących funkcje kierownicze.

Najważniejszym organem p.p jest Dyrektor p.p, który zarządza przedsiębiorstwem i reprezentuje go na zewnątrz, kieruje przedsiębiorstwem, dobiera kadrę, nawiązuje stosunki gospodarcze i prawne. Dyrektor powoływany jest przez Radę Pracowniczą poza wypadkami, gdy Rada Pracownicza nie będzie w stanie się porozumieć i nie wybierze dyrektora w ciągu 6m-cy, w przedsiębiorstwach nowo utworzonych, gdzie Dyrektor powoływany jest przez organ założycielski, przy utworzeniu przedsiębiorstwa użyteczności publicznej. Dyrektor powoływany jest na 5 letnią kadencję w drodze konkursu. Do czasu powołania Dyrektora można wyznaczyć tymczasowego kierownika na okres max 6m-cy.

Dla zwiększenia efektywności organ założycielski może powierzyć zarządzanie p.p podmiotowi zewnętrznemu (zarządcy) na podstawie umowy o zarządzaniu majątkiem p.p (kontrakt menadżerski). Stronami umowy są SP reprezentowany przez organ założycielski oraz zarządca, którym może być osoba fizyczna lub prawna (nie ma żadnych dodatkowych warunków jakie musi spełnić zarządca). Umowa zawierana jest na czas oznaczony nie krótszy niż 3 lata. Określenie dolnej granicy daje możliwość realizacji planu usprawnienia przedsiębiorstwa i jednocześnie nie budzącego wątpliwości jej zakończenia w przypadku braku efektów. Jeżeli działania zarządcy odnoszą pozytywny skutek, istnieje możliwość jej przedłużenia na dalszy czas, przy czym nie może być to kontrakt zawarty na czas nieoznaczony.
W momencie zawarcia umowy ulegają rozwiązaniu z mocy prawa organu samorządu załogi, a także organ założycielski odwołuje Dyrektora przedsiębiorstwa. Ich kompetencje przyjmuje zarządca, który pełni także funkcje kierownika zakładu, a w związku z tym dokonuje wszelkich czynności ze stosunków pracy. W celu wykonywania stałego nadzoru nad działalnością przedsiębiorstwa organ założycielski ustanawia Radę Nadzorczą, której 1/3 składu wybierają pracownicy. Rozwiązanie umowy następuje z upływem czasu na jaki została zawarta. Ponadto organ założycielski ma prawo rozwiązać kontrakt ze skutkiem natychmiastowym, kiedy zarządca naruszył rażąco prawo, naruszył umowę, przez 3m-ce nie wypełniał zobowiązań podatkowych (art. 45c)

Mienie p.p obejmuje prawa własności i inne prawa majątkowe (rzeczowe i obligacyjne), które przysługują p.p. Przedsiębiorstwo zostaje wyposażone w mienie stanowiące bazę działalności w akcie założycielskim- stanowi ono fundusz założycielski przedsiębiorstwa. Prawo do dysponowania składnikami majątkowymi podlega jednak ograniczeniom wynikającym z KC i UoPP (art. 46-49a).

P.p nie może podjąć co do zasady innej działalności poza tą wynikającą z aktu założycielskiego. Jeżeli takową podejmuje podlega ujawnieniu w KRS. Nie można ona kolidować z podstawową działalnością przedsiębiorstwa, w przeciwnym wypadku musi zostać zaniechana (może być zmuszone przez organ założycielski).

P.p mogą podlegać przekształceniom i likwidacji w celu osiągnięcia wymiernych i trwałych korzyści ekonomicznych i organizacyjnych.
a) łączenie polega na utworzeniu jednego przedsiębiorstwa ,w skład którego wchodzą załogi i majątki łączących się przedsiębiorstw. Może mieć formę:
- fuzji, gdy łączą się dwa lub więcej przedsiębiorstw z wykreśleniem dotychczas istniejących z KRS;
- inkorporacji, gdy jedno czy kilka przedsiębiorstw przejmuje drugie inkorporujące z jednoczesnym wykreśleniem tylko inkorporowanych przedsiębiorstw z KRS.
b) podział przedsiębiorstwa może polegać na:
- utworzeniu dwóch lub więcej przedsiębiorstw w oparciu o wydzielone zespoły pracowników oraz zespoły środków trwałych i odpowiadające mu części środków obrotowych. Tego rodzaje reorganizacja prowadzi do utraty osobowości prawnej przedsiębiorstwa;
- wyłączenie z przedsiębiorstwa jednostki organizacyjnej w celu włączenia jej do innego przedsiębiorstwa, a wyłączone składniki majątkowe przekazywane są w drodze odpłatnej czynności prawnej.
Reorganizację p.p zarządza z własnej inicjatywy organ założycielski za zgodą Rady Pracowniczej lub na wniosek Dyrektora przedsiębiorstwa. W wyjątkowych sytuacjach zgodę może podjąć właściwy minister ze względu na prowadzoną działalność.

Likwidacja i postępowanie naprawcze
1. Likwidacja kończy byt prawny p.p; polega na zadysponowaniu jego składnikami materialnymi i niematerialnymi i wykreśleniu z KRS po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli. Może ona nastąpić z uwagi na sytuację ekonomiczno-finansową lub prawną przedsiębiorstwa (art. 19 UoPP). Decyzję o likwidacji podejmuje organ założycielski z własnej inicjatywy lub na wniosek Rady Pracowniczej (nie jest decyzją administracyjną). Minister właściwy do spraw SP może zgłosić w ciągu 14 dni sprzeciw wraz z uzasadnieniem, jeżeli nie zgłosi sprzeciwu w tym terminie, to oznacza aprobatę decyzji organu założycielskiego. Postanowienie o wszczęciu likwidacji powinno zostać przedstawione na piśmie organowi samorządu pracowniczego oraz związkom zawodowym działającym w przedsiębiorstwie. Opinia tych podmiotów może zawierać propozycję wyprowadzenia przedsiębiorstwa z trudnej sytuacji gospodarczej. Postawienie przedsiębiorstwa w stan likwidacji prowadzi do: odwołania Dyrektora przez organ założycielski, powołania likwidatora, rozwiązania z mocy prawa organów samorządu, wygaśnięcia udzielonych wcześniej pełnomocnictw, przyjęcia przez organ założycielski kompetencji Rady Pracowniczej do zatwierdzania rocznych sprawozdań finansowych.
Likwidatorem może być zarówno osoba zatrudniona w przedsiębiorstwie, jak i osoba z zewnątrz zarówno fizyczna, jak i prawna. Przejmuje on kompetencje dotychczasowych organów przedsiębiorstwa. Nadzór nad działalnością likwidatora sprawuje organ, który prowadzi postępowanie likwidacyjne. Kończąc postępowanie likwidator przedkłada organowi założycielskiemu sprawozdanie z procesu likwidacji wraz z wnioskiem o uznanie przedsiębiorstwa za zlikwidowane, co może nastąpić wtedy, gdy wszystkie wierzytelności zostały zaspokojone lub zabezpieczone. Decyzja o likwidacji podlega zgłoszeniu do KRS i stanowi podstawę wykreślenia p.p.

Środki nadzoru:
1. Ustanowienie zarządu komisarycznego
2. Przekształcenie p.p (komercjalizacja, prywatyzacja)
3. Odwołanie, zawieszenie Dyrektora
4. Rozwiązanie ze skutkiem natychmiastowym umowy o zarządzaniu majątkiem przedsiębiorstwa
5. Sprzeciw wobec decyzji Rady Pracowników w zawieszeniu Dyrektora
6. Zgoda na poparcie Rady Pracowników w odwołaniu Dyrektora

Dyrektor wraz z Radą Pracowniczą mogą wnieść sprzeciw wobec decyzji organu nadzoru wraz z uzasadnieniem w ciągu 7 dni od dnia przekazania decyzji. Jeżeli decyzja organu założycielskiego jest podtrzymana Dyrektorowi przedsiębiorstwa i Radzie Pracowniczej przysługuje prawo wniesienia sprawy do sądu. Szczególną sytuacją nadzoru p.p jest możliwość zagrożenia realizacji zadania związanego z obroną państwa, zaistnienia stanu klęski żywiołowej.

2. Postępowanie naprawcze
Ma ono na celu uniemożliwienie zakończenia bytu przedsiębiorstwa. Przyczyną wszczęcia postępowania naprawczego jest: prowadzenie działalności gospodarczej ze stratą oraz przekroczenie wskaźnika miesięcznego przyrostu wynagrodzeń prowadzące do pogorszenia sytuacji finansowej. Prawo wszczęcia postępowania naprawczego ma organ założycielski. Zarządzenie o wszczęciu postępowaniu naprawczego nie może być oprotestowane sprzeciwem (art. 63 UoPP). Wymaga także porozumienia z MF. Postępowanie naprawcze jest przeprowadzane w formie zarządu komisarycznego na czas określony, którego zadaniem jest poprawa sytuacji finansowej p.p.
Zarządcą komisarycznym może być osoba fizyczna lub prawna, która będzie działać przez organ lub pełnomocnika. Zasady sprawowania zarządu komisarycznego określa organ założycielski. Zarządca komisaryczny jest zobowiązany do przygotowania planu naprawy przedsiębiorstwa, który obejmuje ocenę sytuacji gospodarczej, wskazanie kierunków i sposobów zmiany sytuacji niekorzystnej dla przedsiębiorstwa. Jest on zatwierdzony przez organ założycielski. Zarządca komisaryczny jest zobowiązany do przedstawiania sprawozdania ze swej działalności co 3m-ce.
Wszczęcie postępowania naprawczego podlega ujawnieniu w KRS. Ustanowienie zarządcy komisarycznego wywołuje skutki:
- rozwiązania organu samorządu pracowniczego i odwołanie Dyrektora
- przejęcie kompetencji organu przedsiębiorstwa przez zarządcę z wyjątkiem:
a) prawa do przyjmowania i zatwierdzania sprawozdania finansowego;
b) dokonywania podziału zysku wygospodarowanego przez przedsiębiorstwo na fundusze i zasad wykorzystania tych funduszy.
Powyższe kompetencje przyjmuje organ założycielski, który może w każdym czasie uchylić zarząd komisaryczny, jeżeli: ustały przyczyny wszczęcia postępowania naprawczego (przedsiębiorstwo zaczyna funkcjonować w normalnym trybie), dalsze wykonywanie programu nie rokuje poprawy gospodarki przedsiębiorstwa (zarządzenie o postawienie przedsiębiorstwa w stan likwidacji).

Prywatyzacja i komercjalizacja
Przekształcenia własnościowe są formą ingerencji państwa w gospodarkę. Polegają na zastąpieniu dotychczasowych właścicieli nowymi. Do form przekształceń zalicza się: nacjonalizację, reprywatyzację, komunalizację, prywatyzację, komercjalizację, uwłaszczenie i wywłaszczenie.

1. Nacjonalizacja polega na przejęciu przez państwo prawa własności od podmiotów prywatnych. Czasem jest to jedyna forma reakcji państwa na kryzys gospodarczy. Nacjonalizacja ma za sobą złe konotacje historyczne, czego przykładem jest zabranie własności prywatnej po II wojnie światowej. Powstał wtedy sektor własności publicznej, którego udział w gospodarce narodowej wynosił 75%.
Nacjonalizacji dokonuje się z mocy ustawy z tym, że w przypadku nieruchomości organ administracji publicznej wydawał deklaratoryjną decyzję stanowiącą podstawę wpisu do księgi wieczystej, przejęcie nieruchomości i wypłaty odszkodowania (w papierach wartościowych, a w uzasadnionych gospodarczo przypadkach – gotówce). Tłumaczono ją potrzebą odnowy gospodarki narodowej po zniszczeniach wojennych, zapewnienie suwerenności gospodarczej i podniesienie poziomu dobrobytu. Nacjonalizacja usunęła przywileje feudalne różnicujące społeczeństwo (duże majątki ziemskie) co wywołało poczucie krzywdy u byłych właścicieli. Było to przymusowe i władcze przejęcie mienia, w którego wyniku państwo nabywało je w sposób pierwotny (bez obciążeń z wyjątkiem publicznoprawnych).
Nacjonalizacja kapitałowa polegała na przejęciu udziałów lub akcji w spółkach, a tym samym kontrola przedsiębiorców, którym grozi upadłość w celu utrzymania produkcji (brak społecznej akceptacji).

2. Denacjonalizacja jest to grupa form przekształceń własnościowych, do których zalicza się reprywatyzację. Polega ona na zwrocie mienia przejętego przez państwo w wyniku nacjonalizacji, tj. przywrócenie poprzedniego stanu w stosunkach własnościowych. Nie była ona przeprowadzana systemowo ponieważ nie było zdecydowanej postawy i określenia sytuacji polityczno-ustrojowej sprzed 1989 r. co spowodowało obecne obowiązywanie ustaw nacjonalizacyjnych. Procesy prywatyzacji mienia dokonywały się szybko na szeroką skalę.
Podstawą reprywatyzacji było przejęcie mienia bez podstaw prawnych oraz nieprzestrzeganie procedur.

3. Uwłaszczenie prowadzi do uznania, że państwowe osoby prawne mogą być podmiotami praw i obowiązków majątkowych i w konsekwencji przekazanie im prawa własności/użytkowania wieczystego co do składników majątkowych pozostających w ich zarządzie. Odstąpienie przez państwo na rzecz innych podmiotów państwowych prawa własności i uznania ich podmiotowości prawnej wynika z ustawy z 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości. Uwłaszczenie POP było podyktowanie celami prywatyzacyjnymi – zbycie majątku nastąpić mogło dopiero po upodmiotowieniu i ustaleniu, że znajdujące się składniki majątkowe są objęte prawem własności lub użytkowania wieczystego. Uwłaszczenie oznacza rezygnację państwa z monopolu nad władzą państwową.

4. Komunalizacja mienia w istocie jest podobna do uwłaszczenia, lecz podmiotem praw majątkowych są gminy. Polega zatem na upodmiotowieniu gmin i przyznania im praw i obowiązków do mienia państwowego znajdującego się w ich dyspozycji, bowiem jest im niezbędny do realizacji zadań własnych. Można było gminom również przekazać na ich wniosek mienie niezbędne do realizacji zadań zleconych.

5. Prywatyzacja jest to proces, w którym dochodzi do zmiany właściciela – POP stają się współwłaścicielami, bądź pozbywają się mienia. Polega ona na zbyciu osobom prywatnym praw majątkowych uprzednio uwłaszczonych przedsiębiorstw państwowych, celem zwiększenia efektywności i konkurencyjności podmiotu, zapewnienia właściwego funkcjonowania i pobudzenia rozwoju podmiotu, racjonalizacja zatrudnienia (zwolnienia), otwarcie na nowe rynki zbytu, chęć nabycia prywatyzowanego mienia w celu przejęcia jego produkcji lub jego zamknięcia.
Podstawą prawną prywatyzacji jest ustawa z 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji. Wyróżnia się 2 tryby prywatyzacji:
a) bezpośrednia polega na zadysponowaniu całością majątku p.p lub spółki SP powstałej w wyniku komercjalizacji p.p i dokonanie jego sprzedaży, wniesienia do spółki kapitałowej tytułem aportu lub oddania do czasowego odpłatnego korzystania spółce pracowniczej z możliwością nabycia po upływie okresu korzystania. Ma ona charakter jawny, co ma zapewniać sporządzenie karty prywatyzacji, która zawiera podstawowe informacje na temat nabywcy mienia państwowego, ceny wartości zobowiązań inwestycyjnych, do których nabywca się zobowiązał, informację o prywatyzowanym podmiocie, wykaz osób odpowiedzialnych za przygotowanie i przeprowadzenie prywatyzacji i realizację zobowiązań prywatyzacyjnych.
Czynności prywatyzacyjnych w imieniu SP dokonuje MSP lub organ założycielski. Czynności tych dokonuje na wniosek albo w odpowiedzi na nabycie przedsiębiorstwa, zawiązanie spółki lub zawarcie umowy na korzystanie z przedsiębiorstwa przez spółkę pracowniczą. Prywatyzacja jest dokonywana w drodze zarządzenia, którego wydanie poprzedza sporządzenie analizy stanu przed prywatyzacją – analiza stanu prawnego majątku przedsiębiorstwa, oszacowanie jego wartości oraz realizacja ochrony środowiska i dóbr kultury. Nie jest to decyzja administracyjna i nie ma od niej odwołania i sprzeciwu. MSP lub organ założycielski określa sposób prywatyzacji oraz osoby umocowane do jej dokonania. Z dniem wydania zarządzenia ustaje działalność organów, a ich obowiązki przejmuje pełnomocnik prywatyzacji, który sporządza bilans i występuje do sądu rejestrowego z wnioskiem o wykreślenie z KRS. Z chwilą wykreślenia uważa się p.p za sprywatyzowane. Prywatyzacja bezpośrednia może się odbyć w jednym z 3 trybów:
a) sprzedaży, do której się stosuje przepisy KC; następuje w postaci przetargu lub negocjacji a zapłata może być rozłożona na raty pod warunkiem zabezpieczenia pozostałej kwoty po uiszczeniu pierwszej raty (max na okres 5 lat)
b) wniesienie przedsiębiorstwa do spółki; następuje najczęściej w postaci negocjacji; akcjonariusze/udziałowcy spółki inni niż SP powinni wnieść wkłady na pokrycie co najmniej 25% kapitału zakładowego. Uprawnieni pracownicy mają prawo do nieodpłatnego nabycia do 15% akcji należących do SP. Powinni jednak wnieść wkłady na pokrycie 10% kapitału zakładowego. Statut spółki powinien określać obowiązek corocznego oferowania przez SP uprawniony pracownikom akcji/udziałów tak, by ich suma w kapitale spółki docelowo mogła wynosić po 5 latach od wpisów w KRS przynajmniej 51%.
c) oddanie do odpłatnego korzystania spółce pracowniczej; ten tryb dotyczy wyłącznie p.p o mniejszych rozmiarach. Za takie uważane są te przedsiębiorstwa, których wartość rocznej sprzedaży towarów i usług jest mniejsza niż 6mln €, natomiast wartość funduszy własnych musi być niższa niż 2mln € w skali roku. Oddanie przedsiębiorstwa na rzecz spółki pracowników może nastąpić, jeżeli spełnione są 4 warunki:
- do spółki musi przystąpić ponad połowa pracowników albo pracowników i dostawców;
- akcjonariuszami lub udziałowcami są wyłącznie osoby fizyczne;
- opłacony kapitał zakładowy jest nie niższy niż 20% wysokości funduszu założycielskiego; przedsiębiorstwa i funduszu przedstawicielskiego
- co najmniej 20% akcji udziałów zostało objętych przez osoby nie zatrudnione w prywatyzowanym przedsiębiorstwie państwowym.
Gdy w ciągu 6m-cy od wniosku o prywatyzację nie zostanie złożony wniosek o wpis spółki pracowniczej, które spełniałaby powyższe kryteria SP może oddać przedsiębiorstwo do odpłatnego korzystania osobom fizycznym lub prawnym niezwiązanym ze środowiskiem pracowników i dostawców. Oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania następuje na podstawie umowy na okres 15 lat. W umowie tej można postanowić, że po upływie okresu i spełnieniu warunków na spółkę zostanie przeniesione prawo własności przedsiębiorstwa. Jeżeli spółka nie wykonuje lub nienależycie wykonuje zobowiązania SP może rozwiązać umowę. Spółce przejmującej nie przysługuje zwrot poniesionych nakładów i wydatków. W przypadku rozwiązaniu umowy przed końcem terminu SP może sprywatyzować przedsiębiorstwo w inny sposób, albo odpłatnie zbyć składniki mienia, wnieść przedsiębiorstwo lub składniki mienia do 1-osobowej spółki SP lub skomunalizować.

b) pośrednia polega na przekształceniu p.p w 1-osobową spółkę SP a następnie zbyciu akcji/udziałów w kapitale zakładowym osobom prywatnym lub obejmowaniu akcji w podwyższonym kapitale zakładowym spółki SP. Polega na przeniesieniu prawa własności spółki 1-osobowej SP na inny podmiot niż SP (przeniesienie ze sfery publicznej do sfery prywatnej). Prywatyzacja pośrednia składa się z 2 etapów:
1. Etap komercjalizacji
2. Prywatyzacja
Przekształcenie polega na zmianie formy organizacyjno-prawnej. P.p zostaje przekształcone w 1-osobową spółkę SP.
Komercjalizacja prowadzi do utworzenia nowego podmiotu działalności gospodarczej o odmiennej formie organizacyjnej i odmiennym reżimie prawnym, zaś właściciel jest ten sam – SP wstępujący we wszystkie stosunki prawne. Sens komercjalizacji sprowadza się do formy zmiany zarządu. Dokonuje jej MSP w drodze tzw. aktu komercjalizacji. Można jej poddać każde p.p z wyjątkiem tych wyłączonych przez ustawodawcę: postawione w stan likwidacji, wykonujące decyzję o podziale lub łączeniu przedsiębiorstwa objętego postępowaniem układowym objęte bankowym postępowaniem ugodowym oddane w zarządzanie działające na podstawie innych przepisów niż UoPP ,objęte wnioskiem o dokonanie prywatyzacji bezpośredniej lub zarządzeniem o prywatyzacji bezpośredniej, wykonujące działalność gospodarczą w zakresie międzynarodowego transportu morskiego. Dokonanie komercjalizacji następuje z własnej inicjatywy MSP lub wniosku organu założycielskiego Dyrektora przedsiębiorstwa lub Rady Pracowniczej. Ponadto z wnioskiem może wystąpić właściwy organ wykonawczy JST. MSP nie jest związany treścią wniosków. Odmowa następuje w formie decyzji administracyjnej, która nie zamyka drogi do dokonania komercjalizacji w przyszłości. Komercjalizacja dochodzi do skutku w drodze tzw. aktu komercjalizacji- decyzji administracyjnej, od której nie przysługuje sprzeciw. Stanowi podstawę prawną powstania spółki kapitałowej. Przyjmuje się, że skoro powoduje on powstanie spółki akcyjnej lub z.o.o. powinien mieć formę aktu notarialnego.

Elementy aktu komercjalizacji:
- statut spółki;
- wysokość kapitału zakładowego;
- wskazanie członków, władz pierwszej kadencji oraz osoby upoważnionej do złożenia wniosku do wpisania spółki do rejestru

Akt komercjalizacji zastępuje czynności wpisu do KRS. Nowy zarząd zgłasza do sądu rejestrowego wniosek o wpis do KRS. Sąd rejestrowy ma obowiązek dokonania wpisu i jednocześnie wykreślić p.p. Komercjalizacja następuje na pierwszy dzień nowego miesiąca przypadającego po wpisie spółki do KRS. Do spółki stosuje się przepisy KSH. W komercjalizacji mamy do czynienia z sukcesją uniwersalną – SP wchodzi we wszystkie stosunki prawne skomercjalizowanego przedsiębiorstwa. Bilans zamknięcia p.p staje się bilansem otwarcia spółki kapitałowej SP. W spółce kapitałowej są takie organy jak: Walne zgromadzenie akcjonariuszy/zgromadzenie wspólników, Rada Nadzorcza i Zarząd spółki.
Funkcje walnego zgromadzenia pełni SP dopóki jest on jedynym udziałowcem.
Rada Nadzorcza składa się co najmniej z 3 członków (liczbę określa statut). Pierwsza Rada Nadzorcza musi liczyć co najmniej 5 członków, w tym 2 przedstawicieli pracowników. Powołują ją i odwołuje walne zgromadzenie lub zgromadzenie wspólników. Po zbyciu ponad połowy udziałów przepisy dotyczące powoływania i odwoływania RN mogą być zmienione z zachowanie parytetu – 2/5 członków wybierają pracownicy.
Zarząd jest organem wykonawczym spółki i zapewnia ciągłość w podejmowaniu decyzji. Jego zadaniem jest prowadzenie spraw spółki, reprezentacja i organizacja prac spółki. Można zlecić zarząd osobom fizycznym (umowa o zarządzaniu) wtedy wybór osoby następuje w drodze konkursu przez RN. Jeżeli zatrudnienie w spółce jest większe niż 500 pracowników wybierają oni 1 członka zarządu.
Etap prywatyzacji polega na zbywaniu udziałów przekształconej spółki (odpłatnie lub nieodpłatnie).
Zbycie odpłatne następuje wyłącznie w trybie publicznym. Właściwym organem jest MSP. Nie ma terminu rozpoczęcia sprzedaży aukcji lub udziałów, jednakże musi być ona poprzedzona analizą stanu majątkowego spółki, ustaleniem perspektyw jej rozwoju, oszacowania wartości spółki i ocena realizacji obowiązków wynikających z przepisów o ochronie środowiska.
Zbycie nieodpłatne jest ograniczone limitem 15% ogólnej liczby akcji i udziałów. Do tego rodzaju nabycia uprawnieni są jedynie aktualni pracownicy przedsiębiorstwa, osoby z 10 letnim stażem pracy w tym przedsiębiorstwie i rolnicy i rybacy- dostawcy przez 5 lat przed wykreśleniem przedsiębiorstwa z KRS, których wartość dostawy była równowartością 100 kwintali żyta. Nieodpłatne zbycie następuje w formie darowizny pod warunkiem, że w okresie 6m-cy od wpisu w KRS uprawnieni złożą pisemne oświadczenie o zamiarze ich nabycia pod rygorem utraty tego prawa. Udziały nabywa się w liczbie równej w ramach każdej z wyodrębnionych grup pracowniczych (ze względu na staż pracy). Nie mogą być przedmiotem obrotu przed upływem 2 lat od zbycia.

Prywatyzacja w rolnictwie była podyktowana celem prowadzenia zasad rynkowych do systemu gospodarowania nieruchomościami rolnymi. Zlikwidowano państwowe gospodarstwa rolne i powołano agencje rządowe wspierające własność prywatną w rolnictwie (ARR, ANR, ARiMR).
Uchylono ograniczenia obrotu nieruchomościami rolnymi i wprowadzono zasadę swobodnego nią obrotu, jednak nałożony był obowiązek wykształcenia rolniczego i praktyki w tym zakresie. Ustawa z 1991 r. o gospodarce nieruchomościami rolnymi SP utworzyła zasób własności rolnej SP, który objął mienie SP o przeznaczeniu rolnym w szczególności nieruchomości położonych na obszarach przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego. Zarządza nimi ANR, która może je sprzedać. W tym celu prowadzi wykaz nieruchomości rolnych (oznaczenie powierzchni i rodzaju, klasy ziem, opis budynków i innych składników majątkowych, wskazanie księgi wieczystej). Sprzedaż ogłaszana jest w miejscowości położenia nieruchomości w sposób zwyczajowo przyjęty w terminie 14 dni przed przetargiem. Jeżeli wartość nieruchomości jest większa niż równowartość 10 tyś kwintali żyta ogłoszenie musi być zawarte choć w jednym dzienniku o zasięgu ogólno wojewódzkim. Sprzedaż może nastąpić tylko na rzecz tych, którzy nie będą mieć więcej niż 500ha ziemi. Prawo pierwokupu w razie zbycia nieruchomości posiada ANR.

Prywatyzacja powszechna następuje przy wykorzystaniu Narodowych Funduszy Inwestycyjnych i dotyczy tylko niektórych przedsiębiorstw państwowych, które zostały skomercjalizowane. Akcje lub udziały zostały wniesione do NFI w tym celu utworzonych. Zadaniem ich jest zarządzanie akcjami i przyczynianie się do wzrostu ich wartości. NFI są 1-osobowymi spółkami kapitałowymi. Podstawowym celem ich utworzenia jest prywatyzacja p.p poprzez zbywanie udziałów osobom prywatnym przez emisję powszechnych świadectw udziałowych (na okaziciela) przez SP. Każdy obywatel posiadał prawo do otrzymania 1 świadectwa udziałowego pod warunkiem przebywania na terenie Polski. Niedopuszczalne było dziedziczenie i zbycie świadectw tylko wymiana w NFI na 5 akcji.

6. Wywłaszczenie nieruchomości (art. 21 ust. 1 KRP) może nastąpić tylko na cele publicznej, tj. wydzielenie gruntów pod drogi publiczne, lotniska, budowa i utrzymywanie przewodów i urządzeń służących do przesyłania płynów, gazów, energii, zaopatrywanie w wodę i odprowadzanie ścieków, urządzenie służące ochronie środowiska, opieka nad zabytkami, budynki użyteczności publicznej, obiekty sportowe; kopalnie.
Wywłaszczenie ma nastąpić za słusznym odszkodowaniem – uznaje się równowartość rynkową wywłaszczonej nieruchomości, która jest uzależniona od położenia, rodzaju, sposobu użytkowania, wyposażenia technicznego, stanu utrzymania i aktualnych cen nieruchomości.
Polega na pozbawieniu lub ograniczeniu prawa własności lub użytkowania wieczystego dotychczasowego właściciela. Organem wywłaszczającym jest starosta lub wojewoda (wydzielenie pod autostrady). Wywłaszczenie musi być ostatecznością, czyli gdy wszystkie pozostałe sposoby spełnienia celu publicznego zostały wyczerpane. Następuje na zasadzie preferencji umów cywilno-prawnych. Wywłaszczenie jest poprzedzone rokowaniami, w których strony powinny ustalić wartość nieruchomości i inne warunki umowy. Istnieje możliwość zaoferowania nieruchomości zamiennej. Wszczęcie postępowania następuje po bezskutecznym upływie 2m-cy, który jest przeznaczony na rokowania. Elementem koniecznym jest rozprawa administracyjna, po której wydawana jest decyzja o wywłaszczeniu. Gdy staje się ostateczna następuje przejście prawa własności na rzecz SP lub JST. Nie prowadzi się wywłaszczenia, gdy: właściciel nie jest znany lub stan prawny nieruchomości nie jest uregulowany.
Wywłaszczenie podlega wpisowi do księgi wieczystej. Starosta w drodze decyzji adm. może ograniczyć sposób korzystania z nieruchomości poprzez wydanie zezwolenia na zakładanie i przeprowadzenie ciągów drenażowych, urządzeń i przewodów, jeżeli właściciel nie wyraża na to zgody. Jeżeli zezwolenie uniemożliwia normalne korzystanie z nieruchomości, właścicielowi przysługuje żądanie do starosty o nabycie nieruchomości na rzecz SP. Inną formą jest decyzja starosty w formie zezwolenia na czasowe zajęcie nieruchomości (max 6m-cy) w przypadku zaistnienie siły wyższej lub zapobieżenia powstaniu szkód. Nadawany jest jej rygor natychmiastowej wykonalności.

Nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców
Podstawą nabycia nieruchomości przez cudzoziemca jest zezwolenie wydawane w drodze decyzji administracyjnej przez ministra spraw wewnętrznych.
Przesłanki wydania uprawnienia:
- wniosek cudzoziemca;
- nabycie nieruchomości nie spowoduje zagrożenia obronności, bezpieczeństwa państwa lub porządku publicznego oraz nie sprzeciwiają się temu względy polityki społecznej i zdrowia społeczeństwa;
- wykazanie więzi z RP.
Procedura wydania zezwolenia: po złożeniu wniosku i potwierdzeniu więzi z RP minister spraw wewnętrznych występuje do MON, a w przypadku nieruchomości rolnej do MR o to czy nie wyrażają sprzeciwu. Sprzeciw ten jest wyrażany w drodze postanowienia w terminie 14 dni od dnia doręczenia wystąpienia ministra spraw wewnętrznych. W szczególnie uzasadnionych przypadkach na wniosek MON lub MR, MSW może przedłużyć termin wniesienia sprzeciwu do 2m-cy. Jeżeli MSW odmawia wydania zezwolenia nie wymaga się wystąpienia do MON lub MR.
Cudzoziemcem w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna nieposiadająca obywatelstwa polskiego, osoba prawna mająca siedzibę za granicą, nieposiadająca osobowości prawnej spółka tych osób, osoba prawna i spółka handlowa nieposiadająca osobowości prawnej mająca siedzibę na terytorium RP kontrolowana bezpośrednio lub pośrednio przez w/w osoby lub spółki.
Więź cudzoziemca z RP potwierdzają okoliczności:
- posiadanie polskiej narodowości lub polskiego pochodzenia;
- zawarcie związku małżeńskiego z obywatelem RP;
- posiadanie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego;
- członkostwo w organie zarządzającym spółki kontrolowanej;
- wykonywanie na terytorium RP działalności gospodarczej lub rolniczej.
Uprawnienia MSW:
1. Przed wydaniem zezwolenia może zażądać przedstawienia dowodów i informacji niezbędnych do rozpatrzenia wniosku oraz dokonania sprawdzenia, czy nabycie nieruchomości nie spowoduje zagrożenia obronności lub bezpieczeństwa państwa lub porządku publicznego, a także czy będzie zgodne z interesem państwa (także przy pomocy właściwych organów adm. rządowej);
2. Może określić specjalne warunki, od których spełnienia będzie możliwe nabycie nieruchomości;
3. Może zwracać się do innych organów administracji, organizacji zawodowych i instytucji państwowych o wyrażenie opinii oraz przekazanie dokumentów i informacji w szczególności ewidencji gruntów i budynków;
4. Przedstawianie Sejmowi corocznego sprawozdania z realizacji ustawy do 31 marca w szczególności o liczbie udzielonych zezwoleń, rodzaju, obszarze i terytorialnych rozmieszczeniu nieruchomości, których dotyczą zezwolenia oraz liczbie decyzji odmawiających udzielenia zezwolenia;
5. Prowadzenie rejestru nieruchomości, udziałów i akcji nabytych lub objętych przez cudzoziemców.
Wyjątki od uzyskania zezwolenia
1. Nabywanie samodzielnego lokalu mieszkalnego;
2. Nabycie samodzielnego lokalu użytkowego o przeznaczeniu garażowym lub udziału w takim garażu;
3. Nabycie nieruchomości przez cudzoziemca zamieszkującego w Polsce co najmniej 5 lat od udzielenia mu zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego wspólnot europejskich;
4. Nabycie przez cudzoziemca będącego małżonkiem obywatela polskiego i zamieszkującego w Polsce co najmniej 2 lata od udzielenia mu zezwolenia na osiedlenie, lub zezwolenie na pobyt rezydenta nieruchomości, które w wyniku nabycia stanowić będą wspólność ustawową małżonków;
5. Nabycie przez cudzoziemca nieruchomości, jeżeli w dniu nabycia jest uprawniony do dziedziczenia ustawowego po zbywcy, a zbywca jest jej właścicielem lub wieczystym użytkownikiem co najmniej 5 lat;
6. Nabycie przez spółkę kontrolowaną na cele statutowe nieruchomości niezabudowanych, których łączna powierzchnia w całym kraju nie może przekraczać 0,4ha na obszarze miast;
7. Cudzoziemcy będący obywatelami lub przedsiębiorcami państw EOG albo Konfederacji Szwajcarskiej z wyjątkiem nieruchomości rolnych i leśnych przez 12 lat od dnia przystąpienia Polski do UE, drugiego domu przez okres 5 lat od dnia przystąpienia Polski do UE;
8. Cudzoziemcy z EOG i Konfederacji Szwajcarskiej mogą nabyć nieruchomości rolne położone w woj. Dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, lubuskim, opolskim, pomorskim, warmińsko-mazurskim, wielkopolskim, zachodnio-pomorskim po upływie 7 lat od dnia zawarcia umowy dzierżawy z datą pewną, jeżeli osobiście prowadzili na niej działalność rolniczą oraz legalnie mieszkali w Polsce. Pozostałe woj. Okres 3 lat i nabycia drugiego domu, jeżeli nabywca nie przerwanie i legalnie mieszka w Polsce co najmniej 4 lata lub w celu wykonywania działalności polegającej na świadczeniu usług turystycznych (tylko EOG).
Nabycie akcji lub udziałów w spółce kapitałowej
Jeżeli w wyniku nabycia akcji lub udziałów spółka stanie się spółką kontrolowaną wymagane jest zezwolenie MSWiA, chyba że akcje spółki są dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym lub zachodzi wyłączenie uzyskania zezwolenia.
Nabycie nieruchomości bez zezwolenia jest nieważne; nie można dokonywać żadnych czynności prawnych oraz wpisów do ksiąg wieczystych. O nieważności orzeka sąd także na żądanie właściwego organu JST lub MSWiA.
Promesa zezwolenia jest to przyrzeczenie wydania zezwolenia wydawane na wniosek cudzoziemca zamierzającego nabyć nieruchomość. Jest ona ważna rok od dnia wydania. W okresie jej ważności nie można odmówić wydania zezwolenia, chyba że uległ zmianie stan faktyczny istotny dla rozstrzygnięcia sprawy.
Notariusz ma obowiązek przesłać MSWiA w terminie 7 dni od dnia sporządzenia wypis aktu notarialnego mocą, którego cudzoziemiec nabył nieruchomość lub udziały/akcje w spółce.
Spółka kontrolowana- jest to spółka, w której cudzoziemiec lub cudzoziemcy dysponują powyżej 50% głosów na zgromadzeniu wspólników lub na walnym zgromadzeniu, a także jako zastawnik, użytkownik albo mają pozycję dominującą w rozumieniu KSH.
Dziedziczenie-w przypadku dziedziczenia ustawowego nie stosuje się ustawy. W przypadku dziedziczenia na podstawie testamentu cudzoziemiec musi złożyć wniosek o wydanie zezwolenia do MSWiA w ciągu 2 lat od dnia otwarcia spadku. W przypadku nie uzyskania zezwolenia spadek otrzymują osoby, które byłby powołane do spadku z ustawy.

Specjalne strefy ekonomiczne

Specjalna strefa ekonomiczna stanowi administracyjnie wyodrębnioną i niezamieszkałą część RP, w obrębie której obowiązuje specjalny system norm prawnych, które mają umożliwić lub ułatwić realizowanie zadań i celów gospodarczych państwa. W Polsce takich stref jest 14, a ich łączny obszar powinien wynosić nie więcej, niż 20 tys. ha. Specjalna strefa ekonomiczna może być ustanowiona w celu przyspieszenia rozwoju gospodarczego części terytorium kraju, w szczególności przez: rozwój określonych dziedzin dz. Gospodarczej; rozwój nowych rozwiązań technicznych i technologicznych oraz ich wykorzystanie w gospodarce narodowej; rozwój eksportu; zwiększenie konkurencyjności wytwarzanych towarów i świadczonych usług; zagospodarowanie istniejącego majątku przemysłowego i infrastruktury gospodarczej; tworzenie nowych miejsc pracy; zagospodarowanie niewykorzystanych zasobów naturalnych z zachowaniem zasad równowagi ekologicznej.
Podstawy prawne funkcjonowania s.s.e.: ustawa o s.s.e.; rozporządzenie ustanawiające s.s.e.; plan rozwoju strefy; regulamin strefy.
Zezwolenie na prowadzenie dz. Gospodarczej w strefie jest podstawą do korzystania z pomocy publicznej. Określa ono przedmiot działalności gospodarczej oraz warunki dotyczące w szczególności: zatrudnienia określonej liczby pracowników przez określony czas, dokonania inwestycji o wartości przewyższającej określoną kwotę, świadczenie usług na obszarze strefy na podstawie umowy oraz tworzenie warunków do świadczenia usług przez osoby trzecie, prowadzenie działań promujących podejmowanie dz. gospodarczej w strefie. Nie jest ono tożsame z zezwoleniem na dz. reglamentowaną – jeżeli przedsiębiorca chce podjąć taką działalność w s.s.e., musi uzyskać dwa zezwolenia.
Przywileje dla przedsiębiorców: zwolnienie dochodów z dz. gospodarczej od podatku dochodowego, szybkość wydawania decyzji, możliwość używania mienia położonego w strefie, tania siła robocza.
Przekształcenia s.s.e: tak jak s.s.e. ustanawia się w drodze rozporządzenia RM, takim sposobem dokonuje się zniesienia strefy przed upływem okresu, na jaki została ustanowiona, połączenia stref, lub zmiany jej obszaru, mając na względzie realizację celów gospodarczych. W przypadku zniesienia strefy, pracownicy muszą mieć zachowane miejsca pracy, lub zaoferowane równorzędne. Wartość inwestycji również musi być taka sama.

Partnerstwo publiczno-prywatne

Przedmiotem partnerstwa publiczno-prywatnego jest wspólna realizacja przedsięwzięcia oparta na podziale zadań i ryzyk pomiędzy podmiotem publicznym i partnerem prywatnym.
Podmiotem publicznym jest jednostka sektora finansów publicznych, lub inna osoba prawna utworzona w szczególnym celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym niemających charakteru przemysłowego ani handlowego, jeżeli podmioty, o których mowa w tym przepisie oraz w lit. a, pojedynczo lub wspólnie, bezpośrednio lub pośrednio przez inny podmiot: finansują ją w ponad 50% lub posiadają ponad połowę udziałów albo akcji, lub sprawują nadzór nad organem zarządzającym, lub mają prawo do powoływania ponad połowy składu organu nadzorczego lub zarządzającego, a także związki tych podmiotów.
Podmiotem prywatnym jest przedsiębiorca lub przedsiębiorca zagraniczny.
Partnerstwo publiczno-prywatne może dotyczyć takich przedsięwzięć, jak: budowę lub remont obiektu budowlanego, świadczenie usług, wykonanie dzieła, w szczególności wyposażenie składnika majątkowe-go w urządzenia podwyższające jego wartość lub użyteczność, lub inne świadczenia.
Współpraca tych podmiotów może być oparta na umowie partnerskiej, lub może być prowadzona w formie spółki kapitałowej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej.
Nawiązanie współpracy odbywa się w drodze przepisów ustawy o koncesji na roboty budowlane lub usługi oraz ustawy prawo zamówień publicznych (w zależności od rodzaju wynagrodzenia) w zakresie nieuregulowanym w ustawie o partnerstwie publiczno-prywatnym. Podmiot publiczny zamieszcza ogłoszenie w BZP, dzienniku urzędowym UE oraz w BIP. Najkorzystniejszą jest oferta przedstawiająca najkorzystniejszy bilans wynagrodzenia i podziału dochodów.
Zakończenie współpracy może nastąpić poprzez rozwiązanie umowy przez partnera publicznego; zakończenie czasu trwania umowy; rozwiązanie, likwidacja spółki.
Korzyści dla podmiotów:
a) podmiot publiczny – maksymalizacja korzyści sektora publicznego, realizacja celu społecznego, mniejsze nakłady inwestycyjne, wykonanie zadania przez podmiot profesjonalny, przyspieszenie procesów inwestycyjnych i poprawa jakości usług, prawo pierwokupu udziałów partnera prywatnego w spółce.
b) podmiot prywatny – zysk z inwestycji, korzystanie z przekazanego mienia, prawo pierwokupu nieruchomości, będącej wkładem własnym podmiotu publicznego.