Fazy prania brudnych pieniędzy
W modelowym procesie prania brudnych pieniędzy wyróżnia się trzy fazy: lokowania, maskowania i integrowania.1
Lokowanie (umiejscawianie) polega na wprowadzeniu nielegalnie zdobytych środków pieniężnych do systemu finansowego. Jest to pierwszy moment zetknięcia się bezprawnie uzyskanej gotówki z legalnym rynkiem finansowym. Celem tej fazy jest uniemożliwienie konfiskaty zgromadzonych pieniędzy oraz ukrycie śladów przestępstwa.2
Na tym etapie stosuje się specyficzne techniki służące wprowadzeniu pieniądza do obrotu, a mianowicie:3
wpłata gotówki na rachunek bankowy – najmniej skomplikowana metoda, unikana przez przedsiębiorców działających na dużą skalę. Osoba dokonująca tego typu transakcji powinna mieć na uwadze wysokość dokonywanych wpłat. W przypadku wielu, powtarzanych systematycznie wpłat, technikę tę określa się mianem structuringu. Przestępcy wykorzystują na ogół różne rachunki bankowe zakładane w różnych instytucjach, co dodatkowo zmniejsza szanse wykrycia ich działalności;
smerfowanie - otwieranie rachunków bankowych przez wiele osób, które dokonują systematycznych wpłat poniżej określonych limitów. Najbardziej wyszukanym sposobem działalności w ramach tej metody jest wpłacanie brudnych pieniędzy na rachunki imigrantów zarobkowych i przesyłanie ich później za granicę. Dzięki wykorzystaniu osób, które przyjechały do danego kraju w celu podjęcia pracy, takie przelewy nie budzą podejrzeń;
mieszanie z dochodami z legalnej działalności gospodarczej - przestępcy wykorzystują podmioty gospodarcze o profilu działalności, gdzie przepływ gotówki jest duży i trudny do oszacowania. Odpowiednie są restauracje, pizzerie, puby, kawiarnie, kafejki internetowe, punkty skupu złomu i inne. Sprawca może być zarówno właścicielem legalnie działającego przedsiębiorstwa, jak też wykorzystywać podmioty trzecie za ich zgodą;
wykorzystywanie kasyn i gier losowych - w przypadku tej metody sprawcy mogą m.in. zakupywać znaczne ilości żetonów o dużej wartości, a następnie zwracać je z dyspozycją przelania „wygranej” na rachunek bankowy. Można też sobie wyobrazić odkupienie za gotówkę prawdziwych wygranych od innych klientów kasyna, bądź też odkupienie kuponów na znaczne wygrane w loteriach i grach losowych;
zlecenie przekazu zagranicznego będącego zapłatą za rzekome usługi świadczone przez zagranicznych kontrahentów;
wpłaty w spółce na podwyższenie kapitału zakładowego na fikcyjnego udziałowca
Maskowanie (ukrycie) - polega na nakładaniu na siebie wielu operacji w celu oddzielenia nielegalnie osiągniętych zysków od źródła ich pochodzenia. Tworzenie systemu skomplikowanych transakcji finansowych ma za zadanie wydłużenie i zagmatwanie drogi, jaką pokonały dochody z działalności przestępczej, zanim stały się legalne. Tego rodzaju działania utrudniają albo wręcz uniemożliwiają organom kontrolnym określenie źródła pochodzenia pieniędzy i zapewniają anonimowość ich posiadacza.4
Techniki wykorzystywane na tym etapie to m.in.:5
seryjne wykorzystywanie przelewów i przekazów pieniężnych – szczególną popularnością wśród przestępców cieszą się przelewy międzynarodowe pomiędzy państwami o nieuregulowanych prawnie kwestiach zapobiegania praniu pieniędzy, a restrykcyjnych zapisach dotyczących tajemnicy bankowej. Wykorzystywane są przede wszystkim zlecenia stałe, a cała operacja dzielona jest na mniejsze, niebudzące podejrzeń części;
transakcje instrumentami finansowymi – powtarzane wielokrotnie mogą ukryć pochodzenie pieniędzy. Jest to sposób niezwykle skuteczny, jednak wiąże się nieodzownie z pewnymi stratami, co uwarunkowane jest niekorzystnymi zmianami cen i różnego rodzaju prowizjami od obrotu;
transfery pieniędzy z wykorzystaniem rachunków bankowych przedsiębiorstw – przestępcy dla ukrycia swej działalności wykorzystują rachunki bankowe zakładanych w tym celu przedsiębiorstw. Często podmioty takie zakładane są wyłącznie w celu otwarcia rachunku i dokonania dalszego przelewu pieniędzy;
handel dobrami, tj. złoto, kamienie szlachetne, biżuteria;
przelew na nieistniejące konto nieistniejącego klienta – dokonywany jest z rachunku zagranicznego, po czym kwota taka przekazywana jest przez polski bank z powrotem.
Integrowanie (legitymizacja) to ostania faza cyklu wprowadzania brudnych pieniędzy do obrotu. Polega ona na znalezieniu odpowiednich pozorów i usprawiedliwieniu pojawienia się znacznych środków materialnych w legalnym obrocie gospodarczym. Pomyślnie przeprowadzone na tym etapie transakcje powodują, że uzyskane nielegalnie dochody stwarzają pozory legalności i mogą być bez konsekwencji wykorzystywane przez właściciela.6
Stosowane są na tym etapie takie działania jak:7
zakup i sprzedaż drogich dóbr trwałych – wykorzystywane są przede wszystkim takie dobra jak nieruchomości, jachty, samochody, antyki. Dodatkowo może dochodzić do zaniżania zawartej w umowie ceny, a różnica dopłacana jest nieoficjalnie. Odsprzedaż powoduje realizację zysku, który uzasadnia uzyskiwanie znacznych dochodów;
zaciąganie i spłata kredytu – metoda ta polega na spłacie brudnymi pieniędzmi legalnie zaciągniętego kredytu przez przedsiębiorstwo pozostające pod kontrolą przestępców. Aby zwiększyć swoją wiarygodność, sprawcy wykorzystują na spłatę środki uzyskane z kredytu od fikcyjnej, zależnej od siebie instytucji zagranicznej;
udzielanie pożyczek lub kredytów na atrakcyjnych warunkach legalnie działającym przedsiębiorcom;
zaciągnięcie kredytu zabezpieczonego depozytem – sprawca zakłada długoterminową lokatę, jednocześnie w innym banku, najczęściej zagranicznym, zaciąga kredyt na podstawie gwarancji bankowej zabezpieczonej lokatą. W takim przypadku spłata może być dokonywana zarówno z pranych pieniędzy, jak również z lokaty.
J.W. Wójcik, Pranie pieniędzy. Kryminologiczna i kryminalistyczna ocena transakcji podejrzanych, Warszawa 2002, s. 94–95.↩
A. Matras [w:] J. Grzywacz (red.), Pranie brudnych pieniędzy, Warszawa 2005, s. s. 20–21.↩
P. Guberow [w:] J. Grzywacz (red.), Pranie…, op. cit., s. 27–28.↩
J.W. Wójcik, Pranie..., op. cit., s. 94.↩
P. Guberow [w:] J. Grzywacz (red.), Pranie…, op. cit., s. 30.↩
J.W. Wójcik, Pranie..., op. cit., s. 95↩
P. Guberow [w:] J. Grzywacz (red.), Pranie…, op. cit., s. 31–32.↩