Edukacja a wychowanie

• Edukacja- kształcenie, nauczanie, uczenie się, przekwalifikowanie, doskonalenie specjalistycznych umiejętności

• Wychowanie- rozwój sfery kierunkowej osobowości jednostki

Edukacja dorosłych

modyfikowanie warunków rozwoju psychofizycznego jednostki

• wspomaganie rozwoju przez wyzwalanie własnych sił rozwojowych,

• ukazywanie możliwości jednostki,

• rozwijanie wielostronnej, korzystnej aktywności edukacyjnej,

• kompensowanie deficytów

• korygowanie i usuwanie zaburzeń procesu rozwojowego

• stany patologiczne - odbudowywanie zdolności normalnego zaspakajania wszystkich podstawowych potrzeb

• konstruktywne funkcjonowanie w społeczeństwie.

• funkcja i przejaw aktywności życiowej

• Zamierzone oddziaływanie na jednostkę ludzi i instytucji edukacyjnych ( trzon oświaty dorosłych )

• Zamierzone działania autoedukacyjne jednostki w celu jej korekty, rozwoju, bogacenia osobowości.

Autoedukacja

• samokształcenie, samowychowanie –podmiotowy udziału jednostki w jej stawaniu się,

• M. Dudzikowa: samokształtowanie -autokreacja – inicjowanie i realizowanie zadań w celu osiągnięcia we własnej osobowości i zachowaniach zmian zgodnych z pożądanymi przez jednostkę standardami

• F. Znaniecki: rozwój świadomie kierowany i kontrolowany przez jednostkę rozwijająca się wg uświadomionego ideału od 6-9 rż) alternatywa: uprzedmiotowienie jednostki i degradacja psycho-fiz.

Czynniki wewnętrzne: cechy jednostki, dyspozycje osobowościowe , wiedza, umiejętności, sprawności, doświadczenia, poziom autonomii psychicznej i tożsamości kulturowej, aktywność jednostki, jednostka współkreuje środowisko edukacyjne.
Czynniki środowiskowe:

• wpływ środowiska globalnego (płaszczyzna społeczna, kulturowa, przyrodnicza);

• Środowisko: bezpośrednie („fizyczne”), pośrednie (ludzie, mass media), „świat wyobrażeń”;

• przestrzeń życiowa (komunikacja),

• zestaw ról społecznych dorosłego i większa odpowiedzialność za siebie – w dzisiejszym świecie

• nieustanna walka ze środowiskiem i samym sobą

Środowisko edukacyjne człowieka dorosłego

• elementy zewnętrzne- instytucje edukacyjne i mniej zorganizowane wpływy edukacyjne,

• F. Znaniecki- odrębne środowisko, stworzone przez społeczeństwo dla wsparcia potrzeb edukacyjnych jednostki

• rodzinne, lokalne, instytucji oświatowej (szkoły, uczelni), wojska, więzienia.

Pedagogika dorosłych a andragogika

• Pedagogika – paidagogikę – „prowadzenie chłopca”- wiedza o edukacji.

• Andragogika – „prowadzenie mężczyzny, człowieka dorosłego”- subdyscyplina pedagogiki.

• J. A. Komeński – pierwsze polskie prace pedagogiczne (XVII w)

• Edukacja- proces całożyciowy,

• Edukacja dorosłych- strategia wyzwalania i wspomagania ich edukacji

Pedagogika dorosłych – obszary działania

• Formułowanie wizji – twierdzenia nie mające jeszcze uzasadnienia

• Budowanie koncepcji – hipotezy nie w pełni uzasadnione, o ograniczonej wartości

• Tworzenie teorii – system praw dobrze zhierarchizowanych i uzasadnionych ( m.in. w badaniach empirycznych

• Związki nauki z praktyką edukacyjną, która weryfikuje hipotezy i podlega modyfikacjom

• Wiedza naukowa (badacza) pozwala lepiej rozumieć i realizować działania praktyczne (praktyka).

Potrzeby edukacyjne ludzi dorosłych

• uwarunkowane przez czynniki: zewnętrzne/obiektywne; wewnętrzne/subiektywne; nieuświadomione/ uświadomione społecznie

• Cel: potrzeby obiektywne przemienić w subiektywne a na potrzebach niższych – nadbudować wyższe

Potrzeby a edukacja

• Sublimacja potrzeb :zaspokojenie/dalszy rozwój, w obecności stymulatorów i sytuacji sprzyjających ich wzbudzaniu i ujawnianiu

• Stagnacja potrzeb – ubożenie potrzeb i ich zanik / zahamowanie rozwoju

• Potrzeby ”kategoryczne” (biologiczne) – ich zanik prowadzi do śmierci.

Środki edukacji dorosłych

• Środek do celu – zdarzenie edukacyjne będące warunkiem wystarczającym do osiągnięcia celu- kształtujące dyspozycje osobowościowe

• Środki podstawowe – ludzkie, materiałowe, naturalne elementy świata; „środki dydaktyczne”

• szkoły i uczelnie wyższe dla dorosłych, uniwersytety „trzeciego” wieku, stowarzyszenia oświatowe, kulturalne

• Doskonalenie zawodowe i pozazawodowe – kursy, warsztaty, formy korespondencyjne, e-learning, mass media, działalność społeczna, społeczeństwo otwarte i informatyczne

• Czytelnictwo, edukacja kulturalna, bierna czynna, wolontariat.

Ograniczenia w edukacji dorosłych

• Kultura grupy i jej stosunek do edukacji (wartości, wzory, zachowania edukacyjne)

• Najmniejszy udział w wykorzystywaniu dostępnych środków i form działalności edukacyjnej

• Odbiorca - ze średnim/wyższym „nabytym” wykształceniem, która nie wygenerowała trwałego standardu aktywności intelektualnej (nawyku/potrzeby całożyciowego uczenia się).

Formy edukacji dorosłych

• Forma

  • opis struktury organizacyjnej o określonych cechach i właściwościach, złożonych z rzeczy, ludzi, środków podstawowych, sposobów działania

  • opis jednostek zajęciowych, charakteryzujących się dominującym rodzajem przejawianej aktywności (wykład, odczyt, prelekcja, dyskusja, rozmowa, malowanie, rzeźbienie, komponowanie, wycieczka)

• Metoda – opis działania w ich przebiegu ( na modelach, wzorach), implikuje dobór środków i form oraz sposób posługiwania się nimi.

Dorosły uczeń. Nauczyciel - andragog.

• Całożyciowe przygotowanie do dorosłości jako kategorii pedagogicznej; Psychopedagogika dorosłych

• Negowanie możliwości uczenia się poza okresem młodości

• E.Erikson - Zdolność późnego uczenia się zależy od różnych sfer osobowości: starość -osiąganie pełnej dojrzałości, mądrości, integracji wewnętrznej

• L.Kohlberg, D.J.Levonson; F.D.Baltes, C.Buchler, C.G.Jung, W.Szewczuk, M.Tyszkowa, J.Strelau, M.Marczuk Z.Pietrasiński

• Propagatorzy edukacji całożyciowej:

  • Szymon Marycki, J.A.Komeński ( szkoły mężczyzn, starości, śmierci),

  • J.A.Condorced 1792 (edukacja całożyciowa),

  • R.Owen (samo- i kształcenie dorosłych),

  • E.Throndike

• P.B.Batles, S.L.Wilisem – w aktywności umysłowej: rezerwy aktywne (dostępne) i ukryte ( podlegające uruchomieniu)

• „Twórcy – Starcy”: Picasso, Platon, M. Anioł, Verdi, Tycjan, Czapski, Boheński.

Dorosłość w andragogice

• 1. Stan społeczny- podmiotowość i dojrzałość do pełnienia funkcji życiowych

• 2. Proces rozwoju psychicznego – wyzbywanie się nastawień, przekonań i oczekiwań wyniesionych z dzieczyństwa na rzecz rozumienia i zmieniania właściwości otoczenia w którym żyje

• 3. Proces społeczno kulturowy -pełnienie ról społecznych, konwencja społeczna, wyznaczająca pozycję i status jednostki w grupie, decydująca o poziomie zaspokojenia potrzeb i określająca warunki indywidualnego rozwoju - jako główne kryterium dorosłości

  1. Wysoki status seniorów w starożytności ( doradztwo)

  2. Koczownictwo – „stary – niesprawny – bezużyteczny”

  3. XIX-XXI w. : aktywność zawodowa – wskaźnikiem pozycji w społeczeństwie; atomizacja rodziny: utrata funkcji opiekuńczych wobec seniora; agizm.

• W trzech perspektywach

  1. Prakseologicznej- gotowość do pełnienia ról społecznych- w zależności od dojrzałości

  2. Antropologicznej- dorosłość- całożyciowa wychowawcza wartość

  3. Recentywistycznej – życie ważne teraz, nie środek do osiągania czegoś w przyszłości

Dorosłość – jako proces społeczno – kulturowy

• wg.Malewskiego(1990) miarą dorosłości człowieka jest samodzielne kształtowanie własnego życia w taki sposób, aby spełniając formułowane wobec niego oczekiwania, dostarczało mu poczucia sensu jego egzystencji i było źródłem indywidualnej satysfakcji.

Dorosłość jako proces rozwoju psychicznego

• Sens życia - determinanta określająca postępowanie człowieka

• Wzrost samoświadomości, adekwatność samooceny, koncentracja na autokreacji, orientacja perspektywiczna

• Wymiary rozwojowe dorosłości (Knowleś M.S.): autonomia, aktywność, obiektywizm, erudycja, wysoka sprawność, szeroki zakres odpowiedzialności, szerokie zainteresowania, altruizm, samoakceptacja, koncentracja na zasadach, głębokie związki, oryginalność, tolerancja nieokreśloności, racjonalność.

Tożsamość

• Poczucie tożsamości- kształtowane przez związek z wartościami( wnoszą wymiar sensu życia, budują motywy) które określają jego jakość; kształtowane szczególnie w okresach przełomów rozwojowych jednostki

• Otwartość - plastyczność - gotowość do zmian własnych wartości bez uprzedzeń, szacunek dla cudzej odmienności, rozumienie i radzenie sobie z emocjami „Innych”

• Przewaga nad elementarnymi potrzebami przeżycia i stabilizacji procesów autokreacji – „totalizacja personalizuje”. Reorganizacja życia i ponowne samookreślenie

• Problem społecznego uwarunkowania twórczego rozwoju człowieka, zmieniającego stan konieczności w stan wyboru.

Fazy rozwoju człowieka dorosłego

• E. Erikson - 8 faz / stadiów zmian osobowości człowieka – zróżnicowanie i ciągłość zmian w dynamice życia; możliwość spełnienia potencjałów rozwojowych (twórczość) po wygaśnięciu żywotności fizycznej, psychicznej, społecznej (VI –”droga ku bliskim” – wyjście z izolacji; VII – „zwielokrotnienie siebie”- wykraczanie poza siebie jako symptom „autoteliczności”; VIII - starość – „największe napięcie energetyczne potencjałów rozwoju”, dzięki napięciu egzystencjalnemu między dwoma biegunami „integralności i rozpaczy”

• K. P. Cross – 7 faz życia człowieka, którym towarzyszą zadania - nakazy, wymuszone presją społeczną

• L. Kohlberg - 6 stadiów rozwoju moralnego – rozwój inteligencji wstępny i konieczny do rozwoju moralnego

• Najwyższe stadium rozwoju moralnego (16 -18 rż) –”poziom postkonwencjonalny” (wartości moralne wywodzą się z zasad uniwersalnych i decyzji własnego sumienia)

• T. Nowacki, J. Nowak, E. Sujak, Z. Pietrasiński, H. Sękowa – negują wyodrębnianie faz rozwojowych

• D. L. Levinson – 4 okresy życia człowieka (fazy stabilizacji):
  * przeddojrzałość( < 17), wczesna dojrzałość ( 17- 40), średnia dojrzałość (40 – 59), późna dojrzałość ( > 60)

• Fazy przejściowe (okresy graniczne, przekształceń): 17-22 rż - przejście do średniej dojrzałości, 59 - 66 rż – przejście do późnej dojrzałości

• Proces wielokrotnych strukturacji i restrukturacji [J. Kargul 1991]

• K. Obuchowski- zmiany kompensacyjne, przeciwstawne finalizmowi (cel dojrzewania psychicznego- osiągnięcie apogeum ”kształtowania właściwości moralno -światopoglądowych człowieka”).

Rozwój człowieka dorosłego

• zdolność całożyciowego uczenia się - aktywność zawodowa i pozazawodowa; rozwój osobowości

• Neuroplastyczność, rekonsolidacja mózgu

• Autokreacja i własna aktywność człowieka – „choroba rezygnacji” (utrata poczucia kontroli poznawczej nad środowiskiem

• Nowoczesna tożsamość jest „otwarta” nie jest „sztywną” sekwencją nauki, pracy i emerytury

• Kompetencja biograficzna wymaga refleksyjności.

Zadania rozwojowe wczesnej dorosłości 17- 33 rż (Levinson)- Zakończenie nauki, przygotowanie do zawodu ,Podjęcie pracy, Rozwój zdolności do intymnych stosunków emocjonalnych i miłości, stały partnera i rodzina, dom, dzieci, obowiązki społeczne i obywatelskie, własna filozofia życia , wizja przyszłości, stosunek z mentorem

Zadania rozwojowe wieku średniego 34-60 rż. (Levinson)- Większa społeczna odpowiedzialność, praca dla przyszłych pokoleń lub stagnacja, większa pełnia życia i małżonka, rozwój i kariera, standard życia, pomoc dzieciom w starcie, starzejący się rodzice, nadchodząca starość

Zadania rozwojowe starości > 60rż.(Levinson)- nowe role i zajęcia, emerytura, rówieśnicy, zainteresowanie światem, ograniczenia fizyczne, strata bliskich, dojrzała postawa wobec śmierci

Cele (funkcje, zadania) oświaty (kształcenia, edukacji) dorosłych

• Perspektywa mikrospołeczna: stymulowanie rozwoju, optymalizacji życia z punktu widzenia dobra indywidualnego i społecznego; makrospołeczna: czynnik zmian społecznych (socjologia, politologia); uwarunkowania historyczne, charakter klasowy

• I Kongres Oświatowy –Elsynor,1949: potrzeba wychowania ludzi na obywateli wspólnoty świata

• Konferencja Oświaty Dorosłych – Oslo 1972: edukacja dorosłych jako element kształcenia ustawicznego.

Motywy edukacji dorosłych

• m. polityczne – upowszechnienie określonych idei politycznych

• m. społeczne – walka o zmianę statusu społecznego różnych klas i warstw społecznych

• Cele a wartości edukacji, wnoszące w życie wymiar sensu , trudne przestrzeganie reguł edukacji ustawicznej (ciągłości, integracji)

• Rozwój jest celem wychowania a rozwojowa zmiana zachowania jest nieodwracalna

• Zmiany stosunków społecznych, ekonomiczno-politycznych i kulturowych kształtują cele oświaty dorosłych, w zależności od społeczeństwa, postrzeganego jako pluralistyczne, indywidualistyczne czy będące „w stanie płynnej nierówności”

• Odrębność w stosunku do oświaty dzieci i młodzieży

• Motywy produkcyjne – wzmożenie produkcji

• Cel edukacji - wszechstronny rozwój osobowości czy osiąganie perfekcjonizmu w węższym zakresie

Cele oświaty dorosłych

• odnoszą się do procesów składowych pojęcia „edukacja”: globalizacja, etatyzacja, nacjonalizacja, kolektywizacja, polityzacja (biurokratyzacja, profesjonalizacja), socjalizacja, inkulturacja, personalizacja, wychowanie, jurydyfikacja, kształcenie i humanizacja, hominizacja

• Składowe pojęcia edukacja kształtują osobowość („jądro promieniujące”) ; wielostronne wychowanie, perfekcjonizm.

Właściwości edukacji dorosłych

• Potrzeba ujmowania problemów oświaty dorosłych „panoramicznie”, przy konstruowaniu celów uwzględniając - cechy osobowości, prócz właściwości umysłowych czy zdolności do uczenia się oraz „rzeczywiste przebiegi życia ludzkiego”

• Ważne są kompetencje dorosłych do wprowadzania własnych celów edukacji, zgodnych z ich aspiracjami czy planami życiowymi (autokreacja) [H. Muszyński 1991]

• Personalizacja: czynne kształtowanie samego siebie i sterowanie własnym wyborem spośród tych możliwości, jakie otwiera przed jednostką współczesne życie społeczno-kulturalne.

Cele i funkcje edukacji

• Edukacja jako jeden z elementów koncepcji życia (celów, planów życiowych, osobistego rozwoju – przy aktywności wychowanka)

• Biuletyn Polskiego Komitetu ds. UNESCO: „…celem oświaty dorosłych jest nauczenie sztuki przeżywania dnia codziennego, zaś oświata dorosłych jest środkiem zmierzającym do rozwijania i wzmacniania działalności społecznej i politycznej”

• Cele ostateczne – ustalane w relacji do wartości uniwersalnych, nadających im konkretnych treści: cele globalne i regionalne

Cele (zadania, funkcje) oświaty dorosłych

• Nowoczesna tożsamość jednostki jest „otwarta” a zajęcia poza- i zawodowe, są „konkretnym wyrażaniem potrzeby samospełnienia, która rozciąga się od napięcia do samoekspresji, w działaniach społecznych i solidarności”

• Zadania oświaty dorosłych – realizacja przez ludzi dorosłych wizji lepszego życia, jednak zgodnie z ich interesami rozwojowymi.

• Funkcja zastępcza oświaty - wyrównanie braków w wykształceniu do poziomu powszechnie obowiązującego, gwarantowanego przez Konstytucję.

• Funkcja właściwa oświaty dorosłych - realizacja wizji lepszego życia m.in. przez edukację; rola nie stabilizacyjna a komplementarna w kompensacyjnej funkcji oświaty i dynamizująca procesy społeczne; funkcje: emancypacyjna, reorientacyjna, rozwojowa, personalizacyjna, pragmatyzacyjna, socjalizacyjna, kulturacyjna

Funkcje edukacji dorosłych

• społeczne: kształcąca (kompensacyjna, podwyższenie/zmiana kwalifikacji, sprzyjająca modernizacji kwalifikacji) , ekonomiczna, kulturalno-wychowawcza, polityczna (poprzez udział społeczny - kształtowanie siebie)

• indywidualne: adaptacyjna (redukowanie napięć między jednostką a otaczającą ją rzeczywistością), rekreacyjna, terapeutyczna, rozwijająca specyficzne zdolności i zainteresowania, rekonstrukcyjna ( jednostka aktywna i twórczo zmieniająca otaczającą rzeczywistość)

Rozwój oświaty dorosłych- J.A. Komeński

• Oświecenie i okres zaborów w Polsce – upowszechnianie oświaty również wśród niższych warstw, wpływ tendencji patriotycznych; Komisja Edukacji Narodowej (prelekcje wykłady publiczne, pedagogizacja rodziców )

• 1767 – P. Brzostowski – Merecz / Grodna – dom ludowy

• 1779-1782- J. Osiński – prelekcje z fizyki, Coll. Nobilium, W-wa

• Szkółki żołnierskie dla żołnierzy analfabetów; 1812 Zamość , Z. Rościszewski, „Nauka czytania i pisania dla żołnierzy XIII pułku piechoty” – pierwszy elementarz dla dorosłych; 1781 – I. Krasicki: encyklopedia „Zbiór potrzebnych wiadomości”

• P. Bieliński – Księstwo Warszawskie

• XIX w. – chłopi analfabeci - oświata dorosłych była „oświatą ludową” i patriotyczną; Poznań - Towarzystwo Oświaty Ludowej 1872, 1880 –Tow. Czytelni Ludowych (biblioteki w zaborze pruskim i emigracji).

Rozwój oświaty dorosłych –”pozaszkolnej”

• 1857- Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk

• Biblioteka Raczyńskich

• K. Marcinkowski, E. Estkowski ( Pismo dla Nauczycieli Ludu Polskiego, Tow. Pedagogiczne i „ Szkoła Polska” - niedzielna), K. Libelt, J. Moraczewski

• 1817 Wilno – 23 Filomaci (ruch samokształceniowy)

• 1879 Galicja – Tow. Ludowe Oświaty i Pracy ks. Stojanowskiego

• 1891 – Tow. Szkoły Ludowej (szkoły, biblioteki, odczyty, teatr)

• 1880 Lwów –Tow. Oświaty Ludowej i Macierz Polska

• Socjalna Demokracja

• T. Bobrowski – praca oświatowa wśród robotników

• XIX w. zabór rosyjski – Polska Macierz Szkolna, Uniwersytet dla Wszystkich w Warszawie

• 1898 Poradnik dla samouków ( z bibliografią!) K. Prószyński 1875 – „Elementarz” (dla samouków z obrazkami).

Rozwój oświaty dorosłych

• 1890 – Pszczelina– Uniwersytet Ludowy im. A. Mickiewicza - 1913 wydaje dzieło „Praca oświatowa, jej zadania, metody, organizacja”

• 1899 – czasopismo andragogiczne ”Wiedza dla wszystkich”

• 1901-1939 -Liberalne Tow. Szkoły Ludowej –”Przewodnik Oświatowy”, L. Krzywicki -”Poradnik dla czytających książki”

• Rozprawy; S. Michalski –”Popularyzacja wiedzy i samouctwa” i L. Krzywickiego „System wykształcenia i o wykształceniu ogólnym”

• Wnioski: w czasach niewoli praca oświatowa chroniła język, historię i kulturę ojczystą i dała podwaliny pod prace oświatową w II RP; pozytywny wpływ ruchów 1905.

Oświata dorosłych w II RP

• 1919 – Centralne Biuro Kursów dla Dorosłych - od 1929 jako Instytut Oświaty Dorosłych ( odrębne programy szkół powszechnych dla dorosłych i młodzieży pracującej; uniwersytety powszechne)

• Wydział Oświaty Pozaszkolnej w ramach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

• Uniwersytet Ludowy - w Szycach

• Instytut Gospodarstwa Społecznego( z KC Zw.Zaw.), Instytut Spraw Społecznych, Instytut Socjologiczny P-ń, Studium Pracy Społeczno - Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, Instytut Kultury Wsi.

• Problemy: analfabetyzm, oświata dorosłych, samokształcenie, czytelnictwo ;”Rocznik Kursów dla Dorosłych”, ”Polska Oświata Pozaszkolna”, ”Przewodnik Pracy Społecznej”, ”Praca Oświatowa”

• Różne ideologie: socjalizm, wychowanie państwowe, chrystianizm.

Oświata dorosłych w II wojnie światowej

• 1939 - Tajna Organizacja Nauczycielska

• 1940 – Departament Oświaty i Kultury z Wydziałem Oświaty Dorosłych (Delegatura Rządu na Kraj)

• Ludowy Instytut Oświaty i Kultury

• Komplety tajnego nauczania (cywilne, w obozach jenieckich i w wojsku polskim na Wschodzie i na Zachodzie) amatorskie zespoły teatralne samokształcenie tajne drukarnie.

Oświata dorosłych po II wojnie światowej

• Cele i zadania wyznaczane przez interesy państwa, nie zaś społeczności lokalnych i jednostek dorosłych

• Zadania: pozyskanie społeczeństwa do socjalistycznych przemian, integracja kulturowa repatriantów wschodnich na ziemiach odzyskanych, likwidacja analfabetyzmu (1944: 4 /19 mln analfabetów; 0.8% wyższe w.w.)

• Okresy:
  1944-48: kontynuacja form pracy przedwojennych (nurt ludowy i robotniczy);
  1949-56 – centralne planowanie, globalizm, etatyzm, upolitycznienie, ideologizacja (CRZZ, Tow. Wiedzy Powszechnej);
  1956-68 – początek demokratyzacji (utylitaryzm, pragmatyzm, regionalizm, „Oświata Dorosłych”);
  1968 - 80: utrata wiary w sens podwyższania kwalifikacji i wykształcenia; edukacja jako”maszyna sortująca”
  1981 – formy pozapaństwowe oświaty dorosłych

• 1981- 89 – indoktrynacja społeczeństwa poprzez oświatę dorosłych; niewydolność instytucjonalna, nieadekwatność strukturalna;

• Konieczność realizowania wieloparadygmatowości w oświacie: globalizacji, porozumienia i solidarności w środowisku rodzinnym, lokalnym, regionalnym, narodowym i międzynarodowym, rozwijania autoedukacji i autokreacji, likwidacji nacjonalizmu, ksenofobii, partykularyzmu,[T. Wujek 1981]

Niezależny ruch oświatowy w Polsce

• Lata 70 – opozycja „ totalitarnej” edukacji społeczeństwa; kształtowanie tożsamości w obszarach: świadomościowej, prawno – instytucjonalnej, ekonomicznej, socjalizacyjnej ; konieczność dokonywania wyborów, działań wspólnotowych i solidarnych ”zakorzenienie” zamiast „wyobcowania”

• Lata 80-te – liberalizm przeciw fundamentalizmowi i samoograniczaniu się ; pluralizm edukacyjny

• Opozycja polityczna: walka o „społeczeństwo obywatelskie” i „Rzeczypospolitą Samorządną”

• Wybór między poparciem dla władzy a moralnym wobec niej protestem; opór winien być nie tylko krytyczny ale i twórczy

Niezależny ruch oświatowy w Polsce – jako ruch społeczny

• 1978 Towarzystwo Kursów Naukowych (TKN) - deklaracja naukowców i pisarzy o popieraniu pluralizmu ideowego i ruchu samokształceniowego, przeciw cenzurze i propagandzie; wychowanie do aktywności społecznej i samowychowanie

• Kluby: Swobodnej Dyskusji, Służby Niepodległej, Wolnej Myśli Społecznej, Polityczny im. L. Bądkowskiego (Ruchu Młodej Polski), Zachowawczo-Monarchistyczny -1988, Myśli Demokratycznej (NZS - u)

• Cele: naprawa programów szkolnych i uniwersyteckich w naukach społecznych i humanistycznych;

• Sukces: przełamanie lęku przed zbiorowymi ruchami samokształcenia

• 1979 „List do nauczycieli i wychowawców”: o zadaniach ideowo - programowych nowoczesnej oświaty

Aktywność kulturalna i autoedukacja

• uczestnictwo w kulturze, wspomagające rozwój osobowościowy jednostki
  XVII w - J.A.Komeński: ważnym elementem edukacji jest otaczający świat;
  XVIII w. - F.Schiler: integracja „rozdartego bytu” między ideałem a rzeczywistością;
  XIX w.- W.Dilthey - pionier pedagogiki kultury (historia – kultura – osobowość);
  E.Spranger;
  G.Kerschensteiner: zdolność wartościowania o indywidualnej organizacji
  S.Hessen: celem wychowania jest kształtowanie osobowości ludzkiej prze wdrażanie jej do wartości kulturalnych, formujących osobowość
  L. Leja, H. Radlińska, K. Korniłowoicz, A. Kamiński, S. Szuman, M. Tyszkowa, B. Suchodolski,
  J. Wojnar, F. Urbańczyk, M. Siemieński, K. Wojciechowski, M. Czerwiński, A. Siciński, A. Tyszka,
  A. Kłosowska

• Pedagogika kultury, wychowanie estetyczne

Autoedukacja- Autokreacja intencjonalna, samokształcenie, samowychowanie; ważny czynnik aktywności kulturalnej, również składnik czy aspekt aktywności kulturalnej, prowadzącej do rozwoju osobowości

Aktywność kulturalna –uczestnictwo w kulturze to:

• 1971r. - A. Tyszka: udział w zjawiskach kultury– przyswajanie jej treści, używanie jej dóbr, podleganie obowiązującym normom i wzorcom, tworzenie nowych jej wartości oraz odtwarzanie i przekształcanie istniejących ( wyłączne uczestnictwo fizyczne jest biernym - absencją)

• Realizacja celów instrumentalnych (społecznych, ekonomicznych, bytowych) i autotelicznych (wartość sama w sobie, bez praktycznego zastosowania)

• Obejmuje sztukę, literaturę, naukę, nie ! - w aspekcie praktycznym ( nie zabawa, obyczaj, światopogląd, zachowania)

• Kryteria oceny aktywności kulturalnej:

  • „asceza” (ćwiczenie, wysiłek twórczy)

  • „relaks” (zabawa, przyjemność- zagrożenie eskalowaniem czynności rekreacyjno – ludycznych)

  • „codzienność” (zwyczajność, swoboda, łatwość)

  • „odświętność” ( nadzwyczajność, szczególność, atrakcja, rytualizacja)

Uczestnictwo w kulturze

• Inne kryteria:
  jedno - (Nikifor, kibic sportowy, wybitny naukowiec) - i wielozakresowość (wielość bodźców sensorycznych),
  * selektywność dokonywania wyborów wartości kulturalnych - świadoma selekcja a nie „udział w szumie informacyjnym” ( uczestnictwo nieselektywne – mass media),
  * stopień twórczość czy współtwórczość – najwyższy poziom uczestnictwa kulturalnego; twórczość i refleksyjny odbiór, „autokreacja intencjonalna”– wszechstronny proces edukacyjny, rozwój osobowości.

Typologia aktywności kulturalnej

• Uczestnictwo percepcyjne i ekspresyjne,
  *wielostronne - współtwórcze, kreuje aktywność autoedukacyjną, prowadzi do awansu kulturalnego, określanego jako „znaczna intensywność kontaktów z elementami kultury osiągnięcie średnich lub wysokich standardów w zakresie jakości oraz występowanie cech „powszedniości” i „ascezy” w doświadczeniach kulturalnych; rozwój osobowości, realizacja własnego wzoru osobowego,
  * jednokierunkowe – znawstwo, intensywne lecz wąskie ( od 20% do > 0 %),
  * aktywność wyłącznie percepcyjna ( różnie intensywna i wszechstronna), bez autoedukacji,
  * rozrywkowo – rekreacyjna – mass media,
  * uczestnictwo ubogie / absencja kulturalna – elementarna egzystencja lub zdegradowane subkultury – degradacja kulturalna, deprawacja.

Właściwości autoedukacji

• Związki między aktywnością kulturalna a autoedukacją/ autokreacją intencjonalną „orientacja jednostki na kształtowanie swej biografii poprzez uruchamianie działań i wykorzystywanie sytuacji także kulturalnych, kształceniowych i wychowawczych, zgodnie z perspektywiczną wizją swojej osoby” Kontekst kulturowy i społeczny ”wymusza” działania edukacyjne wbrew koncepcji

• Samowiedza, samoocena i antycypacja – konfrontacja „ja- realnego” z „ja – idealnym”,

• Podmiot wybiera drogi, środki i tempo autoedukacji, na tle własnego uczestnictwa kulturalnego (symbolicznego), wzory z „ przedtem, teraz i później”,

• Podmiot poddaje samodzielnej kontroli proces autoedukacyjny i jego efekty , modyfikuje postępowanie, kompensuje, afiluije do nowej grupy – twórczej, samokształceniowej ( wsparcie fachowe), poddaje się procesowi edukacji instytucjonalnie zorganizowanej; niezupełne samokształcenie ( W. Okiński 1935), kierowane samokształcenie ( J. Półturzycki 1983),

• Najważniejsza dziś jest funkcja wszelkich instytucji edukacyjnych stymulownia i tworzenia warunków dla rozwijania przez jednostki aktywności autoedukacyjnej.

Edukacja kulturalna

• Upowszechnianie kultury, animacja społeczno - kulturalna, edukacja kulturalna (działalność kulturalno – oświatowa) : mają społeczny charakter działań i komunikowanie symboliczne (percepcja, ekspresja, twórczość),

• edukacyjna ingerencja w proces działalności kulturalnej; działalność kulturalna jest świadomą i zamierzoną, różnie zorganizowaną formą komunikowania symbolicznego,

• Cel: nadanie większej dynamiki życiu kulturalnemu ludzi i jego sublimacja; dotyczy wszystkich grup wiekowych,

• Kultura symboliczna (edukacyjna) chroni współczesne społeczeństwa, tworzące wielkie skupiska ludzkie (zorganizowane i samodyscyplinujące), o wielkim rozwoju techniki i środków panowania nad człowiekiem, przyrodą - przed dewastacją, destrukcją, patologiami biologicznymi i społecznymi - z powodu zarówno bogactwa jak i nędzy.

Upowszechnianie kultury (up)- czynnik budowania spójności i tożsamości społeczeństw; w państwach totalitarnych – ideologiczne i polityczne zinstrumentalizowanie;

• Założenia up:
  * uczestnictwo w wyższych poziomach życia kulturalnego jest niemożliwe bez edukacji kulturalnej;
  * każda kultura (narodowa, państwowa) mimo zróżnicowania (klasowego, regionalnego) osiąga spójność i tożsamość na podłożu jedynego, ogólnego, wspólnego zasobu kultury, jej dorobku, tworząc układ kanonowych przekazów (dzieł) symbolicznych, wspólnych wartości i wzorów, stanowiących odniesienie, kryteria ocen dla twórczości, opinii, zachowań;
  * up . wykorzystuje środki kulturowe i formy ( szczytowe osiągnięcia kultury światowej –godne, ochrony, pielęgnacji, poznania);
  * wzbogacenie kultury narodowej przez konfrontację, dyfuzję - jednak łagodząc separację i zapobiegając ekspansji.

Upowszechnianie kultury

• prozelityzm – pozyskiwanie zwolenników dla określonej orientacji i sposobu życia

• Kultura „nasza-obca”, wysoka-niska”, reprezentacyjna –popularna; wspomaga budowanie wspólnoty, jednak zagraża autonomii jednostki, „przemoc symboliczna” ( „imperializm kulturalny”)

• upowszechnianie uczestnictwa kulturalnego: prawo jednostki do posiadania własnych wyborów wartości, treści, form swojej aktywności kulturalnej; wymaga wspomagania, stymulowania małych grup (np. rodzinnych, rówieśniczych) w wyborach, wzbogacania alternatyw

• upowszechnianie własnej aktywności twórczej, jako najwyższej wartości ;

• pankreacjonizm - refleksyjny odbiór symboli, „dialog wewnętrzny”

• Charakter partycypacji kulturalnej nie odbiorczy a współtwórczy.

Animacja społeczno-kulturalna

• Proces wspomagania wrastania jednostki i małych grup społecznych w kulturę grupy lokalnej / regionalnej; różnice w stosunku do upowszechniania kultury jako jedynego, wspólnego „zasobu” kultury narodu

• Źródło w polskiej oświacie dorosłych: koncepcja wyzwalania utajonych sił społecznych, tkwiących w jednostce i społeczności lokalnej ( podobieństwo XIX/XX do lat po1989)

• Sens (cel, funkcja) procesu animacyjnego – urzeczywistnienie zinternalizowanych wartości, wyznaczających tożsamość społeczno - kulturową ( np. kultura kaszubska, śląska, podhalańska)

• Animator - „przodownik” nie- przywódca; ”wychowanie niekierowanie”

Edukacja kulturalna

• Przedmiot - kompetencje kulturalne jednostki, jako uczestnika kultury symbolicznej, ich kształtowanie i rozwijanie;

• Mechanizm –aktywność jednostki, poddanej ciągłej sublimacji;

• Kompetencja kulturowa ludzkie dyspozycje do przestrzegania kulturowych norm zachowaniowych

• R.W. White – kompetencja jednostki - zdolność do dokonywania tych form wymiany ze środowiskiem, które pozwalają jej na podtrzymywanie siebie, rozwój i rozkwit; zdolność do aktywności symbolicznej

• Internalizacja kultury: przyswojenie jej wzorów i modeli normatywnych lub wartości przez świadomość, doświadczenie lub nawyki ludzi.

• EK to środek tej edukacji i kryterium efektywności zabiegów eduk;

• Osobowość – czynnik subiektywny, rozstrzygający o charakterze uczestnictwa w komunikacji symbolicznej;
  EK - ingerencja w proces osobo twórczy
  EK - ma ułatwić jednostce pokonanie barier w dostępie do wartościowych kontaktów kulturalnych i pełne w niej uczestnictwo (wielostronna, twórcza partycypacja kulturalna; rozwój jednostki).

Realizacja edukacji kulturalnej

• Szkoły, formy pozaszkolne – kursy, doskonalenie zawodowe, wykłady otwarte, UTW;

• Nowa formuła szkoły: „wyzwolenie”

• Instytucje kultury – instytucje i placówki kulturalno-oświatowe; Teatry, muzea, filharmonia, galerie sztuki;

• Mass media – wielka potencjalna siła edukacyjna lecz pozytywna niejednoznacznie: treści są banalną rozrywka, konsumpcją, zabijaniem czasu;

• „grupy koleżeńskie w rodzinie ”- mogą powadzić do rozwoju kompetencji kulturalnych jak i degradacji jednostek

• Rola rodziny w edukacji kulturalnej dzieci.

Nurty i strategie animacji społeczno – kulturalnej

• Koncepcja H. Radlińskiej „melioracji” społeczno-kulturalnej i oświatowej środowiska, koncepcja „wyzwalania sił społecznych” tkwiących w jednostce i środowisku, koncepcja „przodownictwa”

• Krytyczne podejście do nowinek postmodernizmu, anty-pedagogiki i pedagogiki krytycznej;

• Godzenie sprzecznych wymogów: koncepcji ”urabiania” i koncepcji „wyzwalania”

• Zachęcanie do czerpania inspiracji do własnej twórczości;

• W RP dylemat: spadek uczestnictwa kulturalnego uniemożliwia rozszerzanie wpływów edukacyjno – kulturowych, szczególnie w niższych warstwach ; jaki obowiązek ma społeczeństwo wobec takich jednostek .Groźba prymitywizacji egzystencji ludzkiej, rozwoju patologii społecznych –degradacja jednostek i grup, przestępczość. Ubóstwo systemu wartości – konsumpcjonizm, prymitywny styl życia, krótkie perspektywy, niska jakość życia;

Kształcenie dorosłych- czynności i procesy, umożliwiające uzyskanie orientacji w otaczającej ich rzeczywistości przyrodniczej i społecznej; wyposażenie ich w określone wiadomości poznawcze, w umiejętności samodzielnego dalszego zdobywania wiedzy oraz naukowe podejście do rzeczywistości

• Oświata dorosłych: obejmuje dorosłych, zastępując/uzupełniając wykształcenie podstawowe, doskonaląc wiedzę i umiejętności, kwalifikacje, rozwijając zdolności, otwierając drogę indywidualnego rozwoju, powodując zmianę w postawach i w zachowaniu. Ewoluujący system społeczny w odpowiedzi na potrzeby społeczeństwa.

Funkcje kształcenia dorosłych

• wyrównawcza (kompensacyjna)

• dokształcanie i doskonalenie zawodowe

• przekwalifikowanie

• potrzeby wolnoczasowe dorosłych – aktywność poznawcza pozazawodowa osób pracujących i na emeryturze

Strategie kształcenia dorosłych- reguły określające w konkretnej sytuacji (powstałej w trakcie kształcenia) wybór określonego działania przez uczestników danego procesu kształcenia; procedura postępowania o charakterze normatywnym, wyznaczona celem;

• System dydaktyczny: zbiór oddzielnych elementów, oddziałujących na siebie tak, aby mógł osiągnąć określony cel;

• Strategia klasowo-lekcyjna – szkolna - lekcje 45 min.,

• Strategia kursów dokształcających – trwanie od kilku dni do kilku lat; różny poziom, odpłatność;

• Strategia kształcenia zdalnego- korespondencja, podręczniki, poradniki, RTV , telefaks, internet; forma konsultacji z nauczycielem (określa cele, treści, warunki, formy); np. Open University w GB, Polska Politechnika Telewizyjna w PRL; Indie –TV edukacja rolnicza; szkoła – Kanada, Australia;

• Strategia samokształcenia – osiąganie wykształcenia poprzez działalność, której cele, treści, warunki i środki ustala sam podmiot; Efekt zależy od: motywacji, predyspozycji, znajomości technik samokształceniowych;

• Strategia kształcenia przy pomocy słowa drukowanego - książka / czasopismo; bez zewnętrznych wymogów;

• Strategia doradcza – udzielanie przez specjalistę z danej dziedziny porady fachowej i aktualnej (wykłady i pokazy)

• Strategie mieszane – np. UTW (wykłady, koła zainteresowań, lektoraty).

Główne strategie kształcenia dorosłych

• Strategia kół ( zespołów) oświatowych – cel oświatowo-wychowawczy lub społeczny, świadomy dobór i osobisty aktywny kontakt ( zarząd, aktyw, prezydium, plan i podział pracy, legitymacja, składki); naukowe, hobbistyczne; referatowe, dyskusyjne;

• Strategia kształcenia przy pomocy żywego słowa – bez kontroli wiadomości, bez dokumentów, nauczyciel działa bezpośrednio ”żywym słowem”, swoboda i adaptacja programu (odczyty, Uniwersytety Ludowe, powszechne, otwarte).

Proces kształcenia dorosłych

• to inicjatywy edukacyjne o określonej strukturze i toku (cele, treści, metody, formy, miejsce, strategie – nauczyciel; nauczanie/ uczenie się); zespół zdarzeń, prowadzący do określonych zmian w szeroko rozumianej wiedzy podmiotu

• Z procesem kształcenia nierozerwalnie związane jest wychowanie, rozumiane jako całożyciowy proces kształtowania tzw. cech kierunkowych człowieka.

1. Cele kształcenia

• skutki, które zamierza osiągnąć kierujący danym procesem kształcenia wobec jego podmiotu – ucznia;

• sensowne, świadome, przewidywalne, planowe, konkretne efekty danego procesu kształcenia

• Cele różnorodne –kompensacyjne, utylitarne, doraźne, długofalowe (podyplomowe);

• Cele merytoryczne – specyficzne;

• Cele poznawcze – rozwijanie u słuchacza umiejętności analizy, syntezy, uogólniania, samodzielnej i poprawnej analizy własnych doświadczeń, sprawdzania i weryfikacji;

• Cele samokształceniowe - wyrabianie umiejętności samodzielnego uczenia się, samodzielnego zdobywania wiedzy ( motywacja, techniki samokształcenia, uszczegółowienie celów ogólnych, zadania, poleceni; kontrola wykonania zadania);

• Taksonomie celów kształcenia– uczenie się, w celu samodzielnego ukonkretnienia zadania.

Taksonomia celów nauczania (wg Niemierki)

• Postawa Kategoria

• I.Wiadomości A. Zapamiętanie wiadomości B. Zrozumienie wiadomości

• II.Umiejętności C. Stosowanie wiadomości

• w sytuacjach typowych D. Stosowanie wiadomości w sytuacjach nowych (problemowych)

Dorosły jako uczeń

• Kryteria dojrzałości psychicznej: większy zakres i zdolność uwagi dowolnej, większy obiektywizm spostrzegania i wyważenie osądów, większy krytycyzm i odróżniania cech trwałych, ważnych i typowych, bardziej ukierunkowania i twórcza wyobraźnia, lepsza pamięć bezpośrednia i logiczna, większe zdolności myślenia abstrakcyjnego, większa umiejętność kierowania własnym myśleniem, większy zasób wiadomości i doświadczenia, umiejętność prowadzenie dłuższego toku rozumowania, większa zdolność panowania nad własnymi emocjami, większy stopień racjonalizowania własnego postępowania (niż 7-15 lat);

• Jest to wariant optymalny, uwarunkowany całożyciową edukacją, biografią, osobowością
  ( zdyscyplinowanie, zrównoważenie i odporność). Edukację dorosłego utrudniają problemy codzienności; „trudna” opóźniona młodzież i niepełnosprawność uczących się seniorów – konieczne odrębne podejście nauczyciela.

Treści kształcenia i zasady ich organizacji

• Zbiór wiadomości o niezależnym od ucznia – zobiektywizowanym znaczeniu, o treściach zależnych od celów

• Koncepcje doboru treści: encyklopedyzm, formalizm, utylitaryzm dydaktyczny, egzemplaryzm, strukturalizm funkcjonalny, koncepcja problemowo - kompleksowa, teoria programowania dydaktycznego

Koncepcje doboru treści kształcenia

• Egzemplaryzm (H.Scheuerl) ograniczenie materiału - nauczanie paradygmatyczne (program nie ”systematyczny” a „ogniskowy” „węzłowy”);

• Strukturalizm (K. Sośnicki) –treści= elementy podstawowe o trwałej wartości naukowej + wtórne – mniej potrzebne;

• Teoria programowania dydaktycznego = teoria strukturyzacji operatywnej „jak uczyć optymalnie”

• Przy doborze i organizacji treści trzeba uwzględnić zbiór zasad nauczania oraz psychologiczne teorie uczenia się:
  *asocjacyjne – Skojarzenia
  * funkcjonalne –wynik,
  * strukturalne –konkretne i spójne obszary

Zasady nauczania dorosłych- normy postępowania dydaktycznego, w celu przekazywania usystematyzowanej wiedzy, rozwijania ich zdolności poznawczych i samokształceniowych;

• Zasada poglądowości – bezpośrednie poznanie rzeczy i zjawisk zamiast opisu słownego;

• Zasada przystępności – respektowanie w procesie nauczania –uczenia się rozwojowych możliwości uczących się;
  (od bliższego do dalszego, od łatwiejszego do trudniejszego, od znanego do nieznanego, uwzględnianie różnic w temperamencie i zaawansowaniu poszczególnych uczniów)

• Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania – uczenia się:
  * aktywizowanie ucznia (sytuacje problemowe, wspieranie w ich rozwiązywaniu)
  * indywidualizacja podejścia i wychowanie prospołeczne,
  * wpajanie umiejętności konfrontowania obserwowanych faktów z posiadana wiedzą,
  * wdrażanie uczniów do zespołowych form pracy,
  * poznawanie motywacji uczniów;

• Zasada systematyczności: wiedza wyjściowa, centrum tematu zajęć, nowy materiał- usystematyzowany, streszczenia i powtórzenia wstępne, końcowe, okresowe; kontrola sposobu i formy wyrażania myśli przez uczących się, wdrażanie do samodzielności i wysiłku;

• Zasada trwałości wiedzy- prostota struktury myśli , treści konkretne, nie-abstrakcyjne, odwoływanie się do doświadczenia i praktyki, wielokrotne powtarzanie, kontrola i ocena wyników pracy uczących się;

• Zasada operatywności wiedzy uczących się:

• nauczanie wielostronne (wiedza operatywna; kształcenie poprzez odkrywanie, przeżywanie i działanie praktyczne)

• wiązanie praktyki z teorią

• kształtowanie umiejętności uczenia się – wdrażanie do samodzielnego zdobywania wiedzy – planowanie i organizacja pracy umysłowej i metod nabywania informacji , rejestrowania informacji, własna selekcja, synteza przetwarzanie informacji;

• Zasada wykorzystywania doświadczeń osób dorosłych – pozytywne z zakresu form aktywności zawodowej i kulturalno-oświatowej, samokształcenia negatywne – deformacja informacji , błędne przyswajanie umiejętności –np. w kształceniu zawodowym (dezaktualizacja norm, przepisów)

• Zasada indywidualizacji i zespołowości- indywidualne możliwości uczącego się, (zróżnicowanie wymagań i ocen), wyzwalanie chęci do uczenia grupowego, potrzeba poradnictwa, konsultacji, zajęć uzupełniająco - korekcyjnych dla dorosłych;

• Zasada ustawiczności kształcenia – potrzeba zachowania ciągłości i systematyczności w procesie uczenia się dorosłych, aktualizowania wiedzy, podnoszenia kwalifikacji, stałego rozwoju osobowości;

Metody kształcenia dorosłych

• sposoby pracy nauczyciela, w celu przekazania uczniom wiadomości, wyrobienia poglądów i sprawności, rozwinięcia zainteresowań i zdolności poznawczych, wdrożenia do samouczenia;

• Rodzaje metod: oparte na słowie, (wykład, pogadanka, prelekcja, odczyt, dyskusja), oparte na oglądzie (pokaz, obserwacja, pomiar), oparte na działaniu praktycznym (metody laboratoryjne i zajęć praktycznych);

• Toki realizacji procesu kształcenia: podający i poszukujący
  Okoń: koncepcja nauczania wielostronnego – 4 drogi nauczania / uczenia się (przyswajanie wiadomości, odkrywanie, działanie praktyczne i przeżywanie)

Kształcenie dorosłych –metody podające

• Wykład – systematyczne, całościowe rozwinięcie tematu, uporządkowana struktura, hierarchiczny układ, wyeksponowanie wiadomości najważniejszych

• Pogadanka (dialog – pytania i odpowiedzi), odczyt, prelekcja, opowiadanie i opis ( w pracy doradczej), pokaz (czynności z komentarzem słownym; etapy: demonstracja całościowa, etapowa, z wyróżnieniem elementów skomplikowanych, całość w tempach zwolnionych i normalnych, powtórzenie przez ucznia).

Kształcenie dorosłych

• Gry dydaktyczne:

• inscenizacja (konferencji, narad, zebrań, negocjacji )– odgrywanie określonych ról

• metoda sytuacyjna (nauczanie problemowe) – analiza konkretnej, złożonej sytuacji, przygotowanej i przedstawionej przez prowadzącego;

• Metoda przypadku – rozpatrzenie opisu przypadku- stawianie pytań, dyskusja i poszukiwanie odpowiedzi,
  * zalety: rozwija umiejętności zawodowe, wielowariantowość, bieżąca ewaluacja przez uczestników, możliwość zmiany, poglądów, kształtowanie samodzielności;

• Burza mózgów

• Mikronauczanie – video; twórcze uczenie się złożonych czynności praktycznych (językowe, zawodowe).

• Trening umiejętności społecznych (poziom kompetencji społecznych) – interpersonalny
  – porozumiewanie się, współpraca, polecenia więź; granie ról społecznych (przełożonego, klienta, nauczyciela, ucznia),
  – prowadzony poza sytuacją rzeczywistą,
  – trening w sesjach 1-3 godz. (centrum treningowe),

fazy:
I. modelowanie sytuacji i roli przez pokaz, video,
II. zdefiniowanie sytuacji problemowej oraz scenek do granie i odegranie ich,
III. sesja sprzężenia zwrotnego z komentarzami trenerów, dyskusjami; analiza – ocena – korekta;

• Trening asertywności;

• Metoda nauczania programowego w oparciu o zaprogramowane teksty; zasady:
  * małych kroków,
  * zasada natychmiastowego potwierdzanie odpowiedzi (samokontrola),
  * zasada indywidualizacji tempa uczenia się,
  * zasada stopniowania trudności; metody programowania – podręczniki programowe, komputery; nie jest uniwersalna a kosztowna;

• Metody komputerowe – wideo interaktywne, programy hipermedialne, tworzenie wirtualnych rzeczywistości;

• Formy oświaty; indywidualne, grupowe, zespołowe, praca audytoryjna, laboratoryjna;

• Środek dydaktyczny – składa się z: komunikatu ( zespół sensorycznych bodźców, przekazywanych w procesie nauczania - uczenia w kierunku ucznia), nośnika komunikatu, urządzenie umożliwiające przekazywanie komunikatu odbiorcy;

• Zewnętrzne środki dydaktyczne – przedmioty rzeczywiste: środki modelowe, audiowizualne (filmy), maszyny dydaktyczne - komputery i oprogramowanie, podręczniki;

• Środki dydaktyczne – funkcje poznawczo - kształcące i emocjonalno –motywacyjne; pełnią też rolę kontrolną, aktywizującą, wdrażającą, weryfikującą, organizująca, uogólniająca, problemową (L. Leja 1979, W. Strykowski 1984);

• Specyfika w nauczaniu dorosłych - droga rozwiązywania problemów „od abstrakcji do konkretu”;

• Funkcje podręczników:
  * motywacyjna –zainteresowanie, mobilizacja,
  * informacyjna – wzbogacanie wiedzy,
  * sprawnościowa – opanowanie umiejętności i nawyków, samokształcenie;

• Podręcznik audiowizualny;

• Podręczniki programowanie i semiprogramowane w wersji elektronicznej;

• Edukacyjne programy komputerowe;

• „Wirtualna rzeczywistość komputerowa” ma często ograniczoną przydatność praktyczną;

• Kontrola i ocena – dla oceny postępów uczniowskich; subiektywizm; charakter sformalizowany - jest kryterium awansu na wyższy stopień – dokument państwowy;

• W strategiach otwartych kształcenia – całościowa kontrola pracy dydaktycznej;

• Funkcje kontroli: poznawcza –dla nauczyciela (autokontrolna) informacja o stanie procesu nauczania, dla jego korekty dydaktyczna i metodyczna – analiza błędów dla ewaluacji nauczania selekcyjna – indywidualizacja, między rygoryzmem a liberalizmem wychowawcza –obiektywna, sprawiedliwa, rygorystyczna aktywizująca – „warunkowe wzmocnienie”, zależna od sposobu jej realizacji motywująca – „uczenie się dla stopni czy dla wiedzy”(kryteria kontroli musza uwzględniać użyteczność oraz prawdopodobieństwo sukcesu);

• Kontrola procesu kształcenia –
  * wstępna,
  * bieżąca (oceniająca, aktywizująca, selekcyjna, wychowawcza, motywująca),
  * końcowa – cząstkowa i ostateczna (sprawdziany, egzaminy),
  * dystansowa – dla zmniejszenia ubytku wiedzy po upływie czasu;

• Formy i środki kontroli – testy, wiadomości, umiejętności, zadania, polecenia, sprawdziany, egzaminy, rozmowy, ( z kontrolą komputerową)
  Konieczność adekwatności narzędzi kontroli;

• Kontrola zmierza do ustalenia skuteczności wybranego procesu kształcenia (realizacja celów, efektywności, wydajność, ekonomiczność, korzyść);

• Całościowa kontrola wykracza poza rolę nauczającego (organizator nauczania – organizacja i zarządzanie);

• Pedeutologia to nauka o kształceniu i doskonaleniu nauczyciela,

• Nauczyciel dorosłych – trudny obszar działania (kształcenie pozaszkolne, płynność składu uczestników, zróżnicowanie intelektualne; aspekty merytoryczne, dydaktyczne, psychologiczne, społeczne pracy z dorosłym);

• Kompetencje komunikacyjne –poziom sprawności we wzajemnym przekazywaniu różnych informacji przez osoby pozostające w interakcjach ( nadanie i odbiór komunikatów); negocjowanie;

• Funkcje komunikacji werbalnej:
  * odniesienia – przedstawieniowa (między komunikatem a przedmiotem – informacja obiektywna, sprawdzalna i wyczerpująca),
  * emotywna – określa stosunki między komunikatem a nadawcą apelu ( kontekst emocjonalny, wartościujący – włącznie innych kanałów komunikacji),
  * funkcja apelu – dla wywołania w odbiorcy reakcji – realizacji zamierzonego celu,
  * faktyczna – w celu potwierdzenia, podtrzymania lub przerwania łączności – sprzężenie zwrotne między nadawcą-nauczycielem a odbiorcą - uczniem, utrzymywać zainteresowanie słuchaczy to trudna rola nauczyciela,
  * metajęzykowa - zrozumiały język przekazu ( język komunikatu, kod),
  * estetyczna –sposób przekazu;

• Kanały komunikacji:
  * werbalna,
  * gestykulacja (całe ciało)
  * mimika twarzy,
  * dotyk i kontakt fizyczny ,
  * wygląd ciała fizycznego (ubiór, fryzura, makijaż, ozdoby),
  * dźwięki paralingwistyczne (westchnienia, sapanie, pomruki, płacz, gwizdanie, jęki, śmiech),
  * kanał wokalny ( intonacja, akcentowanie, barwa głosu, rytm i szybkość mówienia, wysokość głosu),
  * kontakt wzrokowy,
  * spojrzenia,
  * dystans fizyczny między rozmówcami,
  * pozycja ciała,
  * organizacja środowiska w skali osobistej (architektura wnętrz).