Przyczyny i rola odkryć geograficznych.

Wielkie odkrycia geograficzne dokonane były na przełomie XV i XVI wieku. Niewątpliwie miały one ogromny wpływ na dalsze kształtowanie się świata, a także rozwój gospodarczy i politycznych niektórych państw. W tym okresie najbardziej zaangażowane były niewątpliwie Portugalia i Hiszpania. Wydarzenia te zapoczątkowały kolejne wyprawy odkrywcze i przyczyniły się do znaczącego poszerzenia horyzontu geograficznego Europejczyków. Rozpoczął się okres wielkiej kolonizacji.

Wiele czynników miało wpływ na wyprawy odkrywcze. Pierwszym, dość istotnym elementem, były racje ekonomiczne. To właśnie one powodowały, że Europejczycy poszukiwali nowych dróg handlu ze Wschodem. Widoczne to było w okresie wypraw krzyżowych, kiedy to poszukiwano kontaktów z krajami Azji i Afryki poprzez kontakty ze światem arabskim. Sprowadzano stamtąd artykuły zbytku takie jak przyprawy, korzenie, kobierce, egzotyczne ozdoby, wyroby ze stali, tkaniny. Takie pośrednictwo powodowało wzrost kosztów, a jak wiadomo, lepiej kupić u źródła, bo jest taniej. Taki typ handlu powodował odpływ kruszców szlachetnych (srebro i złoto) z Europy, które stanowiły jedyny ekwiwalent sprowadzania towarów ze Wschodu. Mimo poszukiwania nowych źródeł wydobycia kruszców, brakowało go coraz bardziej. Te wszystkie czynniki spowodowały, iż trzeba było podjąć wyprawy w celu zdobycia kruszców za Wielką Wodą.

Kolejnym istotnym czynnikiem stanowiły uwarunkowania społeczne. Musiały istnieć pewne grupy społeczne, które byłyby zainteresowane takimi wyprawami, a także posiadały odpowiednie środki materialne do zrealizowania takich wypraw. Początkowo byli to zwykli feudałowie, jak na przykład Henryk Żeglarz, jednak inicjatywę w takich wyprawach powzięła szlachta portugalska i hiszpańska. Szczególnie aktywni byli przedstawiciele drobnej szlachty hiszpańskiej, którzy trudnili się wojaczką. Po zakończeniu rekonkwisty cierpieli na brak zajęcia i szukali nowego sposobu zarobienia. Jednocześnie mieli ogromną chęć wykazania się odwagą, byli żądni przygód, sławy z ogromnym zapałem religijnym (chcieli chrystianizować ludność tubylczą).

Uwarunkowania polityczne, jak się okazuje, nie miały zbyt dużego wpływu na odkrycia geograficzne. Istniał jeden cel czysto polityczny: rywalizacja między monarchiami, w początkowej fazie rozgrywały się między Portugalią a Hiszpanią, ambicjonalne współzawodnictwo panujących i możnych o nowe terytoria, gdzie można było zatknąć sztandar korony. Gdy jeden władca odmawiał poparcia wyprawy, drugi automatycznie zgadzał się patronować wyprawie.

O wiele większe znaczenie miały nowinki techniczne, m.in. udoskonalony ster pod rufą, zwany zawiasowym, który zrewolucjonizował technikę nawigacji i stał się bardziej zwrotny; zaczęto używać doskonalszych tablic astronomicznych; w powszechne użycie weszła busola z igłą magnetyczną, astrolabium i log; coraz częściej wypływały karawele, tworzono dokładniejsze mapy morskie.

Początkowo (czyli od XV wieku) większą aktywność przejawiała Portugalia, a to dzięki wyprawie Henryka Żeglarza organizowana wzdłuż zachodnich wybrzeży Afryki. To dzięki niemu później Portugalczycy wypuszczali nowe wyprawy w celu znalezienia dogodnych miejsc handlu. Gdy z Portugalii zaczęły wypływać nowe wyprawy, Hiszpania poczuła chęć rywalizacji i uzyskania także nowych wpływów handlowych i wzbogacenie się. Niemały wpływ na zaostrzenie się tej rywalizacji miała wyprawa Krzysztofa Kolumba, który poszukując drogi do Indii, odkrył nowy ląd. Papież Aleksander VI, który wielokrotnie naciskany, by ustosunkował się do wypraw, w 1493r. wydał bullę, gdzie dokonał podziału świata na granicy ok. 560km za zachód od Wysp Azorskich. Hiszpania miała prawo do ziem na zachodzie, a Portugalia – do ziem na wschodzie. Rok później zawarto układ w Tordessillas.

Jakie znaczenie miały wyprawy geograficzne? Tutaj należy też spojrzeć pod kątem uwarunkowań. Uwarunkowania polityczne mają w tym momencie ważniejsze znaczenie, niż przy przyczynach wypraw. Wyprawy i odkrycia zaczęły kształtować podział świata, czego skutkiem była rywalizacja o kolonie. W kategoriach społecznych można zauważyć, że ekspansja poza Stary Kontynent rozładowała w pierwszej fazie napięcia społeczne i demograficzne, ale przyczyniła się też do demoralizacji pewnych grup społecznych w koloniach, Powstały nowe społeczeństwa, ich struktury i funkcjonowanie. Zdecydowanie polepszyła się znajomość geografii, co miało wpływ na rozwój kultury ogólnoludzkiej, świadomości człowieka i poszerzenie jego horyzontów poznawczych. Najistotniejsze były jednak skutku gospodarcze. Pojawiły się nowe uprawy i plantacje, rozwinęła się technika morska, zwiększyła się liczba kupców, pojawiły się nowe rynki zbytu, spadły ceny towarów, zaczęto eksploatować nowe lądy, co wiązało się z nowymi źródłami dochodów.

Kierunki ekspansji to już każdy indywidualnie niech opanuje

Kulturowe zaplecze sukcesu M. Lutra (główne nurty re­fo­r­ma­c­ji)

Reformacja to ruch religijny, który powstał w wyniku konfliktów społeczno-politycznych XV-XVI wieku, czego efektem było powstanie niezależnych od papiestwa Kościołów protestanckich. Często reformację łączy się z ruchami heretyckimi późnego średniowiecza, które były wymierzone przeciwko zinstytucjonalizowaniu, zeświecczeniu, skostnieniu Kościoła katolickiego. Widoczna była konieczność przeprowadzenia reform Kościoła. Początkowo szło to bardzo powoli, ponieważ papieże byli zbyt zajęci swoimi sprawami (kłania się nam tu nepotyzm). Można wyróżnić trzy główne nurty reformacji: nurt odgórny, nurt plebejski, model kalwiński.

Nurt odgórny monarcha decyduje o herezji. Jej początek widzimy w Rzeszy niemieckiej, kiedy to Cesarstwo było zacofane, rozbite gospodarczo i politycznie. Władza centralna była wówczas słaba, natomiast tendencje partykularne nasilały się. To doprowadziło do konfliktów wewnętrznych. Wzmacniali się książęta świeccy i duchowni, ograniczano rolę mieszczan i miast, podupadała szlachta. Wszystko to doprowadziło do jednego: buntów i spisków antyfeudalnych. Początek reformacji kojarzona jest z osobą Lutra. Wywieszenie 95 ten na drzwiach w Wittenberdze przeciwko handlowaniu odpustami na rzecz budowy Bazyliki św. Piotra w Rzymie dało początek do walki ze znienawidzonymi praktykami papiestwa. Luter ogłosił trzy prace, w których sformułował swe poglądy, co dało teoretyczny program reformacji, będący wyzwaniem przeciw Kościołowi (m.in. O niewoli babilońskiej, O wolności chrześcijaństwa) Poglądy Lutra: uznawał chrzest i Komunię św., odrzucenie kultu matki boskiej, główne źródło wiary to Biblia, język narodowy w obrzędach, wzniesienie celibatu duchowieństwa, rozwiązanie zakonów, świątynie ozdabiane skromnie, bez przepychu, samodzielne studiowanie Biblii

Zarys jego teologii można określić czterema terminami: Jedynie pismo, Jedynie Chrystus, Jedynie łaska, Jedynie słowo.

(Warto tu też pamiętać o Wyznaniach augsburskich Melanchtona, ale przejdę do opisu następnego nurtu)

Nurt plebejski radykalna forma ruchu reformacyjnego. „doły społeczne” występują z radykalnymi hasłami społeczno-wyznaniowymi. Podporą i uzasadnieniem tej koncepcji były słowa Nowego Testamentu. Z niego wynikał postulat walki o nowy porządek i sprawiedliwość. Łączył reformę kościelną z rewolucją społeczną. Główny ideolog: Tomasz Munzer. Początkowo zgadzał się z poglądami Lutra. Później odszedł od jego myśli i wprowadził bardziej radykalne poglądy: plebs jest w tak ciężkim położeniu, że nie ma czasu myśleć o Bogu – jest to sytuacja, która wyrządza ludziom krzywdę. Uważał, że wyzyskiwany lud musi podjąć z panami i władcami walkę, i to zbrojną o nowy ustrój.

Kalwinizm Twórca: Jan Kalwin. Nie uznawał papiestwa i hierarchii kościelnej, kultu świętych, celibatu, większości sakramentów. Podstawą doktryny była Biblia, z niej wynikały zasady wiary, moralność, polityka. Nauka o predestynacji – Bóg z góry przeznaczył danego człowieka do zbawienia, a innego skazał na potępienie, niezależnie od jego postępowania w życiu doczesnym. Nakazywał surowy tryb życia, wymagała wstrzemięźliwości, sprawiedliwości i pobożności. Uznawał pracowitość, ponieważ daje zarobek, a gromadzenie bogactw jest formą chwalenia Stwórcy.

Wojna siedmioletnia.

Wojna siedmioletnia – wojna pomiędzy Wielką Brytanią, Prusami i Hanowerem, a Francją, Austrią, Rosją, Szwecją i Saksonią. Mimo że wojnę prowadziły państwa europejskie, to wymiar tej wojny był zdecydowanie światowy. Walki toczyły się nie tylko w Europie, ale także na terenach Ameryki Północnej, Indiach i wyspach kanaryjskich.

Przyczynami tej wojny były: konflikt między Wielką Brytanią a Francją o kolonie w Ameryce Północnej, wystąpienie zjawiska „odwrócenia przymierzy”: sojusz między Francją i Austrią oraz Wielkiej Brytanii z Prusami, dążenie Wielkiej Brytanii do osiągnięcia hegemonii w świecie i wyeliminowanie Francji jako głównego konkurenta. Bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny było zajęcie Saksonii przez Fryderyka II.

Rozpoczęła się 29 sierpnia 1756 wtargnięciem wojsk pruskich, pod wodzą Fryderyka II Wielkiego, do Saksonii. Przeciwko Prusom wystąpiła Austria, chcąc odzyskać Śląsk (tzw. III wojna śląska). W 1757 Rosja przystąpiła do wojny – po stronie Austrii i Francji przeciwko Prusom. W sierpniu 1759 w bitwie pod Kunowicami oddziały pruskie zostały pokonane przez koalicję rosyjsko-austriacką. W październiku 1760 przez Austriaków i Rosjan był przez kilka dni okupowany Berlin.

W trakcie wojny siedmioletniej Polska, choć była w unii personalnej z Saksonią, zachowała neutralność. Mimo to stała się terenem przemarszu wojsk uczestników konfliktu – głównie rosyjskich, które operując z terytorium Rzeczypospolitej, zajęły tereny od Królewca po Berlin, zagrażając egzystencji królestwa pruskiego w 1762. Lecz wtedy właśnie zmarła caryca Elżbieta Piotrowna – śmiertelny wróg króla pruskiego, a jej następca Piotr III, który uwielbiał Fryderyka II, nakazał natychmiastowy odwrót armii rosyjskiej, a nawet przekazał część swojej armii Fryderykowi (tzw. cud domu brandenburskiego). Piotr III został zamordowany po paru miesiącach panowania, a jego miejsce zajęła Katarzyna II (1762-1796). Wkrótce uznała, że ani upadek, ani też zwycięstwo Prus nie leży w interesie Rosji i postanowiła wycofać się z wojny. Wojnę zakończyło podpisanie 15 lutego 1763 pokoju w Hubertusburgu (Saksonia), przyznającego Śląsk oraz ziemię kłodzką Prusom.

W koloniach wojna była rezultatem rywalizacji brytyjsko-francuskiej. Walki między siłami tych krajów rozpoczęły się w okolicach rzeki Ohio w Ameryce Północnej w 1754. Wielka Brytania wypowiedziała wojnę Francji 15 maja 1756. W trakcie działań wojennych Wielka Brytania odniosła w 1759 dwa wielkie zwycięstwa nad Francją: pod Quebekiem (13 września) i w zatoce Quiberon (20 listopada).

Wojnę w koloniach zakończył pokój paryski (10 lutego 1763), który był złożoną umową określającą prawa do poszczególnych terytoriów. Przypieczętował on klęskę Francji, która utraciła na rzecz Wielkiej Brytanii część posiadłości zamorskich: m.in. Kanadę i niektóre inne kolonie w Ameryce i Indiach. Francja przestała być liczącym się mocarstwem kolonialnym, zaś dominację na morzach i w koloniach uzyskała Wielka Brytania.

Zwycięstwo w wojnie siedmioletniej miało głębokie konsekwencje w systemie międzynarodowym, gdyż położyło fundament pod opartą na dominacji na morzach i oceanach imperialną hegemonię Wielkiej Brytanii jako ogólnoświatowego imperium na następne 150 lat - Wielka Brytania stała się pierwszą w świecie potęgą kolonialną i handlową - a także pod dominującą pozycję anglosfery w ciągu następnych 250 lat