52. Scharakteryzuj doktrynę polityczno-społeczną św. Tomasza.
(Izdebski, Baszkiewicz i Ryszka, Olszewski)
Hierarchia
Św. Tomasz opisywał wszechświat jako hierarchiczną budowlę:
u jej podstaw leży materia nieożywiona, złożona z 4 elementów: wody, ziemi, powietrza i ognia
powyżej znajduja się królestwa roślin i zwierząt
królestwo człowieka znajduje się między światem fizycznym, a duchowym, a śmiertelne ciało jest w nim połączone z nieśmiertelną duszą
świat duchowy- hierarchia chórów anielskich z Bogiem na czele
Każdy szczebel wszechświata ma właściwe sobie zadania, podporządkowane całości i celowi ostatecznemu, czyli Bogu
Królestwo człowieka także zbudowane jest hierarchicznie 3 stany wydzielone wg swoistego kryterium majątkowego (zamiast kryterium stanowego):
„dostojni”
„szanowany lud”
„nędzny lud”
Nierówność, wg św. Tomasza, jest koniecznym składnikiem każdej doskonałej całości.
Stany nie mogą występować przeciwko istniejącemu porządkowi- jest to podstawa pokoju i zgody społecznej.
hierarchia jest podstawową zasadą porządku naturalnego- to co niższe musi podlegać wyższemu
ponadto św. Tomasz uważał własność prywatną za niezbędną do normalnego życia społecznego
Geneza państwa
Genezę państwa wyjaśnia społeczna natura człowieka. Św. Tomasz przyznawał państwu własną naturalną sferę działania, własne środki i kryteria.
Św. Tomasz przejął od Arystotelesa koncepcję człowieka jako istoty społecznej i politycznej oraz koncepcję państwa jako społeczności doskonałej, w tym sensie, że dostarcza ono ludziom wszystkiego, czego im trzeba do życia doczesnego. Każde państwo ustala własne prawa, co jest wyrazem jego suwerenności.
Pochodzenie władzy:
Św. Tomasz dokonał zracjonalizowania tradycyjnej w Kościele teorii o boskim pochodzeniu władzy państwowej- władza państwowa tylko pośrednio pochodzi od Stwórcy. Boska jest tylko zasada władzy, natomiast każdy konkretny ustrój tworzą ludzie. Ale to nie znaczy, że zadania państwa są tylko doczesne- państwo ma też za zadanie prowadzić ludzi ku wiecznej szczęśliwości i tworzyć warunki potrzebne do zbawienia (tymi warunkami są: pokój- pax- oraz porządek- ordo- czyli hierarchiczna struktura społeczeństwa).
Najlepszy ustrój; naruszenia władzy
Tomasz uznawał potrzebę silnej władzy króla. Za najlepszy ustrój uważał więc monarchię- choć i monarchia może się zdegenerować. Stąd pilna potrzeba ustalenia wiążących dyrektyw na przypadek rządów tyrana. Tyranem jest nie tylko ten władca, który w sposób nielegalny zdobył władzę, ale i ten kto jej źle używa.
Tomasz wyróżniał 2rodzaje nadużycia władzy:
naruszenie zasad prawa bożego i naturalnego- w tym wypadku poddaniu nie tylko są zwolnieni od lojalności obywatelskij, ale mają wręcz obowiązek wypowiedzieć posłuszeństwo tyranowi
naruszenie konstytucji (przy zachowaniu ww. praw)- w tym wypadku od władzy duchowej zależy czy wystąpić przeciw władzy czy znosić tyranię (Tomasz uznaje tyranię za karę bożą za grzechy poddanych)
Pogląd na własność:
Jako, że jednym z podstawowych celów państwa jest utrzymanie pokoju i „porządku” dlatego konieczne jest, aby ten, kto już jest właścicielem jakiejś rzecz pozostał nim na stałe. Utrzymanie własności prywatnej stanowi konsekwencję prawa natury i stanowi warunek niezbędny dla normalnego życia społecznego.
W każdym stosunku własnościowym należy wyróżnić 2 aspekty:
samo posiadanie, czyli władzę posługiwania się rzeczą i korzystania z niej
użytkowanie danej rzeczy- nie oznacza absolutnego władztwa nad rzeczą
Św. Tomasz godził się na osiąganie zysku z handlu, byle ten był „społecznie użyteczny”. Dopuszczał też- wbrew kościelnej tradycji- pobieranie odsetek od kapitału.
Stosunki między jednostką i społeczeństwem a państwem:
Tomasz twierdził, że człowiek ma w sobie dwa różne cele, dwie natury-
jest istotą ziemską i jako taka (jako cząstka społeczeństwa zorganizowanego w państwie) podlega władzy świeckiej
posiada nieśmiertelną duszę- podlega więc Bogu, a bezpośrednio władzy duchowej
Oczywiście cele „niebieskie” są wyższe od doczesnych- dlatego też jest konieczne aby ten, kto prowadzi do tego wyższeo, dalszego celu (Kościół) czuwał również nad tą drogą, która prowadzi do celu bliższego.
Tomasz uważał, że papież może kontrolo wadź władze świeckie i interweniować w sferę polityki- ponieważ łączy on najwyższą wladzę doczesną z najwyższą władzą duchowną.