NAZWY ZWIĄZKÓW ORGANICZNYCH

NAZWY ZWIĄZKÓW ORGANICZNYCH

PIERWIASTKI

1.Wszystkie izotopy pierwiastka z wyjątkiem izotopów wodoru, powinny nosić takie same nazwy jak pierwiastek.

Si (14,30) Si (14,28) Si(14,29)

W przypadku wodoru stosuje się następujące nazwy:

H (1,1) Prot

H (1,2) Deuter

H (1,3) Tryt

2. Grupy pierwiastków w układzie okresowym – oznacza się numerami od 1 do 18.

UWAGA!

Grupy pierwiastków w układzie okresowym oznacza się także od I do VIII z podziałem na grupy główne i grupy poboczne.

3. Należy stosować nazwy poszczególnych grup (rodzin) pierwiastków w układzie okresowym wyprowadzone od nazwy rozpoczynającej grupę pierwiastka.

4. Można stosować nazwy grupowe pierwiastków:

-halogeny (F,Cl,Br,I,At)

-chalkogeny (O,S,Se,Te,Po)

oraz halogenki i chalkogenki dla ich związków

-gazy szlachetne dla helowców

5. Pierwiastki klasyfikować jako metale, półmetale, niemetale.

6. Liczba atomowa,

Liczba masowa,

Liczba atomów w jonie

Ładunek jonu pierwiastka

Przykład 16, 32 S2 2+

Podwójnie zjonizowana cząsteczka zawierająca dwa atomy siarki, z których każdy ma liczbę atomową 16, a liczbę masową 32

Ładunek jonu należy oznaczać, stosując zapis An+, zamiast A+n

CO3 (2-), MnO4 (-), PO4 (3-)

7. Pierwiastek przejściowy – taki pierwiastek, którego atom może angażować elektrony walencyjne „d”.

22Ti : K2L8M10N2 (18Ar)3d24s2

24Cr: K2L8M13N1 (18Ar)3d54s1

8. Nazwy odmian alotropowych pierwiastków należy stosować z odpowiednimi przedrostkami pisanymi kursywą:

H monowodór wodór atomowy

O3 tritlen, trójtlen ozon

P4 tetraedro- cztery atomy związane w tetraedr biały fosfor

S8 cyklo – struktura pierścieniowa λ-siarka

Sn katena – struktura łańcuchowa µ-siarka

ZWIĄZKI CHEMICZNE

W większości związków nieorganicznych wyróżnia się dwa składniki: elektrododatni i elektroujemny.

We wzorach – na pierwszym miejscu należy zawsze umieszczać składnik bardziej elektrododatni (kation lub anion)

ZWIĄZKI METALU Z NIEMETALEM

-składnik elektrododatni, np.

KI

ZnSe

CoS

Część elektroujemna, część elektrododatnia

ZWIĄZKI NIEMETALU Z NIEMIETALEM

-składnik elektroujemny – pierwiastek o wyższej elektroujemności

-wzrasta w szeregu

-decyduje o nazwie związku

Np. BrCl2 – chlorek bromu

OF2 – fluorek tlenu

Jeżeli związek zawiera więcej niż jeden składnik elektrododatni lub więcej niż jeden składnik elektroujemny, kolejność w każdym przypadku należy tworzyć wg kolejności alfabetycznej.

Nazwa związku

-składa się najczęściej z dwóch wyrazów

liczby atomów lub grup składających

składnik elektrododatni i składnik elektroujemny

-nazwę związku można utworzyć, stosując

1) system oznaczeń liczbowych

2) system przedrostków

3) system oznaczeń liczbowych

Nazwę składnika elektroujemnego podaje się w mianowniku formy rzeczownikowej (chlorek, azotan), a składnika elektrododatniego w dopełniaczu formy rzeczownikowej (sodu, miedzi), umieszczając za nazwą składnika elektrododatniego cyfrę rzymską określającą wartościowość formalną.

Cyfrę rzymską opuszcza się, jeżeli pierwiastek ma tylko jedną wartościowość (jak litowce, berylowce).

Przykłady:

SnCl2 – chlorek cyny (II)

SnCl4 – chlorek cyny (IV)

MnO2 – tlenek manganu (IV)

Fe3O4 – tlenek diżelaza (III) żelaza (II)

Cu(NO3)2 – azotan (V) miedzi (II)

BaSO4 – siarczan (VI) baru

1. System przedrostków

Do obu wyrazów nazwy związków dodaje się przedrostki liczebnikowe np. di, tri, tetra, penta itd. Zgodnie z liczbą atomów lub grup we wzorze chemicznym. Przedrostek mono się opuszcza.

PbO2 – ditlenek ołowiu

P2S5 – pentasiarczek difosforu

Fe3O4 – tetratlenek triżelaza

MgO – tlenek magnezu

Zalecenia ogólne

Należy stosować greckie i łacińskie afiksy zwielokrotniające mono, di, tri

Nazwa systematyczna Nazwa dopuszczalna

NaCl chlorek sodu -

N2O tlenek diazotu tlenek dwuazotu

N2O4 tetratlenek diazotu czterotlenek dwuazotu

N2S5 pentasiarczek diazotu pięciosiarczek dwuazotu

Fe3O4 tetratlenek triżelaza czterotlenek trójżelaza

Przedrostki liczebnikowe w nazwach związków chemicznych

Krotność Przedrostek grecki Przedrostek łaciński

½ hemi semi

1 mono

1 ½

2 di

3 tri

4 tetra

5 penta

6 heksa

7 hepta

8 okta

Uwaga!

1) Jeżeli w nazwie składnika występuje przedrostek liczebnikowy (np. diwodorofosforan w przypadku grupy H2PO4 (-)) lub użycie przedrostków di, tri, tetra dawałoby mylną informację o składniku należy używać przedrostków bis, tris, tetrakis, pentakis, heksakis, a odpowiednie wyrazy podawać w nawiasach.

Mg(H2PO4)2 bis(diwodorofosforan (V) magnezu)

Al6(P4O13)3 tris(metatetrafosforan (V) glinu)

Stechiometria wzorów :

Proporcje składników można określać również wg:

-systemu Stocksa (wartościowość oznaczana cyfrą rzymską)

-systemu Ewensa-Bassetta (stopień utlenienia oznaczany cyfrą arabską)

System Stocksa

Stopień utlenienia pierwiastka wskazuje się cyfrą rzymską, umieszczoną w nawiasie, tuż za nazwą pierwiastka

FeCl2 – chlorek żelaza (II)

FeCl3 – chlorek żelaza (III)

MnO2 – tlenek manganu (IV)

P2O5 – tlenek fosforu (V)

As2O5 – tlenek arsenu (V)

System Ewensa-Bassettta

Ładunek jonu oznacza się za pomocą cyfry arabskiej i znaku ładunku, umieszczając w nawiasie za nazwą jonu dodatniego.

CuCl2 – chlorek miedzi (2+)

FeCl3 – chlorek żelaza (3+)

MnO2 – tlenek manganu (4+)

2. Nie należy stosować nomenklatury funkcyjnej

Bezwodnik azotowy dla N2O5

Bezwodnik siarkowy dla SO3

3. W związkach łańcuchowych, które zawierają trzy lub więcej pierwiastków, kolejność elementów składowych nazwy powinna być zgodna z porządkiem w jakim są one powiązane w cząsteczce lub jonie np.

H-SCN tiocyjanowodór

NCS (-SCN) tiocyjanian

CNS (-NCS) izotiocyjanian

NAZEWNICTWO SZCZEGÓŁOWE

1.Wodorki

-Wodorki litowców, berylowców, skandowców – nazwy tworzone systemem przyrostków

NaH – wodorek sodu

MgH2 – wodorek magnezu

ScH3 – wodorek skandu

Wodorki pierwiastków grup głównych (13-17)

Nazwy jednowyrazowe utworzone przez połączenie nazwy pierwiastka z wyrazem wodór za pomoca litery „o”.

SiH4 – krzemowodór

HBr – bromowodór

NH3 – azotowodór (zwyczajowo amoniak)

- w razie potrzeby w nazwach wodorków wprowadza się przedrostki liczebnikowe

PH3 – fosforowodór

P2H6 – difosforoheksawodór

-wodorki pierwiastków grup przejściowych są na ogół związkami niestechiometrycznymi

Wodorki kompleksowe

Nazwy tworzone wg zasad słownictwa związków kompleksowych

LiAlH4 – tetrahydroglinian litu (zwyczajowo wodorek litowo-glinowy)

Zalecenia

Nazwy wodorków lotnych z wyjątkiem wodorków grupy 17 (fluorowce), tlenu i azotu, dla których pozostają nazwy tradycyjne, można tworzyć od rdzenia pierwiastka, dodając końcówkę – an.

H2S – siarkowodór (sulfon)

H2S5 – pentasulfan

PH3 – fosforowodór (fosfan)

NH3 – amoniak (azan)

N4H4 – diazan (hydrazyna)

Nazwa tradycyjna (grupa 17, tlen, azot)

HF – fluorowodór

HCl – chlorowodór

HBr – bromowodór

HI – jodowodór

H2O – woda

TLENKI

Nazwy tlenków można tworzyć:

a)systemem oznaczeń liczbowych

np. Ti2O3 – tlenek tytanu (III)

TiO2 – tlenek tytanu (IV)

N2O – tlenek azotu (I)

N2O3 – tlenek azotu (III)

b)systemem przedrostków

np. K2O – tlenek potasu

PbO2 – ditlenek ołowiu

As2O5 – pentatlenek diarsenu

N2O3 – tritlenek diazotu

Uwaga!

-Związki fluoru z tlenem nie są tlenkami, lecz fluorkami

-Nazwa podtlenek ma charakter zwyczajowy(np. N2O – podtlenek azotu) i dotyczy tlenku na najniższym stopniu utlenienia, gdy pierwiastek tworzy kilka tlenków na różnych stopniach utlenienia

KWASY

a) W kwasach składnikiem elektrododatnim jest wodór, składnikiem elektroujemnym – reszta kwasowa

b) Nazwa kwasu składa się z dwóch wyrazów

Pierwszym wyrazem jest zawsze wyraz „kwas”

Drugi wyraz – określa nazwę lub rdzeń nazwy pierwiastka będącego atomem centralnym w reszcie kwasowej

H2SO4 – kwas siarkowy (VI)

HClO – kwas chlorowy (I)

H3AsO4 – kwas arsenowy

a) Różne kwasy (reszty kwasowe) tego samego pierwiastka, w których wykazuje on identyczną wartościowość rozróżnia się za pomocą przedrostków (charakter umowny)

orto-, meta-, para-, piro , mezo-

W nazwach zwyczajowych opuszcza się niekiedy przedrostki

H3PO4 – kwas ortofosforowy (V)

H4P2O7 kwas difosforowy (V)

Kwas pirofosforowy (V)

H2SiO3 kwas metakrzemowy (IV)

kwas krzemowy

H4SiO4 kwas ortokrzemowy (IV)

a) Liczbę centralnych atomów w reszcie kwasowej określają przedrostki liczebnikowe

di( lub zwyczajowo piro), tri-, tetra-

H3PO4 (3-) ortofsoforan (V)

P2O7 (4-) difosforan (V)

P3O10 (5-) trifosforan (V)

P4O16 (6-) tetrafosforan

a) Nazwy kwasów można także tworzyć wg słownictwa związków kompleksowych

HAuCl4 – kwas tetrachlorozłotowy (III)

H3AlF6 – kwas heksafluoroglinowy

H2SO4 – kwas tetraoksosiarkowy (VI)

(O2)- Okso

H2SO3 – kwas trioksosiarkowy (IV)

HNO2 – kwas dioksoazotowy (III)

H2MnO4 – kwas tetraoksomanganowy (VI)

Zalecenia

-We wszystkich wzorach kwasów wodór umieszcza się na pierwszym miejscu

-IUPAC zaleca, by kation wodorowy (H+) był traktowany jak inne kationy, a związki nazywane tradycyjnie kwasami nazywać solami wodoru

HCl – chlorek wodoru

HNO3 – azotan (V) wodoru

H2SO4 – siarczan (VI) diwodoru

-Nazwy kwasów beztlenowych pozostają bez zmian

HCl – kwas chlorowodorowy

H2S – kwas siarkowodorowy

-Nazwy kwasów tlenowych tworzyć wg wcześniej podanych zasad, unikając:

-stosowania w nazwach kwasów przedrostków pod- i nad- (np.HClO4 – kwas nadchlorowy)

-stosowania tradycyjnych nazw kwasów z końcówką –owy

Zaakceptowane nazwy kwasów tlenowych

H3BO3 – kwas ortoborowy lub borowy

(HBO2)n – kwas metaborowy

H2CO3 – kwas węglowy

H4SiO4 – kwas ortokrzemowy

(H2SiO3)n – kwas metakrzemowy

HNO3 – kwas azotowy (V)

HNO2 – kwas azotowy (III)

HNO4 – kwas nadtlenoazotowy (V) lub peroksoazotowy (V)

H3PO4 – kwas ortofosforowy (V) lub fosforowy (V)

H4P2O7 – kwas difosforowy (V) lub pirofosforowy (V)

(HPO3)n – kwas meta fosforowy (V)

H2PHO3 – kwas fosfonowy

H3AsO4 – kwas arsenowy (V)

H2SO4 – kwas siarkowy (VI)

H2S2O7 – kwas disiarkowy (VI)

H2SO3 – kwas siarkowy (IV)

H2S2O3 – kwas tiosiarkowy lub tio (II) siarkowy (VI)

H2CrO4 – kwas chromowy (VI)

H2Cr2O7 – kwas dichromowy (VI)

HMnO4 – kwas manganowy (VII)

H2MnO4 – kwas manganowy (VI)

HClO – kwas chlorowy (I)

HClO2 – kwas chlorowy (III)

HClO3 – kwas chlorowy (V)

HClO4 – kwas chlorowy (VII)

WODOROTLENKI

a) Nazwy wodorotlenków tworzy się systemem oznaczeń liczbowych

b)Jeżeli istnieje tylko jeden wodorotlenek danego pierwiastka, to pomija się oznaczenie cyfrowe

NaOH – wodorotlenek sodu

Mg(OH)2 – wodorotlenek magnezu

Cr(OH)3 – wodorotlenek chromu (III)

Cr(OH)2 – wodorotlenek chromu (II)

SOLE

a)Nazwy soli należy tworzyć z uwzględnieniem zaleconych nazw kwasów i jonów oraz systemu oznaczeń liczbowych

b)Nazwa soli składa się z dwóch wyrazów:

-pierwszy określa resztę kwasową

-drugi metal lub grupę stanowiącą kation

FeSO4 – siarczan (VI) żelaza (II)

Fe2(SO4)3 – siarczan (VI) żelaza (III)

SrSO3 – siarczan (IV) strontu

Cu(NO2)2 – azotan (III) miedzi (II)

K2MnO4 – manganian (VI) potasu

KMnO4 – manganian (VII) potasu

KClO2 – chloran (III) potasu

VOCl – chlorek tlenek wanadu (III)

Chlorek wanadylu

Sole kwasów beztlenowych mają końcówkę –ek.

CaCl2 – chlorek wapnia

KCN – cyjanek potasu

Na2S – siarczek sodu

HgBr2 – bromek rtęci (II)

WODOROSOLE

-zwane potocznie „solami kwaśnymi”

-mają nazwy analogicznych soli prostych – z dodatkiem pierwszego wyrazu przedrostka wodoro- wraz z odpowiednim przedrostkiem liczebnikowym

-przedrostek mono- opuszcza się

NaHCO3 – wodorowęglan sodu

Na2HPO4 – wodorofosforan (V) sodu

KHSO3 – wodorosiarczan (IV) potasu

CaHPO4 – wodorofosforan (V) wapnia

NaHPHO3 – wodorofosfonian (III) sodu

BaH6As4O14- heksawodorotetradekaoksotetraarsenian (V) baru

RBHS – wodorosiarczek rubidu

HYDROKSOSOLE

-zwane potocznie „solami zasadowymi”

-mają nazwy analogicznych soli prostych z dodatkiem do pierwszego wyrazy przedrostka hydrokso- z odpowiednim przedrostkiem liczebnikowym, np.

Al(OH)Cl2 – hydroksochlorek glinu

Al(OH)2Cl – dihydroksochlorek glinu

Zalecenia

-Nazwy hydroksosoli należy tworzyć z uwzględnieniem zaleconych nazw kwasów i jonów oraz systemu oznaczeń liczbowych

Mg(OH)Cl – chlorek wodorotlenek magnezu

Al(OH)2Cl – chlorek diwodorotlenek glinu

Al(OH)Cl2 – dichlorek wodorotlenek glinu

Cu2(OH)3Cl – chlorek triwodorotlenek miedzi (II)

Cu2(OH)2SO4 – siarczan (VI) di wodorotlenek miedzi (II)

Zn(OH)Cl – chlorek wodorotlenek cynku

Co(OH)NO3 – azotan (V) wodorotlenek kobaltu (II)

Uwaga!

1)Aniony występujące we wzorach hydroksosoli należy zapisywać w porządku alfabetycznym ich symboli chemicznych

2)W nazwach hydroksosoli aniony należy wymieniać w porządku alfabetycznym ich nazw, który może być inny niż we wzorach chemicznych

SOLE PODWÓJNE I HYDRATY

Nazwy wieloczłonowe

KMgF3 – fluorek magnezu i potasu

KNaCO3 – węglan (IV) potasu i sodu

MgNH4AsO4 – arsenian (V) amonu i magnezu

AlK(SO4)2 – siarczan (VI) glinu i potasu

FeNH4(SO4)2 – siarczan (VI) amonu i żelaza

Hydraty -> sole uwodnione

MgNH4PO4*6H2O heksahydrat fosforanu (V) amonu i magnezu

AlK(SO4)2*12H2O dodekahydrat siarczan (VI) glinu i potasu lub 12 hydrat siarczanu (VI) glinu i potasu

Uwaga!

-Nazwy kationów należy cytować w porządku alfabetycznym, który może być inny niż we wzorach chemicznych

-we wzorach hydratów liczebnik może(ale nie musi) być zastąpiony zapisem cyfrowym tylko wtedy, gdy jest większy lub równy 10

NAZWY JONÓW

Kationy

-nazwy kationów monoatomowych podaje się w drugim przypadku liczby pojedynczej odpowiadającej im nazwy pierwiastka

Cu+ kation miedzi (I)

Cu2+ kation miedzi (II)

I+ kation jodu (I) lub jon jodu (I)

NO+ kation nitrozylu

NO2+ kation nitroilu

H3O+ kation oksoniowy

NH4+ amon (kation amonowy, azoniowy)

Aniony homoatomowe

-nazwy powinny składać się z nazwy (czasem skróconej) pierwiastka z końcówką –ek lub –ik

H- wodorek

D- deuterek

F- fluorek

Cl- chlorek

O(2-) tlenek (2-) w związkach kompleksowych Okso-

(O2)(2-) ditlenek (2-) nadtlenek, perookso-

(O2)- ditlenek (1-) ponadtlenek, hiperokso-

S(2-) siarczek (2-)

N(3-) azotek (3-)

C(4-) węglik (4-)

(C2)(2-) diwęglik (2-), acetylenek

(I)- jodek (1-)

(I3)- trijodek (1-)

Uwaga!

Ładunek jonu w nawiasie można pominąć.

a)aniony heteroatomowe

OH- wodorotlenek, jon wodorotlenkowy, w związkach kompleksowych hydrokso – (nazwa jon hydroksylowy zarezerwowana jest dla grupy OH elektrycznie obojętnej lub o ładunku dodatnim)

(HF2)- wodorofluorek

(CN)- cyjanek

(HS)- wodorosiarczek

(ClO3)- chloran (V)

ZWIĄZKI ADDYCYJNE

Wzory związków zapisuje się, uwzględniając:

a)rosnącą zawartość molową składnika wyrażoną za pomocą liczby przed wzorem sumarycznym

b)alfabetyczne ułożenie wyrazów (o ile reguła „a” nie wystarcza)

c)poszczególne składniki oddziela się od siebie kropką umieszczoną w połowie wysokości wiersza

Nazwy składników związku addycyjnego powinny być:

a) wymienione w kolejności występowania ich wzorów chemicznych

b) oddzielone od siebie myślnikiem (kreską najdłuższą)

c)stosunki stechiometryczne

-wyrażone za pomocą liczb podanych na końcu nazwy związku

-wymienionych kolejno w nawiasie

-oddzielonych znakiem /

MgCl2*6NH3 chlorek magnezu-amonu (1/6)

C2H5Cl*NH3*Ni(CN)2 chloroetan – amoniak – cyjanek niklu (II) (1/1/1)


Wyszukiwarka