PSYCHOLOGIA OGÓLNA

PSYCHOLOGIA OGÓLNA

  1. Przedmiot psychologii współczesnej

Współczesna psychologia zajmuję się procesami psychologicznymi człowieka.

Psychologia Teoretyczna – prezentowane są różne teorie dotyczące funkcjonowania człowieka , na podstawie badań itp. Działy psychologia teoretycznej :

- okres życia płodowego (psychologia prenatalna) – zajmuje się prawidłowością przebiegu procesów rozwojowych w okresie życia płodowego

- okres przedszkolny – psychologia dziecięca

- psychologia dorastania

- psychologia dorosłego człowieka

- gerontopsychologia - psychologia człowieka w życiu podeszłym

Psychologia Praktyczna ( stosowana ) – możliwość zastosowania teorii w praktyce , „psychologia codzienna”. Działy psychologii praktycznej :

  1. Psychologia klasyczna

Psychologia introspekcyjna – nauka o treści świadomości.

Dzięki Wilhelmowi Wundt’owi wyodrębniła się psychologia.

Oderwanie się od systemów religijnych i metafizycznych nastąpiło w XIX w. za sprawą WILHELMA WUNDTA. Za datę przełomową przyjmuje się rok 1879 – w tym roku Wundt założył na Uniwersytecie w Lipsku pierwsze laboratorium psychologiczne – był to Instytut Psychologiczny, kolebka współczesnej psychologii.
· Historycy zajmujący się psychologią przyjmują rok 1879 za rok powstania psychologii jako naukową dziedzinę. W tym samym roku powstał eksperyment psychologiczny – rozpoczęła się PSYCHOLOGIA EKSPERYMENTALNA. Eksperymenty w psychologii przypominają badania przyrodnicze. Psychologia stała się zatem DZIEDZINĄ EMPIRYCZNĄ. Przedmiotem psychologii jako dziedziny empirycznej są zjawiska psychiczne dane nam bezpośrednio w doświadczeniu – odchodząc od zjawisk religijnych czy metafizycznych. Zjawiska psychiczne można badać, np. inteligencja.

  1. Behawioryzm

Za sprawą J. Watsona pojawił się BEHAWIORYZM

Schemat behawioryzmu

BODZIEC REAKCJA

Watson „sprawdził” oddziaływanie bodźców ze środowiska na człowieka . Wyróżnia się sterowania :

BEHAWIORYZM => (z ang. behavior – zachowanie się) Jest to kierunek w psychologii zajmujący się naukowym badaniem obiektywnie dostrzegalnych zachowań człowieka i zwierzęcia bez możliwości obserwacji zjawisk psychicznych (np. świadomości). Behawioryści skupiają się tylko na obiektywnie dostrzegalnych zachowaniach a dyskontują się od umysłowej działalności człowieka. Twórcą tego kierunku był John B. Watson, który w 1913 roku opublikował swoje głośne dzieło, pt. „ Psychologia z punktu widzenia behawiorysty”. Watson co prawda odrzucał początkowo świadomość, gdyż wg niego jest ona przedmiotem psychologii fikcyjnej, a więc nie może być częścią nauki, to jednak z czasem przyjął, że być może świadomość istnieje, ale nie można jej badać. Twierdził również, że psychologia potrafi opisać zachowanie człowieka w sposób mierzalny oraz możne wyjaśnić i kierować tym zachowaniem ( lecz tylko po przez manipulowanie środowiskiem zewnętrznym). Człowiek wg behawiorystów działa w myśl koncepcji: S – R (bodziec – reakcja = stimulation – reaction). Oznacza to, że środowisko jest układem aktywnym, człowiek zaś układem reaktywnym, którym nie kierują wewnętrzne motywy i dążenia. Ponad to uważali, że:
a) Uczenie się ma charakter uniwersalny, pozwalający na wyjaśnienie złożonych procesów. Uczenie się jest zatem niczym więcej niż przyswajanie nowego zachowania.
b) Łatwiej będzie im wykryć ogólne prawa S=R, posługując się wyłącznie metodą eksperymentalną. Behawioryści prowadzili badania na prostych organizmach, np. szczurach. Badania prowadzone na zwierzętach stało się dla behawiorystów podstawą badań psychologicznych .
c) Na te same bodźce ludzie różnie reagują.
d) Ta sama reakcja pojawia się pod wpływem różnych bodźców, co ułatwia manipulowanie człowiekiem.
e) Neobehawioryści sugerują, że pomiędzy S i R coś się znajduje --> S-O-R
f) Skinner uważał, że: „Człowiek może być kierowany przez środowisko, ale należy pamiętać, że środowisko jest prawie całkowicie ukształtowane przez niego”.

2. Inżynieria behawiorystyczna => Behawioryści uważali, że można wpłynąć na zachowania społeczne, jednocześnie kontrolując je. Inżynieria nazywana jest również technologią zachowania. Celem tej dziedziny nie jest zmiana stanów wewnętrznych takich jak poczucie winy, lęk, czy siła woli, lecz modyfikacja reakcji człowieka, które są obserwowane i mierzalne. Parametry zachowania można jednoznacznie określić jako parametry przedmiotów zewnętrznych, np. biały, czy telewizor. Jeśli psycholog stwierdził, że celem jego zabiegów jest wyeliminowanie, np. reakcji agresywnych demonstrowanych przez ucznia i jednocześnie ukształtowanie u niego takich, czy innych zachowań afilicyjnych to zamiar ten jest całkowicie jasny i jednoznaczny. Co więcej na podstawie pewnych zewnętrznych kryteriów takich jak działanie ucznia w grupie rówieśników można stwierdzić w jakich sytuacjach cel ten został osiągnięty.

3.. Prawa S-R => Mają charakter funkcjonalny, tzn. opisują one współwystępowanie sytuacji i określonych zachowań. Są to również prawa o charakterze przyczynowym. Wg behawiorystów manipulując bodźcami, można kształtować człowieka. Większość związków S-R nie jest wrodzona. lecz kształtuje się ona w wyniku procesu uczenia się, tzw. Nawyki

ZACHOWANIE – jest przedmiotem badań , rozumianych jako reakcja na bodziec

Behawioryści wymyślili 2 metody pomagania :

Zasługi Behawiorystów ( nie brali pod uwagę uczuć , emocji )

Krytyka Behawiorystów za :

  1. Skuteczność kar w wychowaniu

Negatywne następstwa kar :

Warunki , aby kara była skuteczna :

  1. Psychoanaliza

- twórcą jest Zygmunt Freud . Pomagał on osobom , które chorowały na nerwicę. Zauważył że osoby te nie mają odzwierciedlenia swoich chorób we wnętrzu . Przyczyny zaburzenia leżą poza świadomością człowieka.

Zmiany :

Psychoanalityk pełni obecnie rolą aktywna , nie pełni dyktujące, kierującej . Wysłuchuje to , co ma do powiedzenia pacjent , próbuje dojść do przyczyny problemu .

Freud zauważył , że częste sesje prowadzą do uświadomienia przyczyn pacjenta , ważne jest , aby pacjent sam do nich doszedł.

Psychikę człowieka podzielił na 3 warstwy :

PROJEKCJA – nieświadomie zrzucamy na inne osoby nieakceptowane przez/u siebie wady . Przyjmowanie , że ktoś ma takie wady , a nie „JA” . Zmiana siebie ( wyleczenie ) wymaga specjalisty

RACJONALIZACJA – dojrzały , nieświadomy proces zmiany motywów na bardziej korzystne

Freud
- popędy to siły nadające kierunek ludzkiemu działaniu, nie zawsze są uświadomione
- większość tych popędów człowiek tłumaczy sobie jako postępowanie racjonalne, nie uświadamia sobie działania popędu
- próba uświadomienia człowieka o działaniu popędu => reakcja obronna
- metoda badawcza – psychoanaliza
- różne trudności normalnej realizacji popędu seksualnego (tabu) prowadzą do zaburzeń, często patologicznych.

Przyczyny zaburzeń :
- Zaburzenia – mają przyczynę w nieuświadomionych i niezrealizowanych popędach
- Popęd seksualny – rozumiany szerzej – „libido” – wczesne formy tego popędu upatrywał już w niemowlęctwie.
- Nieuświadomione konflikty – najbardziej powszechny „kompleks Edypa”, spowodowany dziecięcą miłością chłopców do matki
- Nieświadomość stanowi siedlisko instynktownych pragnień seksualnych

- Główna metoda psychoanalizy – uświadomienie chorym dręczących ich kompleksów i sensu zaburzeń;
metoda wolnych skojarzeń – pacjent mówi wszystko co mu przychodzi na myśl na dany temat
- Teza Freuda: konflikty i kompleksy nieświadome mogą prowadzić nawet do zaburzeń wegetatywnych (w czynnościach trawienia, oddychania etc.)
- Schemat człowieka normalnego: osobowość człowieka składa się z trzech części:
1) sfera pierwotnych biologicznych popędów – Id – początkowo Freud miał na myśli praktycznie tylko popęd seksualny, później wyróżnił jeszcze przeciwstawny mu popęd śmierci
Popędy powodują stan napięcia i dążą do zaspokojenia go przez likwidację tego napięcia
2) sfera działań na przedmioty zewnętrzne i zrealizowania celów zewnętrznych – Ego – sfera ta kształtuje się wtedy, gdy do zaspokojenia popędów zaczynają być potrzebne bodźce, przedmioty zewnętrzne i inni ludzie
3) Superego – skutek uspołecznienia się człowieka. Zaspokajanie popędów zaczyna dość wcześnie natrafiać na przeszkody w postaci zakazów, najpierw ze strony rodziców, a potem innych ludzi.
Superego odpowiada potocznemu pojęciu sumienia. Kształtuje się ono i funkcjonuje nieświadomie
Ma charakter irracjonalny i przymusowy.
Id Ego Superego
- tak złożona osobowość pozostaje w stanie nieustannego napięcia. Id dąży do zaspokojenia i wywiera nacisk na Ego, równocześnie Superego stawia wymagania, często przeciwstawne. Ego powstaje w stałym konflikcie, w stanie lęku lub poczucia winy. Rozwija wiec szereg mechanizmów obronnych:
a) wypieranie – tego co jest zabarwione uczuciowo nieprzyjemnie
b) projekcja – przypisuje różne własne cechy i pragnienia do
których nie chce się przyznać przed sobą, innym
osobom lub przedmiotom zewnętrznym
c) sublimacja – Ego skierowuje energię Id na inne przedmioty, niż te, na które jest ona pierwotnie skierowana
- nie zaspokojenie popędów wywołuje stan frustracji
- powstał bardzo pesymistyczny obraz człowieka o wielu cechach patologicznych
- Można tylko łagodzić a nie likwidować te trudności, ułatwiając człowiekowi doprowadzenie do świadomości jego kompleksów i zahamowań.
- Psychoanaliza – silny wpływ na współczesną kulturę, sztukę i naukę, zwłaszcza socjologię
- Urojenia – są genetycznie uwarunkowane, są to idee, które są niedostępne argumentom logicznym i zaczerpniętym z rzeczywistości(przykład pacjentki zazdrosnej o męża z powodu anonimowego liściku, który nie mógł być prawdziwy, a mimo iż kobieta jest o tym fakcie przekonana staje się nieufna, zazdrosna o męża, pacjentka sama spowodowała ów list, który spowodował urojenie zazdrości )
- Jedzenie – Freud jako 40 letni człowiek „porzucił przyjemności seksualne”, a popęd ten spowodowany przez libido zastąpił popędem do jedzenia. „W złożonej grze instynktów jeden instynkt może zastępować lub wzmacniać inny”. Freud zmienia zdanie co do treści swoich wywodów – stawia popęd do zaspokajania głodu nad popęd seksualny.

Celem terapii psychoanalitycznej

-jest dogłębna analiza psychiki

-zrozumienie i dotarcie do źródeł nieświadomych konfliktów, czyli - przywrócenie świadomości tłumionych wspomnień. Terapię prowadzi się poprzez analizę takich tworów psychiki jak: czynności pomyłkowe, marzenia senne, fobie, skojarzenia (często pozornie bezsensowne), natręctwa myślowe.

  1. Mechanizmy obronne

Podstawowe mechanizmy obronne

a) wyparcie: istnieje powszechna zgoda co do tego, że:
- jest to umotywowane, selektywne zapominanie
- człowiek nie ma kontroli nad zapominaniem
- materiał wyparty nie ginie, można go wydobyć
- wyparcie pierwotne to reprezentacja instynktu w ogóle się w świadomości nie pojawia, utrzymują się w nieświadomości
- wyparcie wtórne: pewne treści pierwotne świadome, ale połączone związkami z instynktami wypartymi pierwotnie, zostały zepchnięte do nieświadomości. Może zostać uświadomiony ponownie.

b) anulowanie:
- uznanie za niebyłe
- formą jest spowiedź, „odpuszczenie i nie ma grzechu”, wynagradzanie tego co było
- psychiczne skreślenie pewnej rzeczy, czynności
- wynagradzanie straty

c) fantazjowanie: wyobrażanie sobie co by było gdyby
- spełnia funkcje obronną, kiedy osoba w życiu rzeczywistym tylko fantazjuje na dany temat i nic w związku z tym nie robi
- jeżeli służy przygotowywaniu do planowanej sytuacji realnej, nie jest to mechanizmem obronnym

d) identyfikacja:
- utożsamienie się z osobą, która jest dla nas ważna, upodabnianie się do niej, przejmowanie jej cech. U Freuda była mechanizmem rozwojowym
- Anna Freud zauważyła coś takiego jak identyfikacja z agresorem (kapo), stosowały go osoby słabe, lękowe

e) internalizacja, introjekcja, inkorporacja:
- wcielanie pewnych elementów we własne ”ja” nieświadomie (cechy osobowości, wyglądu, uczuć)
- inkorporacja jest najprymitywniejsza, przyswojenie zewnętrznych cech osoby, z którą chcemy się utożsamiać, czysto zewnętrzne naśladownictwo
- introjekcja: cechy charakteru
- internalizacja: wcielanie norm osób wychowujących dziecko w jego system moralny, również mechanizm rozwojowy

f) izolacja: myśli o zdarzeniu od uczuć mu towarzyszących, sztuczne oddalenie emocji

g) kompensacja (Adler):
- może mieć charakter adaptacyjny (nie jestem ładna ale mam doktorat)
- świadoma
- formy:
• dążenie do zniwelowania wady
• robienie czegoś zamiast
• zamiana wady w zaletę
• samoponiżanie się
• samochwalenie się
• zachowania aspołeczne, które mogą zwrócić uwagę innych osób

h) projekcja:
- rzutowanie własnych właściwości na innych ludzi
- klasyczna (podobieństwa): rzutowanie nieświadomych wad na otoczenie
- klasyczna obrona: to co nas najbardziej drażni jest naszą największą wadą
- atrybutywna: rzutowanie na ludzi świadomych cech
- komplementarna: rzutowanie cechy komplementarnej do swojej (ktoś lękliwy przypisuje innym agresję)

i) przemieszczenie
- przesunięcie zainteresowania z obiektu, który jest niedostępny, na inny
- jako mechanizm obronny, przesunięcie emocji, agresji itp., instytucja kozła ofiarnego, z jednej osoby na inną

j) racjonalizacja:
- rozsądne tłumaczenie własnych uczuć, motywów, zachowań tak, aby ładnie brzmiały, żeby były do przyjęcia, u podstaw leży rozumowanie fałszywe
- formy:
• robię coś bo lubię
• odwoływanie się do autorytetów
• szukanie winy w innych ludziach
• robienie czegoś wyjątkowo, w drodze wyjątku
• „słodkie cytryny”, „kwaśne winogrona”: jeśli cel jest nędzny dowartościujemy go, jak nam się nie udaje obniżamy jego wartość
• reakcja upozorowana: jakiś impuls, którego nie akceptujemy, zmieniamy na inny, odwrotny. Zachowania takiej osoby są przesadne, nachalne, na pokaz

k) regresja: funkcjonowanie na niższym poziomie rozwojowym

l) sublimacja:
- energia instynktu zostaje skierowana na szlachetniejsze cele. Według Freuda u podstaw leży seks, bo on wywołuje energię, najczęściej skierowana na działania społecznie akceptowane
- ma sens tylko wtedy, gdy popęd seksualny nad nami dominuje, co odnosi się tylko do psychoanalizy
- jedyny zdrowy mechanizm wg Freuda

m) substytucja: podejmowanie zamiast działań skazanych na niepowodzenie, działań nakierowanych na cele dostępne

  1. Różnice między behawioryzmem i psychoanalizą

BEHAWIORYŚCI PSYCHOANALIZA
Przedmiot badań zachowanie nieświadomość
Obiekt badań zwierzęta Osoby chore psychicznie
Miejsce badań laboratorium Środowisko neutralne(rodzina)
Przyczyna zaburzeń Niewłaściwe bodźce ze środowiska Traumatyczne przeżycia z okresu dzieciństwa
Metody badań Desensybilizacja i metoda awersyjna Psychoanaliza
Cel pomocy Modyfikacja zachowań Uświadomienia przyczyn zaburzeń
Stosunek do rzeczywistości optymiści Pesymiści

  1. Człowiek w psychologii poznawczej

PSYCHOLGIA POZNAWCZA – kierunek psychologii. Krytykował behawioryzm i psychoanalizę za zajmowanie się tylko pewnymi pro belami. Psychologia poznawcza traktuje człowieka jako aktywnego badacza , obserwatora otoczenia, który jest aktywny w poszukiwaniu informacji. Nie jest tylko marionetką . Psychologia poznawcza zaczyna ukształtować się w połowie XX wieku. Ważniejszymi przedstawicielami byli Bruner i Simon .

Wg psychologii poznawczej człowiek odbiera informacje , czyli spostrzega , przetwarza informacje – MYŚLI oraz koduje je – ZAPAMIĘTUJE .

Psychologia poznawcza mówi o możliwościach sterowania człowiekiem poprzez informacje. Wyróżnia się 2 rodzaje sterowania :

To co inni mówią o nas , wpisuje się w nasze struktury poznawcze.

Przyczyny nieprawidłowego postrzegania siebie zależy od złego ukształtowania struktur poznawczych. Mogą być one efektem zaburzeń.

OSOBOWOŚĆ – system struktur poznawczych

W strukturach poznawczych zakodowany jest zestaw poglądów. Struktury poznawcze można charakteryzować pod względem treści oraz pod względem formalnym .

- proste - prezentuje osoby która ma „czarno-białe” opinie bez możliwości pośrednich

- złożone – prezentuje osoby o wnikającym spojrzeniu na innych , prezentuje różne opinie

- bierne – człowiek jest aktywny w poszerzeniu swoich poglądów myślowych ( horyzontów )

- aktywne – samodzielne poszerzenie wiedzy

- konkretne

- abstrakcyjne

- zamknięte – negatywne

- otwarte – pozytywne

PRZYCZYNY ZABURZEŃ :

- niewłaściwe kodowanie informacji

- niewłaściwy przekaz informacji

- nieprawidłowe myślenie o sobie

CEL POMOCY :

  1. Humanistyczny sposób widzenia człowieka

PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA – nurt o humanistycznym postrzeganiu człowieka . Pojawia się w połowie XX wieku . Twórcami są :

- Maslow – mówił o człowieku samorealizującym się

- K. Rogers – osoba w pełni funkcjonalna

Psychologowie humanistyczni odrzucali metody badane . uważali , że ostatnim kryterium wiedzy człowieka jest doświadczenie. Nie negowali wkładu wcześniejszych kierunków psychologicznych. Korzystali z kierunków wcześniejszych filozofii :

Psychologia humanistyczna mówi o doniosłości osoby ludzkiej , człowiek jest czymś więcej niż elementami. Człowiek jest wolny w swoich wyborach ale i odpowiedzialny za te wybory , w dążeniu do samorealizacji jest wolny w wyborach.

Psychologia humanistyczna zajmuje się codziennymi sprawami człowieka np. cierpienie , choroby , przemijanie , samotność. Wg niej należy bazować na tym , co już jest w człowieku.

Maslow zhierarchizował potrzeby człowieka . Wg niego samorealizacja jest jedną z najważniejszych potrzeb

ROGERS – wg niego osoba w pełni może funkcjonować , gdy zna swoje wnętrze i stany emocjonalne oraz potrafi je ujawnić ( chcąc zwrócić na siebie uwagę grupy zaczął płakać )

KAZIMIERZ DĄBROWSKI – teorie dezintegracji pozytywnej , uważał on , że osoby po różnych trudnych przejściach , zmieniły się , sytuacje wpływały na zmianę osobowości.

TEORIA DEZINTEGRACJI POZYTYWNEJ

Człowiek w swoim rozwoju przechodzi przez różne etapy rozwoju osobowości :

„Człowiek nie zawsze przechodzi przez wszystkie etapy tego rozwoju”

DEZINTEGRACJA POZYTYWNA – nie Zasze jest negatywna , czasem gdy coś upada , rozpada się , na to miejsce powstaje coś nowego , lepszego i wtedy to dezintegracja pozytywna. Człowiek staje się dojrzalszy , odpowiedzialniejszy . Psychologia humanistyczna akceptuje człowieka takim jaki jest .

KRYTYKA PSYCHOLOGI HUMANISTYCZNEJ :

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DLA OSÓB SAMOREALIZUJĄCYCH SIĘ :

  1. Fizjologiczne podstawy zachowania

Układ nerwowy możemy podzielić ze względu na budowę / położenie

KORA MÓZGOWA :

KORA CZOŁOWA :

- miłość

- empatia

-wyrzuty sumienia

BUDOWA UKŁADU NERWOWEGO I JEGO PODZIAŁ

DOMINACJA PÓŁKULOWA – jedna z półkul dominuje nad droga ze względu na jakiś ośrodek ( przede wszystkim o ośrodek mowy)

LETERALIZACJA – sprowadzenie , którzy z parzystych narządów ( np. ręce , oczy ) jest bardziej dominujący , co jest związane z dominującą półkulą . W celu sprawdzenia dokonuje się porównania narządów.

To lewa półkula mózgu jest bardziej dominująca w przypadku mowy. Po uszkodzeniu prawej półkuli poszkodowany może się komunikować i porozumiewać. Uszkodzona jest lewa strona ciała wtedy jeżeli prawa strona poszkodowanego ma często problemy z mówieniem , porozumiewaniem się.

OŚRODEK MOWY

AFAZJA RUCHOWA – człowiek mimo że słyszy a nawet może śpiewać to jednak nadawanie mowy , czyli wysławianie się jest niemożliwe

Mózg działa na zasadzie dynamicznej lokalizacji funkcji w mózgu , to znaczy że nie ma statystycznie ustalonych połączeń między ośrodkami. Nie ma określonych na stałe miejsc działania danych ośrodków . Mówi się , że nawet w sytuacjach urazu , wylewów , rehabilitacja jest niezbędna , gdyż możliwe jest , że inne mniej aktywne wcześniej ośrodki przejmują zadania uszkodzonego ośrodków. Nie wszystkie partie mózgu musza działać w jednakowym terminie. Mózg może przeorganizować ośrodki , czyli z ośrodków podrzędnych zrobić ośrodki główne. Jeżeli jest młodsza tym rehabilitacja szybciej przynosi korzystne efekty skuteczności rehabilitacji zależy od 3 czynników :

Myślenie, rodzaje myślenia

Myślenie - jakiekolwiek ukryte poznawcze/mające miejsce w umyśle/ manipulowania ideami, wyobrażeniami, symbolami, słowami twierdzeniami, przekonaniami, wspomnieniami czy intencjami. To złożony proces umysłowy, polegający na tworzeniu nowych reprezentacji za pomocą transformacji dostępnych informacji. Myślenie jest ściśle związane z całokształtem procesów psychicznych człowieka, a szczególnie z mową.

Myślenie to odkrywanie lub wynajdywanie rozwiązań problemów.


Jest wiele podziałów myślenia:

- konwergencyjne – myślenie charakteryzowane przez syntetyzowanie informacji i wiedzy, zogniskowane na rozwiązaniu problemu.

- dywergencyjne - myślenie charakteryzowane przez proces „podążania w różnych kierunkach” – proces różnicowania idei, tak aby objąć różnorodne aspekty zagadnienia



Myśl może być związana z:

- twierdzeniem
- wyobrażeniem
- ruchem



Myślenie:

- autystyczne – nie uwzględnia realiów. Obejmuje: fantazję, marzenia, reakcje nieświadome, idee

- realistyczne – wymaga dostosowania idei do: wymogów sytuacyjnych, ograniczeń czasowych i możliwości osobistych.



Myślenie drogą prób i błędów – to proces uczenia się, w którym człowiek rozwiązuje określony problem dopiero po serii przypadkowych reakcji.

 

Myślenie opiera się na takich strukturach umysłowych jak:

- schematy
- pojęcia
- skrypty
- wyobraźnia wzrokowa

Norma w psychologii

Norma w psychologii i psychiatrii to konstrukt naukowy wyznaczający granice zachowań normalnych człowieka.
"Słownik psychologiczny" określa normę, jako miernik lub wzór.

Nie jest jednoznaczna i nie określa jasno jakie zachowania są patologiczne. Ze względu na znaczną szkodliwość społeczną i wartość stygmatyzującą diagnozy psychologicznej i psychiatrycznej określenie, że dane zachowanie jest "nienormalne" wymaga nie tylko fachowej wiedzy, ale także świadomości następstw takiej diagnozy
-w psychologii nie stosujemy pojęcia „patologia” ani „choroba” w stosunku do zachowania, -zachowania nie traktujemy jako nienormalne,
-zaburzenia zachowania traktujemy jako reakcję na dane środowisko- może to być zrozumiała reakcja (normalna ) na nienormalne środowisko.
W psychologii norma jest określana jako stan jakościowych i ilościowych cech psychicznych i ich zespołów, spotykanych najczęściej w danej grupie społecznej lub w określonej jego populacji.

Typy norm:
1. NORMA ILOŚCIOWA – jest wynikiem pomiaru i odzwierciedla rozkład cechy w populacji. Może dotyczyć rożnych cech: biologicznych (wzrost, masa ciała, tętno) psychologicznych (pojemność pamięci, zakres uwagi). Za pomocą statystyki określa sie rozkład cech w populacji i wyznacza przeciętna wartość liczbową lub zakresy wyników przeciętnych, czyli normalnych;

2. NORMA SPOŁECZNO - KULTUROWA – składają sie na nią dwa pojęcia. W pierwszym za normalne uznaje sie to, co jest powszechne, typowe dla danej kultury, są to zachowania zgodne ze zwyczajami, ustalona konwencją. Z tym rozumieniem normy wiąże sie pojęcie człowieka normalnego, w sensie typowego dla danej grupy czy kultury. Normalność społeczno-kulturowa ma także drugie znaczenie-zgodności z normami skodyfikowanymi, normami moralnymi i prawnymi. Osoba, która nie spełnia powszechnych norm etycznych i prawnych uspołecznionej kultury jest nienormalna w tym sensie, że narusza ład społeczny i zagraża funkcjonowaniu społeczności i rozwojowi jednostek.

3. NORMA TEORETYCZNA - stosowana gdy stan jednostki odnosi się do ogólnie przyjętych prawidłowości lub twierdzeń fizjologicznej lub psychologicznej działalności człowieka. O stanie normalnym wnioskuje sie, porównując obserwowalne wskaźniki z teoretycznymi twierdzeniami.


Pojęcie normy pełni w psychologii klinicznej co najmniej dwie funkcje:
- stanowi jawny lub ukryty, ale zawsze nieodzowny składnik każdej definicji tej dyscypliny wiedzy;
- jest również jawnym lub ukrytym, a także "niezbędnym standardem organizującym cały ciąg postępowania diagnostyczno-korekcyjnego psychologa klinicznego.

Pojęcie norma psychiczna, jako kryterium stanu normalnej psychiki łączy się zwykle z brakiem odchyleń w zachowaniu się. Niekiedy jednak zachowanie normalne może być wynikiem hamowania przejawów lub braku równowagi wewnętrznej.
Norma psychiczna uwarunkowana jest przez harmonię zmiennych osobowościowych takich jak:
- popędy
- charakter
- temperament
dzięki której człowiek może osiągnąć dobre samopoczucie i wypełniać swe zadania osobiste i społeczne.

Osobowość

Osobowość:
- to jedno z klasycznych pojęć w psychologii
- to złożony system motywów wyrażający się w cechach niepowtarzalnego sposobu przystosowywanie się danej jednostki do otoczenia.

Osobowość to podstawowy termin, którym posługują się psycholodzy. Jednakże termin ten nie jest ścisły. Jest to termin wieloznaczny.

Bez pojęcia „osobowość” nie może się obejść: psychologia wychowawcza, psychologia kliniczna, psychologia sądowa.

Podstawowe wymiary osobowości – wymiary osobowości, których wzajemna korelacja statystyczna jest niska, co oznacza, że są rozdzielne i dotyczą rzeczywiście odrębnych cech.

Podwójna osobowość – alternatywna tożsamość przyjmowana nagle przez niektóre osoby cierpiące na amnezję.

Test Rorschacha – projekcyjny test osobowości, w którym badana osoba otrzymuje instrukcje opowiedzenia, co widzi w każdej z zaprezentowanych atramentowych plam.

Zagadnieniem osobowości zajmowali się m. in.: Z. Freud, Murray, G. Murphy, C. G. Jung, E.R. Gurthie, G. W. Allport, J. Dollard, N. Miller, G. Kelley, C. Rogers i inni.

Hans J. Eysenk. – uważał, że są 3 główne cechy osobowości:
- psychotyzm
- neurotyzm
- ekstrawersja, introwersja

Freud – utożsamiał osobowość z świadomością.

A. Adler – osobowość oparta jest na instynkcie mowy.

Temperament

Temperament:
- (z łaciny temperamentum – umiar), 

- to aspekt indywidualnych ogólnych cech, postaw, charakteryzowany przez skłonność do określonych wzorców reakcji emocjonalnych, zmian nastroju i poziomów wrażliwości wynikających ze stymulacji. 


Temperament determinuje: 

a). siłę reakcji 

Reaktywność 

Aktywność zachowania 

b). charakterystykę czasową reakcji 

Czas 

Ruchliwość 
 

Najwcześniejszego i najbardziej znanego podziału temperamentu dokonał Hipokrates (V w. p.n.e.), 

Cztery humory – cztery płyny ciała, wyróżnione i scharakteryzowane przez tego starożytnego lekarza greckiego to według niego: żółta żółć, czarna żółć, krew, flegma. 

Popularność tej typologii przetrwała do dziś, choć jej interpretacja uległa w ciągu wieków zmianom. 



CZTERY TEMPERAMENTY: 

Cztery typy osobowości wyodrębnione w początkach naszej ery przez Galena, Claudius Galenus (129-199): 

1) sangwinik – człowiek o żywym i zmiennym usposobieniu, 

2) melancholik – mało uczuciowy i mało aktywny, 

3) choleryk – pobudliwy i mało wytrwały w działaniu, 

4) flegmatyk – mało pobudliwy, lecz wytrwały i konsekwentny w działaniu. 

Galen powiązał je z „humorami” Hipokratesa.

emocje

Emocje doznawane przez człowieka mogą cechować się określonym nasileniem i znakiem. Znak emocji pozwala kwalifikować je w dwie główne grupy: emocje negatywne np. złość, rozpacz, rozczarowanie oraz emocje pozytywne, np. zadowolenie, radość, rozkosz.

Emocje negatywne mają za zadanie sprowokować jednostkę do przerwania aktywności, która stała się przyczyną tych emocji bądź przerwania kontaktu ze źródłem tych emocji. Jednak emocje ujemne mogą trwać przez pewien okres czasu, nawet gdy ich przyczyna straci swoją moc oddziaływania. Wyrazistym przykładem tego zjawiska są wszelkie urazy psychiczne powstałe w wyniku traumatycznych wydarzeń w życiu człowieka.
Charakterystyczne dla emocji pozytywnych jest z kolei wzbudzanie tendencji do podtrzymywania danej aktywności lub określonego kontaktu. Przy czym utrzymywanie się działania czynnika (zespołu czynników) wywołującego emocje dodatnie, przy zachowaniu wszystkich cech tego czynnika, może powodować stopniowy zanik tej emocji.

Istotne jest przy tym, że tendecje do zachowywania się zgodnie z emocjami mogą podlegać świadomej kontroli. Zachowanie zgodne z daną emocją tj. oddalanie się lub zbliżanie, może nie wystąpić wcale, jeśli powstały pewne procesy hamujące takie zachowanie, przeszkody wewnętrzne jednostki np. jej zasady, normy, standardy, bądź zewnętrzne - czyli kary za daną reakcje np. za okazanie złości, ucieczkę, czy głośny wybuch śmiechu itp.

Natężenie emocji jest zróżnicowane osobniczo. Na taką samą sytuację różne osoby mogą zareagować w bardzo różny sposób. Nawet ta sama osoba w zależności od wielu okoliczności może w różnym natężeniu przeżywać swoje emocje.

Na podstawie istniejących teorii opisujących emocje, można wyodrębnić pięć komponentów złożonych procesów emocjonalnych:

Procesy emocjonalne mogą być wywołane różnorodnymi czynnikami, sytuacjami. Same emocje inicjują wielorakie reakcje. Przyczyny, jak i konsekwencje danej emocji determinują jej charakter, jakość. Emocje stają się rezultatem działania takich czynników jak np. nowa nieznana sytuacja, niepowodzenie, lub przeciwnie - osiągnięcie sukcesu. Nierzadko ukierunkowują one określone reakcje np. ciekawość może stać się początkiem czynności badawczych, strach często prowadzi do ucieczki bądź zahamowania, znieruchomienia, gniew (złość, wściekłość) pobudzają do ataku fizycznego lub (i) słownego, wstręt skłania do odsuwania od siebie lub utrzymywania dystansu, nadzieja wywołuje zachowania, które przybliżają jej spełnienie.

Czynniki odpowiedzialne za powstawanie procesów emocjonalnych można zakwalifikować do trzech kategorii tj.:

Emocje stanowią niezbędny element psychiki człowieka, służą przystosowaniu się do otoczenia, ukierunkowują jego działania, pełnią ważną rolę w procesie uczenia się. Procesy emocjonalne o tak złożonym przebiegu i zróżnicowanej charakterystyce są znamienne tylko dla istoty ludzkiej, określają jej indywidualność i istotę.

Procesy emocjonalne charakteryzują się zmianą, najczęściej wzrostem ogólnego pobudzenia oraz wzrostem poziomu aktywacji. Maksymalny poziom pobudzenia określa stany ekstazy, szału czy paniki, natomiast minimalny wiąże się ze stanami głębokiego smutku, apatii, senności lub skrajnej relaksacji.

Zjawisko to przejawia się w następujących postaciach:

Zmiany przedstawionych powyżej postaci pobudzenia nie są równomierne, tzn. dużemu wzrostowi jednej z nich może towarzyszyć mały wzrost drugiej. W miarę rozwoju osobowości, dojrzałości społecznej i emocjonalnej zewnętrzne objawy pobudzenia emocjonalnego są ograniczane i kontrolowane. Często wiąże się to ze zwiększoną intensywnością pobudzenia układu autonomicznego i pobudzenia umysłowego.

Emocje są wywoływane przez:
1) bodźce pierwotne tj. te, które pochodzą od narządów zmysłowych lub wewnętrznych i związane są z zaspokajaniem potrzeb i z procesami patologicznymi - mogą one wywoływać niespecyficzny stan ogólny przyjemny lub przykry (np. samopoczucie).
2) bodźce wtórne tj. te, które nabywane są przez doświadczenie, a związane są z bodźcami pierwotnymi (bezwarunkowymi).
3) bodźce kinestatyczne tj. te, które związane są z własnymi czynnościami (np. nadmierna aktywność, długotrwała bezczynność). Przebiegają w formie bardzo zróżnicowanego procesu, z czym wiążą się różne reakcje emocjonalne.
W procesie emocjonalnym wyróżnia się następujące komponenty:
1) wzrost napięcia mięśniowego,
2) intensyfikację procesów umysłowych,
3) pobudzenie układu autonomicznego, a z kolei parasympatycznego - co prowadzi do zmiany czynności narządów wewnętrznych.
Zachowanie zgodnie z rozwijającą się emocją (zbliżenie, oddalenie) mogą nie dochodzić do skutku, jeśli powstały jakieś procesy hamujące. Emocje trwają dłużej - także po przerwaniu kontaktu.
Siła emocji jest tym większa, im większe przeszkody wewnętrzne muszą być pokonane (np. zasady, normy, kary) aby powstrzymać od wystąpienia reakcji emocjonalnych.

Psychologia emocji.

Psychologia emocji jest związana z teorią osobowości, jest pewną, specyficzną teorią zachowania. Emocja - z łac. E czyli z i overe czyli poruszać się, tzn. ruszać się z wewnątrz jest to jakby zmiana wywodząca się z wnętrza człowieka. Overe znaczyło pierwotnie przenoszenie się z jednego miejsca na drugie, czyli wskazywałoby na migrację. Emocja więc jest to zakłócenie pewnego stanu rzeczy.
Wg P. Junga emocjami można nazwać 8 rodzajów zjawisk:
1. proste uczucie przyjemności związane z zapachami
2. emocje mogą być traktowane jako organiczne, negatywne uczucie głodu, odczucie pragnienia, bólu a pozytywne zjedzenia
3. odczucia związane z podejmowanymi czynnościami: pragnienie picie
4. moralne, estetyczne, religijne sentymenty, które bazują na wcześniej szych wydarzeniach
5. emocje są to utrzymujące się nastroje wesołości, podniecenia
6. patologiczne afekty: głęboka depresja, strach
7. emocje typu: płacz, wstyd, zakłopotanie, śmiech, cierpienie , poniżenie.

Tak naprawdę współczesne źródła różnic interpretacji emocji wynikają z pewnych orientacji, np.: z orientacji na fizjologiczną psychologię i wtedy podkreśla się, że emocje i procesy emocjonalne są interpretowane w kategoriach fizjologicznych. Aspekt fenomenologiczny podmiotowy wskazuje na fakt doświadczalny, pewien stan świadomości. I emocje wg tych orientacji to efekt wewnętrznych procesów.
Emocje to stany, to procesy, które dają szansę wyrażenia jednostkowego jednego człowieka. Jest to bezpośredni, czuły sygnał tego co dzieje się w osobowości, w układzie między osobą a drugim człowiekiem. Dlatego tez emocje są wyrazem ludzkiego zaangażowania, stany emocjonalne są pewną formą interakcji (ponieważ nie powstają gdy nie ma interakcji). Emocja ma jednak swoją specyfikę. Jest ona poniekąd sposobem odpowiadania na rodzaj i jakość danej interakcji. Interakcja może być wewnątrz człowieka, może być jego ciałem. Inaczej emocja to sposób doświadczania jakości interakcji pomiędzy podmiotem doświadczającym a oddziałującym na niego obiektem. Emocje są formą odpow. organistyczną tzn., że emocja tworzy jedną
zespolona całość, że człowiek nie reaguje w kategoriach, że emocja nie jest tylko stanem poznawczym, nie jest tylko stanem fizjologicznym. Jest stanem całościowym, a to oznacza, że tworzy to jedną złożona całość. Jak człowiek reaguje emocjonalnie to reaguje jako całość. Rodzaj interakcji wskazuje na to z jakim aspektem rzeczywistość się rodzi np. może to być interakcja pomiędzy dopływającymi dźwiękami do człowieka a nim, osobą która się do niego uśmiecha a nim. Emocja jest rozumiana jako forma odpowiedzi, to nie jest reakcja. Dla czego forma odpowiedzi? Ponieważ używanie pojęcia reakcji wskazuje na to, że człowiek jest istotą reaktywną. A używanie określenia odpowiedź na rodzaj interakcji, oznacza że człowiek jest kimś aktywnym w tworzeniu emocji, tzn. że człowiek jest sprawcą, może wzbudzać w sobie uczucia szlachetne i wcale nie reagować. W przeciwnym wypadku wcale oznaczałoby to, że stany emocjonalne mogą nami kierować. Ta interakcja musi założyć pewną kompatybilność dyspozycji podmiotu (człowieka) i wchodzącego w akt interakcji z nim obiektu np. ja wcale
nie zareaguje na derwiszów, muzykę, ponieważ nie ma dyspozycji podmiotu o innej kulturze.
Ponieważ zjawiska emocjonalne i emocje obejmują bardzo dużo zakresów. Wszystkie zjawiska emocjonalne można sprowadzić do czterech kategorii.

Są to cztery poziomy zjawisk emocjonalnych:
1. predyspozycji emocjonalnej - predyspozycja oznacza możność danego sposobu odpowiada na rodzaj i jakość interakcji, np. o predyspozycji stanowią właściwości natury ludzkiej. O poziomie predyspozycji w innej konwencji mogą decydować mechanizmy neurofizjologiczne. To natura tworzy układ: prze waga procesu pobudzenia nad hamowaniem. To jest dyspozycja biologiczna (kora jest nadmiernie stymulowana a to powoduje, że mamy pewne skłonności do pewnych zachowań).
2. dyspozycji emocjonalnej - jest to skłonność do łatwiejszego przypuszczania emocji
3. stan
4. proces to jak w tej danej chwili ktoś opowiada, co się teraz dzieje

Charakterystyka emocji.

Problem, czy emocje powinny być ujmowane jako kategorie, czy wymiary? Wydaje się, że można te podejścia pogodzić. O jakości kategorii emocji świadczy inność uczuć człowieka i inność mechanizmów. Wg Putuchika każda kategoria emocji może mieć wiele stopni intensywności. Wymiary są wpisane w kategorie emocji. Podzielił on emocje na pierwotne i wtórne. Następny problem dotyczy tego, czy uczucie i emocje są czymś innym, czy tym samym? Czy rzeczywiście istnieją emocje podstawowe? Wielu autorów zgadza się z twierdzeniem ,że kryterium przynależności do emocji pierwotnych jest kryterium biologiczne (podłoże biologiczne). Do emocji pierwotnych należą te związane z zachowaniami adaptacyjnymi (zadaniami). Najbardziej powszechne kryterium to właśnie kryterium uniwersalności biologicznej i kulturowej. Zakładając, że jest natura osobowa, to w niej jest emotywność, która jest atrybutem osobowym. Jest odpowiedzialna za reakcje emocjonalne, za ich jakość. Te emocje są pierwotne, które wypływają z osoby np. lęk emocjonalny. Lęk człowieka nie jest bowiem taki sam jak lęk zwierzęcia, ponieważ jest w nich inna natura osobowa. Wchodzą w to systemy np. doświadczeń kulturowych. Dlatego stan depresji ducha powoduje obniżenie sprawności biologicznej. Kluczem jest zatem to, co dyktuje stan natury osobowej. Argumenty emocji pierwotnych (podstawowych):
- uniwersalności biologicznej
- uniwersalności kulturowej natury osobowej.
Emocje wtórne są to te, które zostały wypracowane na bazie dyspozycji, które człowiek posiada w swej naturze osobowej w połączeniu z pewnymi doświadczeniami zdobywanymi przez całe życie. Kultura wyznacza pewne trendy myślowe a w rezultacie nasze doświadczenia przesycane są innymi wartościami i dzięki temu wyzwalana jest pewna reakcja > emocja wtórna.
O pierwotności może świadczyć automatyzm a na wtórność nakłada się do świadczenie.
Każde emocje tworzą trzy komponenty:
1) neurofizjologiczny (biologiczny)
2) przeżyciowy (doświadczeniowy)
3) ekspresywny
Każda emocja zawiera te komponenty ale w różnym nasileniu. Dlatego każda emocja to układ tych komponentów, a uczucie to komponent wewnętrzny.
Łukaszewski uważa, że emocje i uczucia różnią się między sobą: emocje mają charakter sytuacyjny, natomiast uczucia mają charakter trans sytuacyjny (są bez względu na
sytuację), emocje są krótkotrwałe (trwają dopóki trwa wzbudzony popęd), uczucia charakteryzują się natomiast względną trwałością, emocje mają charakter względnie jednorodny (w danym momencie występuje jedna emocja), w uczuciach przepływają różne stany wewnętrzne, są one niejednorodne, bo człowiek jest dynamiczny emocje mają charakter impulsywny (działanie podkorowe); uczucia są pod porządkowane refleksji, mają wątek refleksyjności (są sterowane korą).

Człowiek jest istotą rozumną, świadomą, skierowaną na osiąganie celów. Tymczasem przeżywanie intensywnych, zwłaszcza negatywnych emocji znacznie upośledza zdolność rozumowania, kojarzenia, spostrzegania, zapamiętywania i sprawnego funkcjonowania. Stąd konieczność poradzenia sobie zwłaszcza z ujemnymi stanami afektywnymi jest oczywista. Ludzie zauważając taką konieczność stosują różne techniki kontroli emocjonalnej. Polegają one na podejmowaniu przez człowieka, czasami w pełni świadomie, a nieraz zupełnie nawykowo, różnych zabiegów umożliwiających sprawowanie kontroli nad własnymi emocjami. Owe mechanizmy kontroli mogą jednak działać w różne, zwłaszcza trudne sytuacje życiowe, zdawanie sobie sprawy z ich charakteru i dynamiki. Emocje mają jednak charakter reaktywny i nie wszystkie sytuacje da się przewidzieć. Inny rodzaj kontroli polega na tłumieniu objawów negatywnych emocji, szczegulnie lęku, usuwaniu ich ze świadomości nie przyznawaniu się do nich. Są to zabiegi, których stosowanie na dłuższą metę ma zdecydowanie negatywne konsekwencje dla zdrowia psychicznego człowieka, ale doraźnie czasem mogą chronić go dezorganizacją działania lub nagłym zachowaniem wyładowywującym. Tłumienie emocji może doprowadzić do wielu chorób psychosomatycznych , albo do konieczności wyładowania swych skumulowanych emocji w postaci reakcji nieadekwatnych do sytuacji, bądź zachowań nie zrozumiałych dla otoczenia. Zbyt silna kontrola życia emocjonalnego również może dawać szereg niekorzystnych konsekwencji. Prowadzić może do trudności w wyrażaniu swoich emocji, a z czasem także do zubożenia przeżyć. Stąd umiejętność kontrolowania emocji jest warunkiem właściwego funkcjonowania psychicznego jak i somatycznego człowieka.
W ten sposób kończę pierwszą część mojego referatu. Dalsza część mojego wypracowania poświęcona będzie innemu pojęciu psychologicznemu jakim jest motywacja.

Reakcje emocjonalne stanowią tylko jedną z możliwych form regulacji zachowania ludzi i zwierząt. Bardziej złożony mechanizm uruchamiający i podtrzymujący ukierunkowane zachowanie nazywa się motywacją. Motywacja jest procesem, który zachodzi wewnątrz organizmu, pobudzając go do celowego działania. Ten proces wewnętrzny nazywany jest przez psychologów popędem, pobudką, potrzebą, oczekiwaniem, antycypacją, zadaniem, intencją, zamiarem, pragnieniem, zainteresowaniem, obawą przed czymś. Terminy te zawsze oznaczają pojawienie się u człowieka pewnego stanu lub tendencji. J. Reykowski motywację definiuje jako proces regulacji psychicznej, od którego zależy kierunek ludzkich czynności oraz ilość energii, jaką na realizację danego kierunku działania człowiek jest gotów poświęcić.
Motywacja jest siłą poruszającą do działania i ukierunkowującą je na określone cele. Cel można podzielić na dodatnie i ujemne. Cele dodatnie to takie, które człowiek pragnie osiągnąć, a cele ujemne to takie, których człowiek stara się uniknąć.

Pojęcie motywacji.

Motywacja to układ motywów ludzkiego postępowania - przedmiot badań wielu nauk (psychologii, socjologii, nauki o moralności i ogólnie biorąc nauk zajmujących się interpretacją ludzkich zachowań). Odróżnia się trwałą strukturą motywacyjną, która nadaje ogólny kierunek ludzkiemu postępowaniu, od aktualnej motywacji, wywołującej określone zachowanie w danym kontekście sytuacyjnym. Motywacja rozumiana jest jako wewnętrzny mechanizm, który uruchamia i organizuje ludzkie zachowanie oraz kieruje na osiągnięcie celu. Rodzaje motywacji są klasyfikowane wg potrzeb i pragnień ludzkich.

Motywację (natura zjawisk motywacyjnych) można określić jako psychiczny proces regulacji. Wpływa ona na przebieg procesów umysłowych i steruje działaniami w ten sposób, aby zapewnić równowagę między jednostką a otoczeniem oraz jej rozwój.
Motywacja to proces psychicznej regulacji, od którego zależy kierunek ludzkich czynności oraz ilość energii, jaką na realizację danego kierunku człowiek jest gotów poświęcić. Tak więc motywacja to proces wewnętrzny, warunkujący dążenie ku określonym celom.
Cele takie można podzielić na dwie klasy: na cele dodatnie, tj. takie, do osiągnięcia których zmierzamy (dobry stopień, pochwała, popularność wśród otoczenia, sympatie innych), oraz ujemne, czyli takie których staramy się uniknąć (krytyka, zły stopień, niechęć innych osób, pogardy innych, uszkodzenia ciała)
W podobny sposób można podzielić procesy motywacyjne, mówiąc o motywacji dodatniej, warunkującej “dążenie do” motywacji ujemnej - obawa lub niechęć.
Pragnienia i obawy mają pewne cechy wspólne ze wszystkimi innymi procesami motywacyjnymi. Trzy z nich można uznać za podstawowe:
1. Procesy motywacyjne mają kierunek - pragnienia pobudzają do osiągnięcia przedmiotu pragnień, a obawy do uniknięcia źródła obaw.
2. Procesy motywacyjne posiadają natężenie - znaczy to, że pobudzeni pragnień lub obaw powoduje w następstwie stan podniecenia, podekscytowania, tj. zmiany energetyczne w zachowaniu (przyrost lub spadek sił)
3. Procesom motywacyjnym towarzyszą w przypadku realizacji dodatnie, a w razie niemożności ujemne stany emocjonalne (przykrość, przyjemność ).

Wpływ motywów na kierunek działania.

Człowiek u którego powstały sprecyzowane pragnienia, kieruje się zasadą selekcji, zasada ta to motyw. Pierwsze objawy selekcji obserwuje się u dzieci ok. 7 - 8 miesiąca życia.
Selekcjonujący wpływ pragnień wzrasta w miarę zbliżania się, a maleje w miarę oddalania od przedmiotu pragnień. Trzeba przyznać, że czasami obserwuje się przypadki z pozoru zupełnie niezgodne z opisaną zasadą. Zdarza się, że przedmiot, który z oddali wyglądał bardzo atrakcyjnie, z bliska traci swoją wartość przyciągającą. Tego rodzaju zjawisko utraty “siły przyciągania” przez przedmiot pragnienia miewa dwie grupy przyczyny:
1 - jest ono spowodowane brakiem znajomości przedmiotu, w związku z tym przypisywaniem mu cech których nie posiada;
2 - bywa ono wywołane konfliktowymi, dodatnimi i ujemnymi, cechami przedmiotu.
Zgodnie z tym co powiedziano wyżej, motywy pobudzają do zbliżania się ku przedmiotom i zjawiskom mającym wartość pozytywną oraz do oddalania od przedmiotów i zjawisk o wartości negatywnej. Czasami jednak mogą zajść okoliczności, które skłaniają do zachowań przeciwnych - do oddalania się od tego co ma pozytywną wartość. W życiu ludzi sytuacje, w których trzeba wykonać “reakcje okrężne”, są bardzo częste (np. aby pozbyć się bólu, trzeba narazić się chwilowo na większy ból -w trakcie zabiegu ).
W podsumowaniu powyższych rozważań możemy sformułować następujące twierdzenia:
- Motywy stanowią zasadę selekcji działań podejmowanych przez człowieka.
- Selekcja dokonuje się w taki sposób, aby jak najbardziej zbliżyć się do przedmiotu pragnień (lub oddalić od tego
-Selekcyjny wpływ motywów zależy od tego, jak odległy jest przedmiot motywu - im bliżej tego przedmiotu, tym większy wpływ selekcyjny.
- Selekcyjny wpływ motywów zależy od ich siły; przy małej motywacji selekcja jest ” niepewna”, przy optymalnej
- selekcja elastyczna, przy bardzo dużej - staje się sztywna.
- Wtedy gdy na drodze do celu pojawiają się przeszkody, powstaje konieczność wykonania ” reakcji okrężnej”.
Przy bardzo dużym pobudzeniu motywów taka reakcja nie może dojść do skutku.

Wpływ pragnienia sukcesu.

Jednym z motywów, który odgrywa ważną rolę pobudzająca do wysiłku w nauce szkolnej, jest pragnienie sukcesu.
Siła pragnienia sukcesu determinuje m. in. następujące ważne cechy działania:
- poziom osiągniętych rezultatów,
- wytrwałość w dążeniu do celów
- gotowość do podejmowania trudnych zadań.
Pragnienie o bardzo dużej sile sprawia, że człowiek staje się zdolny do podejmowania działań wymagających pokonywania wielkich oporów wewnętrznych (czyli pokonania motywów ujemnych o dużym natężeniu). Takie pragnienie wyłącza inne, niezgodne z nim kierunki działania.
Klasyczny jest tu przykład Demostenesa, u którego powstało bardzo silne pragnienie zostania wielkim mówcą. Na drodze do realizacji tego pragnienia stanął brak odpowiednich możliwości - Demostenes miał słaby głos, krótki oddech, jąkał się i seplenił. Dlatego też jego pierwsze wystąpienie publiczne skończyło się kompromitacją. Dla realizacji pragnień podjął różnorodne działania takie, jak:
Ogolił sobie brodę i brwi, żeby nie ukazywać się ludziom, póki nie poprawi swojej dykcji. Deklamował długie teksty poetyckie z kamykami w ustach. Nad ramieniem uwiesił sobie ostry miecz, który ranił go przy każdym gwałtowniejszym ruchu. W ten sposób chciał się pozbyć psującego ładną postawę podnoszenia ramion. Dla wzmocnienia głosu deklamował nad brzegami wzburzonego morza. Ponadto osiem razy przepisywał pokaźnej objętości dzieło Tucydydesa, aby “przyswoić ” sobie jego styl.
Jak widać z powyższego przykładu pragnienie sukcesu działa jako zasada określająca wybór kierunku działania. Okazało się, jednak, że silne pragnienie sukcesu sprzyja podejmowaniu zadań o średnim poziomie trudności, zadań zawierających średni stopień ryzyka oraz wybieraniu spośród rozmaitych czynności tych, które mogą doprowadzić do jak najszybszego osiągnięcia celu. Zupełnie inaczej wpływa obawa przed niepowodzeniem. Silna obawa pobudza do wyboru zadań bardzo łatwych lub bardzo trudnych, zawierających niewiele albo wyjątkowo dużo ryzyka, a także skłania do unikania takich sytuacji, które mogłyby stanowić dla człowieka prawdziwą próbę sił.
Zależności powyższe nietrudno zaobserwować w praktyce wychowania. Tak na przykład dzieci, u których występuje silne pragnienie sukcesu, mają lepsze wyniki w szkole, wykazują większy stopień wytrwałości przy wszystkich możliwych do rozwiązania zadania. Zupełnie inaczej zachowywać się będą dzieci, u których dominuje obawa przed niepowodzeniem. Dzieci te osiągają rezultaty niższe niżby to uzasadniały ich zdolności i sytuacja; najczęściej wybierają zadania za trudne albo też zadania za łatwe. Wbrew “zdrowemu rozsądkowi” trudno je skłonić do tego by podejmowały się zadań realistycznych, tego, co z pewnym nakładem sił i ryzyka mają szansę zrobić.
Pragnienie sukcesu i obawa przed niepowodzeniem to tylko przykłady. U każdego człowieka występują różne motywy i odpowiednio do tego różne “zasady wyboru”.
Tak na przykład obok pragnienia sukcesu bardzo częstym motywem wpływającym na wyniki szkolne jest pragnienie aprobaty.

Modyfikujący wpływ motywów na percepcję.

Mówiąc o modyfikującym wpływie motywów , mamy na myśli fakt, że pod wpływem pragnień lub obaw ta sama rzecz spostrzegana jest inaczej, niż wtedy, gdy pragnienia są nieobecna. Istnieją zależności między stanem naszych motywów a sposobem widzenia świata. Jak się okazuje nasze pragnienia “upiększają” przedmiot pragnień czyniąc go na przykład jaśniejszym niż jest w rzeczywistości. Ten “upiększający ” wpływ pragnień znamy dobrze z potocznego doświadczenia. Wiadomo, że człowiekowi zakochanemu piękna wydaje się osoba , w której inni nie mogą dopatrzyć się urody, wiadomo ile blasku ma zabawka, którą dziecko chciało by posiąść, a jak bardzo traci ona ten urok, kiedy pragnienie zostało zaspokojone. Nadawanie przedmiotom pragnień jasnych barw znajduje wyraz też w symbolach literackich. Tak na przykład symbole” jasnej łąki” u Stefana Żeromskiego.

Motywy a procesy pamięci.

Stwierdzono, że motywy wpływają na selekcję materiału zapamiętanego i odtworzonego. Zapamiętywanie staje się dużo efektywniejsze, jeżeli dotyczy spraw leżących w sferze motywów człowieka. Zachodzi też zjawisko przeciwne - skłonność do zapamiętania tego, o czym pamiętać jest niewygodnie.

Motywacja a procesy poznawcze.

Istnieją podstawy do stwierdzenia, że motywy działają “wyolbrzymiająco” na procesy poznawcze
pozostające z nimi w związku skojarzeniowym. Należy przy tym pamiętać, że motywy występują w dwóch formach: są motywy dodatnie i ujemne. ”Wyolbrzmiającemu wpływowi” motywów dodatnich odpowiada kierunek pragnień. Natomiast motywy ujemne mogą przybierać dwie różne formy: mogą być skoncentrowane na źródle przykrości (na celu ujemnym) lub na tym, co usuwa przykrość(na celu dodatnim)
Wtedy gdy koncentrujemy się na źródle niebezpieczeństwa, dążymy do usunięcia się od przedmiotu, którego się lękamy. Natomiast, gdy koncentrujemy się na celu dodatnim, skupiamy się na osiągnięciu tego, co nas chroni lub co pozwala nam uporać się z przykrością.
Drugiemu nastawieniu odpowiadać będzie inna percepcja sytuacji i inna ocena możliwości powodzenia. Zamiast uwrażliwienia na niebezpieczeństwo pojawia się uwrażliwienie na wszystko, co pozwala go uniknąć. Zamiast poczucia nieuchronnej klęski pojawia się wiara w możliwość powodzenia ucieczki.

Pobudzający wpływ motywów na czynności człowieka.

Motywy mają wpływ pobudzający na człowieka. Ten pobudzający wpływ ma dwojakie konsekwencje: Prowadzi on do zmian energii i sprawności działania.
Z potocznego doświadczenia wiemy, że nasza zdolność do wysiłku wzrasta wtedy, gdy bardzo nam na czymś zależy. Wraz ze zwiększeniem się intensywności pragnień wzrasta szybkość działań, siła, a także odporność na zmęczenie.
Systematyczne badania psychologiczne pozwoliły na ustalenie kilku faktów charakteryzujących zależność między siłą pragnień a zdolnością do wysiłku, i energią działania.
Tak więc, po pierwsze, ustalono, ze gdy wzrasta intensywność pragnień, zwiększa się także tempo przebiegu czynności.
Zależność między siłą pragnień (motywacji) a wielkością wysiłku wkładanego w działanie ma różnorodne konsekwencje. Przede wszystkim tę, że człowiek jest w stanie zrobić tym więcej, im bardziej mu zależy na tym, co robi - potrafi zrobić więcej dlatego, że pracuje szybciej i jest bardziej odporny na zmęczenie. Można powiedzieć, że jednym z najlepszych sposobów usunięcia skutków zmęczenia jest pobudzenie motywacji
Fakt, że motywacja powoduje przyśpieszenie tempa działania, że wymaga wytrwałości, że zwiększa odporność na zmęczenie, ma ważne następstwa. Przede wszystkim to, że nakładowi większej energii odpowiada zwiększony wysiłek i, co z tym się wiąże, w dalszej konsekwencji większe zmęczenie. Inaczej mówiąc, działania w warunkach dużego napięcia motywacji są pod względem psychologicznym ”kosztowniejsze”, po zakończeniu - wyczerpanie większe. Nic więc dziwnego, że ludzie, którzy, jak się powiada, ”wkładają całą energie w to co robią”, czasami ‘’spalają się w pracy”. Owo ”wkładanie całej energii” polega na dużym pobudzeniu motywacji, na intensywnym pragnieniu realizacji postawionych celów, ‘’spalanie się w pracy” to całkowite poświęcenie sił aż do granic wyczerpania. Wielu z nas wie zresztą z własnego doświadczenia, że po okresie intensywnej działalności, kiedy z maksymalnym nakładem sił dążyliśmy do czegoś, co uważaliśmy za bardzo ważne, kiedy wszystkie siły skupiliśmy na osiągnięciu tego właśnie celu, po jego osiągnięciu ”opadamy z sił” - nic nam się nie chce, nie potrafimy nawet cieszyć się z osiągniętych rezultatów.
Jeśli nie ma dodatkowych przeszkód, przy silnej motywacji człowiek wykonuje więcej i lepiej. Dlatego też wydajność i jakość pracy zależą od motywacji, czyli od chęci zrobienia dobrze. Ważną sprawą jest jednak nie tylko wielkość motywacji, ale to, czego motywacja dotyczy - motywacja może dotyczyć różnych aspektów produktu. Tak więc może chodzi o to, by zrobić jak najszybciej i jak najwięcej - wtedy na ogół pomija się jakość tego, co się robi.

Motywacja a sprawność działania.

Wielu ludzi zauważa, że wtedy, gdy im na czymś szczególnie zależy, potrafią wykonać rzeczy, których w innych warunkach nie byliby w stanie zrobić, że w tej sytuacji ich inteligencja okazuje się bardziej efektywna, że przychodzą im do głowy liczne pomysły, że lepiej spostrzegają i rozumieją, co dzieje się naokoło nich. Są też tacy, którzy mają doświadczenie akurat odwrotne. Tracą zdolność do jasnego myślenia.
Nietrudno zauważyć, ze sytuacja publicznego wystąpienia jest czynnikiem pobudzającym motywację.
Z licznych badań wynika, że zarówno niedobór motywacji, jak również jej nadmiar mogą mieć szkodliwy wpływ na wyniki działania ucznia.
Trzeba dodać , że wszelkie rodzaje motywacji łatwo osiągają poziom, który można by określić jako zbyt duży. Na ogół motywacji utrzymuje się w obszarze średnim i trzeba wyjątkowych okoliczności, by nabrała nadmiernego natężenia. To zastrzeżenie nie odnosi się jednak do motywacji typu lękowego - związanej z pragnieniem uniknięcia niepowodzenia, nagany, wstydu itp. Lęk jest tym rodzajem motywacji, który ma dużą łatwość narastania do nadmiernych rozmiarów i w konsekwencji do dezorganizacji zachowania się ludzi. dlatego szczególnie szkodliwy wpływ na możliwości intelektualne ucznia posiada motywacji oparta na lęku przed karą.
Coś zupełnie odwrotnego można powiedzieć o motywacji występującej w formie zainteresowania. Zainteresowanie nigdy nie osiąga natężenia, które mogłoby zdezorganizować czynność. Dlatego też uczniowie, u których dominującym motywem uczenia się jest zainteresowanie, nie są narażeni na zastraszający wpływ nadmiernej motywacji.
U niektórych osób dochodzi do tak dużego natężenia motywacji negatywnej, iż prowadzi do dezorganizacji wszystkich poważniejszych procesów życiowych. Czy jest na to jakaś rada ? Jedynym ze sposobów bywa zmiana mot6ywacji.

Wzbudzanie motywacji.

Otóż po to, aby powstał motyw, muszą być spełnione pewne warunki. Trzy z nich zasługują na szczególną uwagę.
Po pierwsze , człowiek musi czegoś potrzebować lub też musi mieć do wykonania jakieś zadanie. Nie zaspokojona potrzeba lub nie wykonane zadanie są źródłem napięcia ( tzw. napięcia motywacyjnego)
Po drugie, człowiek musi dostrzec (lub wyobrazić sobie, czy też pomyśleć ), że istnieje czynnik, który może potrzebę zaspokoić lub przeciwnie. - czynnik, który może przyczynić się do zwiększenia potrzeby. Czynnik zaspakajający potrzebę ma wartość gratyfikacyjną dodatnią, natomiast czynnik wzmagający potrzebę - wartość gratyfikacyjną ujemną. Czynniki te bywają określane jako nagroda i kara.
Po trzecie człowiek musi mieć przeświadczenie, że w danych warunkach potrafi osiągnąć zaspokojenie potrzeby lub osiągnięcie zadania. A zatem człowiek musi oceniać szansę powodzenia działań (osiągnięcia nagrody lub usunięcia kary) jako wyższe od zera.
Natężenie motywu jest funkcją trzech wymienionych czynników. Jeśli brak któregoś z nich, motyw nie występuje. Natomiast gdy chcemy wzbudzić lub wzmóc motywację, musimy oddziaływać na te właśnie czynniki. Należy tu wspomnieć o czynnikach stałych i zmiennych.
Oddziaływanie na motywację wymaga wpływania zarówno na czynniki stałe jak i zmienne. Oddziaływanie na czynniki stałe polega na kształtowaniu systemu potrzeb, wytwarzaniu skal wartości, wytwarzaniu przeświadczeń na temat własnych wartości oraz możliwości zawartych w otoczeniu.
Natomiast oddziaływanie na czynniki zmienne polega na wzbudzaniu potrzeb, stosowania nagród i kar, informowaniu o możliwościach zawartych w sytuacji czy manipulowaniu tymi możliwościami.

Potrzeba.

Podstawowym warunkiem powstania motywacji są potrzeby i zadania. Pojęcie potrzeba ma zastosowanie do opisania do właściwości życiowych istot polegającej na tym, ze dla zachowania ich przy życiu, dla ich prawidłowego funkcjonowania i rozwoju konieczna jest stała wymiana ze środowiskiem: pobieranie ze środowiska różnych elementów i oddawanie otoczeniu produktów ich przemiany. Potrzeba uczestniczy w regulacji zachowania wtedy, gdy zostanie pobudzona. Zaspokojenie potrzeby jest możliwe dzięki działaniu kilku ważnych mechanizmów, takich od których zależy:
- wykrywanie stanu potrzeby
- uruchamianie ogólnej aktywności
- wytwarzanie pogotowia
- zatrzymanie aktywności

Wielkość potrzeb a motywacja.

Od czego zależy wielkość potrzeby ? Z pozoru wydawało by się , że potrzeba jest tym większa, im większy brak. Jednak tego rodzaju zależności występują tylko w zakresie średnich natężeń potrzeb, a i wtedy mają pewne ograniczenia.
W niektórych przypadkach obserwuje się efekt paradoksalny polegający na unikaniu przedmiotu zaspokajającego potrzebę, o ile zbyt długo czekało się na ten przedmiot.
Cały proces przebiega inaczej, gdy w nowym miejscu nie udało się znaleźć niczego, co by, choć częściowo, zaspokoiło dawne potrzeby. Wtedy następują zmiany rozpadowe w osobowości. Przejawem tych zmian może być stan lęku, rozwinięcie postaw agresywnych. Tak więc długotrwałe niezaspokojenie ważnych potrzeb i niemożność znalezienia sposobów zastępczych prowadzić może do głębokich zaburzeń osobowości. Pobudzenie potrzeby jest warunkiem koniecznym, ale nie wystarczającym do powstania motywu. Istotną rolę odgrywają właściwości czynników za pomocą których potrzeba ma być zaspokojona. W niniejszym opracowaniu starałam się wykazać , jak znaczący wpływ na zachowanie się ludzi ma motywacja.
Wpływ motywów na zachowanie się zależy od właściwości motywów, od ich rodzaju i natężenia. To zaś, jakie motywy zostaną pobudzone, uzależnione jest od stanu potrzeb, do dostępności czynników zaspokajających potrzebę lub zagrażających czymś człowiekowi, od oszacowania prawdopodobieństwa, że działanie zmierzające do zaspokojenia potrzeby lub uniknięcia szkody, może się powieść. Motywacja zależy również od przeszkód i niepowodzeń spotykanych na drodze do realizacji motywu.
Spostrzeganie czynników zaspakajających potrzeby lub zagrażających, ocena prawdopodobieństwa osiągnięcia sukcesu czy poniesienia szkody, przewidywanie niepowodzeń i trudności, - dokonuje się na ogół świadomie. Tak więc wszystko, co człowiek sobie uświadamia, wpływa na jego motywację; dzięki temu stan świadomości oddziałuje regulująco na stan człowieka.
Uświadomienie własnych motywów jest podstawowym warunkiem kontroli nad nimi. Uświadomienie może mieć różne formy i różny stopień, a w końcu i kontrola nad sobą ma rozmaity zasięg.
Najprostszą formą świadomości własnych motywów jest stwierdzenie własnego pragnienia - potrafią to kilkuletnie dzieci, które zdają sobie sprawę z tego , czego chcą, ale na ogół nie wiedzą ”dlaczego”. Wbrew pozorom nie bywa to chęć zaznaczenia własnego ”ja”, lecz po prostu przejaw tego, że tu właśnie natrafiliśmy na granice świadomości dziecka - ono nic więcej nie wie na temat swoich pragnień.
W miarę rozwoju świadomości człowiek zdobywa coraz szerszą orientacje w swoich motywach, i rozumie je coraz lepiej. Orientacja poszerza się w różnych kierunkach.


Wyszukiwarka