Odpowiedzialność odszkodowawcza władzy publicznej

Odpowiedzialność odszkodowawcza władzy publicznej

14.10.2010

Odpowiedzialność odszkodowawcza administracji publicznej:

- j. fra. -> responsabilite admmistrative

-> responsabilite de la pouvair public

- j. niem. -> staatshaftungsrecht

- j. ang. -> state liability (for tarts)

Modele odpowiedzialności odszkodowawczej władzy publicznej:

  1. Model francuski

  2. Model niemiecki

  3. Model anglosaski

Ad. 1. Cechy modelu francuskiego

Reguły cywilne – zwłaszcza przy naruszeniu własności

Sprawa Blonco z 1873 r. (orzeczenie)

Jest to orzeczenie tzw. Trybunału kompetencyjnego (rozwiązywał sprawy kompetencyjne)

Te zasady wzięły się ze ściśle przestrzeganej we Francji zasady trójpodziału władzy – tj. sądy powszechne nie powinny w żaden sposób kontrolować administracji publicznej np. gdy źródłem szkody jest decyzja administracyjna to najpierw trzeba ustalić, że ta decyzja jest wadliwa. Gdyby rozstrzygał to sąd powszechny to prowadziło to prowadziłoby do kontroli aktu administracyjnego i tym samym władzy publicznej, dlatego sprawy odszkodowawcze powinny rozstrzygać sądy administracyjne w oparciu o reguły prawa administracyjnego.

Podobny model – Hiszpania, Szwajcaria, Grecja

Wyjątek – pewne kwestie w oparciu o prawo cywilne rozstrzygają sądy powszechne

Ad. 2. Cechy modelu niemieckiego

  1. Konstytucja – przepis ogólny o odpowiedzialności władzy publicznej

  2. Kodeks cywilny lub inne akty generalne

Tak jest w Niemczech i Austrii, ten model jest najczęściej stosowany też w Polsce.

Ad. 3 Cechy modelu anglosaskiego

Model jest stosowany w USA, W. Brytanii, Belgii, Holandii.

W USA i W. Brytanii wyłączona jest odpowiedzialność odszkodowawcza za działalność ustawodawcy!

Historia odpowiedzialności odszkodowawczej władzy publicznej

  1. Prawo rzymskie -> tu nie wyodrębniono podmiotu odpowiedzialności (odrębnego tak jak teraz mamy Skarb Państwa), jedynie w okresie cesarstwa wyodrębniono pojęcie fiskusa – majątku cesarskiego podporządkowanego regułom prawa prywatnego. Natomiast ogólnych reguł ponoszenia odpowiedzialności przez władzę publiczną nie było – jedynie co do działalności funkcjonariuszy np. sędziów czy urzędników rzymskich.

  2. Okres średniowiecza (ustrój absolutny) -> tu jedynie co obowiązywało to ograniczona odpowiedzialność urzędników królewskich. Natomiast o odpowiedzialności monarchy nie mogło być mowy ze względu na relację między monarchą a poddanymi. W tym okresie powstała pewna maksyma : The King can’t do wrong (król nie może się mylić), tzn. król stanowiący uosobienie woli narodu nie może się mylić – on jest źródłem prawa – on był wzorcem, nie było innego źródła z którym to mogło być sprzeczne. Później ta maksyma była przeniesiona na ustawodawcę.

  3. Okres absolutny -> tu nie było jakiekolwiek odpowiedzialności monarchy. Zmiana nastąpiła wtedy, gdy pojawiła się idea zwężania władzy publicznej prawem i z drugiej strony pojawienie się pierwszej gwarancji prawa (podbudowę pod to stworzyły idee oświeceniowe). O gwarancjach praw można mówić dopiero w XIX w. (rewolucja francuska).

3 tendencje rozwojowe w genezie odpowiedzialności odszkodowawczej

1 etap -> odpowiedzialność urzędników jako bezpośrednich sprawców szkody. Podstawowym problemem była wielkość szkody przekraczająca możliwość finansowe urzędnika. Dlatego pojawił się 2 etap.

2 etap -> posiłkowa subsydiarna odpowiedzialność państwa. Odpowiedzialność zaczęło ponosić samo państwo (tj. SP) ale wchodziła ona tylko wtedy, gdy egzekucja od urzędnika nie była możliwa.

Wada – trudna i długa droga – najpierw państwo przeciwko urzędnikowi, dopiero potem państwo. Dlatego pojawił się 3 etap.

3 etap -> bezpośrednia odpowiedzialność państwa. To państwo odpowiada bezpośrednio za szkody wyrządzone przez swoich funkcjonariuszy.

W wielu systemach zastosowane jest prawo regresu państwa w stosunku do urzędnika, który wyrządził tą szkodę. Współcześnie kwestie regresu mają mniejsze znaczenie. (Tak jest w prawie pracy – jeżeli ta szkoda była z winy nieumyślnej to odpowiedzialność będzie ograniczona) Większe znaczenie ma odpowiedzialność dyscyplinarna wobec urzędnika.

Rozszerzenie zakresu przedmiotu odpowiedzialności

  1. Najwcześniej pojawiła się odpowiedzialność za akty nie mające charakteru władczego, czyli aktu administracyjnego:

- czyli najpierw odpowiedzialność za akty stricte prywatne,

- oraz za akty nie mające charakteru sformalizowanego np. skierowane do policjantów żołnierzy.

  1. XIX w. gdy pojawiła się zasada państwa prawnego i rozpowszechniły się sądy administracyjne pojawiła się odpowiedzialność odszkodowawcza za wadliwe akty administracyjne.

  2. Później i w mocno ograniczonym zakresie pojawiła się odpowiedzialność za wadliwe orzeczenia sądowe. Chodziło tu o zasadę niezawisłości sędziów i niezależności sądów – sędzia musiał mieć dużą gwarancję tej niezawisłości. A gdyby się pomylił w wyroku to odpowiedzialność ponosiło państwo – ta świadomość mogłaby działać paraliżująco na sędziego zakłócając jego pracę (nie są to jednak przekonywujące argumenty). Jednak w wielu państwach istnieją jeszcze ograniczenia co do odpowiedzialności za wadliwe orzeczenia sądowe.

Z punktu widzenia genezy znacznie później pojawiła się odpowiedzialność za wadliwe orzeczenia niż za wadliwe decyzje administracyjne. Od drugiej połowy XIX w pojawiło się sądownictwo administracyjne.

  1. Najpóźniej pojawiła się odpowiedzialność za bezprawie w sprawie normatywnej lub w legislacji

Bezprawie normatywne

  1. Musiała powstać hierarchia norm prawnych

  2. Musiał być organ, który taką niezgodność stwierdzał

Bezprawie legislacyjne (wadliwe ustawy)

- tu koniczne było powstanie sądownictwa konstytucyjnego – dopiero wtedy można było mówić o bezprawiu legislacyjnym i o odpowiedzialności za szkody (sąd konstytucyjny powstał w Austrii w okresie dwudziestolecia międzywojennego)

Poza tym istniała jeszcze angielska maksyma The King can’t do wrong, z tymże, że przeniesiono się na ustawodawcę, jako wyraziciela woli narodu, dlatego nie może się mylić bo jest źródłem prawa. Podważono ten argument gdy pojawiły się konstytucje i normy prawa międzynarodowego, tj. konwencje o prawach człowieka i prawo Unii Europejskiej. Tak więc pojawiły się wzorce do których można było porównać akty prawne ustawodawcy, aczkolwiek odpowiedzialność ustawodawcy jest ograniczona.

Ewolucja odpowiedzialności odszkodowawczej w Polsce

  1. Okres XIX w. do początków XX w. (okres zaborów) -> istniały pewne regulacje odpowiedzialności (wtedy jeszcze urzędników) w zaborze pruskim - ustawa pruska z 1909 r. (zakładała ograniczenie odpowiedzialności subsydiarnej państwa)

  2. Okres międzywojenny

Konstytucja Marcowa – art. 121 wprowadzał po raz pierwszy zasadę odpowiedzialności władzy publicznej:

1934 -> kodeks zobowiązań – tu nie było żadnych reguł dotyczących odpowiedzialności odszkodowawczej władzy publicznej – tylko była odpowiedzialność za działania prywatne (strefa cywilna).

Postulat doktrynalny – SN starał się o oparciu o zasadę odpowiedzialności za czynności niewładcze szerzej to interpretować (sprawa Wójcika z 1929r. – wypadek na strzelnicy wojskowej)

  1. Okres powojenny

Bezpośrednio po wojnie panował dogmat o nieodpowiedzialności władzy ( wynikało to z założeń systemu socjalistycznego – władza ludowa jako wyraziciel woli nie mógł się mylić)

Zmiana -> w roku 1956 (tzw. odwilż wskutek wydarzeń z października 1956) doszło do odwilży politycznej – pojawił się akt prawny z 15 listopada 1956 r. o odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych. Był to daleki krok jak na panujący ustrój.

Ustawa wprowadził ogólną zasadę, że państwo odpowiada za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonych mu czynności. Miało to istotne znaczenie, chodziło bowiem o ograniczenie tej odpowiedzialności tylko przy wykonywaniu funkcji władczych – a więc nie liczyło się gdy funkcjonariusz działał prywatnie (wtedy odpowiadał tylko funkcjonariusz).

Ustawa natomiast nie rozróżniła sfery imperium/dominium.

Zasady odpowiedzialności bez względu na sferę działalności:

- władczych imperium,

- stricte gospodarczych dominium.

Podstawową zasadą odpowiedzialności była wina, należało więc wykazać winę funkcjonariusza jako bezprawnego sprawcy szkody.

Ponadto ustawa wprowadziła jeszcze odpowiedzialność na zasadach słuszności – a więc, gdy nie dało się wykazać winy funkcjonariusza, ale przemawiały za tym względy słuszności (później zasady współżycia społecznego) przepis ten miał ograniczone zastosowanie – tylko do szkód na osobie.

Ustawa wprowadza odpowiedzialność za szkody wyrządzone wadliwymi orzeczeniami i zarządzeniami (przede wszystkim decyzje administracyjne), ale były przesłanki: kwalifikowane przesłanki winy i bezprawności.

Ocena ogólna ustawy -> to był duży krok naprzód (wcześniej brak jakiejkolwiek odpowiedzialności), ponadto rozwiązania z tej ustawy w całości przeniesiono w 1994 r. do KC.

Wykład fakultatywny 28.10.2010r.

C.d. ustawy z 1956 r. przepisy te zostały w 1964r. przeniesione do KC ze zmianami (art. 417 - 420).

Art. 417 norma kolizyjna

Istotnym punktem w ewolucji był rok 1971 – uchwała całej Izby cywilnej SN tzw. wytyczne wymiaru sprawiedliwości, te wytyczne miały charakter wiążący, dotyczyły odpowiedzialności SP oraz państwowych osób prawnych za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy publicznych.

Uchwała miała istotne znaczenie bo podsumowała dotychczasowe orzecznictwo i ujednoliciła te zasady na najbliższe 30 lat.

Odpowiedzialność odszkodowawcza władzy publicznej (w KC ) opierała się na zasadzie winy – winy funkcjonariusza będącego bezpośrednim sprawcą szkody choć z wykładni językowej nie wynikało to tylko z wykładni systemowej – bo jest to odpowiedzialność deliktowa.

Istotne jest to że ówczesne przepisy nie rozróżniały odpowiedzialności w sferze władczej czy niewładczej(imperium/ gospodarcza sfera) – funkcjonowały te same zasady!

W praktyce funkcjonowania tych przepisów problemem była zasada winy bo trzeba było ustalić winę konkretnego funkcjonariusza (zawsze były okoliczności wyłączające)

Rozwiązanie – tzw. koncepcja winy anonimowej organizacyjnej – nie trzeba udowadniać winy konkretnego funkcjonariusza – wystarczy wykazać, że winę ponosi człowiek określonego zespołu funkcjonariuszy których w zakresie mieści się realizacja działań które stały się źródłem szkody. Ułatwiało to postęp bo nie trzeba było wskazywać konkretnej osoby.

Natomiast gdy ustalono winę konkretnego funkcjonariusza ale były okoliczności ekskulpujące(wyłączające winę)

Szkody wynikłe z wadliwych zarządzeń – tu ta koncepcja winy anonimowej nie miała zastosowania. Jeżeli chodzi o bezprawność to musiało tu dojść do naruszenia prawa ściganego w trybie postępowania karnego lub dyscyplinarnego.

Art. 418 KC – wymagał kwalifikowanej postaci winy i bezprawności

Ponadto wina też musiała być stwierdzona w kwalifikowany sposób – tzn. 1 z 3 sposobów:

  1. Stwierdzona wyrokiem sądu karnego

  2. Orzeczenie dyscyplinarne

  3. Uznana przez bezpośredniego przełożonego sprawcy szkody

Spełnienie tych przesłanek w praktyce było niemalże niemożliwe – więc dochodzenie odszkodowania na skutek wadliwych zarządzeń, decyzji było bardzo trudne.

Pierwsze rozwiązanie – odp. na zasadzie słuszności gdy nie zostały spełnione przesłanki odp. Wg zasady winy ale za tym przemawiały względy słuszności. Pewne ograniczenia tej odp. – tylko dotyczyły szkód na osobie – zastosowanie np. powikłania po szczepieniach, postrzelenie przypadkowe przez policjanta.

Dalsza ewolucja:

Pierwszy wyłom – wadliwe decyzje administracyjne – reaktywacja sądownictwa administracyjnego w 1980r. dodatkowo w KPA pojawiły się 2 przepisy stanowiące podstawę roszczeń – art. 153 i 160 z tytułu szkód wyrządzonych wadliwymi orzeczeniami.

Art. 153 dot. Sytuacji gdy szkoda była następstwem wydania lub uchylenia decyzji adm. wznowieniowych

Art. 160 szkoda została wyrządzona decyzjami nieważnościowymi .

Obydwa artykuły odsyłały do KC, przy czym art. 160 wyłączał zastosowanie art. 418, rozwiązanie: trzeba tu stosować art. 417 KC. W przypadku art. 153 istniał w powiązaniu z art. 417 a art. 160 stanowił samodzielną podstawę roszczeń

--sprawy z art. 153 dochodzono w postępowaniu sądowym

-- 160 ten wprowadzał własna procedurę dochodzenia roszczeń tj admin. – sądową czyli tu trzeba było najpierw wyczerpać drogę sądową. Problem z art. 160 był taki iż ograniczał on odszkodowanie tylko do rzeczywistej straty

C.d. ewolucji po 1989:

W 1990 reaktywacja samorządu terytorialnego na szczeblu gminnym – natomiast zmiany w KC dopiero w 1996 r. tj. dodano przepisy nie tylko o SP ale i o j.s.t.

Poza tym w 1996 wprowadzono możliwość solidarnej odpowiedzialności SP i j.s.t. gdy gmina realizowała zadania zlecona z zakresu adm. rządowej . Ponadto już wcześniej wprowadz. możliwość ponoszenia odp. z tytułu szkód wyrządzonych wadliwymi aktami prawa miejscowego - tak więc w toku ewolucji poszerzano zakres tej odp.

1997 – Konstytucja – tu pojawiła się wyraźna zasada odp. odszkodowawczej władzy publicznej Art. 77 ust.1 . Z chwilą wejścia w życie konstytucji zaczęto dostrzegać problem tj. porównania regulacji konstytucji z regulacja KC gdyż:

- konstytucja odwołuje się tylko do bezprawności działania tak więc tu zasada odp jest zasada ryzyka

- KC sama bezprawność nie wystarczy trzeba wykazać jeszcze winę czyli zasada winy - jest to istota co do rozbieżności

Art. 417 tu wina nie wynikała wprost tylko z interpretacji

Porównanie art. 418 z konstytucją przepis ten ostrzej traktował przesłanki – kwalifikowana wina. Na tą rozbieżność w konstytucji i w KC najpierw zwróciła uwagę doktryna a potem orzecznictwo. Efekt: skierowanie do Trybunału K. skargi konstytucyjnej art. 417 i art. 418 jako niezgodne z konstytucją .

4.12. 2001r. przełomowe orzeczenie TK :

Ustawa z 24.05. 1989 o przywróceniu praw pracowniczych …

1 sprawa powództwo byłego funkcjonariusza MO zwolnionego w latach 70-tych później powództwo w 1993r. przeciwko SP

-oddalenie powództwa – zwolnienie mialo charakter decyzji adm. chociaż więc była bezprawność to nie wykazano kwalifikowanych przesłanek (nie spełniono art. 417 i art. 418) w 1989 przywrocono mu prawa pracownicze na podstawie ustawy.

2 sprawa małżonków prowadzących dział. gosp.- w 1999r. osoby te wystapiły z roszczeniem odszkodowawczym wobec Naczelnika US – bo pobrano od nich koszty egzekucyjne i przez te 4 lata były przetrzymywane pomimo że nakazano zwrot tych kosztów. Podstawą pobrania kosztów było postanowienie , powodowie nie wykazali art. 417 ani bezprawności ani kwalifikowanej winy.

W obydwu sprawach pełnomocnicy po wyczerpaniu możliwości dochodzenia roszczeń przed sądami cywilnymi skierowali skargę do TK o niezgodność art. 417 i 418 z art. 77 konstytucji.

TK w orzeczeniu: sentencja:

Art. 417 należy rozumieć że SP ponosi odp i jest zgodny z art.77

Art. 418 jest niezgodny z art. 77 konstytucji

TK w art. 417 – tu nie trzeba stwierdzać o niekonstytucyjności, TK wskazał że jeżeli art. 417 będzie interpretowany z pominięciem zasady winy to jest zgodny z art.77 konstytucji –formuła interpretacyjna . Natomiast art. 418 niezgodny

Art. 77 – dotyczy tylko odpowiedzialności za szkodę władczą(imperium).

Niewładczej – zasady ogólne KC

Wyrok z września 2003 r. dotyczący art. 160 KPA – niekonstytucyjny jeżeli mówi tylko o roszczenia za szkodę rzeczywistą.

W 2004r. TK zakwestionował przepisy z KC dot. solidarnej odp. SP i komornika – niekorzystny w zakresie w jakim ogr. odp. komornika.

Ustawa z 2004r. o zmianie KC i KPA:

Art. 417 ogólna zasada i określa zakres przedmiotowy

Art. 417¹ dotyczy 2 przypadków odp. za wydanie aktu normatywnego i niewydanie aktu normatywnego

Odp. judykacyjna – odp. za orzeczenie lub niewydanie decyzji lub wyroku

Art. 417² dawniej 419 – odp. odszkodowawcza na zasadzie słuszności – odp. za działania zgodne z prawem

Art. 421 norma kolizyjna – wyłączona zastosowanie wcześniejszych przepisów(417, . 417¹ , Art. 417²) jeżeli regulują to przepisy szczególne.

Pojawił się problem – art. 5 ustawy nowelizującej przepisy Inter tempolaris w związku ze zmianami w KC i KPA pojawiła się kwestia przepisów dotyczących spraw w toku a więc do zdarzeń zaistniejących przed wejściem w życie tej ustawy stosuje się przepisy obowiązujące – tzn. przepisy stare

Problem dotyczył zdarzeń i stanów prawnych – bo w art. 160 KPA mamy źródło szkody : wadliwa decyzja dotknięta wada kwalifikowaną ale żeby dochodzić odszkodowania – trzeba stwierdzić jej nieważność i to dopiero otwiera drogę do odszkodowania . A co jeśli decyzja wadliwa była wydana przed 2004r. a decyzja stwierdzająca nieważność po tym 2004 września? Tak więc które przepisy należy stosować co jest tym zdarzeniem prawnym ?

Art. 160 § 6 kiedy przedawnia się roszczenie? Z upływem 3 lat od dnia w którym stała się ostateczna decyzja stwierdzająca nieważność

Nowe przepisy Art. 417¹(422¹ KC )czyli tu roszczenie przedawnia się z upływem 3 lat nie później niż z upływem 10 lat od dnia powstania szkody.

Przykład : 1950 decyzja, 2009 stwierdzenie nieważności

Art. 5 w rozumieniu tego art. Zdarzeniem prawnym jest wydanie decyzji więc stosowanie art. 160, dlatego roszczenie przedawnia się z upływem 3 lat od 2009r. a więc do 2012r.

Inna interpretacja: to zdarzenie prawne to dopiero stwierdzenie nieważności decyzji – znieważ. W 2009 – ale stos. Art. 422¹ więc nie więcej niż 10 lat od powstania szkody(a szkoda powstała w 1950r.)ale do roku 1989 nie biegł termin – przyczyny polityczne, tak więc najpóźniej w 2000r. te roszczenia się przedawniły- dlatego w 2 wersji nawet jeżeli stwierdzono nieważność w 2009r. to i tak roszczenie już dawno się przedawniło!

Budziło to kontrowersje dlatego w 2008r. pojawiły się 2 uchwały SN – że w art. 160 chodzi o złożony stan prawny tj. wydanie decyzji + stwierdzenie nieważności – tak więc decydujący jest moment zamknięcia tego stanu prawnego czyli stwierdzenia nieważności – i to jest miarodajne dla art. 5

Uchwały te były krytykowane przez doktrynę:

1 problem – decyzje przed 2004/ stwierdzenie nieważności po 2004

2 Nawet jeżeli określi się stosowanie starych przepisów to nie znaczy że należy stosować stare przepisy o przedawnieniu – tak więc podstawa art. 160 ale przedawnienie na odstawie art. 422 KC

Nowelizacja KPC – powstały 2 nowe środki weryfikacji orzeczeń :

  1. Skarga kasacyjna

  2. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądowego

Art. 417¹ § 2 – warunkiem (prawomocny wyrok) jest stwierdzenie prejudykatu, czyli zarówno 1. jak i 2. Stanowią nowe środki do uzyskania prejudykatu.

Ustawa o skardze za naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki – ta ustawa uregulowała możliwość zaskarżania przewlekłości postępowania sądowego bo z tego powodu mogą powstać konkretne szkody.

W listopadzie 2006r. usunięto z OP art. 260 i 261 odpowiedniki 153 i 160 KC - było to ważne gdyż nastąpiło ujednolicenie drogi dochodzenia roszczeń odszkodowawczych. W tej chwili szkody (niezgodne prawem działania) obowiązuje jednolita droga (nie ma adm. - sądowej) przed sądem powszechnym tylko. Tryb mieszany(adm.-sąd.) za działania zgodne!

Podsumowanie ewolucji

Decydujące znaczenia ma bezprawność na zasadzie ryzyka – dotyczy tylko działań władczych natomiast tam gdzie SP lub j.s.t. – działa w sferze niewładczej –ogólne zasady odp. odszk. – odp. deliktowa.

Przepisy konstytucji dotyczące odszkodowania oprócz art.77:

- art. 21 – dotyczy odszkodowania z tytułu wywłaszczenia (działania legalne)

-art. 41 ust. 5 – odszkodowanie tytułu bezprawnego pozbawienia wolności

- art. 228 ust. 4 – mówi o wyrównaniu strat wynikających ze strat nadzwyczajnych(działania legalne)

Jakie funkcje pełni art. 77 ust. 1 ?

  1. Wyraża prawo podmiotowe do żądania naprawienia szkody za działania niezgodne prawem

  2. Jest to środek ochrony praw i wolności człowieka i obywatela – jest to środek wtórny, pierwotne to te skierowane bezpośrednio przeciwko naruszeniom np. skarga konstytucyjna

  3. Stanowi element gwarancji praworządności działania władz publicznych

Bezpośrednie stos. Art. 77 ust. 1 – czy ten przepis może stanowić bezpośrednią podstawę naruszeń odszkodowawczych ?

1 stanowisko – jest to tylko norma programowa – odrzucono ta koncepcję

2 stanowisko – jest to przepis bezpośrednio stosowany ale to bezp. Stos. Może być rozumiane jako:

Art. 178 ust. 1 – sędziowie SA niezawiśli podlegają konstytucji – tak więc sądy mogą uznać jakiś przepis za niekonstytucyjny

SN jednak cofnął się z tego stanowiska – tj. gdy sąd stwierdzi niezgodność normy z konstytucją – powinien zadać pytanie TK, sam nie może.

Podsumowanie: art. 77 ust. 1 bezpośrednio stosowany – ma być współstosowany z przepisami KC, konstytucja to WZORZEC.

Podstawa funkcjonowania art.. 77 to prawo podmiotowe o charakterze roszczenia – Uprawniony ma roszczenia , przyjmuje się że to roszczenie ma charakter cywilnoprawny. To prawo podmiotowe może podlegać ograniczeniom – np.

  1. Przedawnienie – chodzi o stabilność stosunków prawnych, taka jest idea przedawniania aby nie podważać w nieskończoność aktów prawnych

  2. Prejudykat – tj. stwierdzenie niezgodności z prawem aktu będącego źródłem szkody.

Względy fiskalne – takie ograniczenie tez może być, ale nie samodzielnie.

Konstrukcja prawa podmiotowego z art. 77

1 podmioty uprawnione : każdy, osoby fiz., prawne, j. org. , obywatele PL jak i cudzoziemcy

Tak więc j.s.t też mogą dochodzić tej odpowiedzialności – chodzi głownie o dotacje ale nie mogą powoływać się na art.77 bo rozdział 2 konstytucji dotyczy człowieka a nie jednostek – 2 podmioty będące emanacją władzy publicznej nie mogą się powoływać na ten art.

2 podmiot zobowiązany: organ władzy publicznej, Konstytucja nie przesądza kto jest odp może to być: SP, j.s.t , państwowe lub komunalne osoby prawne

Czy jest możliwa bezp. Odp. funkcjonariusza władzy publ.? – jeżeli tak to odpowiada on solidarnie

3 Zakres przedmiotowy – organ władzy publicznej – władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza, tj. każdy podmiot któremu powierzono funkcję władzy publ. – np. NFZ , parafia – tu proboszcz pełni funkcję wł. publ. , chodzi o małżeństwa konkordatowe – bo to on musi w ciągu 5- u dni przesłać dokumenty do naczelnika urzędu stanu cywilnego. Ale odpowiada proboszcz czy parafia? – wydaje się że parafia bo to ona jest podmiotem władzy publicznej a proboszcz to tylko funkcjonariusz.

Działanie organu władzy publ. - Obejmuje działanie jak i zaniechanie ale o tym możemy mówić tylko wtedy gdy istniał obowiązek działania podmiotu władzy publicznej.

Czy to odszkodowanie z art. 77obejmuje czynności niewładcze? NIE, obejmuje tylko sferę działań władczych. Problem jest w publ. zakładach opieki zdrowotnej, obecnie to nie podchodzi na wykonywanie władzy publicznej, tak więc lekarz to nie funkcjonariusz a szkody medyczne – na podstawie zasad ogólnych (trzeba wykazać winę) . Można te przepisy stosować gdy np. NFZ odmawia refundacji zabiegu – tu chodzi o działania władcze, dlatego gdy NFZ odmówił bezprawnie to wtedy TAK

Wykład fakultatywny 9.12.2010r.

Bezprawie legislacyjne c.d.

Podstawowe przesłanki odpowiedzialności odszkod. :

Wykazanie szkody – konieczne jest wykazanie, że hipotetyczny brak wadliwej regulacji normatywnej uchroniłby majątek poszkodowanego od uszczerbku.

Ustalenie wysokości szkody w bezprawiu legislacyjnym jest skomplikowane.

Mienie zabużańskie – mienie które pozostawione zostało przez obywateli polskich pozostawionych na kresach wschodnich, które to tereny po wojnie nie należały do Polski.

Lata 90 - problem z prawem zaliczania, bo drastycznie zmniejszyła się liczba nieruchomości SP, z których Zabużanie mogli korzystać. Wyłączono z możliwości prawa zaliczania mienia z agencji wojskowej i nieruchomości rolnych SP(obecnie agencja własności SP).

Określenie szkody w kwestii zabużańskiej – szkodą jest wartość mienia pozostawionego za granicą, chodzi o wartość rynkową czynszu, przepisy jednak ogr wysokość czynszu.

Określenie związku przyczynowego – pomiędzy wadliwą norma prawną a powstałą szkodą.

Krąg osób, w których można wykazać związek przyczyn. W czynszach regulowanych:

  1. Osoby które są wynajmującymi w momencie wejścia w życie wadliwej normy – oni na pewno

  2. Wynajmujący którzy zawarli umowy najmu na warunkach określonych w ustawie, ale po wejściu wżycie tych przepisów – odszk. od momentu zawarcia umowy najmu

  3. Osoby które nigdy nie pozostawały w stosunku najmu, ale twierdzą że jako właściciel nieruchomości lokalnych nie uczynili tego, bo uważali przepisy za niekorzystne.(czyli szkoda o charakterze hipotetycznym)

  4. Tu nie wchodzi w grę adekwatny związek przyczynowy – osoby które nie dysponowały w okresie obowiązywania danej normy nieruchomościami lokalowymi i twierdzą, że nie uczynili tego bo uważali że z powodu ograniczeń wprowadzonych ustawami ??? byłaby nieadekwatna.

Zastępstwo procesowe w sprawach przeciwko SP dotyczących wadliwych aktów ustawowych bądź niższej rangi – W chwili obecnej jeśli chodzi o reprezentacje formalnoprawną to bezpośrednie czynności wykonuje PROKURATORIA GENERALNA SP, w sprawach o naprawienie szkody wyrządzonej powyższym działaniem aktów ustawowych zaś w przypadku niższych aktów inny organ.

Reprezentacja materialno prawna - w sprawach cywilnych SP występuje w formie statio fisci , w skardze trzeba więc wskazać takie statio fisci. Problem dotyczy ustaw.

Z neta: Termin Statio fisci – państwowa lub samorządowa jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która w stosunkach cywilnoprawnych działa w ramach swoich zadań w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa. Nazwą tą powszechnie określa się również organy jednostek organizacyjnych, które dokonują czynności za Skarb Państwa.

Wykład: KPC nakłada obowiązek ustanowienia jednostki właściwej – statio fisci, w orzecznictwie są 3 koncepcje – 3 podmioty:

  1. Tą jednostką powinien być Sejm lub Senat lub łącznie- szybko zrezygnow. Z tej koncepcji,

  2. Organy z działalnością których stosowanie niekonstytucyjnych przepisów było najczęściej związane, np. wojewoda, starosta,

  3. Obecnie dominuje – jednostka org. Statio fisci powinien być MINISTER SP, bo do jego kompetencji należy ochrona interesów skarbowych – od tego nie ma wyjątku.

Zaniechanie legislacyjne – źródłem szkody jest niewydanie aktu ustawowego. Należy stwierdzić bezprawność tego zaniechania. W Polsce nie ma kompetentnego organu do tej czynności. TK orzeka o normach istniejących. Węgierski Sąd konstytucyjny posiada takie kompetencje.

Zaniechanie legislacyjne dzieli się na dwie kategorie:

Właściwe - polega na tym że ustawodawca świadomie pozostawia poza regulacją prawna jakąś kwestię. Przykładem może być kwestia ustawy reprywatyzacyjnej reg. Roszczenia osób które utraciły majątki w wyniku nacjonalizacji.

Względne - kiedy ustawodawca uregulował kwestię ale nie uczynił tego w sposób właściwy tylko fragmentarycznie. Może to być luka aksjologiczna lub techniczna.

Luka techniczna – oznacza sytuację kiedy ustawodawca stworzył regulacje ale te przepisy nie nadają się do stosowania bo nie ma np. upoważnienia jakiegoś organu albo nie ma uregulowanego trybu postępowania.

Luka aksjologiczna – brak jakiegoś elementu w ustawie, jego stosowanie doprowadza do działań niekonstytucyjnych najczęściej dotyczy wówczas naruszenia zasady równości społecznej.

TK nie ma kompetencji badania zaniechania legislacyjnego ale ma kompetencję badania zaniechania legislacyjnego względnego, bo zajmuje się istniejąca ustawą która w jakiś sposób narusza i powoduje szkody oraz tym samym wszczyna się postępowanie w tej sprawie.

Podstawą roszczeń jest art. 417¹ § 1 tu sąd powszechny rozpatruje o naprawieniu szkody – roszczenie odszkodowawcze.

Ograniczenie – istnienie bezwzględny obowiązek wydania takiego aktu normatywnego. Obowiązek ten wynika z aktu hierarchicznie wyższego:

- Konstytucja

- Dyrektywy UE jako implementacja dyrektyw w drodze ustawy

- traktaty

- Konwencje: Konwencja o Ochronie Praw Człowieka

Czynne bezprawie legislacyjne – problem związku przyczynowego, wykazanie że norma prawna której zabrakło miałaby zastosowanie do sytuacji danego podmiotu.

Bezprawność aktów prawa miejscowego - ta zasada późno została wprowadzona.

Podstawa prawna dochodzenia roszczeń : 417¹ § 1 , podstawowy wymóg prejudykatu .

Z neta: prejudykat - orzeczenie sądu wydane w konkretnej sprawie, stanowiące wytyczną do orzekania w podobnych przypadkach.

Prejudykat może ustanowić wyrok sądu administracyjnego stwierdzający nieważność aktu prawa miejscowego.

Czy prejudykatem może być orzeczenie TK? ---To kwestia sporna niewyjaśniona jeszcze. Nie ma zgody w doktrynie jedni mają za podstawę art. O skardze konstytucyjnej inni art. O kompetencji TK z Konstytucji(choć z art. 188 Konstytucji nie wynika że dotyczy badania legalności aktów prawa miejscowego).

Czy prejudykatem może być rozstrzygnięcia nadzorcze wojewody? ---NIE, nadzór wojewody jest badany w oparciu o legalność. Tak jak sąd administracyjny.

Bezprawność zaniechania prawodawcy miejscowego będzie rozpatrywał sąd powszechny.

Odpowiedzialność za bezprawie judykacyjne – to kwestia odpowiedzialności za szkody wynikające z wadliwych orzeczeń sądowych i decyzji administracyjnych.

Co do zasady naprawienie szkody jest możliwe po stwierdz. we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem.

417¹ § 2 KC - ustawa wprowadza też wymóg prejudykatu gdy wadliwe są podstawy prawne prawomocnego orzeczenia czy ostatecznej decyzji.

Wymóg prejudykatu – kilka kwestii trzeba odmiennie rozpatrywać:

1) inna kwestia ma się co do orzeczeń prawomocnych i nieprawomocnych, ostatecznych i nieostatecznych.

2 ) inne prejudykaty są w postępowaniu sądowym a inne w postępowaniu administracyjnym .

3) inne reguły jeśli chodzi o orzeczenia cywilne i karne.

4)inne ma skutek wydania i zaniechania.

Odpowiedzialność za orzeczenia prawomocne i decyzje ostateczne --- podstawa prawna art. 417¹ § 2 KC

Orzeczenia sądu cywilnego – prejudykat stanowi:

A. skarga kasacyjna

B. wznowienie postępowania

C. skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.

Wartość przedmiotu sporu 150 tys. Ograniczenia

Tzw. przesąd gdy sąd stwierdzi, że nie ma sprawy spornej

Skarga o niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia:

  1. Kończące postępowanie w sprawie

  2. Gdy zmiana lub uchylenie tego pomocnego orzeczenia nie jest już możliwa w drodze innych środków

  3. Przez wydanie tego prawomocnego orzeczenia została wyrządzona szkoda(związek przyczynowy), nie musi być spełniona gdy ta niezgodność wynika z naruszenia zasad lub wolności i praw człowieka i obywatela.

Skarga kasacyjna nie przysługuje od orzeczeń SN.

Właściwym do rozpatrywania skarg jest SN

Wznowienie postępowania sądowo-admin. – orzeczenie prawomocne WSA

Pojmowanie niezgodności z prawem

1.kwalifikowany

2.elementarny Elementy bezprawności

3.oczywisty

Odpowiedzialność za wadliwe orzeczenia sądu karnego :

- rozdział 58 KPK „Odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie”

- przepisy KC mają posiłkowe znaczenie – księga zobowiązań

1. Międzynarodowy Pakt Praw Politycznych i Obywatelskich

2. Europejska Konwencja Praw Człowieka

3. art. 45 ust. 5 Konstytucji

Rozdział 58 KPK – odszkodowanie o charakterze cywilnym ale w procesie karnym są dochodzone:

  1. Niesłuszne skazanie

  2. Niesłuszne zastosowanie środka tymczasowego

  3. Niewątpliwie niesłuszne aresztowanie

  4. Niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie

Ad. 1 Oskarżonemu, który w wyniku wznowienia postępowania lub kasacji został uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę, służy od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę

Ad. 2 Te same warunki

Ad. 3 Prawomocny wyrok uniewinniający lub orzeczenie o umorzeniu postępowania

Ad. 4 Doszło do zatrzymania pomimo braku przesłanek zatrzymania

- przesłanki zatrzymania odpadły a mimo to utrzymano zatrzymanie

- przekroczona czas zatrzymania

Przysługujące roszczenia:

1) Odszkodowanie za poniesioną szkodę – obejmuje utracony zarobek, koszty leczenia

2) zadośćuczynienie za poniesioną krzywdę- wynagrodzenie cierpień, utrata dobrego imienia

Roszczenie o odszkodowanie lub zadośćuczynienie nie przysługuje temu, kto w zamiarze wprowadzenia w błąd sądu lub organu ścigania złożył fałszywe zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa lub fałszywe wyjaśnienie i spowodował tym niekorzystne dla siebie orzeczenie. Przepisów tych nie stosuje się jeżeli oświadczenia były składane pod przymusem.

Żądanie odszkodowania należy zgłosić w sądzie okręgowym, w którego okręgu wydano orzeczenie w pierwszej instancji. Sąd okręgowy orzeka wyrokiem na rozprawie w składzie trzech sędziów; sprawy o odszkodowanie powinny być rozpoznawane w pierwszej kolejności; postępowanie wolne jest od kosztów.

Roszczenia przewidziane w niniejszym rozdziale przedawniają się po upływie roku

- od daty uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania i zadośćuczynienia,

- w wypadku tymczasowego aresztowania - od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, w razie zaś zatrzymania - od daty zwolnienia.

Osoby uprawnione – oskarżony oraz w razie śmierci oskarżonego prawo do odszkodowania przysługuje temu, kto wskutek wykonania kary lub niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania utracił:

  1)   należne mu od uprawnionego z mocy ustawy utrzymanie,

  2)   stale dostarczane mu przez zmarłego utrzymanie, jeżeli względy słuszności przemawiają za przyznaniem odszkodowania.

Art. 557 kpk – roszczenie regresowe wobec osób trzecich które doprowadziły do niesłusznego skazania. Zatrzymania , aresztowania

W sprawach o wykroczenia

Wadliwe orzeczenia sądów karnych w PRL-u (głównie względy polityczne)

USTAWA o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego państwa polskiego :

- orzeczenie nieważne

- odszkodowanie i zadośćuczynienie

Nieważność orzeczenia stwierdza sąd okręgowy albo wojskowy sąd okręgowy. Stwierdzenie nieważności orzeczenia

uznaje się za równoznaczne z uniewinnieniem.


Wyszukiwarka