UNIWERSYTET WROCŁAWSKI

WYDZIAŁ NAUK HISTORYCZNYCH I PEDAGODICZNYCH

INSTYTUT PSYCHOLOGII

Praca zaliczeniowa

z przedmiotu

wypalenie zawodowe- mechanizmy i sposoby radzenia sobie

Marta Dziewierska

IV rok psychologii niestacjonarnej

Wrocław 2013

Spis treści

1. Wstęp

2. Pojęcie „wypalenia zawodowego

-w modelu społeczno- poznawczym

-w modelu egzystencjonalnym

1. Stadia wypalenie zawodowego

2. Jak zapobiegać wypaleniu zawodowemu?

3. Jak leczyć wypalenie zawodowe?

4. Badania

5. Analiza przypadków

6. Zakończenie

7. Bibliografia

Wstęp

Wypalenie zawodowe może dotknąć każdego, niezależnie czy prowadzi własną działalność, pracuje dla firmy, instytucji państwowej czy osoby prywatnej. Najbardziej jednak narażeni na wypalenie zawodowe są osoby pomagające innym, koszty psychiczne jakie ponoszą wskutek tego działania przybierają coraz poważniejszą i widoczniejszą formę. Wypalenie zawodowe pojawia się u przedstawicieli zawodów, których bliska, zaangażowana interakcja z drugim człowiekiem stanowi istotę działania i warunkuje powodzenie w danym zawodzie , rozwój czy też sukces. Jednak często koszty tej bliskiej interakcji w konfrontacji z negatywnymi emocjami czy cierpieniem, przewlekłym stresem, pojawiające się gdy dana jednostka nie jest w stanie radzić sobie z obciążeniami zawodowymi, przeżywa niepowodzenia czy brak sukcesu. Mimo starań, zwiększenia wysiłków nie potrafi znaleźć drogi z narastających przeciążeń, pojawia się coraz większe zmęczenie emocjonalne, psychiczne i fizyczne. Czy da się temu zapobiec? Czym dokładnie jest wypalenie? Jakie ujęcie pojmujące zagadnienia wypalenia są nam znane? Jak leczyć wypalenie zawodowe? Na te wszystkie pytania chciałabym odpowiedzieć w mojej pracy, a także skonfrontować dwa przypadki psychologów, z ponad dziesięcioletnim stażem. Przypadki, można by rzec skrajne- jeden, mimo lat stażu, wciąż cieszy się życiem, efektywnie pomaga pacjentom, znajdując czas na dom i rodzinę, a drugi natomiast silnie przeciążony, otwarcie przyznający się do wypalenia zawodowego. Co poprowadziło owe osoby do takiego stanu? Czym jest on spowodowany i dlaczego dwie osoby o takich samych zawodach mogą mieć tak skrajne poczucie wykonywanej pracy i jej efektywności?

Celem pracy jest ukazanie wypalenia zawodowego pod wymiarem egzystencjonalnym oraz poznawczym oraz ukazanie wyników badań przeprowadzonych na grupie dwóch osób oraz analiza wyników

"Nie możesz się wypalić, jeśli nigdy nie płonąłeś"
Jeff Schmidt

1. Pojęcie „wypalenia zawodowego”

Pojęcie wypalenie zawodowego w zależności od autorów interpretowane jest w różny sposób. Różnice te mają swoje źródło nie tylko w złożoności zjawiska jakim jest wypalenie zawodowe, ale także w dowolnie określanym zakresie jego symptomów. Nie łatwo za ten jest określić granice między alienacją, stresem, wyczerpaniem fizycznym, a właśnie wypaleniem zawodowym. Najczęściej spotykaną definicją jest definicja Freudenberga oraz Northam, którzy wypalenie określają jako stan, który krystalizuje się powoli, przez dłuższy okres przeżywania ciągłego stresu i angażowania całej energii życiowej i który w końcowym efekcie wywiera negatywny wpływ na motywację przekonania, zachowanie.”. Samo zjawisko wypalenia oraz modele jego rozwoju można interpretować w oparciu o wiele teorii i modeli, ja szczegółowo zajmę się modelem społeczno-poznawczym Heleny Sęk oraz egzystencjonalnym Ayali M. Pines.

Model społeczno-poznaczy

Poznawczy model wypalenia reprezentowany jest przez Helenę Sęk, która wypalenie definiuje jako „jako zespół objawów pojawiających się u osób wykonujących zawody, w których bliski, pełen zaangażowania kontakt interpersonalny i cechy osobowości profesjonalisty, stanowią podstawowe instrumenty czynności zawodowych, decydujące o poziomie wykonania zawodu, o sukcesach i niepowodzeniach zawodowych. Wywiązując się ze swoich obowiązków zawodowych, wykonuje się czynności, w których działa przewlekłe specyficzny stres psychiczny, wynikający z natury danej profesji. Wskutek tego stresu i dodatkowych trudności oraz w sytuacji odroczonej gratyfikacji może dojść do wyczerpania psychofizycznego, zwłaszcza emocjonalnego, obronnego dystansowania się zawodowego (depersonalizowania) i obniżonego zaangażowania oraz satysfakcji zawodowej”. Model ten z jednej strony oparty jest na wielowymiarowym modelu Maslach, a z drugiej na zjawisku stresu zawodowego oraz znaczeniu, jakie dla powstawania syndromu wypalenia ma sposób postrzegania sytuacji i własnych kompetencji. Zgodnie z tą koncepcją wypalenie pojawia się w sytuacji działania przewlekłego stresu, który związany jest z wykonywaniem zawodu społecznego. Stres ten ma następujące cechy:

- wspólne dla tego typu zawodów — interakcja społeczna, zaangażowanie

osobiste;

- zawodowo specyficzne — grupa specyficznych obciążeń zawodowych

oraz obiektywnych warunków wykonywania zawodu;

- stresu ogólnego (makrospołecznego) — np. sytuacja społecznoekonomiczna,

przeprowadzane reformy

Stres związany z pracą i jej organizacją oraz stres wynikający z przemian ekonomiczno-gospodarczych (stres makrospołeczny) jest indywidualnie interpretowany przez jednostkę i poddawany ocenie w kategoriach :wyzwanie, strata, bądź zagrożenie. W konfrontacji z oczekiwaniami i wymaganiami zawodowymi powstaje szczególny rodzaj stresu , który utrzymuje się na różnym poziomie napięcie psychiczne. Z tak powstałym stanem stresu, frustracji, poczucia braku sukcesu, a także zagrożenia i straty w życiu zawodowym jednostka próbuje poradzić sobie wykorzystując w tym celu własne strategie radzenia sobie ze stresem. Strategie te w dużym stopniu oparte są wsparciu społecznym, do którego dostęp ma jednostka. Radzenie sobie może przyjmować dwie formy zorientowaną na problem, rozwiązanie zadania (behawioralna) oraz regulującą emocje, obniżającą przykre napięcie emocjonalne (emocjonalno‐poznawcza, np. mechanizmy obronne). W toku radzenia sobie ze stresem zawodowym, ludzie doświadczają w różnym stopniu własnej skuteczności. To poczucie ma wpływ, w toku powtórnych ocen sytuacji stresowej, na ocenę własnych kompetencji i ocenę pierwotną. Powtarzające się doświadczenia skuteczności zadaniowej, interpersonalnej, organizacyjnej i uogólnionej, powodują powstanie zgeneralizowanych zasobów odpornościowych, odniesionych do wymagań zawodowych. Natomiast powtarzanie braku skuteczności jest powodem powstania poczucia bezradności zawodowej i uniemożliwia rozwój zasobów odpornościowych. Brak pomocy z zewnątrz, czyli brak wsparcia i skutecznych sposobów radzenia sobie ze stresem, przyczynia się do szybkiego rozwoju wypalenia.

Definicja wypalenia zawodowego w tej teorii składa się z trzech komponentów:

emocjonalne wyczerpanie -traktowane jest jako pierwszy z objawów, którym zaczyna się proces wypalania. Wymiar ten jest utożsamiany ze stanem psychicznego i fizjologicznego przeciążenia ściśle związanego z intensywnością kontaktów interpersonalnych. Przejawia się zniechęceniem do pracy, coraz mniejszym zainteresowaniem sprawami zawodowymi, obniżoną aktywnością, pesymizmem, stałym napięciem psychofizycznym, drażliwością. Charakteryzują go takie objawy jak: lęk, napięcie, poczucie zmęczenia fizycznego, bezsenność. J. Wojciechowska (1990) uzupełnia ten wymiar dodając liczne przykłady objawów psychosomatycznych (zaburzenia gastryczne, bóle głowy), będących próbą fizycznej ucieczki z emocjonalnie trudnej sytuacji. Wyczerpanie emocjonalne, potocznie utożsamiane jest ze zmęczeniem, z poczuciem, że nie można już z siebie nic innym dać.

Depersonalizacja -związana jest z obojętnością i dystansowaniem się wobec problemów osób z fizycznego otoczenia, powierzchownością, skróceniem czasu i sformalizowaniem kontaktów, cynizmem, obwinianiem innych za niepowodzenia w pracy. Jest to negatywny, bezduszny, bezosobowy, nazbyt obojętny stosunek do ludzi, którzy są odbiorcami pomocy. Jest ucieczką od relacji wymagających zaangażowania emocjonalnego. Depersonalizacja, czyli odczłowieczenie, lub jeszcze inaczej, uprzedmiotowienie, jest próbą zwiększenia psychicznego dystansu wobec osoby, z którą się pracuje. Symboliczne odebranie klientowi bądź pacjentowi człowieczeństwa i traktowanie go jako "przypadku" pozwala na mniejsze zaangażowanie się w relacje z drugim człowiekiem. W sferze zachowań objawia się to skracaniem czasu na bliski kontakt, może więc być świadomą lub nieuświadomioną formą ochrony siebie przed dalszym eksploatowaniem poważnie uszczuplonych już zasobów emocjonalnych

Poczucie obniżenia własnych dokonań, osobistej adekwatności (jest tendencją do postrzegania swojej pracy w negatywnym świetle. Prowadzi do obniżenia lub utraty satysfakcji i zaangażowania zawodowego; pojawia się rozczarowanie i poczucie "klęski" oraz obwinianie siebie za brak umiejętności zawodowych, czego konsekwencją jest zaniżona samoocena. Utrata zdolności do rozwiązywania problemów zawodowych oraz ograniczone możliwości przystosowania, mają duży wpływ na relacje z ludźmi i w skrajnych przypadkach zauważa się zachowania agresywne oraz ucieczkowe (absencja w pracy).

W świetle koncepcji poznawczo-społecznej odpowiedzi na pytania, jak pracownik będzie radził sobie z obciążającymi sytuacjami zawodowymi i czy ulegnie wypaleniu zawodowemu należy doszukiwać się w (Sęk, 2004; Heszen, Sęk, 2007):

− obiektywnych warunkach, wymaganiach zawodowych, poziomie stresu w pracy;

− sposobie oceny sytuacji obciążających;

− poczuciu własnej skuteczności;

− przekonaniu o własnej kompetencji, czyli przekonaniu o ogólnych i specyficznych kompetencjach;

− zgeneralizowaniu doświadczenia, powodzeniu lub niepowodzeniu w zmaganiach z sytuacją stresową;

− wsparciu społecznym, traktowanym jako zasoby odpornościowe;

− doświadczaniu niezgodności między oczekiwaniami zawodowymi a realiami zawodu, konfrontacji marzeń z rzeczywistością;

− wiedzy podmiotu, zgrupowanym w: schemacie „Ja”; schemacie dotyczącym świata; przekonaniu motywacyjnym

− racjonalnym lub nieracjonalnym przekonaniu zawodowym

Model stresu i wypalenia w ujęciu społeczno-poznawczym

Model egzystencjonalny

Autorka tego modelu uznaje wypalenie zawodowe jako zjawisko jednowymiarowe zakładając, że zasadnicza przyczyna wypalenia znajduje się w naszej potrzebie sensu życia. Każdy chce wierzyć, że to czym się zajmuje ma sens, jest pożyteczne, przynosi korzyści oraz nam spełnienie. W teorii tej cele i oczekiwania są podane jako główne przyczyny wypalenia zawodowego. Według Pines wypalenie to „negatywny stan wyczerpania fizycznego, emocjonalnego i psychicznego, który jest końcowym rezultatem stopniowego procesu utraty złudzeń (rozczarowania) w poszukiwaniu sensu wykonywanej pracy”. Model ten zakłada, że aby się wypalić zawodowo, najpierw trzeba „płonąć”, co oznacza, że wypalenie może dotykać osoby o wysokich kwalifikacjach czy silnej motywacji, które utożsamiają się ze swoją pracą i czerpią z niej poczucie sensu życia. Podatność na wypalenie pojawia się u nich , gdy ich umiejętności, wiedza czy doświadczenie nie pozwalają zrealizować celów zawodowych, a oni sami nie czują się zadowoleni ze skuteczności swojego działania. Wypaleniu zawodowemu towarzyszy negatywna postawa wobec pracy, ludzi i życia, poczucie bezradności oraz beznadziejności położenia. Obniżona samoocena objawia się w poczuciu własnej nieadekwatności, niekompetencji i zniechęceniem. Autorka zauważa, że poczucie własnej skuteczności i kompetencji są ważne, ponieważ dają profesjonalistom poczucie sensu życia. Wypalenie natomiast występuje u tych jednostek, które podejmując pracę sądzą, że dana pozycja czy zawód da im poczucie bycia ważną osobą. Osoby te jednocześnie często doświadczają w pracy sytuacji stresowych. . W istocie to, czy ich oczekiwania zostaną spełnione zależy od ich środowiska pracy. Jeżeli jest to środowisko wspierające, to zminimalizuje ono negatywne cechy i dostarczy pozytywnych bodźców do realizacji zamierzonych celów, jeśli jest stresujące, spowoduje poczucie porażki, straty i wypalenie.

Pinese uważa, że syndrom wypalenia zawodowego przebiega w

następujących fazach:

-zafascynowanie, wiara w ideały, silne zaangażowanie w pracę,

-stagnacja, coraz trudniej realizować ideały, roszczenia uczniów,

roszczenia rodziców zaczynają denerwować

-frustracja, nauczyciel postrzega negatywnie swoich podopiecznych, praca

staje się miejscem rozczarowań

-apatia, pomiędzy nauczycielem, a podopiecznymi zanika przyjaźń,

nauczyciel wykonuje tylko swoje obowiązki,

-Syndrom wypalenia pojawia się w momencie całkowitego wyczerpania.

Model egzystencjonalny wypalenia zawodowego

Poza dwoma modelami, które opisałam, chciałabym także przybliżyć stadia wypalenia zawodowego zaproponowane przez Freudenberga oraz Northa:

Stadium I: przymus ciągłego udowadniania własnej wartości. Chęć wydajnej pracy i żądza czynu przekształca się w przymus efektywnego działania z uwagi na zbyt duże oczekiwania względem własnej osoby. Zmniejsza się gotowość do akceptowania własnych ograniczeń i możliwości. Kluczowym momentem jest dostrzeżenie cienkiej granicy między dążeniem do efektywnego działania, a wewnętrznym przymusem własnej efektywności i samodzielne ustalenie własnego tempa pracy i tempa życia.

Stadium II: wzrost zaangażowania w pracę. Nasila się poczucie, że trzeba wszystko robić samemu, by udowodnić własną wartość. Delegowanie zadań spostrzegane jest jako uciążliwe i czasochłonne, a czasem traktowane w kategoriach zagrożenia dla własnej niezbędności. W tym stadium ważne jest ćwiczenie umiejętności delegowania zadań.

Stadium III: Zaniedbywanie własnych potrzeb . Chęć odprężenia, przyjemnych kontaktów społecznych i temu podobne zaczynają być coraz mocniej spychane na dalszy plan, nasila się poczucie, że już w ogóle nie ma takich potrzeb, w tym również seksualnych. Nierzadko dochodzi do nadużywania alkoholu, nikotyny i kofeiny, ale również tabletek nasennych, ponieważ najpóźniej w tym stadium pojawiają się zaburzenia snu.

Stadium IV: Zaburzona proporcja między potrzebami wewnętrznymi, a zewnętrznymi wymogami, tak zwanymi przymusami, skutkuje utratą dużej ilości energii, a wreszcie jej wyczerpaniem. Zaczynają się pojawiać niewłaściwie zachowania, np. niepunktualność, mylenie terminów, spotkać. W tym stadium ważne jest to, by nie tłumaczyć niewłaściwego zachowania wyłącznie przeciążeniem, lecz dostrzec swój udział w nasilającym się procesie utraty energii.

Stadium V: Przewartościowanie. Percepcja zostaje zmęczona, a umysł postrzegania mocno przytępiony. Zmienia się kolejność priorytetów, kontakty społeczne postrzegane są jako obciążenie, ważne cele życiowe są dezawuowane i przewartościowane. Reaktywność wcześniejszych przyjaźni może w tym stadium pomóc w uświadomieniu sobie tego, ze zaszła w nas zmiana i w cofnięciu dokonanego negatywnego przewartościowania.

Stadium VI: Aby móc dalej żyć, człowiek musi zastosować mechanizm wyparcia w konfrontacji z pojawiającymi się problemami. Wyparcie jest już w tym stadium życiowo ważne, jeżeli chce się nadal funkcjonować. Symptomami takiego stanu są odizolowanie się od otaczającego świata, które również jest dezawuowany, cynizm, agresywne deprecjonowanie rzeczywistości, brak cierpliwości i nietolerancja. Znacznie spada efektywność i pojawiają się dolegliwości fizyczne. Kontakty z innymi osobami cechuje bezradność, brak gotowości do niesienia pomocy lub brak empatii. Począwszy od tego stadium konieczna jest już profesjonalna pomoc.

Stadium VII: Następuje ostateczne wycofanie się. Sieć społeczna, która nas wspiera, ochrania i podtrzymuje, postrzegana jest jako wroga, wymagająca i nadmiernie obciążająca. Obecny stan człowieka cechuje brak orientacji, utrata perspektyw i nadziei na przyszłość oraz zupełne wyobcowanie. Zastępczo zastępczego zaspokajania szuka się w alkoholu, narkotykach lub lekach. Ma poczucie skrępowania i automatyzacji własnych działań.

Stadium VIII: Znaczące zmiany w zachowaniu. Nadal postępuje proces izolowania się i wycofania z życia. Każdy przejaw zainteresowania ze strony otaczającego świata jest interpretowany jako atak. Mogą również pojawić się reakcje paranoidalne.

Stadium IX: Utrata poczucia, że ma się własną osobowość. Pojawienie się poczucia, że nie jest się już autonomiczną jednostką, lecz że funkcjonuje się raczej automatycznie.

Stadium X: Pustka wewnętrzna. Człowiek czuje się wyjałowiony, zniechęcony i pusty, co pewnie czas doświadcza ataktów paniki i reakcji fobicznych, odczuwa lęk przed innymi ludźmi i ludzkimi skupisami. Niekiedy obserwowane są także nadmierne próby zastępczego zaspokajania potrzeb.

Stadium XI: Ogólny stan determinuje depresja, rozpacz, wyczerpanie i obiżenie nastroju. Uczucie wewnętrzenego bólu wystepuje naprzemiennie z apatią, pojawiają się myśli samobójcze.

Stadium XII: Wypalenie pełnoobjawowe. Na plan wysuwa się całkowite wyczerpanie psychiczne, fizyczne i emocjonalne, duża podatność na infekcje, ryzyko wystąpienia chorób serca, układu krwionośnego i pokarmowego.

Opisanie stadium wypalenia zawodowego pomoże mi w dalszej pracy, kiedy będę chciała zaklasyfikować badane przeze mnie osoby do ewentualnych stadiów wypalenia w jakich się znajdują.

II.Jak zapobiegać wypaleniu zawodowemu?

Zapobieganie wypaleniu zawodowemu nie leży tylko w naszych rękach, w dużym stopniu dotyczy również środowiska, w którym pracujemy i kadry kierowniczej pod której „skrzydłami” pracujemy.

Wypaleniu zawodowemu przed wszystkim (w organizacjach czy firmach) powinna zapobiegać kadra kierownicza, poprzez zapewnienie przerw pracownikom, skracanie zmian, przyznawanie dłuższych przerw, wyrażaniem zgody na urlopy czy w przypadku nadmiaru obowiązków pracownika pozwolenie na pracę w niepełnym wymiarze godzin. Kadra kierownicza powinna również wychodzić naprzeciw indywidualnym potrzebom pracowników, pozwolić na zachowanie autonomii i sprawiedliwego podziału pracy pomiędzy wszystkich pracowników. W obowiązku pracodawcy jest też zapewnienie pracownikowi poczucia sensowności i wartości jego działań. Pilnych pracowników, nie należy obarczać nadmiarem obowiązków, ze względu na to, że nie są oni w stanie odmówić wykonaniu zadania.

Ważną rolę w zapobieganiu wypaleniu zawodowemu odgrywają również pracownicy. To oni ustalają w pracy rzeczy najważniejsze, a także odróżnić wymagania stawiane przez instytucję od obowiązków, które sami sobie narzucili. Dzięki uzgodnieniu celów zapewniamy sobie swobodę działania oraz niezależność myślenia.

Jednak to my sami znamy siebie najlepiej, więc co możemy zrobić żeby ustrzec się przed wypaleniem. Własna świadomość, że istnieje takie zagrożenie i zdecydowana postawa pomoże w przeciwdziałaniu wypaleniu zawodowemu. Aktywność fizyczna, odpoczynek, relaks, hobby ma tu niebagatelne znaczenie. Szacunek i miłość do własnej osoby, szeroko rozumiana, ale mieszcząca się w zdrowych granicach troska o siebie może przynieść wymierne efekty.

Poza tym przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu można poprzez:

-wyznaczanie sobie realistycznych, jasno określonych, cząstkowych celów,

-intensywną pracę i równie intensywny odpoczynek, prowadzący do regeneracji sił,

do relaksu,

-pamiętanie o chwilach wyciszenia w przypadku, gdy praca wymaga intensywnych

kontaktów z innymi ludźmi,

-mniej osobiste traktowanie spraw zawodowych,

-dbanie o siebie, o swój potencjał, który jest najważniejszym, najcenniejszym narzędziem

pracy,

-sprecyzowanie szans na rozwój zawodowy w firmie, w której pracujesz,

-jasne i precyzyjne wyznaczanie własnych zadań rozwojowych, które uniezależnią Cię

od środowiska zawodowego,

- skupianie się na tym, co pozytywne, poprzez pozytywne myślenie,

- robienie tych samych rzeczy w inny sposób,

-dostarczanie sobie wystarczająco dużo aktywności fizycznej.

Nie zawsze jesteśmy jednak w stanie zauważyć początkowe stadium wypalenia, jeżeli jednak zauważamy, że dzieje się z nami coś nie dobrego, mamy możliwość zatrzymania się na moment i zastanowienia, istnieje szansa, że mimo symptomów, które skłaniają nas ku wypaleniu zawodowemu będziemy w stanie sami sobie z nim poradzić. Barbel Kerber sugeruje pięć kroków, które pomogą nam w dostrzeżeniu problemu przed jakim stajemy.

Pierwszy z nich to przyznanie się przed samym sobą, że wysiłek wkładany przez nas w pracę oraz jego czas przerasta nasze możliwości, w ustaleniu tego kroku pomoże nam pytanie co się stanie, jeżeli przestaniemy tak dużo pracować? Możliwe odpowiedzi, które uzyskamy to:

-powstanie chaos i nieporządek(stracę kontrolę)

-stracę poczucie, że jestem ważny

-stracę uznanie przełożonych i kolegów

-zacznę się kłócić z (zazdrosnymi kolegami)

-mogę stracić pracę

Odpowiedź, którą udzielimy pokaże nam jakie naprawdę przesłanki kryją się w naszym pędzie za pracą. Ten, kto na oślep pracuje często nie dostrzega alarmowych sygnałów organizmu, goniąc za pieniędzmi, uznaniem. Jeżeli w tym etapie będziemy ze sobą szczerzy uda nam się zapobiec rozwijaniu się wypalenia. Warto zatem raz na jakiś czas zatrzymać się i zauważyć co tak naprawdę kryje się za naszą pracą i czy to, co robimy nie zabiera nam całej energii oraz gromadzonych zasobów.

Kolejnym krokiem jest ustalenie priorytetów i zauważenie, które sprawy są dla nas najważniejsze i możliwe do wykonania w założonym czasie. Przy pracy, która będzie wymagała od nas więcej poświęcenia i zaangażowania warto ustalić bufor czasowy- np. trzy dni i taki tez okres wykonania zadania podać klientowi. Osoby w początkowych stadiach wypalenia zawodowego często skłonne są do rezygnacji z życia prywatnego na koszt wykonywania obowiązków służbowych.

Następnym etapem jest odzyskanie kontroli, poinformowanie, że nie zawsze jesteśmy dostępni i nie wykonamy zadań, które są ponad nasze możliwości. Czas, który spędzamy w domu przeznaczymy dla rodziny. Odzyskanie kontroli wiąże się przede wszystkim z uświadomieniem sobie własnych potrzeb i pragnień. Damy sobie prawo do kierowania własnym życiem i z odrobiną egoizmu nie damy się skrzywdzić.

Czwartym krokiem jest asertywność, powiedzenie „nie” nie jest niczym złym, jeżeli zdamy sobie sprawę, że nie podołamy kolejnemu obowiązkowi, który nakładają na nas przełożeni mamy prawo do odmowy jego wykonania.

Ostatni krok to robienie sobie przerw, które dają nam chwilę do namysłu nad ilością pracy i czasu, który na ich wykonanie będziemy potrzebować, to także wszystkie święta i dni wolne, kiedy możemy w pełni oddać się obowiązkom domowym, bez zaglądania w zadania przyniesione z pracy, to czas, kiedy mamy możliwość odpoczynku i powrócenia do równowagi.

Tylko uważne podejście do siebie samego wystrzeże nas przed wypaleniem. Gdy będziemy podchodzić do siebie z należytą uwagą, wtedy będą funkcjonować także nasze indywidualne systemy wczesnego ostrzegania

III.Jak leczyć wypalenie zawodowe?

Wychodzenie z wypalenia zawodowego ściśle wiąże się z zapobieganiem jego nawrotom. Aby sobie pomóc należy pójść na terapię uzależnień lub zwykłą psychoterapię. Wskazana jest nauka treningu relaksacyjnego, nauka takiego gospodarowania czasem, żeby znaleźć miejsc na odpoczynek i relaks. Tak jak w przypadku wszystkich uzależnień sam odwyk nie pomaga i są częste nawroty. Dlatego ważna jest pogłębiona terapia, aby rozpoznać przyczyny pracoholizmu i zaradzić im. Jeśli dojdzie do zmiany w zakresie osobowości- osoba zmniejszy poziom perfekcjonizmu i kontroli, znajdzie inne źródła samooceny, to mało prawdopodobne są nawroty. Konsekwencje i rozmiar szkodliwości wypalenia zawodowego są ogromne, niestety często niezauważane przez pracodawców. Często terapia pozwalająca uwolnić się od wypalenia zawodowego przebiega wielotorowo w postaci terapii indywidualnej i dodatkowo grupowej. Ważnym elementem terapii jest też nauka odpowiednich technik radzenia sobie ze stresem. Często podczas terapii uczestnicy przenoszą ćwiczenia do domu. Ćwiczeniem, które można wykonywać samemu i które może zmienić nasze spojrzenie na „bycie najlepszym” jest na przykład:

Ćwiczenie I

Osoby cierpiące na wypalenie zawodowe są przekonane o tym, że:

-    trzeba być lubianym i szanowanym przez wszystkich za wszelkie poczynania,
-    powinno się być maksymalnie kompetentnym we wszystkich sferach działalności,
-    ludzie są niedoskonali, słabi, źli i zasługują na karę,
-    katastrofalne jest, gdy rzeczywistość nie zgadza się z oczekiwaniami,
-    ludzkie niepowodzenia mają swoją historię i zewnętrzne przyczyny,
-    nie znany jest jedyny i doskonały sposób rozwiązania wszystkich trudności i to jest

straszne,

-    powinno się bardzo silnie przeżywać problemy innych ludzi, gdy działamy na rzecz ich

dobra,
- lepiej jest unikać trudności niż zmierzyć się z nimi.

Są to przekonania bardzo skrajne, kategoryczne i nieracjonalne. Postępując według nich minimalizujemy szansę na sukces, a zwiększamy prawdopodobieństwo niepowodzenia i doznawania negatywnych uczuć.
Dlatego codziennie, trzy razy — rano, podczas obiadu i wieczorem, warto powtarzać odwrócone przekonania:
-   Nie wszyscy muszą mnie lubić i szanować.
-    Nie muszę być ekspertem i perfekcjonistą we wszystkim co robię.
-    Niedoskonałość, słabość i błędy nie zasługują na karę, lecz na serdeczną pomoc.
-   Rzeczywistość nie musi zgadzać się z moimi oczekiwaniami.
-   Niepowodzenia mogą się po prostu zdarzać, nie muszę brać wszystkiego do siebie.
-   Nie wszystkie problemy mają rozwiązania — i bardzo dobrze.
-   Wsparcie drugiej osobie nie polega na przeżywaniu i włączaniu się ze swoimi pomysłami, ale na wysłuchaniu i pocieszeniu.
-  Trudności zawsze były i będą, dlatego lepiej zmierzyć się z nimi od razu niż czekać aż urosną.
Zadanie to można wykonywać na głos, jeżeli chcemy możemy wykonywać je sami-na przykład w domu albo w pracy, gdzie istnieje szansa, że do ćwiczenia nakłonimy współpracowników.

Ćwiczenie II

Poczucie skuteczności w pracy i w życiu bierze się z wykonywania działań i rozwiązywania sytuacji, w których się znajdujemy. Sytuacje można ogólnie podzielić na: zadaniowe (coś trzeba zrobić), interpersonalne (rozmowa z drugim człowiekiem mająca na celu wsparcie, podtrzymanie na duchu, rozweselenie), organizacyjne (coś trzeba zorganizować, przygotować, zaplanować).
W ramach tego ćwiczenia każdego dnia należy wygospodarować sobie 15-20 minut, które poświęcimy na wytworzenie i rozwiązanie jednej sytuacji z trzech podanych wyżej typów. Należy zrobić coś, co sprawi nam przyjemność — pod warunkiem, że efekt tej czynności będzie konkretny i fizyczny np. posprzątanie szuflady, zmiana butli z wodą w baniaku, ułożenie gazet w zgrabną kupkę. Porozmawiaj z kimś kto ma jakiś problem, kto pracuje nad jakimś projektem. Zorganizuj, przygotuj, zaplanuj coś — spotkanie, plan działania na następny tydzień, plan sprzedaży, plan promocji, spis treści raportu.
Gdy już rozwiążemy wybraną przez siebie sytuację, wpisujemy ją w swój kalendarz lub specjalny notes. Jeśli kiedyś w przyszłości będziemy mieć emocjonalnego „doła”, przypomnimy sobie, że mamy na koncie sporo sukcesów. Przejrzenie ich poprawi humor i wzmocni poczucie własnej wartości.

IV.Badanie

W moim projekcie przebadane zostały dwie osoby. Badania odbyły się metodą jakościową. Narzędziem do badania był wywiad oraz test wypalenia zawodowego MBI Maslach. Pytania badawcze jakie zostały użyte w badaniach to:

1. Jak spostrzeganie swojej pracy na etapie początkowym wpływa na procesy wypalenia
zawodowego

2.Jakie cechy osobowościowe wpływają na procesy wypalenia zawodowego?

3.Jakie czynniki, uwarunkowania w trakcie pracy wpływają na procesy wypalenia?

Osoby badane były kobietami, powyżej 40 roku życia, ich staż pracy wnosił 14 i 17 lat. Kobiety te przebadane zostały na gruncie mało neutralnym, ponieważ zgodziły się na udzielenie odpowiedzi na przygotowane przeze mnie pytania oraz wypełnienie testu w swoich gabinetach, w odstępnie dwóch dni.

Pierwsza z badanych jest kobietą 42 letnią, od 17 lat pracującą w zawodzie psychologa pracującą w instytucji publicznej jaką jest przychodnia psychologiczno-pedagogiczna, gdzie pracuje na cały etat. Przez dwie godziny dwa razy w tygodniu pracuje również przy fundacji, gdzie prowadzi zajęcia z rodzinami z problemami alkoholowymi. Na co dzień prowadzi prywatna praktykę psychologiczną razem z koleżanką. Prywatnie kobieta ta jest osobą rozwiedzioną, wychowującą samotnie 8-letnią córkę. Ponieważ obowiązki służbowe zajmują kobiecie znaczną część dnia postanowiła ona zamieszkać ze swoją matką, która pomaga jej w wychowaniu córki. Z byłym mężem kobieta nie utrzymuje kontaktu, wie natomiast, że ponownie się ożenił.

Druga z badanych to również kobieta, w wieku 39 lat, z 14 letnim stażem pracy . Prowadzi własny gabinet oraz zatrudniona jest na etacie w jednej ze szkół podstawowych. Ma dwójkę dzieci- 12-letniego synka i 6-letnią córkę, męża, dom na obrzeżach miasta. Jak sama stwierdza cieszy się, że udało jej się pogodzić dom i pracę, tak że zarówno rodzina, jak i ona sama realizuje się we wszystkich rolach.

Badanie przeze mnie przeprowadzone może nie być wiarygodne, gdyż liczba przebadanych osób jest zbyt mała. Miałam jednak to szczęścia, że dwa przypadki, które badałam kwalifikują się do dwóch różnych grup, mianowicie osoba A, 42 lenia kobieta uległa wypaleniu zawodowemu, natomiast drugi przypadek, mimo podobnego stażu pracy nie uległ temu zjawisku. Transkrypcja z wywiadu oby dwu przypadków znajduje się na końcu pracy razem z testem MBI do badania wypalenia zawodowego Maslach.

V.Analiza przypadków

Przypadek I

Badana kobieta, 42 letnia podczas wywiadu wielokrotnie podkreśla zmęczenie, które wystąpiło na skutek nadmiaru obowiązków, którym trudno jej sprostać. Ciężko godzi pracę w trzech miejscach z opieką nad córką, a co za tym idzie w znacznej mierze córką zajmuje się babcia. Kobieta jest w pełni świadoma jak wiele poświęciła pracy, o czym świadczyć może wypowiedź:

„Ojej, nie wiem czy zdołam wszystkie wymienić. Teraz wydaje mi się, że za dużo przekładałam na pracę. Był moment w moim życiu, kiedy wybiegając z domu lekko po 5, podrzucałam córkę do mamy, która odprowadzała ją do przedszkola,

odbierała, karmiła. Właściwie to rozwodu- szóstego roku życia córki była wychowywana przez babcie. I z małżeństwa też zrezygnowałam na koszt pracy, jakkolwiek potwornie to brzmi. Nie, to nie było świadome. Po prostu chciałam mieć wszystko, wychowaną córkę, dużo pieniędzy i szczęśliwą rodzinę. A tak się nie da.”

Osoba badana podkreśla zmęczenie, które w jej wypadku jest już chroniczne i trudne do odreagowania poprzez odpoczynek czy wyspanie, występują też zaburzenia snu, co daje podstawy do przypuszczania o wystąpieniu zjawiska wypalenia zawodowego. U kobiety pojawiają się kłopoty zdrowotne, które występują wskutek szybkiego życia i braku przerw, a także zaburzenia równowagi między pracą, a odpoczynkiem.

Następuje również ucieczka w używki, które spełniają rolę uspokojenia osoby badanej-

papierosy. Podczas wywiadu badana przyznała się, że przez długi czas nie potrafiła

korzystać z dostępnego wsparcia społecznego oraz doświadczała poczucia, że każda

czynność powinna być wykonana tylko przez nią, gdyż inni nie są w stanie wykonania

zleconego zadania w sposób tak dokładny jak ona sama. Przyznanie się do porażki

wzbudza w jednostce poczucie wstydu. Na pytanie o przekserowanie pacjenta do

innego psychologa w przypadku braku postępu w terapii kobieta odpowiada :

Na podstawie odpowiedzi, które udzieliła mi badana można z pewnością wnioskować o dalekim stadium wypalenia zawodowego, co poprzez cytaty przedstawię w formie tabeli z uwzględnieniem procentowego występowania danego stadium u badanej :

Stadia wypalenia zawodowego	Objawy, które zgłasza osoba badana	Procentowy wskaźnik wypalenie a stadium
I	„ że, o każdej porze dnia nocy sprostać wymogą jakie stawia mi ten zawód. (…)Sądziłam, że będę w stanie spełnić wszystkie swoje oczekiwania względem sukcesów zawodowych” „Chciałam pokazać wszystkim, że to ja jestem najlepsza i , że z każdym problemem sobie poradzę” „pracowałam w kilku miejscach. „	100 %
II	„Czułam się po prostu głupia rozumie pani, tak jakbym nie podołała jakiemuś zadaniu, przez długi czas ciągnęły się za mną wyrzuty sumienia. Potrafiłam całe noce zaglądać w literaturę w poszukiwaniu złotego środka, który uszczęśliwi mojego klienta, a może nie klienta, a właśnie mnie. Posiadam wysoką potrzebę osiągnięć, nie lubię przyznawać się do błędów „ „ brałam wszystkich klientów, czasem nawet jeszcze podbierałam ich mojej wspólniczce”	100 %
III	„wydaje mi się, że za dużo przekładałam na pracę. Był moment w moim życiu, kiedy wybiegając z domu lekko po 5, podrzucałam córkę do mamy,(….) I z małżeństwa też zrezygnowałam na koszt pracy, jakkolwiek potwornie to brzmi.” „często przy bardzo dużym poczuciu zmęczenia, nie mogę w nocy zasnąć, przez co w ciągu dnia bywam rozdrażniona.” „Za to z papierosami żyjemy jak najlepsi przyjaciele. W zależności od stresów wypalam ich różne ilości.”	100 %
IV	„A potem było już tylko gorzej. Raz nawet zdarzyło mi się zapomnieć o jego(męża) urodzinach”	100 %
V	„ja wiecznie zabiegana, nie miałam czasu na luźne spotkania. Wolałam w tym czasie , choćby chwilę pospać. Nie spędzałam też czasu z rodziną” „właśnie dlatego zaczęłam tych spotkań unikać, na początku nawet przy rodzinnych spotkaniach brana byłam na bok i przez dużą część na przykład rodzinnej uroczystości absorbowana byłam problemami każdego z członków rodziny”	100 %
VI	„. Przy wielkiej ilości obowiązków zawodowych zostałam sama z córką. Świat mi się zawalał, a ja czułam, że nie daje sobie rady” „Wrzody żołądka miałam od kilku lat, w tym roku przybyły mi również wrzody dwunastnicy i dość wysoki poziom bakterii, która odpowiedzialna jest za ich powstawanie. Częściej łapię „ infekcję, niż wcześniej” „nie potrafiłam oddzielić pomagania od życia prywatnego, teraz troszkę bardziej przedmiotowo podchodzę do klientów”	100 %

Według zebranych danych uważam, że u osoby badanej, w pełni rozwinęło się VI/ XII stadium wypalenia zawodowego, stąd też tylko do tego stadium przypisywałam poszczególne cytaty. Stadium to wymaga leczenia przez specjalistę, aby nie doprowadzić do pełnego objawowego rozwinięcia się syndromu. Aby potwierdzić tą diagnozę chciałabym również odnaleźć i potwierdzić pytania badawcze, które zawarłam w pracy:

1. Jak spostrzeganie swojej pracy na etapie początkowym wpływa na procesy wypalenia
zawodowego?

Osoba badana na początku swojej kariery wierzyła, że uda jej się pomóc każdemu z pacjentów. Zawsze będzie dostępna dla nich i będzie w stanie ofiarować im swoją pomoc. Do tych założeń motywowało ją przekonanie o spełnieniu się w pracy z pacjentami, a także chęć ukazania, że jest jednym z lepszych psychologów, dla których nie jest straszny żaden problem. Przy tak dużym oddaniu się pracy, jednostka nie czerpała wsparcia społecznego, które być może uchroniłoby ją przed wypaleniem, oraz nie rozgraniczała czasu między pracą, a rodziną i życiem prywatnym. W domu przez wiele lat bywała gościem, co przyczyniło się do rozwodu, dopiero w tym momencie kobieta dostrzegła jak wiele poświęciła dla pracy. Kobieta chciała być perfekcjonistką na każdym gruncie, co najpierw prowadziło do zmęczenia, a następnie wyczerpania zarówno zasobów fizycznych, psychicznych oraz emocjonalnych.

2.Jakie cechy osobowościowe wpływają na procesy wypalenia zawodowego?

U przebadanej osoby w dużym stopniu ujawnia się perfekcjonizm, dążenie do sukcesu kosztem własnej osoby, kobieta mimo poczucia zmęczenia w dalszym ciągu pracowała w wielu miejscach, chcąc udowodnić nie tylko pacjentom, ale także sobie, że w tym co robi jest najlepsza i nie ma w sobie równych. Zawziętość w działaniu nie pozwoliła jej na przerwy w pracy czy umiejętność asertywności, kiedy ilość pracy była zdecydowanie nad jej siły.

3.Jakie czynniki, uwarunkowania w trakcie pracy wpływają na procesy wypalenia?

Osoba badana podjęła się pracy w wielu miejscach, co zajmowało jej wiele czasu.

Kadra, która zarządza firmami, z którymi kobieta współpracuje widząc, że jest ona w

stanie wykonać każde zadanie efektywnie nie stroni od nakładania kolejnych

obowiązków, a kobieta poprzez brak asertywności nie jest w stanie zatrzymać błędnego

koła w którym się znalazła.

Przypadek II

Oby dwie osoby badane posiadają podobny staż pracy, jednak ich podejście do wykonywanych obowiązków jest skrajnie różne. 39letnia kobieta poza pracą dostrzega swoje obowiązki wynikające z prowadzenia domu i rodziny, oddaje się im chętnie i jak sama twierdzi daje jej to możliwość odreagowania wszelkich emocji, które pojawiają się wskutek ciągłej pomocy innych:

„Najlepszą metodą na rozładowanie napięcia czy zmęczenia jest moja rodzina, szczególnie dzieci, która poprzez energię do życia którą posiada zaraża wszystko w koło i wszystkich. Jazda rowerem jest dla mnie dobrym sposobem na pozbycie się stresu, a także długie rozmowy z mężem, które niezwykle dużo dla mnie znaczą.”

Kobieta w dużym stopniu i chętnie korzysta z dostępnego wsparcia społecznego, na

pytanie o przekierowanie pacjenta do jednego ze swoich kolegów, gdy terapia nie

przynosi oczekiwanych bez oporu odpowiada, że jest to dobra metoda, kiedy psycholog

nie jest w stanie poradzić sobie z przypadkiem. Dom dla osoby badanej jest ostoją,

gdzie przy rodzinie zyskuje siły, nie przenosząc pracy do domu. Dużym wsparciem dla

kobiety jest maż, z którym może dzielić wszelkie obowiązki, jak i przyjemności

pozwalające odreagować zmęczenie pracą. Redukuje również zmęczenie i wyczerpanie

poprzez aktywne wykorzystywanie czasu, co chroni ją w znacznym stopniu przed

poddaniem się syndromowi wypalenia. Kobieta jest osobą o pozytywnym nastawieniu, o

czym mogą świadczyć pojawiające się podczas wywiadu uśmiechy i sposób rozmowy,

który był niezwykle otwarty i życzliwy.

Wszystkie czynniki, które uchroniły badaną przed wystąpieniem syndromu wypalenia zawodowego zostały przedstawione w formie cytatów w tabeli poniżej:

Nazwa czynnika chroniącego przed wypaleniem zawodowym	Cytat z wywiadu
Korzystanie ze wsparcia społecznego	„w „w szkole zarówno z dyrektorem jak pedagogiem mam świetny kontakt, nie raz dzięki współpracy udało nam się pomóc któremuś z dzieci. Łatwiej działa się w środowisku, które jest przychylne.’’
Odreagowanie stresu związanego z pracą poprzez dostępne aktywności fizyczne czy rozrywkowe	„że czasem z mężem udajemy się do teatru, całą rodziną na lodowisko czy rowery. Wymieniłam po prostu wydarzenia, na które chodziłam ze znajomymi na rozrywki, które mogę wykonywać z rodziną poświęcając im tym samym swój czas”
Oddzielenie spraw zawodowych od czasu wolnego	„ Nad problemami pacjentów staram się skupiać w czasie pracy, choć nie zawsze da się uniknąć wszystkich przemyśleń w domu czy wracania do rozmów. Jednak staram się w domu koncentrować na rodzinie, znaleźć tą granice, kiedy to oni potrzebują mojej obecności w domu czy pomocy .”
Umiejętność analizy własnych działań i zachowań	„Nauczyłam się pewnego dystansu pomiędzy tym co jest w pracy, a poza nią. Momentami staję się troszkę wycofana. Doceniam jednak lepiej sytuacje kiedy mam możliwość zatrzymania się i zastanowienia nad tym dokąd idę, po co i co to ma na celu…”
Chęć rozwijania się i kształcenia	.”Chciałabym jednak za kilka lat robić to co robię aktualnie, jeżeli pozwoli mi na to czas wolny, kiedy dzieci będą już starsze chciałabym brać udział w bielszej ilości szkoleń i konferencji, ponieważ uważam, że wiedzy i doświadczenia nigdy za wiele. Na pewno nie w tym zawodzie”

Pytania badawcze odnoszące się do owego przypadku oraz ich interpretacja

1. Jak spostrzeganie swojej pracy na etapie początkowym wpływa na procesy

wypalenia zawodowego?

W pierwotnym założeniu kobieta chciała pomagać ludziom i służyć im swoją wiedzą. Nie zawężała problemów, które chciała pomagać rozwiązywać, cechowała ją otwartość poznawcza. Miała nadzieję, że pacjenci, którzy udadzą się do niej przyjdą wielokrotnie zadowoleni z terapii jaką razem podejmują. Mimo stażu pracy wyobrażenia kobiety nie uległy znacznej zmianie, a nauczyły nawet godzić się z porażkami bez ingerencji w zdrowie psychofizyczne psychologa.

2.Jakie cechy osobowościowe wpływają na procesy wypalenia

zawodowego?

Badana kilkakrotnie podczas wywiadu mówiąc o danej sytuacji reagowała uśmiechem, co daje podstawy do sądzenia ,iż jest blisko związana z rodziną ,a przebywanie z nią powoduje u kobiety pozytywne emocje. Radość z jaką opowiadała o rodzinie pozwala sądzić, że jest osobą pozytywnie nastawioną do życia. Potrafi oddzielić w znacznym stopniu życie zawodowe od prywatnego, co może być głównym powodem do uchronienia przed wypaleniem zawodowym. Idąc tym krokiem, nie udało się ustalić cech osobowościowych u badanej, które wskazywałyby możliwość rozwoju syndromu wypalenia zawodowego.

3.Jakie czynniki, uwarunkowania w trakcie pracy wpływają na procesy wypalenia?

Badana odczuwa dużą potrzebę osiągnięć, jednak nie na drodze rywalizacji. Przyznaje, że ważna jest dla niej atmosfera w pracy, która ułatwia odciążanie organizmu od nagromadzonych emocji w wyniku ciągłej pomocy innym .Stosuje metody, które pozwalają jej przyglądnąć się swojemu zachowaniu „z boku” i zastanowienia się czy to jest faktycznie tym, za czym dąży i do czego dąży. Ze względu na brak objawów wypalenia zawodowego badana nie wypowiadała się na temat czynników, które to wypalenie zawodowe mogą spowodować.

Tabela podsumowująca odpowiedzi obu badanych, w których odpowiedziały one na zawarte w mojej pracy pytania badawcze

Pytania badawcze	Przypadek I	Przypadek II
Jak spostrzeganie swojej pracy na etapie początkowym wpływa na procesy wypalenia zawodowego?	„ że, o każdej porze dnia nocy sprostać wymogą jakie stawia mi ten zawód. (…)Sądziłam, że będę w stanie spełnić wszystkie swoje oczekiwania względem sukcesów zawodowych” „Chciałam pokazać wszystkim, że to ja jestem najlepsza i , że z każdym problemem sobie poradzę” „pracowałam w kilku miejscach. „Na początku byłam zmotywowana bardzo. Zasada „akcja- reakcja”, brałam wszystkich klientów, czasem nawet jeszcze podbierałam ich mojej wspólniczce, która realnie oceniała swoje możliwości i brała tylko tyle zleceń ile mogła udźwignąć, czasem odsyłając ich do innych poradni. Ja tym faktem czułam się zawstydzona, że odmawiamy komuś prawa do pomocy, więc brałam ich pod swoje skrzydła.”	„Chciałam przede wszystkim pomagać ludziom długofalowo, a nie dorywczo. Zależało mi i zależy do tej pory na uznaniu ze strony kolegów po fachu” „Czuję znaczną satysfakcję kiedy udaje mi się pomóc.(…) Chociaż porażki czasem pozwalają mi wątpić w sens wykonywanego przeze mnie zawodu, ale tylko na chwilę, bo później pojawiają się kolejni pacjenci, którym udaje się pomóc.”
2.Jakie cechy osobowościowe wpływają na procesy wypalenia zawodowego?	„Pomaganie męczy, sam kontakt z ludźmi nie, ponieważ lubię ludzi, lubię z nimi rozmawiać i przebywać” „pracoholikiem jestem i że pomagam wszystkim, tylko nie sobie samej” „a ponieważ jestem perfekcjonistką”	U osoby badanej nie stwierdzono wypalenia zawodowego, w związku z czym pytanie badawcze nie może zostać zrealizowane.
3.Jakie czynniki, uwarunkowania w trakcie pracy wpływają na procesy wypalenia?	„bo na początku, aby wyrobić sobie opinie pracowałam w kilku miejscach. „ ”Chyba bałabym się tego momentu kiedy miałabym dużo wolnego czasu musiałabym wtedy sama przed osobą przyznać się i zastanowić nad błędami, które popełniam” „W rezultacie koleżanka, po pięciu godzinach pracy uradowana jechała na rowery, a ja przez kolejne pięć miałam klientów. „ „że pracuję w trzech miejscach wynika tylko z tego, że utrzymuje siebie, córkę oraz mamę, która u mnie mieszka.”	„Chciałam przede wszystkim pomagać ludziom długofalowo, a nie dorywczo. Zależało mi i zależy do tej pory na uznaniu ze strony kolegów po fachu.” „przenoszenie pracy „do domu”, chociaż staram się z tym walczyć” „Wszelkie zmęczenie, które odczuwam”

Wypalenie zawodowe staje się zjawiskiem wszechobecnym. Dotyka szczególnie tych, którzy w pracy próbują odnaleźć swój sens życia i nie mają możliwości przełożenia posiadanych zasobów na inne grunty, chociażby rodzinne. Gonitwa, za pieniędzmi, uznaniem, wyróżnieniami często prowadzi nas do ślepego zaułku, w którym znajdując się nie jesteśmy już w stanie odnaleźć tej świetlistej i radosnej strony pracy związanej z pomaganiem innym. Bardzo istotna w procesie zapobiegania i przezwyciężania zjawisku wypalenia zawodowego jest wiedza o tym zjawisku. Osoba, która wybiera zawód zaliczany do profesji zagrożonych wypaleniem, powinna zetknąć się z informacjami na temat wypalenia zawodowego już podczas kształcenia zawodowego i to na każdym jego poziomie. Ważna jest staje się możliwość dostępu do informacji i otrzymania pomocy podczas realizacji pracy zawodowej, w postaci propozycji pogłębiania wiedzy i świadomości oraz nabywania niezbędnych umiejętności i kompetencji przy pomocy różnych form doskonalenia zawodowego. Syndrom wypalenia zawodowego dotyczy każdego z nas, ważne jest jednak, aby wiedzieć, co robić, żeby mu zapobiec i w jakie środki „uciekać”, aby praca przez całe nasze życie zawodowe przynosiła nam satysfakcję i zdrowe do niej podejście.

Bibliografia

1.Fengler, J. (2001). Pomaganie męczy. Gdańsk: GWP

2. Litzke S., Schuh H. (2007). Stres, lobbing i wypalenie zawodowe, Gdańsk: GWP

3. Sęk, H (2004). Wypalenie zawodowe: przyczyny i zapobieganie. Warszawa,

Wydawnictwo Naukowe PWN

Załączniki:

-test Maslach wykonany przez dwie badane osoby

-transkrypcja z wywiadu przeprowadzonego z obiema badanymi

Praca ta miała być wykonana przez dwie osoby Martę Dziewierską oraz Pawła Ziębę. Niestety „współpisarz” na tydzień przed oddaniem prac nie dostarczył żadnych materiałów na które byliśmy umówieni- część teorii oraz transkrypcja i analiza dwóch przypadków. Wobec czego (po wcześniejszym zgłoszeniu Pani Doktor) zostałam zmuszona do wykonania pracy sama. Jest mi przykro z tego powodu, ponieważ przy podziale obowiązków jaki miał mieć miejsce na początku miałabym możliwość lepszego przyjrzenia się swoim zagadnieniom i stworzenia pracy tak, abym była z niej w pełni zadowolona. Gdybym wiedziała o sytuacji, która będzie miała miejsce przeznaczyłabym odpowiednio więcej czasu na jej wykonanie, co pozwoliłoby mi na wykonanie jej w sposób rzetelny i konkretny. W związku z zaistniałą sytuacją przepraszam-za siebie w razie jakichkolwiek niedociągnięć znajdujących się w mojej pracy.