VII. Formy stadialne i zasady odpowiedzialności za nie
Uwagi wprowadzające
zasadniczo w pochodzie przestępstwa wyróżniamy 3 stadia:
przygotowanie
usiłowanie
dokonanie
nie zawsze w każdej sytuacji te stadia występują
większość autorów do pochodu przestępstwa nie zalicza zamiaru, nawet jeśli jest uzewnętrzniony, bo przestępstwem jest zachowanie człowieka (wyjątek: np. groźba karalna)
„Każde usiłowanie i przygotowanie oznacza narażenie na niebezpieczeństwo dobra prawnego chronionego przez odpowiedni zakaz karny” (M. Cieślak)
w usiłowaniu to niebezpieczeństwo jest bezpośrednie, w przygotowaniu bardziej odległe i mniej wyraziste, ale ze względu na wysoką rangę dobra prawnego również i tu zasługuje na reakcję prawnokarną
PRZYGOTOWANIE
pierwszy chronologicznie etap popełniania przestępstwa
przygotowanie polega na stworzeniu warunków do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania określonego czynu zabronionego
Art. 16§1: Przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tymże celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania
wyróżnia się dwie konfiguracje przygotowania:
wieloosobową – np. wejście w porozumienie z inną osobą (musi obejmować nie tylko podjęcie decyzji, ale i omówienie ról)
jednoosobową – np. zbieranie informacji (takiemu zachowaniu sprawcy zawsze musi towarzyszyć cel popełnienia czynu aby mówić o przygotowaniu)
przygotowanie z zasady jest niekaralne, chyba że ustawa przewiduje taką karalność
przyjmuje się, że przygotowanie jest karalne, jeżeli czyn ma wysoką szkodliwość społeczną
ustawa nie przewiduje karalności przygotowania do zbrodni zabójstwa (trudności dowodowe)
nie ma przeszkód kryminalizacji przygotowania do zabójstwa w postaci wieloosobowe (Art.310§4)
czasem ustawodawca nie posługując się klauzulą karalności przygotowania przy określonym typie czynu zabronionego, przewiduje karalność zachowań będących de facto przygotowaniem
pewne czynności o charakterze przygotowawczym, nawet jeżeli nie są karalne, mogą stanowić odrębny typ czynu zabronionego
ustawodawca przewidział bezkarność dla sprawcy, który dobrowolnie odstąpił od przygotowania
zwrot „nie podlega karze” = niekaralne, ale bezprawne
jak podkreśla się w orzecznictwie SN, warunkiem bezkarności przygotowania jest realne i dostrzegalne z zewnątrz zachowanie się sprawcy wskazujące jednoznacznie na odstąpienie od zamiaru dokonania przestępstwa np. zniszczenie przygotowanych środków
jeśli przygotowanie przybrało formę wieloosobową, to warunkiem bezkarności jest ponadto podjęcie istotnych starań zmierzających do zapobieżenia dokonaniu (te starania muszą być istotne, ale nie muszą być skuteczne)
czynny żal jest dobrowolny, jeśli odstąpienie jest niezależne od przeszkód zewnętrznych, chociaż pobudki, którymi kierował się sprawca są irrelewantne
USIŁOWANIE
Art. 13§1: Odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje; §2 Usiłowanie zachodzi także wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego
jest już etapem bezpośrednio poprzedzającym dokonanie
odpowiada za usiłowanie ten, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje
usiłowanie jest zachowaniem umyślnym, przy czym może wystąpić zarówno w zamiarze bezpośrednim jak i indywidualnym
ustawodawca nie wykazuje nawet przykładowo na czym te działania mogą polegać
przy przestępstwach z zaniechania usiłowanie może przybrać postać:
podejmowanie czynności uniemożliwiających mu wykonanie ciążącego na nim obowiązku działania (np. postronny obserwator tonącego odchodzi) lub szczególnego, prawnego obowiązku zapobieżenia skutkowi (w przypadku przestępstw materialnych z zaniechania: np. wyjazd matki 3 miesięcznego dziecka i pozostawienie go celem zagłodzenia)
powstrzymania się od stworzenia sobie warunków koniecznych do wykonania ciążącego na sprawcy obowiązku (dot. przestępstw formalnych/materialnych z zaniechania) np. matka ciężko chorego dziecka nie wykupuje przepisanych lekarstw w zamiarze spowodowania śmierci dziecka
powstrzymania się od wykonania ciążącego na sprawcy obowiązku zapobiegnięcia skutkowi, przy czym sam skutek jeszcze nie nastąpił (dot. przestępstw materialnych z zaniechania np. matka zaprzestała podawania małemu dziecku jedzenia); nie ulega jednak wątpliwości, że temporalizacja zaniechań (wytyczenie granic między przygotowaniem, usiłowaniem, a dokonaniem) napotyka tu szczególne trudności
grupy przestępstw, gdzie usiłowanie jest niemożliwe/nieuzasadnione:
przestępstwa nieumyślne
przestępstwa z narażenia (spór w doktrynie: na niebezpieczeństwo konkretne czy abstrakcyjne)
przygotowania, które są podniesione do rangi dokonania
usiłowanie jako ogólna forma stadialna odnosi się do wszystkich form sprawczych (sprawstwa, współsprawstwa, sprawstwa kierowniczego i poleceniowego)
podżeganie i pomocnictwo mogą być popełnione w formie usiłowania
ważnym elementem definicji usiłowania jest bezpośredniość – ustalenie cechy jest trudne (wytyczenie granic pomiędzy przygotowaniem a usiłowaniem) – jest to istotne, bo przygotowanie co do zasady jest niekaralne, a usiłowanie jest karalne zawsze w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa
ukształtowały się 3 różne podejścia do zagadnienia bezpośredniości:
teorie przedmiotowe (obiektywne) – akcentują bliskość czasowo-przestrzenną – znamię bezpośredniości utożsamia się z początkiem dokonania
teorie podmiotowe (subiektywne) – za zachowanie zmierzające do dokonania uznają te wszystkie czynności sprawcy, które pozwalają (w sposób nieulegający wątpliwości) na ustalenie zamiaru naruszenia normy sankcjonowanej
rozwiązania mieszane – np. teoria planu działania sprawcy wg której wymóg bezpośredniości ocenia się na podstawie sporządzonego przez sprawcę planu popełnienia czynu zabronionego
cechą usiłowania jest też brak dokonania (sprawca nie realizował wszystkich ustawowych znamion typu czynu zabronionego przy przestępstwa materialnych)
usiłowanie dzielimy na: (istnienie tego podziału jest uzasadnione istnieniem czynnego żalu)
ukończone i zupełne – gdy sprawca wykonał wszystkie czynności mające prowadzić do zamierzonego celu, jednakże do dokonania czynu zabronionego nie doszło – tylko przy przestępstwach materialnych
nieukończone i niezupełne – sprawca zrealizował jedynie część zamierzonych czynności mających doprowadzić do przestępnego celu – przy przest. materialnych i formalnych
*usiłowanie chybione (strzelał, ale chybił) i usiłowanie zatamowane (nie doszło na skutek ingerencji osób trzecich) – ten podział ma daleko mniejsze znaczenie
usiłowanie zatamowane wg Woltera – sprawca nie mógł doprowadzić do dokonania chociaż miał zamiar
usiłowanie zaniechane – nie doszło do dokonania, bo mimo, że sprawca poprzednio miał zamiar dokonania, jednak obecnie już tego zamiaru nie ma, chociaż mógłby dokonać przestępstwa
Usiłowanie kwalifikowane – ma miejsce, gdy sprawca nie osiąga zamierzonego celu stanowiącego znamię czynu zabronionego, jednakże swoim zachowaniem powoduje inny skutek stanowiący o dokonaniu innego typu czynu zabronionego, a skutek ten sprawca co najmniej przewidywał i nań się godził
Usiłowanie udolne i nieudolne:
udolne – do dokonania nie doszło , ale obiektywnie mogło dojść
karalne w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa
nieudolne – do dokonania obiektywnie dojść nie mogło, o czym oczywiście sprawca działający w błędzie nie wiedział; wg niektórych w doktrynie powinno być niekaralne; musi być nieudolne już w momencie przystępowania do realizacji zamiaru
w kręgu zainteresowania prawa karnego są tylko 2 przyczyny:
brak przedmiotu nadającego się do popełnienie na nim czynu zabronionego (brak przedmiotu wykonawczego)
użycie środka nie nadającego do popełnienia tego czynu
*istnieje usiłowanie bezwzględnie nieudolne
karalność: sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary albo odstąpić od jej wymierzenia
możliwa jest bezkarność usiłowania (przewidziana przez ustawodawcę) – nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi (tzw. czynny żal)
utrzymuje się pogląd, że o odstąpieniu jest mowa przy usiłowaniu niezakończonym
niektórzy: można mówić o usiłowaniu zakończonym, ale chybionym
Art. 15 §1 Nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego; §2. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do sprawcy, który dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.
na bezkarność może liczyć ten sprawca, jeśli jego zachowanie jest dobrowolne, nieważna jest motywacja, źródło inicjatywy, czy pomoc osób trzecich (np. wezwał karetkę)
DOKONANIE:
dokonanie jest ostatnim stadium w pochodzie przestępstwa, sprawca swoim zachowaniem zrealizował wszystkie ustawowe znamiona w szczególności osiągnął skutek przy przestępstwach materialnych , opis tej fazy znajduje się w poszczególnych przepisach określonych typów czynów zabronionych w części szczególnej KK.
ważne jest znaczenie prawidłowego określenia danego typu przestępstwa ze względu na skutek
istnieją jednak typizacje budzące wątpliwości, dotyczą one dwóch aspektów
oceny czy dany typ przestępstwa ma charakter formalny czy materialny np. ocena strony przedmiotowej art.208- rozpijanie małoletniego
określenia skutku przy uznaniu materialnego charakteru danej typizacji np. art. 197 §1- zgwałcenie- spór dotyczy wyznaczenia momentu dokonania czyli określenia skutków ( stosunek seksualny kiedyś zaprzestanie oporu ofiary)
karalność dokonania pochłania ewentualna karalność za przygotowanie oraz karalność za usiłowanie zgodnie z koncepcją współukaranych poprzednich przy uprzednim zbiegu przestępstw
należy odróżnić pojęcie „dokonania” od pojęcia „popełnienia” przestępstwa – każde dokonanie jest jego popełnieniem, ale nie każde popełnienie musi się wiązać z jego dokonaniem ( może to być usiłowanie lub karalne przygotowanie)
VIII. Współdziałanie przestępne
POJĘCIE WSPÓŁDZIAŁANIA PRZESTĘPNEGO I OGÓLNE PROBLEMY Z NIM ZWIĄZANE
ustawodawstwa karne radzą sobie z problemem współdziałania w różny sposób:
koncepcja jednolitego i szerokiego pojęcia sprawcy – wszyscy współsprawcy odpowiadają za przestępstwo tak samo
koncepcja wyodrębniająca poszczególne postacie współdziałania
koncepcja wyodrębniająca poszczególne postacie współdziałania, przy czym przyjmuje, że zachodzi tu tyle przestępstw ile jest osób współdziałających; każdy popełnia własne przestępstwo i niezależnie od pozostałych osób ponosi odpowiedzialność za rolę, którą odegrał w przestępnym przedsięwzięciu – oryginalne polskie rozwiązanie J. Makarewicza
SPRAWCZE POSTACIE WSPÓŁDZIAŁANIA
Art. 18 §1: odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca je wykonanie takiego czynu
sprawstwo indywidualne
sprawcą jest ten, kto swoim własnym zachowaniem wypełnia znamiona czynu zabronionego albo usiłuje je wypełnić
wąskie pojęcie sprawcy – o zachowaniu sprawcy decydują przede wszystkim dyspozycje zawarte w części szczególnej prawa karnego (art. 21§2)
szerokie pojęcie sprawcy – obok sprawcy w wąskim znaczeniu również wszystkie inne osoby, które popełniają przestępstwa, a więc także podżegacz i pomocnik (część ogólna prawa karnego) - art. 4§1
nasz system prawa karnego nie dopuszcza sprawstwa pośredniego, które polega na wykonaniu czynu zabronionego przez inną osobę – ta konstrukcja jest stosowana w ramach koncepcji „udziału” podżegacza i pomocnika w przestępstwie sprawcy głównego, gdy ów sprawca główny nie popełnia przestępstwa z powodu np. niepoczytalności lub nieletniości
współsprawstwo
polega na wykonaniu czynu zabronionego „wspólnie i z porozumieniu z inną osobą”
podstawowym elementem współsprawstwa jest porozumienie, które ma charakter przedmiotowo-podmiotowy
porozumienie musi prowadzić do wykonania czynu zabronionego
bez tego, również podstawowego elementu nie ma odpowiedzialności karnej, chyba że prawo karne przewiduje w danym przypadku karalną czynność przygotowawczą obejmującą „wejście w porozumienie”
wielosprawstwo
każdy wykonuje kilka czynności w celu dokonania przestępstwa
współsprawstwo właściwe
np. rozbój – jeden terroryzuje ofiarę, drugi kradnie
wymaga osobnej regulacji prawnej przewidującej przypisanie na podstawie porozumienia wszystkich znamion rozboju każdemu ze współsprawców mimo, że ich działania wzięte oddzielnie miałyby inne kwalifikacje prawne
możliwe przy przestępstwach nieumyślnych
współsprawstwo sukcesywne:
polega na tym, że ktoś bez wcześniejszego porozumienia włącza się w akcję przestępną w momencie, gdy część znamion czynu zabronionego została zrealizowana
nie jest współsprawstwem sprawstwo równoległe
polega na tym, że różne osoby bez porozumienia między sobą powodują ten sam skutek, co jest wynikiem przypadkowego zbiegu okoliczności
sprawstwo kierownicze:
jako sprawca traktowany jest ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę
w orzecznictwie rozpowszechniony jest pogląd, że sprawcą kierującym wykonanie czynu zabronionego przez inną osobę jest osoba, od której decyzji zależy rozpoczęcie i prowadzenie akcji przestępnej oraz ewentualnie jej zmiana/zakończenie
sprawca kierujący musi działać w czasie wykonywania czynu zabronionego, nie realizując jego znamion ani nie będąc pomocnikiem – z tego powodu sprawstwem kierowniczym nie jest organizowanie czynu zabronionego przed podjęciem jego realizacji
odpowiada się także za usiłowanie popełnienia czynu zabronionego
sprawstwo poleceniowe
sprawcą jest także ten, kto wykorzystując uzależnienie od siebie innej osoby poleca jej wykonanie czynu zabronionego
sprawstwo poleceniowe jest szczególnie groźną postacią podżegania podniesioną do rangi sprawstwa
sprawstwo poleceniowe wymaga co najmniej podjęcia usiłowania przez osobę, która otrzymała polecenie – jeżeli tego nie ma, sprawca polecający odpowiada tylko za podżeganie
NIESPRAWCZE POSTACIE WSPÓŁDZIAŁANIA
podżeganie
odpowiada za podżeganie, kto chcąc aby inna osoba dokonała czynu zabronionego nakłania ją do tego
strona podmiotowa podżegania ogranicza się do umyślności tylko w postaci zamiaru bezpośredniego
strona przedmiotowa polega na nakłanianiu, czyli wpływaniu na wolę innej osoby w kierunku skłonienia jej do dokonania czynu zabronionego; sposób nakłaniania jest obojętny – mogą być to łagodne prośby, ale też drastyczne groźby; ważne jest to, by treść nakłaniania była na tyle skonkretyzowana, aby można było ustalić znamiona czynu zabronionego, o które chodzi podżegaczowi
adresat podżegania musi być też w jakimś stopniu zindywidualizowany, gdyż podżeganie nie może być generalnym nawoływaniem do przestępstwa (jest to odrębny czyn zabroniony)
podżeganie jest przestępstwem skutkowym (art.22§1)
pomocnictwo
odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, dostarczając rady lub informacji
odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie
strona podmiotowa pomocnictwa polega tylko na umyślności, może się pojawić także zamiar ewentualny
strona przedmiotowa to wszelkie ułatwienie popełnienia przez inną osobę czynu zabronionego
istnieje też przypadek pomocnictwa przez zaniechanie
pomocnik musi znać przybliżony obraz czynu zabronionego
charakter skutkowy pomocnictwa – jak w przypadku podżegania
pomocnictwo jest możliwe tylko przed czynem sprawcy, bądź najpóźniej w czasie dokonywania tego czynu
pomoc po czynie, jeśli nie była wcześniej zapewniona stanowi inne przestępstwo – poplecznictwa albo paserstwa
współsprawstwo a pomocnictwo
teoria subiektywna – decydujące znaczenie ma element psychiczny; wymieniono między innymi takie kryteria tak:
dla sprawców działanie w tym samym interesie, gdy pomocnik działa w innym interesie
działanie sprawcy w celu realizacji własnego zamiaru, gdy pomocnik działa w realizacji cudzego zamiaru
teoria materialno-obiektywna – akcentowano stopień przyczynienia się do dokonania przestępstwa, mówiono o przyczynie, czy dostatecznej przyczynie odnośnie do współsprawców, pomocnik natomiast realizował warunek, bądź uboczną przyczynę (KK z 69)
teoria formalno-obiektywna – sprawcę i współsprawcę charakteryzuje realizacja wszystkich albo części znamion czynu zabronionego, pomocnik natomiast tego warunku nie spełnia (obecnie w polskim systemie prawnym)
teoria władztwa nad czynem – jako sprawcę wskazuje tego, kto panuje nad realizacją czynu zabronionego, jest to działalności przestępnej osoba „centralna”, pomocnik jest zaś tylko osobą „marginalną”, gdyż nie ma władztwa nad czynem
prowokacja
prowokatorem jest ten, kto w celu skierowania przeciwko innej osobie postępowania karnego nakłania ją do popełnienia czynu zabronionego
w wielu przypadkach działa w celu ochrony porządku prawnego
prowokator nie jest podżegaczem, ale odpowiada jak za podżeganie, ale nie stosuje się do niego przepisu o usiłowaniu i o czynnym żalu
prowokacja jest zabroniona i karalna
tylko wyjątkowo odrębne przepisy dopuszczają prowokację pod pewnymi warunkami, co jest usprawiedliwione potrzebami usprawnienia walki z najpoważniejszą przestępczością
art. 217 w zestawieniu z art. 24 – sprawca może nie być ukarany jeśli jest prowokowany przez ofiarę (inne znaczenie prowokacji)
ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA WSPÓŁDZIAŁANIE
zasady ogólne
Art.20 – Każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdziałających
Zgodnie z przepisem art. 19 sąd wymierza karę za podżeganie i pomocnictwo w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo, z tym że pomocnik może skorzystać z nadzwyczajnego złagodzenia kary
art. 22 stanowi, że w przypadku, gdy sprawca tylko usiłował dokonać czynu zabronionego podżegacz i pomocnik odpowiadają jak za usiłowanie, co poza tym, że wskazuje na to iż podżeganie i pomocnictwo mają charakter skutkowy oznacza też możliwość wymierzenia łagodniejszych kar ze względu na brak dokonania; jeśli sprawca nawet nie usiłował dokonania czynu zabronionego mogą oni skorzystać z nadzwyczajnego złagodzenia kary, a nawet odstąpienia od jej wymierzenia
art. 23 dot. czynnego żalu odnosi się do wszystkich osób współdziałających, a więc współsprawców, sprawców kierujących i polecających podżegacza i pomocnika;
stanowi on, że nie podlega karze współdziałający, który dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego, jeśli zaś dobrowolnie starał się zapobiec dokonaniu czynu zabronionego, choć mu się to nie udało może liczyć na nadzwyczajne złagodzenie kary
przyjęto tu zasadę kolektywnego działania, samo indywidualne wycofanie się z przestępnej akcji nie wystarcza, choć będzie skutecznym, czynnym żalem dobrowolne wycofanie się z akcji i zawiadomienie policji, czy ostrzeżenie osoby zagrożonej przestępstwem
jeżeli współsprawca odbiega od ustalonego planu i dokonuje ekscesu odpowiada za to tylko on
sprawca kierujący odpowiada za usiłowanie, jeśli czyn zabroniony, którego wykonaniem kierował był usiłowany; jeżeli do tego nie doszło może mieć miejsce ewentualna odpowiedzialność za pomocnictwo o ile zostały spełnione jego znamiona
sprawca polecający odpowiada, jeżeli polecony czyn zabroniony był usiłowany; jeżeli nawet usiłowania nie było – polecający odpowiada za podżeganie, choć silnie reprezentowany jest pogląd, że i tu odpowiada za usiłowanie
właściwości osobiste, odpowiedzialność za współdziałanie
właściwości osobiste to takie okoliczności charakteryzujące sprawcę jak:
niepoczytalność
poczytalność ograniczona
wcześniejsze skazanie za przestępstwo
bycie matką, czy żołnierzem
Art.21: Okoliczności osobiste, wyłączające lub łagodzące albo zaostrzające odpowiedzialność karną uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą. – przepis ten dotyczy okoliczności osobistych o których mowa w cz. ogólnej prawa karnego
w części szczególnej występuje rozróżnienie na:
przestępstwa indywidualne właściwe – jeżeli właściwości osobiste decydują o kryminalizacji danego zachowania np. przestępstwa wojskowe
przestępstwa indywidualne niewłaściwe – w przypadku których właściwości osobiste wpływają tylko na zaostrzenie, bądź złagodzenie sankcji
wg. art. 21§2 osoba współdziałająca (współsprawca, podżegacz, pomocnik), która nie ma objętej dyspozycją cechy osobistej charakteryzującej sprawcę, odpowiada zarówno za przestępstwo indywidualne właściwe jak i niewłaściwe kwalifikowane, jeżeli wiedziała o okoliczności osobistej charakteryzującej dany typ przestępstwa indywidualnego (np. cywil nakłaniający żołnierza do dezercji)
jeżeli odpowiada za przestępstwo indywidualne osoba, która z braku stanowiącej znamię tego przestępstwa właściwości osobistej nie może być jego sprawcą sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary
problem odpowiedzialności podżegacza i pomocnika za przestępstwo nieumyślne
podżegacz i pomocnik mogą ponieść odpowiedzialność za przestępstwo nieumyślne, jeżeli w dyspozycji wchodzącego w grę czynu zabronionego ustawodawca użył bardzo szerokich znamion czasownikowych, takich jak powoduje czy sprowadza, ponieważ obejmują one wszelkie postacie przyczynienia się do powstania skutku przestępnego, jednakże w takich przypadkach odpowiadają oni nie jako podżegacz i pomocnik, lecz jako sprawcy w wąskim tego słowa znaczeniu
nie mamy tu do czynienia ze sprawstwem pośrednim, gdyż podżegacz i pomocnik swoim zachowaniem wypełniają znamiona czynu zabronionego rodzajowego z części szczególnej – są więc sprawcami w ścisłym tego słowa znaczeniu, a to eliminuje zastosowanie przepisów o podżeganiu i pomocnictwie