Wykład 1

Temat 1: Czym jest, czym się zajmuje, definicja, historia.

Przedmiotem zainteresowania demografii jest ludność. (demografia: demos – ludność, grafeo – opis)

Demografia interesuje się:

• Stanem ludności i rozmieszczenia

• Strukturą ludności (płeć wiek wykształcenie)

• Ruch naturalny (zawieranie związków małżeńskich, urodzenia, zgony, narodziny dzieci przede wszystkim wiążą się z małżeństwem – funkcja prokreacyjna)

• Ruch wędrówkowy (emigracje, migracje)

• Prognozy

Demografia to: nauka, której przedmiotem zainteresowania są ludzie.

Demografia to: nauka, która zajmuje się wykrywaniem prawidłowości w rozwoju ludności.

Demografia opiera się na ewidencji bieżącej i sprawozdawczej (ewidencja bieżąca – urzędy stanu cywilnego – małżeństwa narodziny, zgony; ewidencja sprawozdawcza – przemieszczania). Pewne dane przekazywane są do urzędów statystycznych powstają roczniki statystyczne, opiera się na statystyce stanu ludności i przemieszczania się.

Demografia może czerpać z innych nauk:

- szacowanie – jeżeli chcemy uzyskać dane z przeszłości możemy zastosować metodę szacunku, można ustalić pewne przeszłe stany wiedzy przewidując i prognozując.

- w spisie społecznym uwzględniamy: strukturę, wykształcenie, stosunek do głowy rodziny, ale zleceniodawca może zbadać inne elementy np. spis rolny. Ostatni spis 2002, 246 – spis sumaryczny.

• Zasady spisu:

  • Powszechny – dotyczy wszystkich jednostek na danym terenie.

  • Jednoczesność

  • Imienność – pod względem uogólnień jest anonimowy.

  • Bezpośredniość

• Warunki dobrze przeprowadzonego spisu:

  • Precyzyjnie określenie zbiorowości pod względem merytorycznym (rzeczowym – kogo) terytorialnym (gdzie) czasowym (kiedy, trwa ok. 2-3 tygodni, ustala się moment krytyczny spisu, trzeba przekazywać informacje z tego momentu).

  • Dobra właściwa organizacja (przygotowanie przeprowadzenie, szkolenie rachmistrzów).

  • Odpowiednio skonstruowany kwestionariusz – język dostosowany do zbiorowości, jednoznaczne pytania.

  • Pozytywny stosunek do spisu – wiarygodność informacji, rola masmediów, wskazanie sensu i istoty, wyjaśnienia kwestii prawnych.

- Demografia jest nauką interdyscyplinarną: metryczka – wiek, wykształcenie, zamieszkanie, potrzebne to jest do ustalenia korelacji, gdy przeprowadzane są badania na grupie reprezentatywnej, ma ona mieć strukturę społeczeństwa.

- Demografia łączy się z polityką społeczną, (mówi nam np. ile będziemy potrzebować miejsc w szkołach za 10 lat), na podstawie demografii możemy planować (polityka mieszkaniowa, polityka medyczna). Polityka ludnościowa jest najbliższa demografii polega na podejmowaniu działań i przedsięwzięć w celu wywołania określonych zmian w stanie i strukturze ruchu ludności (np. zachęty ekonomiczne bardzo wpływają na demografie: + polityka pronatalistyczna wzrost rozrodczości, - polityka antynatalistyczna – spadek rozrodczości).

- Wiele nauk wykorzystuje demografię są to: ekonomia, historia.

Historia Demografii:

Jest to nauka stosunkowo młoda, II połowa XVII wieku, wiąże się to z Johanem Graundem i Edmundem Halleyem, to oni pierwsi przeprowadzili poważne badania ludnościowe.

- badania ludnościowe:

• Pierwszy spis ludności – chiński spis sprzed 4 tysięcy lat

• Egipt, Indie, Izrael pne.

• Rzym – tam pojawiły się „cenzusy“.

• W starożytnych imperiach, aby wykazać stan ludności by dowiedzieć się, kto ma prawa – było to ujęcie praktyczne.

• W starożytności – liczebność, pojawiły się zaczątki tablic wymieralności, służyły one rzymskiemu prawnikowi za podstawę do rent dożywotnich (obliczanie).

• John Grand – napisał w 1662 r dzieło – „Spostrzeżenia przyrodnicze i polityczne na podstawie zapisu zgonów.”

• Dalej powstają pisma Pettiego dotyczące procesów ludowych.

• Pod koniec XVII wieku 1692 r powstają „Tablice wymieralności” Halleya.

• Prace Kinga 1696 r.

• Wiek XVIII to rozwój demografii rozszerza się zakres informacji i problematyki.

• W 1855 r Demografia pojawia się jako tytuł dzieła Gularda. Ten moment to powstanie nauki demografii jako odrębnej samodzielnej nauki wytworzenie odrębnego warsztatu i metod stosowania.

Temat 2: Wskaźniki demograficzne, metoda standaryzacji, siatka demograficzna, tablice wymieralności, syntetyczne mierniki reprodukcji.

Wskaźnik (współczynnik) demograficzny:

• Wskaźnik ogólny

• Wskaźnik cząstkowy – w odniesieniu do mniejszych zbiorowości

• Wskaźnik natężenia i struktury

  • Wskaźnik Demograficzny: W_D = F/ł * c (W_D – wskaźnik demograficzny; F – fakty; ł – zbiorowość, której fakty dotyczą, średnia liczba ludności; c – stała – wskaźnik natężenia) np. na 1000 w skali roku przypada 9.

  • Wskaźnik płodności: W_P = U/K_15-49 (U – urodzenia; K_15-49 – wiek rozrodczy kobiet 15-49)

  • Wskaźnik Urodzeń: W_U = U/ł (U – urodzenia; ł – liczba ludności)

  • Wskaźniki cząstkowe: W_P = U/K_{15-49(wszystkie kobiety)}, Trzeba możliwie dokładnie określić zbiorowość, której fakty dotyczą. Na jaki okres przypada najwięcej: K_20-24/ł _K∨ (K_20-24 – kobiety, które urodziły w wieku 20-24; ł _K∨ - liczba kobiet w tym wieku), przedziały wiekowe kobiet: 15-24; 20-24; 25-29; 30-34; 35-39; 40-44; 45-49.

  • Udział poszczególnych elementów ludności:

    • Kobiety/całość ludności * C = 100 (ile kobiet)

    • Mężczyźni/całość ludności * C = 100 (ile mężczyzn)

  • Struktura ludności wieku:

    • Ludność wieku przedprodukcyjnego 0 – 17 lat

    • Ludność wieku produkcyjnego – 18 – 60 (65)

    • Ludność wieku poprodukcyjnego – 60↑ (65) ↑

Jaki odsetek w społeczeństwie jest ludności przedprodukcyjnej?

• Liczba dzieci do 17 lat/ średnia ludność (np. 25% ludności to ludzie do 17 roku życia)

• Wskaźnik młodości demograficznej: W_MD = ludność 0 – 17 lat / ł (całość)

• Wskaźnik starości demograficznej: W_SD = ludność 60_↑65_↑ lat / ł (całość)

• Wskaźnik obciążenia demograficznego: W_OD = L_0-17 + L_60↑65↑ / L_R (ile jednostka produkcyjna musi utrzymać jednostek nieprodukcyjnych) L_0-17 + L_60↑65↑ - nie pracujący, L_R – pracujący

• Wskaźnik starzenia demograficznego: W_SD = L_0-17 / L_60↑65↑ (ilu wnuczków przypada na jednego dziadka, im większy tym społeczeństwo młodsze)

• Mediana wieku – jest to wartość środkowa, dzieli zbiorowość na dwie równe części na polowe, im mediana wyższa tym społeczeństwo starsze.

• Dominanta wieku – wiek, na który przypada najwięcej osób (wiek normalnego trwania życia – ten w którym najczęściej umieramy)

• Piramida wieku:

Wiek

M K

Ilość

Nie jest to oś symetrii

3 typy piramid wieku:

• Typ progresywny- urodzenia przewyższają zgony (charakterystyczny dla społeczeństwa młodego)

• Typ stacjonarny (zastojowy) – zgony rekompensują narodziny (charakterystyczny dla społeczeństwa dojrzałego)

• Typ regresywny – mniej urodzeń niż zgonów (charakterystyczny dla społeczeństwa starego)

• Wskaźniki wieku to typowe wskaźniki struktury

  • Struktura według płci:

    • Wskaźnik Feminizacji: W_F = K / M * C(100)

    • Wskaźnik Maskulizacji W_M = M / K * C(100)

    • Wskaźnik cząstkowy W = K_14-19 / M_14-19

Metoda Standaryzacji – używana jest przy porównaniu; stosowana gdy w czasie jest utrudnione porównywanie, stosuje się ją w trzech przypadkach:

• Struktura wieku taka sama, natężenie cząstkowe różne

• Struktura wieku różna, natężenie cząstkowe takie samo

• Struktura różna, natężenie cząstkowe różne

Standaryzacja – przyjęcie pewnej wielkości za stałą i obliczanie pozostałych wskaźników według tej stałej i ustalenie nowego w oparciu o tę nową.

K15 -19	L0 - 100	Ł / K15 – 19 * ω
20 – 24	X	Y
25 – 29	X	Y
30 – 34	X	Y
35 – 39	X	Y
40 – 44	X	Y
45 – 49	X	Y

ω - natężenie

ł – stała

natężenie

Struktura według wieku (ile kobiet w danym roku życia)

• Wskaźnik dynamiki: W _Dynamiki = W₆₀ / W₃₁ = 0,96 (W _płodności 1931 = 80; W _płodności 1960 = 70)

  • Rośnie – gdy wynik jest powyżej jedności, np. 1,7

  • Maleje – gdy wynik jest poniżej jedności, np. 0,9

Wskaźnik płodności w roku 60 w porównaniu z rokiem 30 maleje.

Dlaczego? Zależne jest to od:

• Struktury

• Natężenia

W₃₁ = Σ wo lo / Σ lo * F/ł

W₆₀ = Σ wn ln / Σ ln

W_P = W_N / W_O = (Σ wn * ln_(lo) / Σ ln _(lo)) / (Σ wo * lo / Σ lo)

Wn – natężenie; ln – struktura; gdy przyjmujemy że struktura jest stała lo – stałe (w miejsce ln wstawiamy lo)

Siatka demograficzna – siatka Leksisa, służy do analizy Kochortowej, wybieramy zbiorowość i śledzimy proces jej wymierania.

wiek			Obserwujemy życie w określonym momencie czasu			Są to dwa rodzaje zbiorowości : - zmarłe - żyjące
5						← Linie życia
4
3		II				Obserwujemy życie w wieku 3 lat
2		II	III	III
1	I
1980	1981	1982	1983	1984	rok

I – osoby, których zgon nastąpił w pierwszym roku życia, urodziły się na przestrzeni 2 lat i ich życie nie trwało więcej niż rok.

II – osoby, które urodziły się w roku 80 i ich zgon nastąpił w przeciągu dwóch lat, ale umierały w jednym roku.

III – osoby urodzone w roku 81, umierały pomiędzy 82 – 84 r. a ich zgon nastąpił w ciągu 1 roku.

2
1		α
79	80	81

Wzór Radsa:

• α - wskaźnik α - dzieci, które urodziły się i zmarły

• α = 0,75;

• α = 0,9 – teraz zbliża się ku jedności

Wskaźnik zgonów: W _zgonów = zgony / ł * C (z, u – z tego samego roku)

Wskaźnik zgonów niemowląt: W _{Zgonów niemowląt} = Z₈₀ / U₈₀ * C

Tablice wymieralności – jest to konstrukcja teoretyczna, pozwalająca na przeprowadzanie szczegółowej analizy procesu wymierania danej populacji.

• Budowa tablicy:

  • Struktura według płci i wieku

  • Rocznik urodzenia

  • Zgony przedstawione według tych wyżej wymienionych cech

• Budowa – oparta na ludności zastojowej, nieznana liczba urodzeń, porządek wymierania, brak migracji

Wiek	liczba	prawdopodobieństwo	Przeciętne dalsze trwanie życia
	dożywających	zmarłych	przeżycia
1	100000 →	4000	0.96
2	96000 →	250
3	95750 →	100
4	95650
...

Prawdopodobieństwo przeżycia – 100000/4000

Przeciętne trwanie życia:

• Normalne trwanie życia – jest to wiek, na który przypada największe zagęszczenie zgonów, ale w okresie starości.

• Prawdopodobne dalsze trwanie życia – mediana dalszego trwania życia – liczba lat którą przeżyje połowa osób badanej generacji, przy założeniu niezmiennych warunków wymierania

Syntetyczne miary (mierniki) reprodukcji.

• Wskaźnik przyrostu naturalnego – różnice pomiędzy narodzinami a zgonami) różnice pomiędzy współczynnikiem narodzin i zgonów

• Wskaźnik dynamiki demograficznej – stosunek urodzin do zgonów

• Reprodukcja prosta – wskaźnik Δ (tyle samo) – urodzenia rekompensują zgony

• Reprodukcja rozszerzona – urodzeń więcej niż zgonów

• Reprodukcja zwężona – urodzeń mniej niż zgonów

• Wskaźnik urodzeń: W_U = U / ł * C

• Wskaźnik płodności: W_P = U / K_15-49 * C(100)

• Wskaźnik dzietności – suma cząstkowych wskaźników płodności, przeciętna liczba dzieci rodzonych przez kobietę w ciągu jej całego okresu rozrodczego (dotyczy jednej kobiety i ile dzieci na nią przypada).

• Wskaźnik reprodukcji brutto – charakteryzuje ile ma jedną kobietę przypada żywo urodzonych dziewczynek na cały jej okres rozrodczy.

• Wskaźnik reprodukcji netto – charakteryzuje płodność i umieralność. Liczba dziewczynek przypadających na 1 kobietę, które dożywają wieku rozrodczego swoich matek (chodzi o to czy zostaną zastąpione przez potencjalne córki).

Wykład 2 (22.10.2004)

Temat 3: Procesy demograficzne w interpretacji różnych teorii ludnościowych.

Jak duży powinien być rozwój i czy jest to pozytywne zjawisko?

• Koncepcja witalizmu demograficznego:

- jedna z najważniejszych koncepcji, zakłada konieczność potrzebę stałego wzrostu ludności

- charakterystyczny dla religii starożytnych, okres dużej liczby urodzeń, stanowiła torom – różne wyznania środek dyfuzji społecznej, ekspansji terytorialnej.

• Wiek XVI/XVII witalizm demograficzny staje się obowiązującą doktryną polityczną, im więcej ludności tym państwo bogatsze, lepsze, potężniejsze.

• Spencer – dowodzi, że żyjące na ziemi gatunki charakteryzuje zależność przypominająca sprzężenie zwrotne – utrzymuje się przy życiu a potęcjału rozrodczy. Człowiek ma najniższą płodność – ma największą możliwość przetrwania. Zależność ta tłumaczy, dlaczego wyższe klasy społeczne mają mniej liczne potomstwo.

• Fisher – podobne wnioski – dowodzi, że upadek cywilizacji może wynikać z upadku klas panujących (dobór na zasadzie niskiej płodności). Wskazywano na zależność pomiędzy jakością pożywienia a płodnością.

• Gini – koncepcja, według której każda populacja ludzi przechodzi z faz rozwojowych (cykle) jak organizm przebieg tego cyklu odzwierciedla zmiany jakościowe komórek rozrodczych ludzi. Krzyżowanie się jednostek o cechach zróżnicowanych jakość komórek wzrasta a z nią dynamika populacji stopniowo następuje (fazy wyczerpane) osłabienie i obniża się dynamika populacji.

Witalizm demograficzny ≠ doktryna dynamicznego przyrostu ludności.

• Doktryna dynamicznego przyrostu ludności:

- przyjmowali (pisarze socjalni), że powszechny dobrobyt likwiduje ograniczenia spadku umieralności i likwiduje hamulce rozrodczości. Dobrobyt – umieralność maleje, płodność rośnie.

• Lata 20 XX wieku – Prawa ludnościowe socjalizmu:

- Prawo, które uzależnia reprodukcje ludności od panujących w nastroju socjalistycznym stosunków społecznych. „Stały i szybki wzrost ludności, wysoki poziom dobrobytu materialnego narodu, mała ilość zachorowań i niska śmiertelność przy pełnym i racjonalnym wykorzystaniu zdolnych do pracy ludzi.” Takie prawo funkcjonowało w Polsce.

- Po wojnie rodzi się dużo więcej dzieci – wyż powojenny. Jest to odzwierciedlenie tej teorii, ale równocześnie ją podważa. W latach 50 kraje przezywały niż demograficzny (depresje urodzeń). Na tej podstawie podważono to prawo, zaczęto się wycofywać z tego prawa i w 1955 zaczęto szukać nowych praw, i przeprowadzono badania, postęp społeczny osłabił natężenie rozrodczości.

• Poszukiwanie naturalnych praw rozwoju ludności. 1588 rok – Botero, zwrócił uwagę na fakt zależności rozwoju ludności od środków utrzymania (umożliwiających wyżywienie) oraz biologicznego potęcjału (rozrodczy) reprodukcyjnego.

- Przyrost może trwać jedynie do momentu osiągnięcia granicy, jaką stanowi podaż żywności. Gdy ludność zbliża się do tej granicy, dalszy jej rozwój hamowany jest przez niemożliwość zawierania małżeństw, emigracje, wojny itd.

• Do teorii powyżej nawiązuje Malthus – wraca do niej około 200 lat po Botero. Pogląd mówiący o rozwoju ludności i środkach utrzymania ludności wzrasta w postępie geometrycznym a środki utrzymania w postępie arytmetycznym, i jego zdaniem po pewnym czasie nastąpi niedobór żywności. Konieczne są, zatem pewne działania, zubożenia, nędza są skutkami przyrostu. Uważa, że należy ograniczać prawa ubogich do zawierania związków małżeńskich. Jego zdaniem poprawa warunków życia pociąga przyrost, prokreacja jest największa w warstwach robotniczych i dochody warstw najniższych na poziomie minimum. Epidemie głód wojny to naturalne regulatory utrzymujące odpowiednią ilość ludzi na ziemi. Biologiczny uniwersalne uwarunkowania reprodukcji ludności, oraz wrodzonym dążeniem ludności do stanu absolutnego przeludnienia. Społeczeństwo, aby przetrwać musi stosować środki zapobiegawcze rozrodczości. Krytykowano go za to, że widział pozytywne skutki wojen, popierano za zwrócenie uwagi na to, że przyrost ludności jest w postępie geometrycznym, i środkach zapobiegawczych.

• Ruch Maltuzjanizm – obejmował poglądy:

- Hamowanie przyrostu ludności poprzez ograniczanie wzrostu poziomu życia i regulacje związków małżeńskich np. poprzeczka wiekowa małżeństw, im wiek niższy tym płodność większa. Mieli oni kontynuatorów.

• Ruch Neomaltuzjanizm – szerokie implikacje społeczne:

- Podstawa to prace ekonomistów polityki Richardson i Mill zagadnienia wyczerpania się zasobów naturalnych, ich zdaniem poprawa lub utrzymanie dobrobytu w środowisku ograniczonych środków naturalnych nie do pogodzenia ze stałym wzrostem ludności.

- Drastyczne posunięcia – Kontrola urodzeń – dynamika urodzeń.

- Wzrost ludności doprowadzi także do braku przestrzeni życiowej wyczerpania zasobów naturalnych, niszczenie środowiska, krajobrazu.

- Konsekwencja tych poglądów to sformułowanie teorii „Zerowego wzrostu (naturalnego) demograficznego”. Gdzie urodzenia = zgony, przyrost zerowy (teoria ludności stacjonarnej) tylko taki układ może spowodować (teoria Milla) że będziemy w stanie żyć i funkcjonować. „Całkowite zachowanie przyrostu naturalnego stanowi niezbędny warunek przetrwania cywilizacyjnego biologicznego ludności.”

• Ekologiczne ujęcie problematyki wzrostu naturalnego.

- koncepcja biologa, Erlicha – jego zdaniem postęp techniczny niszczy cykle przyrodnicze, zubożenie źródeł zasobów (czasem zaczyna niszczyć samego siebie), niszczy równowagę pomiędzy człowiekiem a przyrodą.

- Sposoby przywrócenia tej równowagi ekologicznej to obniżenie liczby ludności na świecie do rozmiarów pozwalających naturalny obieg w przyrodzie.

- Kommoner – formułuje pogląd: między rozwojem cywilizacji technicznej i stanem środowiska naturalnego a liczbą ludności i staje pewien kompromis, (elementy współgrające, istnieją mechanizmy, które wytwarzają optimum) te elementy są uzależnione od siebie.

• Teoria transformacji demograficznej (przemiany demograficznej / przejścia demograficznego)

XX wiek, okres między wojenny, spojrzeć na rozwój ludzkości z perspektywy czasu, jest to rozwój zróżnicowany, czy nie ma następstw?

1929 – 1945 rok – prace na ten temat, rodziła się teoria przemiany jako efekt działania trzech badaczy: Thompson, Landry, Notertein próbowali oni dojść do wspólnych wniosków.

Thompson – typologia ludności, ludność w różnych miejscach miejscach różnych stadiach, zróżnicowanie w krajach.

Landry – rewolucja demograficzna rozpoczyna etap w historycznym zapisie.

Notertein – przejście demograficzne, historyczna całość procesu, rozwój ludności z podziałem na fazy rozwojowe, wskazanie na wewnętrzną logikę, spadek umieralności występuje przed spadkiem rozrodczości (rodności) i jest przyczyną (wstępną) spadku populacji. Spada umieralność, spada płodność aż do osiągnięcia granicy umieralności.

- Trzy fazy przejścia:

1. System naturalny – faza tradycyjna, prymitywny system reprodukcji. Urodzenia wysokie niekontrolowane, zgony też wysokie (przyrost niewielki).

2. Faza przejściowa – spadek umieralności płodności. Urodzenia wysokie zgony się zmniejszają (przyrost duży).

3. Faza kontrolowanej reprodukcji – w nowoczesnych społeczeństwach. Urodzenia małe, zgony niewielkie (przyrost 0, Δ = 0).

Wszystkie społeczeństwa są na którymś z tych etapów, i każde społeczeństwo przechodzi przez te etapy.

Blacker – 5 fazowa koncepcja:

1. Naturalny proces reprodukcji, wysoki poziom, reprodukcja prosta, może być równa 0, dla ludności żyjącej na niskim poziomie rozwoju, współczesna dzietność około 6 dzieci, przeciętna długość życia nie więcej niż 45 lat.

2. Zmniejszenie umieralności, tradycyjny wysoki poziom, osiągnięcia medycyny itp. Wskaźnik dzietności 4,5 – 6 dzieci na kobietę, przeciętna długość trwania życia 55 – 65 lat.

Przyrost największy – eksplozja demograficzna.

1. Charakteryzuje się znacznie większym obniżeniem poziomu rodności i umieralności. Rodność rośnie szybciej niż umieralność. Wskaźnik dzietności 3 – 4,5 dzieci na kobietę. Średnie trwanie życia 55 – 65 lat.

2. Natężenie urodzeń zbliża się do natężenia zgonów, natężenie zgonów bliskie minimum. Dzietność poniżej 3 dzieci na kobietę, długość życia powyżej 65 lat. Stabilizacja procesu reprodukcji – urodzenia i zgony się zrównują.

3. Urodzenia mają mniejszą wartość niż natężenie zgonów, co prowadzi do zmniejszenia populacji.

Ten schemat opublikowano w 1947 roku, gdy z 5 etapem nie miano jeszcze do czynienia i był on tylko teoretyczny.

- Lata 60 zmiany w tendencjach rozwoju, zmiany w płodności i zawieraniu małżeństw.

• Teoria drugiego przejścia demograficznego.

Co powoduje spadek płodności? Trwały spadek płodności do poziomu nie geometrycznego płodności prostej wynika:

- nie zmniejszanie się potęcjalnej liczby dzieci w kolejnych generacjach

- liczba bezdzietnych par i liczba rodzin mało dzietnych się zwiększa

- opóźnienie zawierania małżeństw, oraz urodzenia pierwszego dziecka, elementy te powodują zmianę wzorca rodziny

- zmiana postaw prokreacyjnych młodych ludzi

• Proces przemian reprodukcji:

1. 1955 – 1970 – przyśpieszenie wzrost rozwodów, spadek płodności, zahamowanie, zmniejszenie się wieku małżeństw.

2. 1970 – 1985 – rozpowszechnianie się i wzrost związków nieformalnych, wzrost urodzeń pozamałżeńskich, wzrost średniego wieku matki w momencie urodzenia pierwszego dziecka, wzrost wieku małżonków, spadek częstości zawierania małżeństw.

3. 1985 - … - stabilizacja natężenia rozwodów, spadek częstości zawierania małżeństw, wzrost związków nieformalnych, zwiększenie się związków wśród osób rozwiedzionych lub owdowiałych, wzrost płodności 15 – 24 lat, wzrost płodności u kobiet po 30.

Temat 4: Tendencje rozwoju ludności w świecie (historia w liczbach).

• Imperium Rzymskie – 54 miliony (23mil. część europejska, 19,5mil. część azjatycka, 11,5mil. część afrykańska). Europa poza imperium Rzymskim – 11milionów, Afryka – 20 milionów, Azja – 120 milionów. Okres ten jest bliżej nieznany gdyż nie ma żadnych zachowanych dokumentów z tego okresu.

Początek naszej ery – liczba ludności świata 210 – 250 milionów, 16 następnych stuleci to niewielki przyrost ludności, rozwój był nierównomierny, często hamowany. W europie po rozpowszechnieniu chrześcijaństwa niezbyt wielki przyrost ludności a po upadku imperium rzymskiego nastąpił ubytek ludności do 20 milionów. Przyrost hamowały epidemie wojny i zarazy. 1348 – 1350 r ludność europy zmniejszyła się na skutek dżumy o 20%. Ten okres charakteryzowała duża liczba urodzeń oraz duża śmiertelność, przyrost był niewielki. Połowa XVII wieku – z tego okresu mamy już konkretniejsze dane liczbowe, które informują nas o rozwoju ludności świata.

Rozwój ludności na świecie:

0 – XVI w. – 250 mil

1650 r. – 545 mil

1850 r. – 1265 mil - opanowanie chorób

1950 r. – 2515 mil - pojawienie się pierwszych antybiotyków

1990 r. – 5262 mil - transport – dążenie do rozmieszczenia

2000 r. – 6071 mil

2003 r. – 6301 mil

Rozmieszczenie ludności na świecie:

Azja – 3800 mil

Europa – 726 mil

Afryka – 861 mil

Ameryka Północna i środkowa – 507 mil

Ameryka Południowa – 362 mil

Oceania – 32 mil

Umieralność a śmiertelność:

Umieralność – zgony dotyczące wszystkich zejść bez względu na przyczynę.

Śmiertelność – związana jest z jakąś określoną przyczyną np. jakaś choroba.

Śmiertelność = Liczba osób zmarłych na chorobę / liczba osób które zachorowały.

• Spadek śmiertelności XVIII/XIX w europie w wyniku poprawy warunków bytowych ludności po wprowadzeniu szczepień masowych przeciw ospie.

I rewolucja demograficzna:

Skutki:

• Przeludnienie europy w stosunku do zatrudnienia, w XIX wieku Europę opuściło 20 milionów osób szukających pracy na innych kontynentach

• Wysoki przyrost naturalny 10 – 15 ‘/,,

• Koniec XIX wieku po I wojnie światowej – Europa i Ameryka wchodzą powoli w fazę starzenia demograficznego

• Powszechna regulacja urodzeń – dochodzi do sytuacji obniżenia wskaźnika przyrostu o 10’/,, rocznie. W krajach rozwiniętych ten proces wynika z niskiej rozrodczości a w krajach rozwijających się z wysokiej śmiertelności.

II rewolucja demograficzna: (połowa 20 wieku)

Skutki:

- rozpowszechnienie antybiotyków

- opanowanie epidemii

- gwałtowny spadek śmiertelności: - Azja, Afryka, Ameryka południowa

- niezmiernie wysoka rozrodczość

- przyrost o 20’/,, do 30’/,, (eksplozja występuje wtedy, gdy przyrost jest wyższy niż 20’/,,

- modernizacja rozrodczości – wysokie urodzenia, wydłużenie życia.

- podwojenie ludności w niedługim czasie.

• Zmniejszenie się liczby zgonów nadzwyczajnych (epidemie, wojny) spadek najwcześniej w krajach Anglii i krajach Skandynawskich. Połowa XVIII wieku poniżej 30’/,,. W pozostałych krajach Europy spada do 22 – 25’/,, (taki stan osiąga w pierwszej połowie XIX wieku).

• Zmniejszenie umieralności niemowląt, połowa XX wieku 1000 urodzeń w tym 200 zgonów, 1/5 dzieci umierała.

• Zmniejszenie śmiertelności normalnej, nadzwyczajnej i noworodków.

Średnia długość życia: (średnia to dodanie wszystkich i podzielenie liczby przez ilość, takie wyniki to przedewszystkim przez dużą śmiertelność noworodków)

- XVIII wiek – 35 lat

- XIX wiek – 40 lat

- Lata 50 XX wieku – 50 lat

- Obecnie – 80 lat (polska: mężczyźni – 70; kobiety – 75 lat).

Charakterystyka ludności świata:

- nierównomierne rozmieszczenie

- średnia gęstość zaludnienia od 3 osób na 1 kilometr (oceania) do 100 osób na 1 kilometr (Europa). Obszary gdzie na 1 kilometr przypada więcej niż 100 osób to tylko 7% powierzchni lądu a skupiają 50 – 55% ludności świata.

Struktura ludności według płci:

- Niewielka nadwyżka kobiet (dłużej żyją) 104 – 105 kobiet na 100 mężczyzn. Taka struktura jest w obu amerykach, europie i Australii. W krajach Azji i Afryki około 90 kobiet na 100 mężczyzn (uboga pozycja kobiet).

-Przejściowe niedobory mężczyzn związane są z wojną (około 122 kobiety na 100 mężczyzn – związek radziecki, 114 kobiety na 100 mężczyzn – Polska).

- Feminizacja przemysłu, wymóg chwili, aktywizacja kobiet z konieczności.

- Przejściowe niedobory kobiet, gdy mężczyźni migrują na tereny obce, kobiety rzadziej migrują.

Struktura wieku:

Konsekwencje modelu:

- Kraje rozwijające się: duży odsetek dzieci 0 – 14 roku życia – ponad 40%(nawet 50%), ludzie w wieku 60 – 65 mniej niż 5% - Indie.

- Państwa rozwinięte: dzieci 0 – 14 roku życia poniżej 30% ludzie po 60 – 65 powyżej 15% (nawet 20%) –Niemcy.

Uprzemysłowienie zmniejsza ilość ludzi zatrudnionych w rolnictwie, im wyższy poziom tym więcej ludzi zatrudnionych w przemyśle i usługach, wszystkie te dane zmieniają się na bieżąco.

Wykład 3 (05.11.2004)

Temat 5: Eksplozja demograficzna, metody walki z eksplozją.

Na eksplozje wpływają powiększająca się liczba urodzeń, i obniżanie się ilości zgonów.

Ewenement Cejloński (geneza), umieralność z powodu malarii była duża, ale próbowano zapobiegać temu stosując środek DDT (środek ochrony roślin przed owadami, zabijał on komary, które przenosiły chorobę), spowodowało to zmniejszenie zachorowalności na malarie, dzięki czemu zmniejszyła się liczba zgonów.

Połowiczna modernizacja procesu reprodukcji (modernizacji uległy zgony). Przyrost się zwiększa.

	Roczna stopa przyrostu	Liczba lat potrzebna na podwojenie ludności
Wzrost powolny	Nie więcej niż 5’/,,	Ponad 139 lat
Wzrost umiarkowany	5 – 10 ‘/,,	139 – 70 lat
Wzrost szybki	10 – 15 ‘/,,	70 – 47 lat
Wzrost bardzo szybki	15 – 20 ‘/,,	47 – 35 lat
Wzrost eksplozyjny	20 – 30 ‘/,,	35 – 28 lat
30 – 40 ‘/,,	28 – 25 lat

Eksplozja demograficzna:

• minusy: zwiększenie się ludności biednej, niedożywionej, wzrost bezrobocia, obniżanie się stopy życiowej.

• Plusy: wysunęła je grupa ekonomistów – uważali że może przynieść korzyści że ludzie bojąc się ze ich stopa się obniży, to ten strach ich zmobilizuje do działania.

• Naprzeciw temu stwierdzeniu pojawiło się nowe : trzeba mieć środki do realizowania własnych pomysłów.

Analiza przyczyn wzrostu ludności:

• zmniejszenie umieralności

• nie prowadzenie działań mających wpływ na rozrodczość

Apogeum eksplozji przyrostu ludności przypada na lata 70 XX wieku. Działania mające na celu zmniejszenie rozrodczości to zmniejszenie urodzeń. Drogą walki z eksplozją była polityka ludnościowa (ma na celu zmniejszenie bądź zwiększenie rozrodczości). Polityka pronatalistyczna – zwiększenie. Polityka antynatalistyczna – obniżenie rozrodczości (tam gdzie eksplozja).

Metody rozwiązania problemów z eksplozją:

• Indie: zaczęto tam prowadzić działania stosunkowo wcześnie bo już w latach 50. aktywna polityka ludnościowa 51 – 52 r. powstanie decyzji na temat dużej rozrodczości związek dużej rozrodczości a obniżającą się stopą życiową. Lata 50 – 60 różne działania.

  • Sprowadzanie i rozprowadzanie środków antykoncepcyjnych

  • Rozdawanie koralów, które miały tyle kulek ile dni ma cykl kobiety, nie przyniosło to jednak rezultatów bo kobiety nie przywiązywały do tego wagi myśląc że jak zmienią kolejność kulek to taka operacja uchroni je przed ciążą.

  • W roku 66 założono obozy antykoncepcyjne, poddawano tam ochotników sterylizacji, nie szli tam jednak z chęci nieposiadania dzieci, chodzili tam gdyż oferowano tam 3 posiłki, płatny urlop, czasem nawet nagrody. Zgłaszali się tam najczęściej ludzie którzy już mieli dzieci. Badania dowiodły że nie ma to takiego skutku jak oczekiwano, więc zrezygnowano z tej metody. W 75 roku 20% kobiet w wieku płodnym było bezpłodnych.

• Małe kraje wyspiarskie: tworzono tam laboratoria demograficzne, była to sieć klinik planowania rodziny, kształcono tam w zakresie technik zapobiegania ciąży, technik seksualnych, próbowano zmienić nawyki i obyczaje seksualne. Akcja ta przyniosła rezultaty bo w niedługim okresie czasu rozrodczość spadła o 50%. Był to sposób organizacyjny.

• Chiny: działania podjęte stosunkowo późno bo nie wiedziano ile jest ludności.

  • W 71 roku utworzono na podstawie dekretu lokalne komórki mające na celu promowanie późnych małżeństw i małych rodzin. Zamierzano obniżyć do 10% rozrodczość w miastach i do 15% we wsiach. Opóźnianie małżeństw: miasta kobiety 25 lat, mężczyźni 28 lat; wsie: kobiety 23 lata, mężczyźni 25 lat. Ustanowienie regulowania odstępu pomiędzy urodzeniami 4 –5 lat. Upowszechnienie modelu małej rodziny.

  • Lata 80 – 90 wprowadzono kolejne zmiany , dalsze działania znacznie ostrzejsze i rygorystyczne. Władze postanowiły zmniejszyć dopuszczalną liczbę dzieci do 1, na wsiach zaczęło pojawiać się dziewczynko - bójstwo więc na terenach wiejskich można było mieć dwoje dzieci, gdy rodziły się bliźniaki było wszystko w porządku. Gdy rodzina miała więcej niż jedno dziecko dostawała kary pieniężne, rodziny były wysiedlane z mieszkań. (W Chinach popularne morderstwa na noworodkach, odbywa się to już w szpitalach.)

Żeby pokolenie mogło się odnowić to na jedną matkę powinno przypadać 2,16 dziecka.

Chiny przekroczyły w 2002 roku 1200 tysięcy ludności, przyrost – 11’/,,; urodzenia żywe – 16’/,,; urodzenia martwe – 7’/,,; zgony niemowląt – 41’/,,.

Brazylia przyrost – 15’/,,; zgony niemowląt – 41’/,,.

Meksyk przyrost – ponad 20’/,,.

Eksplozja dotknęła ludzi biednych. Dotyczy wszystkich narodów nie tylko krajów 3 – go świata.

Przyczyny eksplozji:

• Do lat 60 uważano to za przyczynę zwalczenie malarii, wiązano to z używaniem środka DDT, zmieniono pogląd gdyż odkryto ze ten środek jest szkodliwy i przestano go stosować a przyrost się nadal zwiększał.

• Ogólna poprawa warunków życia.

• Wynalezienie antybiotyku i szczepionki (szczepienia ochronne).

Znaczenie zjawiska eksplozji demograficznej dla świata:

• ekonomiczne

• społeczne

• demograficzne.

Lata 50 – prezydent UNESKO zaczęła wskazywać na ten problem

• Huksley: problem doby współczesnej jest problemem ludnościowym, przestrzegano przed unikaniem tego tematu „człowiek jest na drodze do unicestwienia”.

• B. Russel: „przed ludzkością stają dwie drogi: 1 – nędza, wojny i ubóstwo... 2 – droga szybkiego postępu koniec wojen...” żeby wygrała druga opcja to musi być rozwiązany problem ludności.

Temat 6: Starość demograficzna.

W czasach starożytnych często zabijano starców, w warstwach arystokratycznych dopuszczano ich do wszystkich przywilejów. W okresie wspólnot pierwotnych pielęgnowano starców, lecz częściej ich porzucano lub zabijano. Klasyczna Grecja – szacunek do starców, Sparta – rada starszych, świat Rzymu – sprawowali funkcje sędziów, doradców, nauczycieli, lecz istniało prawo pozwalające pozbyć się starego ojca z rodziny. chrześcijaństwo utrzymuje szacunek dla starców poprzez swój dekalog. XIX w. – starość jako choroba lub patologia. Dzisiaj stosunek do starości jest różny – zależnie od przyjętego systemu wartości. W krajach azjatyckich do dziś przeważa szacunek do starszych, w krajach zachodniej europy jest jakby kult młodości, sytuacja uległa pogorszeniu w tej kwestii. Ma na to wpływ wiele elementów np. brak wspólnoty, model rodziny nuklearnej (brak wspólnotowych), pokazywanie przez mas-media starości jako ciężkiego losu, odrzucanie go. Mówi się o wieku chronologicznym, prawnym, biologicznym itd.

Oficjalna klasyfikacja:

• biologiczny

• handwnowy

• psychologiczny

• społeczny

• ekonomiczny

• socjalny

Starzenie się:

• 45 – 59 – rozpoczęcie starzenia się

• 60 – 74 – wiek starszy

• 75 – 89 – wiek stary

• pow. 90 – wiek bardzo stary.

Starzenie się ludności – wzrost liczby ludzi w wieku starszym w ogólnej strukturze ludności (wzrost udziału, proporcji ludzi starych).

Ashof – niemiecki patolog – twierdził, że starość jest od 45 lat. Amerykańscy genetolodzy – podnieśli próg starości do 75 lat. Współcześni fizjologowie francuscy – ustalili próg starości na 55 lat.

Przyjęto w demografii próg starości odpowiednio dla : Mężczyzn 65 lat a dla Kobiet 60 lat, czyli wiek emerytalny.

Klasyfikacja społeczeństw o stopniu starości :

• skala ONZ – jest 3 stopniowa:

  • jeśli ludności starej jest do 4% - to społeczeństwo młode

  • jeśli ludności starej jest od 4% - 7% - to społeczeństwo dojrzałe

  • jeśli ludzi starych jest powyżej 7% - to społeczeństwo jest stare

• S. Klonowicz zaproponował skale 5 fazową:

  • społeczeństwo młode – do 4%

  • wczesna faza przejściowa – od 4% - 6,9%

  • późna faza przejściowa – od 7% - 9,9%

  • faza starości właściwej od – 10% - 12,9%

  • starość zaawansowana – powyżej 13%.

Główne czynniki pogłębiania się starości to: zmniejszenie się stopy urodzeń, innym czynnikiem jest zmniejszenie umieralności w starych grupach wiekowych.

Zmiany poważne zachodzą już na początku XIX w. W 1850 roku 6 krajów zachodnio – północno – europejskich przeszło już do fazy pomiędzy młodością a starością demograficzną. Francja w 1870 była w fazie przejściowej a pod koniec XIX w. w fazie starości demograficznej. Dołączyły - Norwegia Szwecja. 1930 – Belgia, Dania, Niemcy.

Najstarszym kontynentem jest Europa, rozrodczość na najniższym poziomie na świecie, na drugim miejscu jest Ameryka Płn. Najmłodsza jest Afryka, potem Azja Płd. Ameryka Łacińska Azja Wsch. (przy górnej fazie przejściowej). Indie 3,5% wskaźnik starości niski, Szwecja powyżej 17%, jest duże zróżnicowanie pomiędzy państwami. Różnice sięgają nawet do 15 – 16 punktów.

Polska – można zauważyć pewne oznaki starości demograficznej – początek XX w. przechodziła I wojnę światową przesunęła się we wczesną fazę przejściową. Po wojnie 4,2%. W okresie międzywojennym niemocny wzrost. Prąd II wojny światowej – 5%. Lata powojenne – przyrost ludności, lata 60 – ponownie pogłębia się , lata 70/80 – zahamowanie a ostatnio pogłębienie się starości.

Przeciętne trwanie życia wpływa również na wskaźnik starości. Ogromny wpływ na przeciętne trwanie życia ma wskaźnik umieralności niemowląt. Wzrost przeciętnego trwania życia ponieważ wzrost warunków życia, medycyny, komfortu itd. Grant zauważył że kobiety żyją dużej niż mężczyźni – zjawisko nad-umieralności mężczyzn. Po II wojnie światowej nastąpiło wydłużenie się życia. 53 r. – przeciętne trwanie życia: 58 lat mężczyźni, 62 lata kobiety. Połowa lat 70 – przeciętna długość życia : kobiety 75,4 lata, mężczyźni 67lat. Lata 80 nastąpił spadek przeciętnej długości życia mężczyzn w Polsce to trwa do początku lat 90. w 95 r. przeciętna długość trwania życia: mężczyźni 67,6 lat, kobiety 76,4 lata. Obecnie podwyższenie obydwu o 1,5 lat. Europa zachodnia – przeciętna długość trwania życia: mężczyźni 75 lat, kobiety 78 – 80 lat. Mężczyźni najdłużej żyją w Islandii, a kobiety najdłużej żyją w Szwecji. Polska w europie: 20 miejsce w przeciętnym trwaniu życia mężczyzny, i 19 miejsce w przeciętnym trwaniu życia kobiety. W Polsce jest duża przedwczesna umieralność mężczyzn.

Wykład 4 (19.11.2004)

Temat 7: Rozwój ludności polski w latach 1950 – 2002

I spis ludności – 1921 r.: ludność 27 milionów

II spis ludności – 1931 r.: ludność 32 miliony

Połowa 1930 r.: ludność 35 milionów

Spis sumaryczny – 1946 r.: ludność 24 miliony (wojna deportacje, nowe granice) repatriacja 1,5 miliona.

1946 r.: 2,6 miliona Niemców; 1,5 miliona autochtonów; 1,5 miliona repatriacji z Niemiec.

1950 r.: 25 milionów ludności.

1960 r.: około 30 – 29mil. 795 tysięcy.

1980 r.: 35 milionów ludności.

1990 r.: 38mil. 183 tysięcy.

Lata 40 wskaźnik demograficzny – 1,44.

Lata 90 wskaźnik demograficzny – 0,44.

Pod koniec lat 40 – wskaźnik przyrostu naturalnego – 1,44.

Lata 90 – wskaźnik przyrostu naturalnego – 0,41.

Średni przyrost po wojnie się zmniejszył:

Przyrost najwyższy 141 tysięcy (przyrost naturalny + migracja); 157 (różnica zgonów).

1995 r. – ludność 38mil. 620 tysięcy; przyrost rzeczywisty: około 28 tys.; przyrost naturalny: 47 tysięcy.

1996 r. – ludność zmniejszyła się o 29 tysięcy na skutek migracji.

1997 r. – 38mil. 660 tys.; przyrost rzeczywisty – około 20 tysięcy.

Podział na ludność miejską i wiejską.

1946 r. – miasta 8mil. w miastach

1960 r. – miasta 14,5mil. w miastach

1980 r. – miasta 21mil. w miastach

1990 r. – miasta 23mil. 600tys. w miastach

przyrost rzeczywisty – 168tys.

0przyrost naturalny – 65 tys.

2001 r. – miasta 23mil. 876 tys. w miastach

2002 r. – 23 miliony 571 tys. w miastach

1946 r. – 15mil. 600tys. ludności we wsi

1960 r. – 15mil. 400tys. ludności we wsi

1980 r. – 15mil. 570tys. ludności we wsi

1990 r. – 14mil. 600tys. ludności we wsi

1995 r. – 14mil. 568tys. ludności we wsi

pocz. 1995 r. – 14mil. 716tys. ludności we wsi

2001 r. – 14mil. 785tys. ludności we wsi

na wsi duża dzietność.

Najwięcej ludności w województwie Mazowieckim – ponad 5mil. – 13,1%; woj. Śląskie – (2000 rok) – 4mil. 900tys. – 12,5%; Małopolskie – 8,3%.

Najmniej ludności w województwie Lubuskim – 2,6%, Opolskie – 2,6%, Podlaskie; Świętokrzyskie.

Płeć i wiek.

Do 40 roku życia więcej mężczyzn, po więcej kobiet.

Miary:

I

• 2002 r. – 38 mil. 219 tys.

  • K: 19mil. 577tys. – 52%

  • M: 18mil. 606 tys. – 48%

II

• K/M*C (c=100) – wskaźnik feminizacji

III

• M/K*C (c=100) – wskaźnik maskulmizacji

Poziom wskaźnika: 2002 r.: zróżnicowanie

• II – 107/100;

• III – 105-107/100

• po wojnie 46rok 114-116/100

Wskaźnik feminizacji:

1960 r. – 107/100

1990 r. – 105/100

1995 r. – 105/100

1996 r. – 106/100

1999 r. – 106/100

2000 r. – 106/100

2001 r. – 106/100

2002 r. – 107/100

Poziom wskaźnika w czasie i przestrzeni – zależne np. od infrastruktury, wsi bądź miasta. Na wsi więcej mężczyzn niż w miastach. Np. w Katowicach więcej mężczyzn niż kobiet.

Wszędzie rodzi się więcej chłopców niż dziewczynek: na 1000 urodzeń jest 517 chłopców.

Wczesny wiek dziewczynek 95 dziewczynek/ 100 chłopców.

Większa umiejętność mężczyzn występuje począwszy od 1 roku życia – od urodzenia.

Zrównoważenie liczby kobiet i mężczyzn w roku życia 40 a 44. W wieku 65 i więcej jest 169 kobiet na 100 mężczyzn. Po 80 roku życia kobiet jest 2 razy więcej niż mężczyzn. Czasami w miastach aż do 280 kobiet na 100 mężczyzn. Zrównoważenia liczby kobiet i mężczyzn szybciej następuje w miastach niż na wsi.

Wiek.

Miary:

• podział ludności według wieku:

  • I

1. przedprodukcyjny

2. produkcyjny

3. poprodukcyjny

   • według rocznika

   • według przedziału

1. ludność młoda 0 – 14 (0 – 17)

2. ludność dojrzała 15 (18) – 59, 64

3. ludność stara 64↑

- ludność przedprodukcyjna – 8 mil. 664tys. – 22,7% - wskaźnik młodości demograficznej

- ludność produkcyjna – 23mil. 790tys – 62%

- ludność poprodukcyjna – 5mil. 765tys. – 15,08% - wskaźnik starości demograficznej.

- L. przedprodukcyjna + L. poprodukcyjna / L. produkcyjna = 60% - wskaźnik obciążenia demograficznego

- L. przedprodukcyjna / L. poprodukcyjna – wskaźnik, liczba ile wnuków przypada na 1 dziadka.

Ludność młoda:

1921 r. – 35% ludności to dzieci do 14 roku życia

1950 r. – 30% ludności to dzieci do 14 roku życia

1960 r. – 33% ludności to dzieci do 14 roku życia

1980 r. – niewielki wzrost

teraz – maleje

Ludność produkcyjna:

1921 r. – 60%

1960 r. – 65%

1970 r. – 65%

1990 r. – 64%

Ludność stara:

1921 r. – 4,2%

1950 r. – 5,2%

1970 r. – 8,4%

1978 r. – 10%

1990 r. – 10,8%

2002 r. – 15% i rośnie

Wskaźnik wnuków: (mówi nam o starzeniu społeczeństwa)

1921 r. – 8,43 wnuka na 1 dziadka,

1950 r. – 5,6

1970 r. – 3,15

1988 r. – 2,6

1990/1991 r. – 1,5

Mediana wieku – wartość środkowa, która dzieli zbiorowość na dwie równe części. Im mediana wyższa tym społeczeństwo starsze.

Dominanta wieku – taka liczba lat na którą przypada największe zagrożenie zgonów,ale w okresie starszym.

Wykształcenie.

Do wielkości 15 lat i więcej oblicza się wskaźnik wykształcenia.

	1960 r.	1970 r.	1988 r.	2002 r.
wyższe	2,1	2,7	6,5	10,2	Powoli – więcej kobiet
Średnie i policealne	10,2	13,3	24,7	32,6	Dominują kobiety
Zasadnicze zawodowe	3,1	10,6	23,6	24,2	Dominują mężczyźni
podstawowe	39,2	45,4	38,8	28,2	Brak dominacji
pozostałe	45,4	25,0	6,4	4,9	Brak dominacji

Temat 8: Ruch naturalny ludności.

Ruch naturalny:

• Zawieranie związków małżeńskich

• Urodzenia

• Zgony

Przyrost naturalny ludności (ubytek naturalny, Δ - przyrost)

Ruch wędrówkowy: (migracyjny)

• Ruch migracyjny zewnętrzny:

  • Imigracje

  • Emigracje

  • Δ - przyrost migracyjny ludności

  • Δ Naturalny + Δ migracyjny = Δ nierzeczywisty

• I – zawieranie małżeństw 10% - liczba dzieci ze związków pozamałżeńskich.

  • 1970 r. – 280 tys. Rozwiązane 164 tys. (w Szwecji 50%)

  • 1975 r. – 330 tys. Rozwiązane 185 tys.

  • 1980 r. – 307 tys. Rozwiązane 209 tys.

  • 1985 r. – 286 tys. Rozwiązane 230 tys.

  • 1990 r. – 255 tys. Rozwiązane 226 tys.

  • 2002 r. – 192 tys. Rozwiązane 206 tys.

  • Miasto – 116 tys.

  • Wieś – 76 tys.

• Małżeństwa zawarte – małżeństwa rozwiązane:

  1. śmierć męża 119 tys. – 58%

  2. śmierć żony 41 tys. – 20%

  3. Rozwód 45 tys. – 22%

• Od 1993 – liczba małżeństw rozwiązanych była większa niż zawartych, różnica około 1000 małżeństw.

  • 3/5 – małżeństwa rozwiązane z powodu śmierci męża

  • 1/5 – rozwód

  • 1/5 – śmierć żony

Małżeństwa rozwiązane / 1000 małżeństw – 23

Wykład 4 (03.12.2004)

Temat 9:Ruch naturalny.

Ruch naturalny:

1. Zawieranie małżeństw

2. Urodzenia

3. Zgony

Ad 1. Dzieci rodzą się w związkach małżeńskich wpływało to na liczbę rodzonych dzieci. Polska – niska płodność, niski poziom dzieci, opóźnianie zawierania związków, zmiany w zakresie prokreacji, zmiany w modelu rodziny. Najważniejsza zmiana to zawieranie związków małżeńskich.

1 okres – lata 1970 – 1975 – wkraczanie w wiek największej ilości zamążpójścia wkraczają roczniki z wyżu powojennego. 1975 r. najwięcej małżeństw w Polsce.

2 okres – od 1976 – 1990, od 1990 do teraz – obniżanie się liczby małżeństw poprzez kobiety w stanie wolnym, ale też zwiększenie się panien w wieku kobiet o największym natężeniu zamążpójścia. Kodeks rodzinny – przesunięcie wieku zamążpójścia. Tendencja spadkowa w zawieraniu małżeństw. Zmiany społeczne, ryzyko bezrobocia, trudności ekonomiczne. Prawdopodobieństwo zamążpójścia w roku obliczane według roczników wieku. Lata 1980/1990. im wyższy wiek tym mniejsze prawdopodobieństwo zamążpójścia. 1988 r (w porównaniu z latami 70) prawdopodobieństwo zamążpójścia do 36 lat spadło o 1/3, prawdopodobieństwo zamążpójścia 37 – 50 lat spadło o 50% – 60 %. Wraz ze wzrostem roczników wieku wyraźnie spada prawdopodobieństwo zamążpójścia. Obniżanie się małżeńskości: lata 2000 – 2002 spada 200000 – 190000. Obserwowalny spadek zamążpójścia pociąga odsetek kobiet wolnych. Prawdopodobieństwo zostania panną w latach 90: kobiet od 16 lat życia to 0,223%, i już 4 krotnie wyższa od prawdopodobieństwa zostania panną w latach 70. Około 1/5 kobiet może zostać pannami, ta sytuacja pociąga za sobą: wzrost średniego wieku zamążpójścia: lata 90 – 23,2 lata wyższy od lat 70 o około 6 miesięcy (22,8 lat) decydujący wpływ na ten wzrost lata 90. 1992 – 1996 rok wzrasta, w roku 1995 – 24,1 lat zbliża się do wartości 25 lat. W okresie powojennym też było wysoki wiek zamążpójścia, – ale wtedy czekano na koniec wojny. Zmiana wieku, w którym kobiety wychodzą ze mąż, połowa lat 90, rok 1998 – 21,5 – dominanta zawierania związków przez kobiety, lata 70 – 21 lat. Średni wiek zamążpójścia, wzrusł o 1,5 roku. Koncentracja zawierania małżeństw: lata 1970 – 21 – 24 najwięcej tym przedziale, lata 1990 do teraz po 25 roku. Od początku lat 90 obniża się udział zawieranych związków przez pary 17 i mniej letnie. Pod koniec lat 80 – 0,5%, w roku 1998 – 0,2% i teraz jest mniejsza presja opinii publicznej. Małżeństwo inicjuje urodzenie dziecka: urodzenia pozamałżeńskie to około 10% (w mieście 12%, na wsi mniej).

Ad 2. Kształtowanie rozrodczości na przełomie lat:

- Okres powojenny – I wyż demograficzny – dużo dzieci, bo było to odkładane na czas powojenny, wyż kompensacyjny ożywienie demograficzne rekompensowało to straty wojenne.

- Lata po wojnie rok 1946 – spis sumaryczny 622 tysięcy, koniec lat 40 i początek 50 – 700 tysięcy do około 800 tysięcy (793,800) 1955 roku. Jest to największa liczba urodzeń nigdy więcej się nie powtórzyła.

- Po 1955 roku liczba urodzeń zaczyna się obniżać od 1955 do 1960 – około 500 tysięcy w skali roku. Depresja demograficzna – zmniejszanie liczby urodzeń – niż demograficzny.

- Połowa lat 70 – ożywienie (330 tysięcy małżeństw w roku 1975).

- II wyż demograficzny – 83 rok jest wyżem – 720 tysięcy urodzeń, od 1984 roku liczba urodzeń zaczyna się zmniejszać, około 600 tysięcy urodzeń.

- Lata 90 gwałtowny spadek urodzeń. Rok 1995 – 443 tysiące urodzeń, rok 2002 – 353 tysiące urodzeń.

Lata 1975 – 1983 – echo wyżu powojennego.

Lata 60 – to dzieci niżu wojennego.

Nie przewiduje się stałej tendencji wzrostu czy spadku, zmniejszanie się wskaźnika dzietności, reprodukcji.

Wskaźnik urodzeń:

- okres między wojenny: 33 – 31 – 34 ‘/,,

- okres powojenny rok 1946 – 26’/,,

- pierwsza połowa lat 50: 29,6 – 29,7 – do 30’/,,

- lata 60: około 16,2 – 16,3 ‘/,,

od roku 1971 wzrost małżeński

- połowa lat 70: prawie 18’/,,

- lata 80: prawie 20’/,,

- (dziś) 2002: 9,4 ‘/,, (dziś wskaźnik urodzeń jest o połowę mniejszy niż w latach 80).

Płodność:

Charakterystyka: rozrodczość – podstawa to:

1. Wskaźnik urodzeń W_U = (urodzenia/średnia liczba ludności) * C

2. Współczynnik płodności (dotyczy kobiet) W_P = urodzenia/średnia liczba kobiet _(15-49) (wyższy jest wskaźnik płodności W_P = U/K_(15-49).

Wskaźnik płodności małżeńskiej – liczba kobiet w wieku rozrodczym będących w związku małżeńskim.

Wskaźniki grupowe, wskaźniki cząstkowe, w danym przedziale wiekowym – urodzenia przez kobiety w danym przedziale do ilości kobiet w tym wieku.

Największa płodność 20-24 i 25- 29.

Wskaźnik płodności:

Ogółem lata 1900-1901 – 180

Lata przedwojenne 1931-1932 – zmniejszył się do 110

Po wojnie lata 50 – 111

Lata 1960-1961 – 91

1970-1975 – 65

Wzrost w latach 80 – 76

Lata 90 – 58

Rok 2002 – 35 (miasta 31, wieś 43)

Rok 2003 – 34

Wskaźnik cząstkowy: według numerów urodzenia.

Przedział wiekowy	20 -24	25 - 29
Rok 1950	196	210
Rok 1960	198	162
Rok 1970	168	133
Rok 1980	180	136
Rok 1990	165	121
Rok 2002	68	89
W 1995 dominuje przedział 20-24 ale zmniejsza się rozpiętość pomiędzy przedziałami		Więcej i na wsi i w mieście W mieście jest większa rozpiętość 56 – 81, we wieś 90 - 103

Liczba urodzeń się zmniejsza wraz z wiekiem kobiet:

Wiek kobiety	30-34 lata	35-39 lat	40-44 lata	45-49 lat
Średnia ilość urodzeń w tym wieku	52	21	5	0

Obniża się płodność (dotyczy roku na 1000):

111 w latach 50, teraz 34, przesunięcie między przedziałami płodności.

1. Wskaźnik dzietności: dzietność – liczba dzieci przypadających na jedną kobietę na jej cały okres rozrodczy. (Suma cząstkowych wskaźników płodności.)

	Ogólny	Miasto	Wieś
2002	1,249	1,110	1,488
1995	1,611	1,401	1,958
		Spadek w mieście	Po 5 latach tez jest spadek

Wskaźnik dzietności:

1900 – 6,225

1931 – 3,52

1950 – 3,72

1960 – 2,9

1970 – 2,25

1990 – 2,27

1995 – 1,61 poniżej dwójki dzieci w 1993

2000 – 1,33

2002 – 1,249

Wskaźnik systematycznie maleje. Żeby było proste zastępowanie pokolenia to dzietność powinna być wyższa niż 2,16

1. Wskaźnik reprodukcji brutto (dotyczy płodności). Ile dziewcząt przypada na kobietę? Ile dziewczynek (żywo urodzonych przypada na jedną kobietę w ciągu jej całego okresu rozrodczego charakteryzuje płodność.

2. Wskaźnik reprodukcji netto (dotyczy płodności i umieralności). Ile dziewczynek przypadających na jedną kobietę w ciągu jej całego okresu rozrodczego, które dożyją wieku rozrodczego ich matek.

4, 5 – syntetyczne miary reprodukcji

	Wskaźnik reprodukcji brutto. WRB	Wskaźnik reprodukcji netto. WRN
1995	0,78	0,785
2000	0,649	0,64
2001	0,62	0,61
2002	0,60	0,599
	Dziewczynki na matkę	Te, które dożyją wieku matki
Kiedyś była duża różnica, ponieważ była duża umieralność dzieci. Teraz zbliżone wartości, bo jest mniejsza umieralność wśród dziewcząt od 0-15 lat.

Polska w depresji demograficznej.

Ad 3. Zgony:

Umieralność: maleje generalnie i jest to podstawa modyfikacji rozwoju.

Faza – duże urodzenia mniejsza liczba zgonów.

Polska – obniżenie umieralności od Xix wieku, wiek XX – lepsze warunki sanitarne, wynalezienie antybiotyku, ogólna poprawa warunków życia.

Okres między wojenny lata 20 – poziom umieralności 17’/,,.

Przed wojną 13 – 14’/,, (850 tysięcy).

Okres powojenny – rok 1946 – 10,2’/,, (241 tysięcy) podwyższony przez kilka lat (powroty rannych zmęczonych i chorych wojny).

Lata 50 umieralność zwiększa się do 300 tysięcy w roku 1951. Wskaźnik urósł do 12,4’/,,.

Od 1952 – 1953 roku – spadek umieralności i tak spadał do połowy lat 60.

Rok 1966 umieralność osiągnęła najniższy poziom 7,3’/,, - liczba zgonów 233 tysiące.

Od 1967 roku – umieralność wzrasta.

Połowa lat 70 liczba zgonów przekracza 300 tysięcy - 9’/,,.

Lata 80 umieralność na poziomie około 350 – 360 – 370 tysięcy.

Lata 90 przekracza 400 tysięcy – 10’/,,. (Rok 1991 – 401 tysięcy).

Rok 1995 – 10,2’/,, tak jak w 1946 roku.

Rok 2002 powoli się obniża wskaźnik zgonów, zmniejsza się ich ilość – 359 tysięcy. Wskaźnik na poziomie 9,4’/,,.

Ubytek naturalny ludności wskaźnik przyrostu -0,1’/,,.

Płeć: mężczyźni wyższa umieralność. Rok 2002: wskaźnik umieralności – mężczyźni 10,4’/,,; kobiety 8,5’/,,. Większa umieralność mężczyzn w związku z wypadkowością.

Zróżnicowanie na miasto i wieś: wieś: mężczyźni 10,8’/,,; kobiety 9’/,,; miasto: mężczyźni 10’/,,; kobiety 9,1’/,,.

Nadmierna umieralność mężczyzn – 300 lat temu J. Bron. Rozpiętość pomiędzy długością życia mężczyzn i kobiet. W _(zgonów) = (zgony/ ł)*C (wskaźnik ten zawsze występuje w skali roku, kwartalny mnożymy *4, półroczny *2).

Umieralność cząstkowa:

Grupa wiekowa	‘/,,
0 – 4	1,7
5 – 14	0,2
30 – 34	1,2
50 – 54	7,6
55 – 59	10,8
60 – 64	15 – 16
65 – 69	23,3
70 – 74	35
Po 75	50

Kobiety	Mężczyźni	Grupa wiekowa
0,3 ‘/,,	0,7 ‘/,,	15 – 19 lat
0,9 ‘/,,	2,6 ‘/,,	35 – 39 lat
4,3 ‘/,,	11,1 ‘/,,	50 – 54 lat

Okres starszy reprodukcji bardzo duża umieralność mężczyzn.

Lata 90 obserwuje się korzystne zmiany w zakresie umieralności, zaczyna się ona obniżać. Dotyczy mężczyzn i kobiet we wszystkich grupach wiekowych. Wyraźny spadek umieralności na choroby układu krążenia, oraz z powodu urazów i zatruć. Pewne spowolnienie przyrostu zgonów od dłuższego czasu ukształtowała się zmniejszona liczba zgonów z powodu chorób układu krążenia o połowę, kobiety 58% zgonów mniej, mężczyźni 48% zgonów mniej. Częstość zgonów na choroby nowotwory złośliwe zmniejszyła się o 20% - więcej mężczyzn niż kobiet. 7 – 8 % Wypadki urazy i zatrucia. Ok. 80% zgonów powodują choroby cywilizacyjne.

Liczba zgonów powinna maleć.

Zgony niemowląt: W_{ZG N} = (ZG niemowląt / Urodzenia) * niemowląt ( na 1000 żywo urodzonych przypada 12 zgonów) ( noworodek to człowiek do 28 dni, niemowlę to człowiek do 1 roku życia). Wskaźnik α - udział zgonów dzieci, które urodziły się i zmarły, do wszystkich, które zmarły. W_{ZG N} = (zgony/urodzenia)*c.

2
1		α
1999	2000	2001

Zgony endogenne – wewnątrz ciała noworodka, nieprawidłowy rozwój, uszkodzenie wewnętrzne.

Zgony egzogenne – kontakt ze światem zewnętrznym.

Urodzenia martwe – jest to oddzielna kategoria: Poziom umieralności niemowląt.

Początek wieku	250 – 260 ‘/,,
1970 – 1980
1985	Zmniejsz
1996	12,2 ’/,,
2000	8,1 ’/,,
2001	7 ’/,,
2002	7,5 ’/,,
W krajach wysoko rozwiniętych 4,1 – 4,2 ‘/,,. Jest to jedna z najlepszych miar im niższy poziom zgonów noworodków tym wyższy poziom społeczny.

Średnia długość życia wydłuża się, bo umiera mniej niemowląt.

Wykład 5 (17.12.2004)

Temat 10: Umieralność.

Umieralność dotyczy całości populacji, ale można także obliczać umieralność cząstkową.

- umieralność mężczyzn jest wyższa niż umieralność kobiet, i w całości i cząstkowo. Nad - umieralność mężczyzn od dawna, odkryto to 300 lat temu.

- Podział według określonych grup wiekowych, kształtuje się na określonym poziomie, im wyższy wiek tym więcej umiera.

Tablice wymieralności (trwania życia)

Wiek	liczba	prawdopodobieństwo	Przeciętne dalsze trwanie życia	Normalne trwanie życia	Prawdopodobne dalsze trwanie życia
	dożywających	zmarłych	przeżycia	zgonu
1	100000 →	4000	0.96	(1 – 0,04=) 0,04
2	96000 →	250	…	…
3	95750 →	100			Ile przeciętnie pozostało do przeżycia według tablicy.
4	95650
...	…	…	Odniesienie do liczb na początku liczenia (100000)
45				34 lata (do przeżycia)

Średnia długość życia: Kobiety – 78,9; Mężczyźni – 70,4

Taka tablica odnosi się do całej populacji, do zbiorowości.

Analiza kochortowa – lata 70 – 80 – kryzys zdrowotny – wyraża się na źródła i związek z podwyższeniem umieralności.

Okres lat 80:

- zdrowotność polskiego społeczeństwa 80 lat pozwala na ocenie

- umieralność i zdrowotność dzielą Europę na północ i południe

- analiza urodzeń i zgonów mówi nam, że nie jest tak i że jest podział na wschód i zachód

Polska nie była w gronie państw dotkniętych przewagą, ale w latach 70 zbliżyła się do socjalistycznej części.

Koncepcja przejścia zdrowotnego, Przejście epidemiologiczne – ta koncepcja zakłada porządek gradacji wewnętrznych przyczyn, co od nich zależy, jakie są skutki. W jej obrębie można mówić o rozrodczości i śmiertelności.

Przejście demograficzne (rozrodczość umieralność) – zakładano to przekształcenie ma charakter jednokierunkowy nie przewidziano, że może się zwiększyć. Analiza upoważnia nas do postawienia tezy o anormalności tego zjawiska. O anormalności tego zjawiska mówi nam umieralność.

Cechy „anormalności”: stan zdrowotny – pogorszenie stanu zdrowia, podwyższenie umieralności. Nie było to charakterystyczne tylko dla polski. Specyfika zmian umieralności: umieralność zachorowalność wzrastają, pojawiają się nowe choroby zagrażające społeczeństwu, gruźlica została wycofana ze zgonów, ale około 1/3 społeczeństwa jest zagrożona (badania lata 90).

Prawo ludnościowe Socjalizmu: w polityce: - zakaz publikacji niektórych danych, - niewłaściwe dane, - tuszowanie. Polityce mówią, że jest to tylko okres przejściowy i nic nie znaczy, i jest to cena za postęp.

Umieralność – Umieralność krajach o niskiej umieralności (zachodnia Europa) nie wystąpił znaczący wzrost średniej umieralności. System socjalistyczny dla wielu wydawał się najlepszy (politycy utożsamiali służbę zdrowia – był to fakt). Załamanie nastąpiła w okresie ekonomicznie korzystnym. Analiza wyników – stanowi to wyzwanie dla polityków społecznych. Lata 70, 80 nikt nie chciał tego dokładnie tłumaczyć.

Lata 65 – 90 – w krajach nie socjalistycznych nastąpił wzrost w przeciętnym dalszym trwaniu życia: kobiety – 4,5 lat, mężczyźni – 3 lata.

W krajach socjalistycznych – wystąpił spadek wysokości przeciętnego trwania życia (5 z 8 krajów).

Lata 65 – 90 – podwyższenie się przedwczesnej umieralności, nadumieralność we wszystkich grupach, ale najwięcej grupie 45 – 49 lat. Niepokojącym zjawiskiem jest przedwczesna umieralność mężczyzn, straty potęcjału życiowego ekonomicznego pomiędzy 20 – 60 (wiek produkcyjny).

Lata 85 – 87 – w krajach europejskich przeciętna strata to 7 lat, nagłe załamanie zdrowia mężczyzn.

Przyczyny zgonów: - choroby krążenia, - nowotwory, - urazy i zatrucia.

Mężczyźni umierają, bo: ciężkie zawody, charakter pracy, stres związany ze stanowiskami pracy i odpowiedzialnością, alkohol, papierosy.

Spojrzenie z zewnątrz: - poprawa rejestracji zgonów, - starzenie się ludzkości, - osłabienie w wyniku II wojny, - niedostatki w jakości pożywienia, - wzrost nałogów (alkohol, papierosy), - degradacja środowiska przyrodniczego, - pogarszanie opieki medycznej.

Przejawy kryzysu zdrowotnego: - wzrost odsetek ciąż patologicznych, urodzeń przedwczesnych, urodzeń z niedowagą, - pogorszenie stanu zdrowia młodych kobiet, - zwiększenie liczby kobiet bezpłodnych około 19%, - pogarszanie się liczebnie zaburzeń rozwojowych pewnych grup młodzieży zwłaszcza wiejskiej, wzrost dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym wymagających opieki.

Lata 80 – lekarze szacują ze około 40% dzieci uważa się za nadpobudliwe o niskim poziomie intelektualnym. Obniżenie sprawności fizycznej dzieci, młodzieży oraz mężczyzn w wieku poborowym (lekcje wychowania fizycznego). Wzrost odsetka osób niezdolnych do pracy z powodów zdrowotnych. Wzrost inwalidztwa i niepełnosprawności w najstarszych grupach społecznych. Wzrost nawrót wysokiej zapadalności na choroby związane ze złym stanem zdrowia: niewłaściwe odżywianie się, zły stan sanitarny. Stres – psychiczne i fizyczne na nas działa.

Ze sfery zjawisk zmiany wzorca umieralności:

1. Wzrost natężenia zgonów osób dorosłych – mężczyźni

2. Stagnacja przeciętnego trwania życia momencie narodzin.

3. Skrócenie trwania życia osób dorosłych.

4. Wzrost natężenia chorób krążenia, nowotworów, urazów i zatruć oraz nieszczęśliwych wypadków.

5. Silne zróżnicowanie pomiędzy regionami kraju i grupami ludności(zawód).

(Naruszona ciągłość zmian zdrowotnych.)

Wykład 6 (07.01.2005)

Migracje – migracjami ludności nazywamy całokształt przesunięć prowadzących do stałej lub okresowej zmiany miejsca zamieszkania osób. Częstokroć za akt migracji uważana jest zmiana miejsca zamieszkania trwająca minimum jeden rok.

Kryteria klasyfikacji migracji – rodzaje migracji:

• Czas trwania migracji:

-migracje stałe (zmiana miejsca zamieszkania na czas nieokreślony), -migracje czasowe (sezonowe lub okresowe, wiążą się ze zmianą miejsca na czas określony okres edukacji, delegowanie do pracy),

-migracje wahadłowe (codzienny dojazd do pracy i szkół).

• Obszar migracji:

⋅Migracje wewnętrzne (w obrębie kraju zmiana miejsca zamieszkania):

-międzyregionalne (między-wojewódzkie),

-wewnątrz-regionalne (wewnątrz-wojewódzkie),

-ze wsi do miast,

-z miast do wsi,

-z miasta do miasta,

-z wsi do wsi.

⋅Migracje zewnętrzne (związane z przekroczeniem granicy):

-emigracja (wyjazd za granice na stały pobyt),

-imigracje (przyjazd z zagranicy na stały pobyt),

- reemigrację (powrót emigrantów do kraju po określonym pobycie stałym za granicą),

-repatriację (masowy zorganizowany przez władze państwowe powrót do kraju jeńców wojennych osób internowanych),

-deportacja (zesłanie skazanego na przymusowy pobyt w izolowanej miejscowości),

-ekspatriacja (przymusowe lub dobrowolne opuszczenie ojczyzny, zerwanie z krajem),

-ekstradycja (wydanie przez władze państwowe władzą innego państwa osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa),

-persona non grata (człowiek personelu dyplomatycznego, którego obecność na terenie państwa przyjmującego stała się niepożądana).

• Motywy migracji: zarobkowa, rodzinna, polityczna, osadnicza, najemna, narodowościowa, wynikająca z rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, powody osobiste.

• Sposoby organizacji migracji: planowa, żywiołowa, legalna, nielegalna, dowolna, przymusowa, indywidualna, grupowa.

• Inne kryteria migracji:

-tranzytowa, gdy miejsce rozpoczęcia jak i zakończenia jest poza badanym obszarem

-pozorna, następstwo zmian statusu administracyjnego jednostki osiedleńczej

-rekreacyjna, wynikająca z potrzeby wypoczynku

-przesiedlenia i wysiedlania ludności