NAZWY ZWIĄZKÓW ORGANICZNYCH
PIERWIASTKI
1.Wszystkie izotopy pierwiastka z wyjątkiem izotopów wodoru, powinny nosić takie same nazwy jak pierwiastek.
Si (14,30) Si (14,28) Si(14,29)
W przypadku wodoru stosuje się następujące nazwy:
H (1,1) Prot
H (1,2) Deuter
H (1,3) Tryt
2. Grupy pierwiastków w układzie okresowym – oznacza się numerami od 1 do 18.
UWAGA!
Grupy pierwiastków w układzie okresowym oznacza się także od I do VIII z podziałem na grupy główne i grupy poboczne.
3. Należy stosować nazwy poszczególnych grup (rodzin) pierwiastków w układzie okresowym wyprowadzone od nazwy rozpoczynającej grupę pierwiastka.
4. Można stosować nazwy grupowe pierwiastków:
-halogeny (F,Cl,Br,I,At)
-chalkogeny (O,S,Se,Te,Po)
oraz halogenki i chalkogenki dla ich związków
-gazy szlachetne dla helowców
5. Pierwiastki klasyfikować jako metale, półmetale, niemetale.
6. Liczba atomowa,
Liczba masowa,
Liczba atomów w jonie
Ładunek jonu pierwiastka
Przykład 16, 32 S2 2+
Podwójnie zjonizowana cząsteczka zawierająca dwa atomy siarki, z których każdy ma liczbę atomową 16, a liczbę masową 32
Ładunek jonu należy oznaczać, stosując zapis An+, zamiast A+n
CO3 (2-), MnO4 (-), PO4 (3-)
7. Pierwiastek przejściowy – taki pierwiastek, którego atom może angażować elektrony walencyjne „d”.
22Ti : K2L8M10N2 (18Ar)3d24s2
24Cr: K2L8M13N1 (18Ar)3d54s1
8. Nazwy odmian alotropowych pierwiastków należy stosować z odpowiednimi przedrostkami pisanymi kursywą:
H monowodór wodór atomowy
O3 tritlen, trójtlen ozon
P4 tetraedro- cztery atomy związane w tetraedr biały fosfor
S8 cyklo – struktura pierścieniowa λ-siarka
Sn katena – struktura łańcuchowa µ-siarka
ZWIĄZKI CHEMICZNE
W większości związków nieorganicznych wyróżnia się dwa składniki: elektrododatni i elektroujemny.
We wzorach – na pierwszym miejscu należy zawsze umieszczać składnik bardziej elektrododatni (kation lub anion)
ZWIĄZKI METALU Z NIEMETALEM
-składnik elektrododatni, np.
KI
ZnSe
CoS
Część elektroujemna, część elektrododatnia
ZWIĄZKI NIEMETALU Z NIEMIETALEM
-składnik elektroujemny – pierwiastek o wyższej elektroujemności
-wzrasta w szeregu
-decyduje o nazwie związku
Np. BrCl2 – chlorek bromu
OF2 – fluorek tlenu
Jeżeli związek zawiera więcej niż jeden składnik elektrododatni lub więcej niż jeden składnik elektroujemny, kolejność w każdym przypadku należy tworzyć wg kolejności alfabetycznej.
Nazwa związku
-składa się najczęściej z dwóch wyrazów
liczby atomów lub grup składających
składnik elektrododatni i składnik elektroujemny
-nazwę związku można utworzyć, stosując
1) system oznaczeń liczbowych
2) system przedrostków
3) system oznaczeń liczbowych
Nazwę składnika elektroujemnego podaje się w mianowniku formy rzeczownikowej (chlorek, azotan), a składnika elektrododatniego w dopełniaczu formy rzeczownikowej (sodu, miedzi), umieszczając za nazwą składnika elektrododatniego cyfrę rzymską określającą wartościowość formalną.
Cyfrę rzymską opuszcza się, jeżeli pierwiastek ma tylko jedną wartościowość (jak litowce, berylowce).
Przykłady:
SnCl2 – chlorek cyny (II)
SnCl4 – chlorek cyny (IV)
MnO2 – tlenek manganu (IV)
Fe3O4 – tlenek diżelaza (III) żelaza (II)
Cu(NO3)2 – azotan (V) miedzi (II)
BaSO4 – siarczan (VI) baru
1. System przedrostków
Do obu wyrazów nazwy związków dodaje się przedrostki liczebnikowe np. di, tri, tetra, penta itd. Zgodnie z liczbą atomów lub grup we wzorze chemicznym. Przedrostek mono się opuszcza.
PbO2 – ditlenek ołowiu
P2S5 – pentasiarczek difosforu
Fe3O4 – tetratlenek triżelaza
MgO – tlenek magnezu
Zalecenia ogólne
Należy stosować greckie i łacińskie afiksy zwielokrotniające mono, di, tri
Nazwa systematyczna Nazwa dopuszczalna
NaCl chlorek sodu -
N2O tlenek diazotu tlenek dwuazotu
N2O4 tetratlenek diazotu czterotlenek dwuazotu
N2S5 pentasiarczek diazotu pięciosiarczek dwuazotu
Fe3O4 tetratlenek triżelaza czterotlenek trójżelaza
Przedrostki liczebnikowe w nazwach związków chemicznych
Krotność Przedrostek grecki Przedrostek łaciński
½ hemi semi
1 mono
1 ½
2 di
3 tri
4 tetra
5 penta
6 heksa
7 hepta
8 okta
Uwaga!
1) Jeżeli w nazwie składnika występuje przedrostek liczebnikowy (np. diwodorofosforan w przypadku grupy H2PO4 (-)) lub użycie przedrostków di, tri, tetra dawałoby mylną informację o składniku należy używać przedrostków bis, tris, tetrakis, pentakis, heksakis, a odpowiednie wyrazy podawać w nawiasach.
Mg(H2PO4)2 bis(diwodorofosforan (V) magnezu)
Al6(P4O13)3 tris(metatetrafosforan (V) glinu)
Stechiometria wzorów :
Proporcje składników można określać również wg:
-systemu Stocksa (wartościowość oznaczana cyfrą rzymską)
-systemu Ewensa-Bassetta (stopień utlenienia oznaczany cyfrą arabską)
System Stocksa
Stopień utlenienia pierwiastka wskazuje się cyfrą rzymską, umieszczoną w nawiasie, tuż za nazwą pierwiastka
FeCl2 – chlorek żelaza (II)
FeCl3 – chlorek żelaza (III)
MnO2 – tlenek manganu (IV)
P2O5 – tlenek fosforu (V)
As2O5 – tlenek arsenu (V)
System Ewensa-Bassettta
Ładunek jonu oznacza się za pomocą cyfry arabskiej i znaku ładunku, umieszczając w nawiasie za nazwą jonu dodatniego.
CuCl2 – chlorek miedzi (2+)
FeCl3 – chlorek żelaza (3+)
MnO2 – tlenek manganu (4+)
2. Nie należy stosować nomenklatury funkcyjnej
Bezwodnik azotowy dla N2O5
Bezwodnik siarkowy dla SO3
3. W związkach łańcuchowych, które zawierają trzy lub więcej pierwiastków, kolejność elementów składowych nazwy powinna być zgodna z porządkiem w jakim są one powiązane w cząsteczce lub jonie np.
H-SCN tiocyjanowodór
NCS (-SCN) tiocyjanian
CNS (-NCS) izotiocyjanian
NAZEWNICTWO SZCZEGÓŁOWE
1.Wodorki
-Wodorki litowców, berylowców, skandowców – nazwy tworzone systemem przyrostków
NaH – wodorek sodu
MgH2 – wodorek magnezu
ScH3 – wodorek skandu
Wodorki pierwiastków grup głównych (13-17)
Nazwy jednowyrazowe utworzone przez połączenie nazwy pierwiastka z wyrazem wodór za pomoca litery „o”.
SiH4 – krzemowodór
HBr – bromowodór
NH3 – azotowodór (zwyczajowo amoniak)
- w razie potrzeby w nazwach wodorków wprowadza się przedrostki liczebnikowe
PH3 – fosforowodór
P2H6 – difosforoheksawodór
-wodorki pierwiastków grup przejściowych są na ogół związkami niestechiometrycznymi
Wodorki kompleksowe
Nazwy tworzone wg zasad słownictwa związków kompleksowych
LiAlH4 – tetrahydroglinian litu (zwyczajowo wodorek litowo-glinowy)
Zalecenia
Nazwy wodorków lotnych z wyjątkiem wodorków grupy 17 (fluorowce), tlenu i azotu, dla których pozostają nazwy tradycyjne, można tworzyć od rdzenia pierwiastka, dodając końcówkę – an.
H2S – siarkowodór (sulfon)
H2S5 – pentasulfan
PH3 – fosforowodór (fosfan)
NH3 – amoniak (azan)
N4H4 – diazan (hydrazyna)
Nazwa tradycyjna (grupa 17, tlen, azot)
HF – fluorowodór
HCl – chlorowodór
HBr – bromowodór
HI – jodowodór
H2O – woda
TLENKI
Nazwy tlenków można tworzyć:
a)systemem oznaczeń liczbowych
np. Ti2O3 – tlenek tytanu (III)
TiO2 – tlenek tytanu (IV)
N2O – tlenek azotu (I)
N2O3 – tlenek azotu (III)
b)systemem przedrostków
np. K2O – tlenek potasu
PbO2 – ditlenek ołowiu
As2O5 – pentatlenek diarsenu
N2O3 – tritlenek diazotu
Uwaga!
-Związki fluoru z tlenem nie są tlenkami, lecz fluorkami
-Nazwa podtlenek ma charakter zwyczajowy(np. N2O – podtlenek azotu) i dotyczy tlenku na najniższym stopniu utlenienia, gdy pierwiastek tworzy kilka tlenków na różnych stopniach utlenienia
KWASY
a) W kwasach składnikiem elektrododatnim jest wodór, składnikiem elektroujemnym – reszta kwasowa
b) Nazwa kwasu składa się z dwóch wyrazów
Pierwszym wyrazem jest zawsze wyraz „kwas”
Drugi wyraz – określa nazwę lub rdzeń nazwy pierwiastka będącego atomem centralnym w reszcie kwasowej
H2SO4 – kwas siarkowy (VI)
HClO – kwas chlorowy (I)
H3AsO4 – kwas arsenowy
a) Różne kwasy (reszty kwasowe) tego samego pierwiastka, w których wykazuje on identyczną wartościowość rozróżnia się za pomocą przedrostków (charakter umowny)
orto-, meta-, para-, piro , mezo-
W nazwach zwyczajowych opuszcza się niekiedy przedrostki
H3PO4 – kwas ortofosforowy (V)
H4P2O7 kwas difosforowy (V)
Kwas pirofosforowy (V)
H2SiO3 kwas metakrzemowy (IV)
kwas krzemowy
H4SiO4 kwas ortokrzemowy (IV)
a) Liczbę centralnych atomów w reszcie kwasowej określają przedrostki liczebnikowe
di( lub zwyczajowo piro), tri-, tetra-
H3PO4 (3-) ortofsoforan (V)
P2O7 (4-) difosforan (V)
P3O10 (5-) trifosforan (V)
P4O16 (6-) tetrafosforan
a) Nazwy kwasów można także tworzyć wg słownictwa związków kompleksowych
HAuCl4 – kwas tetrachlorozłotowy (III)
H3AlF6 – kwas heksafluoroglinowy
H2SO4 – kwas tetraoksosiarkowy (VI)
(O2)- Okso
H2SO3 – kwas trioksosiarkowy (IV)
HNO2 – kwas dioksoazotowy (III)
H2MnO4 – kwas tetraoksomanganowy (VI)
Zalecenia
-We wszystkich wzorach kwasów wodór umieszcza się na pierwszym miejscu
-IUPAC zaleca, by kation wodorowy (H+) był traktowany jak inne kationy, a związki nazywane tradycyjnie kwasami nazywać solami wodoru
HCl – chlorek wodoru
HNO3 – azotan (V) wodoru
H2SO4 – siarczan (VI) diwodoru
-Nazwy kwasów beztlenowych pozostają bez zmian
HCl – kwas chlorowodorowy
H2S – kwas siarkowodorowy
-Nazwy kwasów tlenowych tworzyć wg wcześniej podanych zasad, unikając:
-stosowania w nazwach kwasów przedrostków pod- i nad- (np.HClO4 – kwas nadchlorowy)
-stosowania tradycyjnych nazw kwasów z końcówką –owy
Zaakceptowane nazwy kwasów tlenowych
H3BO3 – kwas ortoborowy lub borowy
(HBO2)n – kwas metaborowy
H2CO3 – kwas węglowy
H4SiO4 – kwas ortokrzemowy
(H2SiO3)n – kwas metakrzemowy
HNO3 – kwas azotowy (V)
HNO2 – kwas azotowy (III)
HNO4 – kwas nadtlenoazotowy (V) lub peroksoazotowy (V)
H3PO4 – kwas ortofosforowy (V) lub fosforowy (V)
H4P2O7 – kwas difosforowy (V) lub pirofosforowy (V)
(HPO3)n – kwas meta fosforowy (V)
H2PHO3 – kwas fosfonowy
H3AsO4 – kwas arsenowy (V)
H2SO4 – kwas siarkowy (VI)
H2S2O7 – kwas disiarkowy (VI)
H2SO3 – kwas siarkowy (IV)
H2S2O3 – kwas tiosiarkowy lub tio (II) siarkowy (VI)
H2CrO4 – kwas chromowy (VI)
H2Cr2O7 – kwas dichromowy (VI)
HMnO4 – kwas manganowy (VII)
H2MnO4 – kwas manganowy (VI)
HClO – kwas chlorowy (I)
HClO2 – kwas chlorowy (III)
HClO3 – kwas chlorowy (V)
HClO4 – kwas chlorowy (VII)
WODOROTLENKI
a) Nazwy wodorotlenków tworzy się systemem oznaczeń liczbowych
b)Jeżeli istnieje tylko jeden wodorotlenek danego pierwiastka, to pomija się oznaczenie cyfrowe
NaOH – wodorotlenek sodu
Mg(OH)2 – wodorotlenek magnezu
Cr(OH)3 – wodorotlenek chromu (III)
Cr(OH)2 – wodorotlenek chromu (II)
SOLE
a)Nazwy soli należy tworzyć z uwzględnieniem zaleconych nazw kwasów i jonów oraz systemu oznaczeń liczbowych
b)Nazwa soli składa się z dwóch wyrazów:
-pierwszy określa resztę kwasową
-drugi metal lub grupę stanowiącą kation
FeSO4 – siarczan (VI) żelaza (II)
Fe2(SO4)3 – siarczan (VI) żelaza (III)
SrSO3 – siarczan (IV) strontu
Cu(NO2)2 – azotan (III) miedzi (II)
K2MnO4 – manganian (VI) potasu
KMnO4 – manganian (VII) potasu
KClO2 – chloran (III) potasu
VOCl – chlorek tlenek wanadu (III)
Chlorek wanadylu
Sole kwasów beztlenowych mają końcówkę –ek.
CaCl2 – chlorek wapnia
KCN – cyjanek potasu
Na2S – siarczek sodu
HgBr2 – bromek rtęci (II)
WODOROSOLE
-zwane potocznie „solami kwaśnymi”
-mają nazwy analogicznych soli prostych – z dodatkiem pierwszego wyrazu przedrostka wodoro- wraz z odpowiednim przedrostkiem liczebnikowym
-przedrostek mono- opuszcza się
NaHCO3 – wodorowęglan sodu
Na2HPO4 – wodorofosforan (V) sodu
KHSO3 – wodorosiarczan (IV) potasu
CaHPO4 – wodorofosforan (V) wapnia
NaHPHO3 – wodorofosfonian (III) sodu
BaH6As4O14- heksawodorotetradekaoksotetraarsenian (V) baru
RBHS – wodorosiarczek rubidu
HYDROKSOSOLE
-zwane potocznie „solami zasadowymi”
-mają nazwy analogicznych soli prostych z dodatkiem do pierwszego wyrazy przedrostka hydrokso- z odpowiednim przedrostkiem liczebnikowym, np.
Al(OH)Cl2 – hydroksochlorek glinu
Al(OH)2Cl – dihydroksochlorek glinu
Zalecenia
-Nazwy hydroksosoli należy tworzyć z uwzględnieniem zaleconych nazw kwasów i jonów oraz systemu oznaczeń liczbowych
Mg(OH)Cl – chlorek wodorotlenek magnezu
Al(OH)2Cl – chlorek diwodorotlenek glinu
Al(OH)Cl2 – dichlorek wodorotlenek glinu
Cu2(OH)3Cl – chlorek triwodorotlenek miedzi (II)
Cu2(OH)2SO4 – siarczan (VI) di wodorotlenek miedzi (II)
Zn(OH)Cl – chlorek wodorotlenek cynku
Co(OH)NO3 – azotan (V) wodorotlenek kobaltu (II)
Uwaga!
1)Aniony występujące we wzorach hydroksosoli należy zapisywać w porządku alfabetycznym ich symboli chemicznych
2)W nazwach hydroksosoli aniony należy wymieniać w porządku alfabetycznym ich nazw, który może być inny niż we wzorach chemicznych
SOLE PODWÓJNE I HYDRATY
Nazwy wieloczłonowe
KMgF3 – fluorek magnezu i potasu
KNaCO3 – węglan (IV) potasu i sodu
MgNH4AsO4 – arsenian (V) amonu i magnezu
AlK(SO4)2 – siarczan (VI) glinu i potasu
FeNH4(SO4)2 – siarczan (VI) amonu i żelaza
Hydraty -> sole uwodnione
MgNH4PO4*6H2O heksahydrat fosforanu (V) amonu i magnezu
AlK(SO4)2*12H2O dodekahydrat siarczan (VI) glinu i potasu lub 12 hydrat siarczanu (VI) glinu i potasu
Uwaga!
-Nazwy kationów należy cytować w porządku alfabetycznym, który może być inny niż we wzorach chemicznych
-we wzorach hydratów liczebnik może(ale nie musi) być zastąpiony zapisem cyfrowym tylko wtedy, gdy jest większy lub równy 10
NAZWY JONÓW
Kationy
-nazwy kationów monoatomowych podaje się w drugim przypadku liczby pojedynczej odpowiadającej im nazwy pierwiastka
Cu+ kation miedzi (I)
Cu2+ kation miedzi (II)
I+ kation jodu (I) lub jon jodu (I)
NO+ kation nitrozylu
NO2+ kation nitroilu
H3O+ kation oksoniowy
NH4+ amon (kation amonowy, azoniowy)
Aniony homoatomowe
-nazwy powinny składać się z nazwy (czasem skróconej) pierwiastka z końcówką –ek lub –ik
H- wodorek
D- deuterek
F- fluorek
Cl- chlorek
O(2-) tlenek (2-) w związkach kompleksowych Okso-
(O2)(2-) ditlenek (2-) nadtlenek, perookso-
(O2)- ditlenek (1-) ponadtlenek, hiperokso-
S(2-) siarczek (2-)
N(3-) azotek (3-)
C(4-) węglik (4-)
(C2)(2-) diwęglik (2-), acetylenek
(I)- jodek (1-)
(I3)- trijodek (1-)
Uwaga!
Ładunek jonu w nawiasie można pominąć.
a)aniony heteroatomowe
OH- wodorotlenek, jon wodorotlenkowy, w związkach kompleksowych hydrokso – (nazwa jon hydroksylowy zarezerwowana jest dla grupy OH elektrycznie obojętnej lub o ładunku dodatnim)
(HF2)- wodorofluorek
(CN)- cyjanek
(HS)- wodorosiarczek
(ClO3)- chloran (V)
ZWIĄZKI ADDYCYJNE
Wzory związków zapisuje się, uwzględniając:
a)rosnącą zawartość molową składnika wyrażoną za pomocą liczby przed wzorem sumarycznym
b)alfabetyczne ułożenie wyrazów (o ile reguła „a” nie wystarcza)
c)poszczególne składniki oddziela się od siebie kropką umieszczoną w połowie wysokości wiersza
Nazwy składników związku addycyjnego powinny być:
a) wymienione w kolejności występowania ich wzorów chemicznych
b) oddzielone od siebie myślnikiem (kreską najdłuższą)
c)stosunki stechiometryczne
-wyrażone za pomocą liczb podanych na końcu nazwy związku
-wymienionych kolejno w nawiasie
-oddzielonych znakiem /
MgCl2*6NH3 chlorek magnezu-amonu (1/6)
C2H5Cl*NH3*Ni(CN)2 chloroetan – amoniak – cyjanek niklu (II) (1/1/1)