Do oceny metod antykoncepcji stosuje się następujące kryteria medyczne:
skuteczność,
odwracalność,
bezpieczeństwo,
akceptacja,
korzyści poza-antykoncepcyjne
Mechanizm działania metod sztucznych przebiega kilkutorowo i polega na:
Zapobieganiu przenikaniu plemników do pochwy i/lub szyjki macicy: metody mechaniczne, metody chemiczne, antykoncepcja hormonalna, technika współżycia
Niszczeniu plemników które już dostały się do pochwy: metody chemiczne, antykoncepcja wewnątrzmaciczna
Zapobieganiu zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej w macicy: antykoncepcja wewnątrzmaciczna, antykoncepcja hormonalna
Zapobieganiu uwalnianiu komórek jajowych: antykoncepcja hormonalna
1) Zapobieganie przenikaniu plemników do pochwy i/lub szyjki macicy: metody mechaniczne, metody chemiczne, antykoncepcja hormonalna, technika współżycia
METODY MECHANICZNE - PREZERWATYWY
to lateksowe woreczki zakładane przez mężczyzn na prącie przed stosunkiem płciowym. Każdą prezerwatywę używa się tylko raz.
prezerwatywy - jest to metoda stosowana przez mężczyzn. Polega na założeniu prezerwatywy na penisa bezpośrednio przed stosunkiem. Wskaźnik Pearla 2-15.
prezerwatywa dla kobiet - jest ona podobna do tej stosownej przez mężczyzn. Długość ok. 17 cm, zakończona na obu końcach pierścieniami. Wskaźnik Pearla 5-21.
diafragma (błona dopochwowa) - ta metoda antykoncepcji jest dobierana przez lekarza, który też umieszcza błonę w pochwie. Powoduje ona szczelne oddzielenie górnej części pochwy. Tę metodę zawsze należy stosować ze środkami chemicznymi. Błonę usuwa się z pochwy po 6-8 godzin po stosunku. Wskaźnik Pearla 3-15.
ZALETY
zmniejszają ryzyko zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową (AIDS, WZW B, wirus opryszczki (HSV2) i wirus brodawczaka ludzkiego)
zmniejszają ryzyko wystąpienia nie kontrolowanego wzrostu i namnażania się komórek nowotworowych szyki macicy
przyczyniają się wydłużenia czasu aktu płciowego
łatwo dostępne i proste w użyciu
wysoki wskaźnik skuteczności - wskaźnik Pearla wynosi 0,4 - 3,6.
WADY
obniża doznania seksualne
alergia na lateks
uszkodzenia prezerwatywy, które nie zostały zauważone przed stosunkiem
pęknięcia prezerwatyw podczas stosunku.
Na rynku dostępne są także prezerwatywy (cylindryczne woreczki) dla kobiet wykonane z gumy poliuretanowej, które są zakładane do pochwy przed stosunkiem płciowym.
METODY CHEMICZNE
Mechanizm działania metod chemicznych polega na uszkadzaniu ściany komórkowej plemników co prowadzi do ich obniżonej zdolności ruchu oraz zapłodnienia. Dodatkowo stanowią trudną do przebycia barierę mechaniczną.
Pod względem składu chemicznego wszystkie są do siebie bardzo podobne, zawierają substancje czynną nonoxynol-9. Substancje zawarte w tych preparatach nie uszkadzają gumy z których wykonane są prezerwatywy.
Pod względem postaci możemy podzielić je na:
zole (pianki) - gotowe do użycia natychmiast, umieszczane w pochwie przy pomocy specjalnego aplikatora. - W Polsce niedostępne.
kremy - gotowe do natychmiastowego użycia, umieszczane w pochwie przy pomocy specjalnego aplikatora nakręcanego na tubę.- W Polsce dostępne: Delfen
płyny - do płukania pochwy po stosunku- W Polsce niedostępne
globulki - rozpuszczające się w pochwie do postaci pianki. Od momentu założenia do pochwy do pełnego rozpuszczenia, a co za tym idzie i skuteczności, należy odczekać ok. 15 minut. Przy każdym kolejnym stosunku należy zakładać kolejną globulkę. - W Polsce dostępne: Patentex, Patentex-Oval, Kolpotex, Kolpotex-Oval, Preventex
ZALETY:
Do natychmiastowego zastosowania
Nie ma wpływu na karmienie piersią
Może być stosowana jako uzupełnienie innych metod antykoncepcyjnych.
Ogólnie dostępne, bez recepty
Brak skutków ubocznych
Zwiększają zwilżenie pochwy, tzw. "poślizg"
Działanie antywirusowe - zmniejszenie ryzyka zakażenia chorobami wirusowymi przenoszonymi drogą płciową jak HIV/AIDS, WZW B
WADY:
Ograniczona skuteczność - wskaźnik Pearla 5-20
Uczucie zabrudzenia
Wymaga stosowania przy każdym stosunku.
Wymaga odczekania 15-20 minut.
W przypadku dość częstego stosowania - wysoki koszt.
Bardzo rzadko występujące uczulenia na składniki preparatów
ANTYKONCEPCJA HORMONALNA
Antykoncepcja hormonalna polega na stosowaniu, podawanych w różny sposób, preparatów zawierających hormony. W antykoncepcji zastosowanie znalazły dwie ich grupy:
estrogeny i progestageny.
hamują wydzielanie LH przez co hamują samo jajeczkowanie
zmieniają konsystencje śluzu szyjkowego, tak że staje się on nieprzepuszczalny dla plemników
zmieniają budowę błony śluzowej macicy, czyniąc ją mniej podatną na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej do implantacji
zmniejszają kurczliwość jajowodów oraz ilość komórek rzęskowych w nich się znajdujących co powodują zwolnienie transportu komórki jajowej i plemników w jajowodach (im później się spotkają tym mniejsza szansa na zapłodnienie)
zwiększają czułość organizmu na progestageny, przez co było możliwe zmniejszenie ilości progestagenów w tabletce, przy cały czas zachowanym efekcie antykoncepcyjnym
hamując wydzielanie FSH zapobiegają wzrostowi pęcherzyka w jajniku, a co za tym idzie hamują owulacje
INNY PODZIAŁ:
tabletki antykoncepcyjne - dwuskładnikowe, są to leki przyjmowane przez okres 21 dni codziennie o tej samej porze (maksymalne opóźnienie to 12 godzin), stosując następnie siedmiodniową przerwę, w której powinno wystąpić krwawienie. Nowe opakowanie rozpoczyna się w ósmym dniu od wzięcia ostatniej tabletki. Środki jednofazowe zawierają stałą dawkę hormonów, zaś dwu-i trójfazowe dwie lub trzy dawki zależne od fazy cyklu. Hamują one owulację i zmieniają lepkość śluzu. Tabletki jednoskładnikowe (minipigułki) stosuje się ciągle (tu maksymalne opóźnienie to 3 godziny). Ich działanie polega głównie na zmianie konsystencji śluzu. Można je stosować podczas karmienia i przy przeciwwskazaniach do przyjmowania estrogenów. Metoda ta musi zostać dobrana przez lekarza indywidualnie dla każdej kobiety. Wskaźnik Pearla w pierwszym przypadku wynosi 0,1-3, w drugim - 0,7-1. Skuteczność tej metody obniżają wymioty i biegunka.
antykoncepcja postkoitalna (tzw. antykoncepcja po) - jest to metoda stosowana po niezabezpieczonym stosunku (głównie w przypadku gwałtu). Zawiera ona duże dawki hormonów i należy ją przyjąć do 72 godzin po współżyciu - optymalny czas to do 12 godzin. Ma ona różne działanie w zależności od fazy cyklu - przed owulacją hamuje ją, natomiast w czasie owulacji opóźnia wędrówkę komórki jajowej w jajowodzie oraz zmienia grubość błony macicy. Nie wolno jej stosować jako rutynowego środka antykoncepcyjnego, ze względu na liczne działania niepożądane.
plastry antykoncepcyjne - zawierają estrogen i progesteron, które bezpośrednio wnikają do krwi omijając wątrobę, przez co zmniejszają jej zużycie. Należy je stosować raz w tygodniu, zawsze tego samego dnia. Czwarty tydzień jest wolny od przyklejania plastra i w tym czasie powinno wystąpić krwawienie. Środek ten przykleja się na: pośladki, podbrzusze, górną część tułowia, zewnętrzną część ramion. Nie należy tej metody stosować na skórę podrażnioną i owłosioną oraz u kobiet o wadze powyżej 90 kilogramów - możliwość odklejenia. Wskaźnik Pearla - 0,2-0,8.
wkładka domaciczna (tzw. spirala) - wyróżniamy dwa rodzaje wkladek domacicznych: hormonalne i niehormonalne - zawierające miedź. Środek ten powoduje tzw. sterylny stan zapalny, uniemożliwiający zagnieżdżenie. Jest to metoda stosowna raz na kilka lat. Wskaźnik Pearla: wkładka niehormonalna 0,2-1,5; hormonalna 0-0,6.
zastrzyk hormonalny - wykonywany jest raz na trzy miesiące. Powoduje on zahamowanie owulacji, zagęszczenie śluzu szyjkowego i zmiany w śluzówce macicy, uniemożliwiające zagnieżdżenie. Wskaźnik Pearla 0,3-1,2.
ZALETY
wysoki wskaźnik skuteczności
wygodę w użyciu
zmniejszenie dolegliwości związanych z zespołem napięcia przedmiesiączkowego
obniżenie ryzyka wystąpienia raka jajników oraz błony śluzowej macicy
regulują cykle miesiączkowe.
WADY
brak ochrony przed chorobami przenoszonymi drogą płciową
działania niepożądane: ze strony układu krwionośnego, pokarmowego, moczowego.
2) Niszczenie plemników które już dostały się do pochwy: metody chemiczne, antykoncepcja wewnątrzmaciczna
Metoda ta polega na umieszczaniu w jamie macicy tzw. wkładek wewnątrzmacicznych o różnych kształtach i budowie zwanych popularnie "spiralami" (ang. IUD - IntraUterineDevice). Najczęściej wkładki mają kształt spirali, powyginanej litery S lub litery T. Wkładka wykonana jest z tworzywa sztucznego, często z dodatkiem miedzi. Część wkładek zawiera w swoim trzonie kapsułkę uwalniającą stopniowo hormony. Wkładkę przy pomocy specjalnego aplikatora umieszcza lekarz w jamie macicy. Nitki przymocowane do wkładki po jej założeniu, zostają przycięte na krótko i znajdują się w ujściu zewnętrznym szyjki macicy. Pozwalają skontrolować czy znajduje się ona we właściwym miejscu. Większość wkładek nasycona jest solami baru co umożliwia ich uwidocznienie na zdjęciach Rtg. Zainteresowanych bliżej procedurą zakładania i usuwania wkładek odsyłamy do artykułów specjalistyczny.
Zasada działania wkładek wewnątrzmacicznych:
Jak każde ciało obce wkładka wewnątrzmaciczna powoduje stan zapalny. W związku z tym w macicy pojawia się duża ilość leukocytów - białych ciałek krwi, które niszczą plemniki oraz często również komórkę jajową. Leukocyty niszcząc endometrium (błonę śluzową macicy) zapobiegają zagnieżdżaniu się zapłodnionej komórki jajowej w jamie macicy, co powoduje wydalenie jej wraz z krwią w czasie miesiączki. Większość obecnie stosowanych wkładek zbudowana jest z użyciem drutu miedzianego, który zwiększa jej skuteczność. Miedź mając właściwości miejscowo drażniące pozwala na zmniejszenie rozmiarów samych wkładek, a co za tym idzie ograniczenie niektórych objawów ubocznych. Nie stwierdzono natomiast negatywnego wpływu miedzi na stan i zachowanie plemników, ani na proces zapłodnienia.
Wkładki uwalniające hormony
Wokół dłuższego ramienia umieszczona jest kapsułka uwalniająca stałą dawkę hormonów - progestagenów mających dodatkowo działanie podobne do mini tabletki progestagenowej: zagęszczenie śluzu szyjkowego, zmianę grubości endometrium, a co za tym idzie utrudnienie zagnieżdżania się komórki jajowej, hamowanie jajeczkowania - 25% kobiet stosujących tą wkładkę nie jajeczkuje. Ze względu na fakt podawania hormonu domiejscowo, z pominięciem wątroby, potrzebne są do wywołania właściwego efektu mniejsze jego dawki.
brak stwierdzonych niepożądanych działań ogólno ustrojowych
prawie 100% możliwość cofnięcia efektu antykoncepcyjnego
brak związku z aktywnością seksualną
wysoka łatwość dostępu
brak wpływu na pokarm kobiecy
wysoka skuteczność (Wskaźnik Pearla wynosi 0,3-2,1 a dla wkładek uwalniających hormony nawet 0,1)
WADY:
nieprawidłowe krwawienia
bolesność
ryzyko przebicia ściany macicy, penetracji do jelit czy pęcherza moczowego
zwiększone ryzyko poronienia w przypadku zajścia w ciążę
3) Zapobieganiu zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej w macicy: antykoncepcja wewnątrzmaciczna, antykoncepcja hormonalna
4) Zapobieganiu uwalnianiu komórek jajowych: antykoncepcja hormonalna
INNE METODY:
Stosunek przerywany
Należy, niestety, do najbardziej popularnych metod, ale też i do najbardziej zawodnych. Zawodność wiąże się z faktem, że jeszcze przed wytryskiem nasienia dochodzi do kropelkowania, czyli wydzielania plemników z członka do pochwy. U niektórych mężczyzn, zwłaszcza młodych, w wyniku nadpobudliwości seksualnej może pojawić się niekontrolowany wytrysk. Metoda ta sprzyja ponadto występowaniu zaburzeń seksualnych u kobiet i mężczyzn oraz zakłóceń w harmonii współżycia.
Orgazm bez wytrysku
Popularyzowane u nas książki i poradniki z zakresu sztuki miłosnej Dalekiego Wschodu skłoniły niejednego mężczyznę do treningu przeżywania orgazmu bez wytrysku nasienia. Ten styl aktywności seksualnej bywa oceniany jako zapobiegający ciąży. Jest to jednak metoda ryzykowna, czasem dochodzi bowiem do bezwiednego kropelkowania nasienia. Parom, które stosują tego rodzaju orientalne techniki współżycia seksualnego, zaleca się jednak stosowanie innych metod sterowania płodnością.
Metody chirurgiczne
Podwiązanie lub przecięcie jajowodów u kobiet lub nasieniowodów u mężczyzn, prowadzące do stałej niepłodności, tzw. sterylizacja. W Polsce prawnie zakazana i wykonywana jedynie ze wskazań lekarskich.
Metody antykoncepcji postkoitalnej.