Do prac narażających pracowników na działanie czynników biologicznych należą:

• Prace w zakładach produkujących żywność;

• Praca z dziećmi w instytutach opieki społecznej;

• Prace w rolnictwie;

• Prace, podczas których dochodzi do kontaktu ze zwierzętami lub produktami pochodzenia zwierzęcego;

• Prace, w jednostce służby zdrowia;

• Prace w laboratoriach klinicznych, weterynaryjnych lub diagnostycznych;

• Prace w zakładach gospodarki odpadami ( w tym przeładowni i kompostowni odpadów);

• Prace przy oczyszczaniu ścieków;

• Prace w służbach leśnych; przemysł drzewny;

• Praca w kontakcie z wodą (rybacy, nurkowie, hydraulicy,)

• Praca w przemyśle tekstylnym;

• Praca w przemyśle maszynowym;

• Praca w górnictwie

• Praca , przy której możliwy jest kontakt z materiałami, na których najczęściej w wyniku długotrwałego przechowywania w środowisku wilgotnym, może występować obfity wzrost bakterii i grzybów;

• Oraz inne prace, podczas których potwierdzone są narażenia na działanie czynników biologicznych;

Narażenie pracowników na czynniki biologiczne może nastąpić:

• droga oddechowa - poprzez wnikniecie przez nos, gardło.

• droga bezpośredniego kontaktu - poprzez wnikniecie przez skórę, błony śluzowe i spojówki

• droga pokarmowa - przez wnikniecie przez jamę ustna z pokarmem lub woda, a także poprzez kontakt ręka-usta.

Najbardziej narażeni na działanie czynników biologicznych są:

• Narażeni głównie na czynniki zakaźne są pracownicy jednostek służby zdrowia oraz różnego typu laboratoriów, zwłaszcza na przenoszone po przez krew różnego pochodzenia wirusy m.in.
  → wirus zapalenia wątroby typu B, C, oraz
  G (HBV, HCV, HGV )
  → wirus wywołujący AIDS ( HIV )
  Pracownicy z tych grup mogą być narażeni również na niektóre alergeny, np. alergeny zwierząt laboratoryjnych (zwłaszcza szczurów), które są częstą przyczyną astmy, nieżytu nosa i zapalenia spojówek u pracowników zwierzętarni.

• Wychowawcy oraz opiekunowie społeczni, nauczyciele narażeni są na przenoszone drogą kropelkową wirusy pochodzenia ludzkiego, które mogą wywoływać choroby układu oddechowego.
  Pracownicy społeczni pracujący w domach opieki społecznej narażeni są przede wszystkim na zakażeniami wirusami oraz bakteriami powodującymi choroby przewodu pokarmowego.

• Pracownicy rolnictwa, leśnictwa, oraz przemysłu drzewnego, przemysłu rolno – spożywczego w czasie wykonywania swojej pracy narażeni są na kontakt z pyłami organicznymi pochodzenia roślinnego i zwierzęcego.
  Pyły zawierają duże stężenie drobnoustrojów , a także wytwarzanych przez nie alergenów czy toksyn. Powodować to może choroby pochodzenia zawodowego o charakterze alergicznym i immunotoksycznym m.in. :

→ AZPP – alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych

→ Astma oskrzelowa

→ Alergiczny nieżyt nosa

→ Alergiczne zapalenie spojówek oraz skóry

→ W bardzo rzadkich przypadkach nowotwory górnych
dróg oddechowych np. gruczolak nosa wywołanych
pyłem drzewnym;

• Pracownicy sfery kultury :konserwatorzy zabytków, bibliotekarze i archiwiści narażeni są na kontakt z alergizującymi i toksynotwórczymi bakteriami oraz pleśniami, które mogą się obficie rozwijać na zawilgoconych, starych książkach, rzeźbach, obrazach i murach.
  W wyniku narażenia, u pracowników tych mogą rozwinąć się choroby alergiczne i immunotoksyczne układu oddechowego, spojówek i skóry.

• W górnictwie biologiczne  czynniki środowiska  pracy  to mikro  i makroorganizmy  oraz  substancje wytwarzane przez te organizmy które wywierają szkodliwy wpływ na organizm ludzki i mogą być przyczyną chorób pochodzenia zawodowego. Rozprzestrzenianie  może  się  odbywać  drogą  powietrzną  jako  aerozol  pyłowy  lub kropelkowy  poprzez    oskrzela  i  pęcherzyki  płucne,  przez  spojówki,  nabłonek nosowo-gardłowy oraz  przez skórę. Tym  niemniej    w  kopalniach  podziemnych  bardzo    często występują sprzyjające  warunki dla rozwoju bakterii, grzybów i pasożytów mogących stanowią niebezpieczeństwo  dla ludzi.

• Pracownicy zbierający odpady komunalne oraz osoby zatrudnione przy

przetwarzaniu tych odpadów w kompostowniach, wytwórniach biogazu i podobnych placówkach narażone są na wdychanie alergenów i toksyn wytwarzanych przez grzyby pleśniowe (zwłaszcza Aspergillus fumigatus), termofilne promieniowce i różne bakterie mezofilne.

• Pracownicy oczyszczalni ścieków narażeni są na wdychanie aerozolu kropelkowego, który może zawierać różne bakterie i wirusy o działaniu zakaźnym, alergizującym i toksycznym, głównie bakterie Gram ujemne i wytwarzane przez nie toksyny (endotoksyny, enterotoksyny białkowe ).

• Rybacy, nurkowie , hydraulicy, pracownicy wież chłodniczych, platform wiertniczych narażeni są na zakażenia bakteriami legionelozy (Legionella spp.) powodującymi zapalenie płuc i gorączkę , a także amebami (Naegleria) powodującymi choroby centralnego układu nerwowego. Pracownicy tacy mogą być też narażeni na toksyny wytwarzane przez niektóre glony i zwierzęta wodne.

Zabrania się zatrudniać młodocianych przy pracach w narażeniu na szkodliwe czynniki biologiczne:

• prace, przy których źródłem zakażenia może być chory człowiek lub materiał zakaźny pochodzenia ludzkiego (krew, mocz, kał), w szczególności prace w szpitalach na oddziałach zakaźnych;

• prace przy których materiał biologiczny może być przeniesiony na człowieka przez kontakt ze zwierzętami lub produktami pochodzenia zwierzęcego (sierść, mączka rybna);

• prace z drobnoustrojami występującymi na roślinach;

• prace z pyłami pochodzenia roślinnego, wywołujące uczulenia (zioła lecznicze, tytoń).

Kobietom w ciąży i w okresie karmienia wzbronione są:

• prace stwarzające ryzyko zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu B, wirusem ospy wietrznej i półpaśca, wirusem różyczki, wirusem HIV, wirusem cytomegalli, pałeczką listeriozy, toksoplazmozą;

• prace przy kontakcie ze zwierzętami dotkniętymi chorobami zakaźnymi i inwazyjnymi;

Obowiązki pracodawcy w związku z występowaniem w miejscu pracy czynników biologicznych:

• unikanie stosowania szkodliwego czynnika biologicznego, jeśli rodzaj działalności na to pozwala, poprzez jego zastąpienie innym czynnikiem biologicznym, który jest mniej niebezpieczny;

• projektowanie procesu pracy w sposób pozwalający na uniknięcie lub zminimalizowanie uwalniania się czynnika biologicznego;

• ograniczenie liczby pracowników narażonych na działanie czynnika biologicznego;

• oznakowanie stanowisk pracy i stref niebezpiecznych znakiem ostrzegającym przed zagrożeniem biologicznym;

• stosowanie procedur bezpiecznego postępowania ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi ( w tym pobierania, transportu oraz przetwarzania próbek i materiałów pochodzenia ludzkiego lub zwierzęcego: dezynfekcji, bezpiecznego usuwania i postępowania ze skażonymi odpadami )

• zapewnienie pracownikom właściwych pomieszczeń, urządzeń higieniczno – sanitarnych, a także środków higieny osobistej oraz, jeśli to konieczne , środków do odkażania skóry lub błon śluzowych;

• zapewnienie pracownikom odpowiednich środków ochrony zbiorowej lub w przypadku gdy w inny sposób nie można uniknąć narażenia, środków ochrony indywidualnej oraz ich przechowywanie w wyraźnie oznaczonym miejscu;

• zapewnienie bezpiecznych warunków odkażania, czyszczenia, a w razie konieczności niszczenia odzieży, środków ochrony indywidualnej i wyposażenia, które uległy skażeniu szkodliwym czynnikiem biologicznym;

• zapewnienie pracownikom bezpiecznych warunków spożywania posiłków i napojów w wydzielonych pomieszczeniach;

• prowadzenie rejestru pracowników narażonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do trzeciej i czwartej grupy zagrożenia oraz rejestr prac narażających pracowników na działanie szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do trzeciej lub czwartej grupy;

• przekazywanie informacji o użyciu szkodliwego czynnika biologicznego, w przypadku zamierzonych czynności w laboratoriach lub przemyśle, właściwemu inspektorowi sanitarnemu;

• przeprowadzenie badań na obecność szkodliwego czynnika biologicznego, tam gdzie jest to konieczne i technicznie wykonalne;

• zapewnienie pracownikom systematycznego szkolenia z zakresu problematyki zawodowego narażenia na czynniki biologiczne;

• poinformowanie pracownika o badaniach lekarskich z których pracownik może skorzystać po ustaniu narażenia;

• dostarczenie pracownikom aktualnych pisemnych instrukcji postępowania za szkodliwym czynnikiem biologicznym ( w tym również instrukcji dotyczących postępowania w razie awarii lub wypadku związanych z uwolnieniem się szkodliwego czynnika biologicznego oraz niezwłocznie poinformowanie wszystkich pracowników narażonych w wyniku awarii lub wypadku o tym zdarzeniu );

• podjęcie natychmiastowych działań mających na celu likwidację przyczyn i skutków zaistniałej awarii lub wypadku;

• zgłaszanie awarii lub wypadku związanego z uwolnieniem się szkodliwego czynnika biologicznego do właściwego inspektora sanitarnego oraz jednostek służb medycyny pracy;

• sporządzenie planu postępowania na wypadek awarii z udziałem szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do trzeciej lub czwartej grupy zagrożenia;

• zapewnienie szczepień ochronnych pracownikom narażonym na działanie szkodliwych czynników biologicznych, o ile dostępna jest odpowiednia szczepionka;

• powierzanie prac związanych z narażeniem na czynniki biologiczne należące so trzeciej lub czwartej grupy zagrożenia pracownikom uodpornionym przy użyciu dostępnych szczepionek;

Działanie na organizm ludzki:

W stosunku do osób narażonych zawodowo czynniki biologiczne mogą wykazywać działanie zakaźne, alergizujące, toksyczne, drażniące i rakotwórcze.

Największe znaczenie ma działanie zakaźne i alergizujące .

Wśród chorób zakaźnych i inwazyjnych największe znaczenie mają choroby wywołane przez wirusy u pracowników służby zdrowia oraz choroby odzwierzęce (przenoszone od zwierząt na ludzi, zwane też zoonozami) występujące u rolników, leśników, rybaków i przedstawicieli zawodów pokrewnych .

Choroby alergiczne wywołane przez czynniki biologiczne występują najczęściej u osób narażonych na kontakt z pyłem organicznym, a także roślinami i zwierzętami (u rolników i przedstawicieli wielu innych zawodów). Obejmują one najczęściej choroby układu oddechowego (astma oskrzelowa, alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych, alergiczny nieżyt nosa), choroby skóry (pokrzywka, wyprysk kontaktowy) oraz zapalenie spojówek.

Duża liczba czynników biologicznych występujących w środowisku pracy wywiera na organizm ludzki działanie toksyczne, objawiające się najczęściej reakcją zapalną skory (np. w wyniku działania toksycznych substancji pochodzących z niektórych roślin, wprowadzenia jadu w wyniku ukąszenia przez kleszcze lub niektóre drobne roztocze).

Wdychane wraz z pyłem mikroorganizmy i wytwarzane przez nie substancje

(endotoksyna, peptydoglikan, glukany , mikotoksyny) wywierają na płucny układ

odpornościowy działanie podobne do alergicznego, które określamy jako działanie immunotoksyczne . Skutkiem tego działania może być na przykład niedawno opisana,ale częsta choroba, znana jako syndrom toksyczny wywołany pyłem organicznym .

Bibliografia:
http://www.ptp.na1.pl/pliki/pdf/EFN_ekspozycja.pdf
http://psse.trzebnica.ibip.wroc.pl/public/get_file_contents.php?id=142403

http://www.bhp.abc.com.pl/czytaj/-/artykul/czynniki-biologiczne-niestraszne-gornikom

http://www.ciop.pl/14282.html

Dutkiewicz j. „Nauka o pracy : bezpieczeństwo, higiena i ergonomia”
Dutkiewicz J., Jabłoński L. (1989) Biologiczne szkodliwości zawodowe.
Dz.U. z 2005 r. nr 81. Poz.716