19. Omów polityczne aspekty terytorialnej ekspansji Paktu Północnoatlantyckiego
Łoś – Nowak T., Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota – mechanizmy działania – zasięg, Wrocław 2009.
Pakt Północnoatlantycki jest organizacją polityczno – wojskową, która powstała 24.08.1949 na podstawie podpisanego 4.04.1949 Traktatu Północnoatlantyckiego przez 10 krajów europejskich oraz USA i Kanadę. Wraz z upływem lat NATO zmieniło swój kształt, przyjmując stopniowo nowych członków. W 1952 do Paktu przystąpiły Grecja i Turcja, w 1955 RFN, a w 1982 Hiszpania.
Od początku lat 90. można zaobserwować intensywne starania państw należących dawniej do Układu Warszawskiego zmierzające do przystąpienia do NATO. Równocześnie dyplomacja rosyjska podejmowała kroki w celu wstrzymania lub opóźnienia działań państw Europy Środkowo-Wschodniej. Warto przytoczyć w tym miejscu argumenty zwolenników i przeciwników rozszerzania Sojuszu w latach 90.
Argumenty za rozszerzeniem Sojuszu:
wypełnienie próżni bezpieczeństwa w Europie Środkowo-Wschodniej
zapobieganie dążeniom Rosji skierowanych ku odbudowie dawnej strefy wpływów
zachęcanie Rosji do akceptacji zachodniego systemu wartości i norm postępowania w środowisku międzynarodowym
wzmocnienie przywództwa amerykańskiego gwarantującego stabilność w Europie
wsparcie transformacji wewnętrznej w państwach kandydackich
zapewnienie Sojuszowi drogi przetrwania poprzez wskazanie drogi ewolucji
możliwość zdobycia atrakcyjnych kontraktów przez przemysłu zbrojeniowego w państwach Sojuszu
Argumenty przeciwko rozszerzaniu NATO:
brak realnego zagrożenia dla państw kandydackich
stworzenie nowych linii podziału na kontynencie
stworzenie dylematu bezpieczeństwa dla Rosji
wysokie koszty rozszerzenia
zmniejszenie spoistości Sojuszu
osłabienie ugrupowań demokratycznych i pobudzenie nacjonalizmu w Rosji
osłabienie instytucji paneuropejskich
niewiarygodność udzielonych gwarancji bezpieczeństwa
We wrześniu 1995 opublikowano „Studium o rozszerzeniu NATO”, przygotowane przez państwa członkowskie Sojuszu. Studium stanowiło zgodę na przyjęcie do Paktu nowych państw, jeśli spełnią określone warunki. Było to przede wszystkim przestrzeganie podstawowych zasad sformułowanych w traktacie waszyngtońskim, a także zaakceptowanie reguł funkcjonowania.
Na szczycie w Waszyngtonie w kwietniu 1999 r. podkreślono gotowość Sojuszu do dalszego rozszerzenia przygotowując Plan Działań na Rzecz Członkostwa. Zawarto w nim cele jakie muszą zostać osiągnięte przez państwa kandydujące, m.in.: wyeliminowanie ryzyka konfliktów etnicznych czy też rozwój społeczeństwa demokratycznego z gwarancjami przejrzystości procesów politycznych i gospodarczych oraz cywilną kontrolą nad armią. Plan Działań na rzecz członkostwa stworzył także mechanizm doradztwa i wparcia praktycznego dla krajów zmierzających do członkostwa (np. Albania. Litwa, Łotwa).
NATO zadeklarowało jednocześnie politykę otwartych drzwi ( każde państwo po spełnieniu kryteriów zawartych w Traktacie Waszyngtońskim może stać się członkiem Sojuszu).
W 1999 do NATO przystąpiły Węgry, Czechy Polska, a w 2004 roku 7 krajów europejskich (Bułgaria, Litwa, Łotwa, Estonia, Rumunia, Słowenia i Słowacja). Było to największe rozszerzenie Sojuszu w jego historii, a ponadto zainicjowało opinię, że nowi członkowie posiadają zbyt mały potencjał i zbyt wiele problemów wewnętrznych przez co nie wnoszą istotnego wkładu w bezpieczeństwo w Europie. W 2009 do Sojuszu przystąpiły Chorwacja i Albania.
Rozszerzenie NATO świadczy o przemianowaniu dotychczasowych zasad i głównych celów. Nie stoi już, jak w czasie zimnej wojny, wobec zagrożeń tradycyjnych, militarnych. Nowi członkowie są ważni, ale z racji swojego potencjału, jakim są specjalistyczne jednostki wojskowe(medyczne, przeciwchemiczne) czy bazy przerzutowe dla wojsk NATO. Taka przyczyna ekspansji terytorialnej NATO nie wydaje się zbyt przekonująca, więc można ją wzmocnić argumentem poszerzenia obszaru stabilizacji w Europie.
Warto wspomnieć o Rosji i jej nastawieniu do Sojuszu, co było wspominane już wcześniej. Po drugim, względem rozpadu ZSRR, rozszerzeniu można zauważyć brak sprzeciwu ze strony Rosji. Przyczyny tego zjawiska można oceniać w dwojaki sposób. Interpretacja optymistyczna zakłada, że Rosja sama była zainteresowana poszerzaniem strefy bezpieczeństwa w NATO i przestała traktować je jako zagrożenie. Wersja pesymistyczna twierdzi, że rozszerzenie NATO do 26 krajów było najlepszym sposobem na osłabienie go od środka poprzez różnice interesów poszczególnych państw.
Z perspektywy rozpoczętej drugiej dekady XXI wieku NATO powinno być analizowane nie jako sojusz militarny, ale jako reżim międzynarodowy. Rozszerzanie NATO wyraźnie osłabia Sojusz. Z drugiej strony przynosi jednak pozytywne efekty w postaci stabilizowania obszarów (takich jak południowe Bałkany) lub ograniczania skutków katastrof humanitarnych (w Darfurze, Afganistanie).