• Edukacja zdrowotna Wykład

Edukacja zdrowotna dotyczy całego życia człowieka wobec zmieniających się warunków i potrzeb w różnych okresach.

Według T. Williamsa edukacja zdrowotna to proces, w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i społeczności, w której żyją.

Proces edukacji zdrowotnej obejmuje:
- nabywanie (lub korektę) wiedzy o zdrowiu,
- ukształtowanie postaw wobec zdrowia ułatwiających dokonywanie właściwych wyborów, zmianę zachowań itd.,
- nabywanie umiejętności niezbędnych dla stylu życia sprzyjającego zdrowiu,
- ukształtowanie poczucia odpowiedzialności za zdrowie własne i innych .

Pod pojęciem edukacja zdrowotna należy także rozumieć całokształt działań

zmierzających do kształtowania zachowań zdrowotnych ludzi, by mogli prowadzić zdrowy styl życia i przyczyniać się do umacniania zdrowia oraz rozwijać kompetencje skutecznego wpływania na zdrowie własne i społeczności, w której żyje.

Wychowanie zdrowotne:

Jest integralną częścią kształtowania pełnej osobowości i polega na:

• wytwarzaniu nawyków bezpośrednio lub pośrednio wpływających na zdrowie

• wyrobieniu odpowiednich sprawności

• nastawieniu woli i kształtowaniu postaw służących zdrowiu

• pobudzanie pozytywnego zainteresowania sprawami zdrowia (M. Demel)

Zadania dla nowoczesnej edukacji zdrowotnej

• Wspomaganie tworzenia warunków do zmiany, tj. podejmowanie wysiłków na rzecz wzrostu kompetencji jednostek i grup w sferze samodzielnego działania na rzecz zdrowia, na różnych poziomach organizacji życia społecznego

Cechy edukacji zdrowotnej

• aktywność i zaangażowanie się osób uczestniczących w edukacji zdrowotnej

• proces całożyciowy, systematyczność oddziaływań

• oddziaływanie na jednostki i grupy, osoby zdrowe i chore, w celu zwiększenia ich kompetencji

• dobrowolność ich udziału

• interdyscyplinarność edukacji zdrowotnej

Istotą edukacji zdrowotnej jest proces uczenia się- nauczania o zdrowiu i chorobach

Jego skuteczność zależy od wielu czynników w tym szczególnie od:

• Umiejętności komunikowania

• Kompetencji prowadzącego zajęcia

• Warunków i klimatu w jakich odbywa się uczenie (Woynarowska, 2007)

Cechą współczesnej edukacji zdrowotnej jest dominacja metod aktywizujących

• Metody aktywizujące: stopień zapamiętywania jest największy, uczący wykorzystuje wiedzę i umiejętności w sytuacjach rzeczywistych lub zbliżonych z jakimi spotka się w życiu

• -przeniesienie akcentu z procesu nauczania na uczenie się

• -uwzględnienie emocjonalnego aspektu tego procesu

• stworzenie warunków uczącym do samodzielnego myślenia i działania

Ze względu na cel wyróżniamy dwa typy komunikacji:

I. Komunikowanie informacyjne: definiowanie pojęć, wyjaśnianie, opis, demonstracja itd.

Efektywność zależy od:

• - jakości i sposobu prezentacji informacji

• - wiarygodności nadawcy i zaufania do niego odbiorców

• - nowości informacji

• - ważności informacji dla odbiorcy

• - wykorzystania pomocy wizualnych dla wzmocnienia przekazu i uczynienia go bardziej przejrzystym

II Komunikowanie perswazyjne:

Powszechnie używane w edukacji zdrowotnej, towarzyszy mu nakłanianie, wywieranie nacisku na ludzi, aby dokonali zmian w swoich zachowaniach.

Skuteczność zależy od:

• stosowania logicznej i racjonalnej argumentacji- wyszukiwanie dowodów

• dokonywania diagnozy postaw i zachowań odbiorców

• określenia emocji, na które chce się oddziaływać

• prezentacji komunikatu w przekonujący i atrakcyjny sposób

• umiejętność obalania przeciwstawnych argumentów

Rodzaje komunikatów:

• Wykorzystujące fakty- np. dane statystyczne

• Oddziałujące na emocje, wyobrażenia z podkreśleniem pozytywnych efektów działań

• Nastawione na wzbudzenie strachu w celu kształtowania pozytywnych zachowań

• Humorystyczne – zwiększa zainteresowanie i atrakcyjność przekazu

• Ukazywanie korzyści i strat wynikających z podejmowanych działań

• Pozytywne zalecenia - co należy robić dla swojego zdrowia

• Negatywne zalecenia – czego nie należy robić aby zachować zdrowie (Hubley, 2004).

Zastosowanie „techniki straszenia” w edukacji zdrowotnej gdy:

• Ludzie są zagrożeni poważnymi chorobami

• Uczący się mają wysokie poczucie własnej wartości oraz wewnętrzną lokalizację kontroli tzn. uważają, że „panują nad sytuacją” i od nich wiele zależy

• Działania, których oczekuje się od ludzi są skuteczne

• Działania są najprostsze i niezbędne aby reakcja ludzi była natychmiastowa

• Dostępne są konkretne możliwości dokonania zmiany

Bariery w komunikowaniu:

• Dystans kulturowy i społeczny między prowadzącym zajęcia a uczącymi się

• Ograniczenia w odbiorze informacji np. niepełnosprawność umysłowa, stan emocjonalny, zaabsorbowanie innymi czynnościami, niepostrzeganie zdrowia jako wartości

• Negatywny stosunek do prowadzących zajęcia

• Trudności w zrozumieniu i zapamiętaniu informacji np. niski poziom wykształcenia, używanie terminologii medycznej

• Niedocenianie przez prowadzących edukację znaczenia komunikowania

• Sprzeczność informacji np. opinie różnych specjalistów są odmienne

Modele edukacji zdrowotnej według Tannahill'a

• Model zorientowany na chorobę: cel- zapobieganie określonym chorobom

• Model zorientowany na czynniki ryzyka- cel eliminowanie tych czynników np. palenie papierosów

• Model zorientowany na zdrowie: cel- wzmocnienie potencjału zdrowia

Współczesny model edukacji zdrowotnej jest ukierunkowany na upodmiotowienie

• oznacza, że ludzie uzyskują możliwości własnego działania oraz zdolność i moc do kontrolowania własnego zdrowia i środowiska.

Upodmiotowienie:

• -psychologiczne : subiektywne poczucie kontroli nad własnym życiem i zdrowiem, doświadczane przez człowieka w danym środowisku

• -społeczne: proces działań społecznych z uczestnictwem ludzi, organizacji i wspólnot w celu zwiększenia kontroli nad warunkami i jakością życia w tym działania na rzecz zdrowia

Cechy edukacji zdrowotnej ukierunkowanej na upodmiotowienie ludzi:

1. Dobrowolność (woluntaryzm) udziału w uczeniu się i dokonywaniu wyborów dla zdrowia. Eliminowanie nacisku i pełne zrozumienie oraz akceptacja tych działań przez edukowanych.

2. Afektywne uczenie się tj. oddziaływanie na emocje, wartości i postawy ludzi

3. Kształtowanie umiejętności życiowych ludzi w tym zwłaszcza rozwiązywania problemów, podejmowania decyzji itd.

4. Kształtowanie kompetencji do działania: z ucznia mistrz własnego życia, pod wpływem edukacji człowiek:

- decyduje się dokonać zmian, które będą służyć zdrowiu ( zachowań lub warunków życia)

- działania ukierunkowuje na rozwiązywanie problemu

- podejmuje działania z udziałem innych osób.

5. Stosowanie metod aktywizujących i interaktywnych

6. Uznanie, że podstawą skuteczności jest proces komunikowania się

7. Oddziaływanie na decydentów, co sprzyja wprowadzaniu zmian społecznych.

Edukacja zdrowotna ukierunkowana na odczytywanie zdrowia (alfabetyzację zdrowotną)

• Alfabetyzacja zdrowotna oznacza umiejętności poznawcze i społeczne, które determinują motywację i zdolności jednostek do zdobywania informacji zrozumienia jej i wykorzystania w sposób, który sprzyja doskonaleniu i utrzymaniu dobrego zdrowia.

Zatem:

• będą one zmieniać swój styl życia i umiejętnie korzystać ze świadczeń służby zdrowia (dzięki wiedzy i zdolności do działania)

• zwiększą świadomość społecznych, ekonomicznych i środowiskowych uwarunkowań zdrowia

• będą podejmować indywidualne lub zespołowe wysiłki w celu modyfikacji tych uwarunkowań w kierunku korzystnym dla zdrowia

Edukacja zdrowotna ukierunkowana na rozwijanie umiejętności życiowych

Umiejętności życiowe według WHO to umiejętności (zdolności), umożliwiające człowiekowi pozytywne zachowania przystosowawcze, dzięki którym może radzić sobie z zadaniami, wymaganiami i wyzwaniami codziennego życia.

Podejście ukierunkowane na rozwijanie umiejętności życiowych definiuje się jako proces nauczania i uczenia się, polegający na uzyskaniu wiedzy, kształtowaniu postaw i umiejętności, dzięki którym człowiek bierze większą odpowiedzialność za swoje życie przez dokonywanie zdrowych wyborów życiowych, większą odporność na negatywne wpływy i presje ze strony innych oraz unikanie zachowań ryzykownych dla zdrowia.

Umiejętności życiowe- klasyfikacja opracowana przez UNICEF

• 1.Interpersonalne: empatia, aktywne słuchanie, odmawianie, praca w zespole itd.

• 2.Budowanie samoświadomości: samoocena, identyfikacja swoich mocnych i słabych stron, budowanie pozytywnego obrazu własnej osoby itd.

• 3.Budowanie własnego systemu wartości

• 4.Podejmowanie decyzji: identyfikacja ryzyka dla siebie i innych, poszukiwanie alternatyw.

• 5.Radzenie sobie i kierowanie stresem to umiejętność rozpoznawania źródeł stresu w naszym życiu, sposobu w jaki reagujemy na stres oraz działań, dzięki którym możemy kontrolować jego poziom.

Skuteczność edukacji zdrowotnej. W ocenie realizacji edukacji zdrowotnej należy koncentrować się na tym aby były ona skuteczna. Rzeczywiste efekty edukacji zdrowotnej są odroczone w czasie a sprawdzić je można w codziennych sytuacjach życiowych. Miarą skuteczności edukacji zdrowotnej jak twierdzi Sokołowska (2005) jest transfer rozumiany jako stosowanie przez osoby nabytej wiedzy, umiejętności i zdolności w nowych sytuacjach, teraz i w przyszłości.

Osoba prowadząca edukację zdrowotną powinna mieć poczucie kompetencji do podjęcia danego tematu tzn.

• Posiadać wiedzę

• Znajomość metod aktywizujących w uczeniu

• „Swobodę psychologiczną”- brak trudności, skrępowania w mówieniu na dany temat np. drażliwy