Opis hormonów osi tarczycowej
Hormony tarczycy to:
T4- tyroksyna - produkowana przez tarczycę
T3 - trójjodotyronina - także produkowana przez tarczycę, ale większość jej jest wytwarzana w tkankach docelowych z T4. Trójjodotyronina jest właśnie czynną postacią hormonów tarczycy, hormonem pobudzającym metabolizm
Większość hormonów tarczycy jest związanych z białkami (nieczynnych) Ponieważ na stężenie białek mogą mieć wpływ różne czynniki- oznaczamy:
FT4 - wolna tyroksynę
FT3 - wolną trójjodotyroninę
Te badania są w zasadzie uniezależnione od stężenia białek, ale nie zawsze - dotyczy to zwłaszcza ciąży. W III trymestrze wiele laboratoriów obniżyło górną granicę FT4.
Do produkcji hormonów i wzrostu pobudza tarczycę TSH (tyreotropina) -hormon przysadki mózgowej. Jego wydzielanie jest hamowane na zasadzie ujemnej pętli sprzężenia zwrotnego przez hormony tarczycy (ściślej lokalne stężenie FT3). Dlatego przy nadmiarze hormonów tarczycy stężenie TSH maleje, przy niedoborze - wzrasta.
O zależnościach między hormonami:
W skrócie: Wielu pacjentów błędnie uważa, iż stężenia poszczególnych hormonów tarczycy, nawet jak zawierają się w granicach normy - powinny być ze sobą powiązane w z góry założonych i stałych proporcjach. Jeżeli tak nie jest, proporcje wyników badań nie zgadzają się z ich koncepcjami lub poradami "z internetu" - rozpoznaje u siebie chorobę. Nie jest to prawdą. Proporcja TSH do FT4 jest osobniczo zmienna, u każdego nieco inna. Na proporcje FT3 do FT4 wpływ mają mechanizmy obwodowe - przekształcanie i inaktywacja hormonów tarczycy w tkankach docelowych, a to się zmienia w zależności od potrzeb, chorób współistniejących i innych czynników. Z wyjątkiem rzadkich chorób genetycznych czy niedoborowych nie stwierdzono celowości korygowania naturalnej przemiany tkankowej T4 w T3.
Algorytm badań hormonalnych i ich interpretacja (co badać, w jakiej kolejności i co nam powiedzą wyniki):
Zaczynamy od TSH:
Najczulszym badaniem mówiącym o wydzielaniu hormonów przez tarczycę jest badanie TSH. To badanie jest tak czułe, że pokazuje nawet bezobjawowe zaburzenia czynności tarczycy, również takie, gdzie FT3-4 są w normie.
Przy nadczynności (nadmiernej produkcji) tarczyca produkuje hormony zazwyczaj bez udziału TSH, dlatego jego poziom jest niski .
Przy niedoczynności (niedostatecznej produkcji) na odwrót - wysoki.
Jego wadą jest dość duża „bezwładność” – wolno zmienia się jego poziom – dlatego powtarzanie badań w krótkich okresach czasu, zwłaszcza tuż po zmianie leczenia jest bez sensu – wynik będzie dotyczył nie aktualnego stanu ale sprzed miesiąca.
Drugą wadą jest możliwość nieprawidłowych wyników (najczęściej obniżenia) z innych przyczyn niż zaburzenia tarczycy.
Niskie TSH:
Aby potwierdzić chorobę tarczycy (zazwyczaj nadczynność tarczycy) u osób z niskim TSH stosujemy oznaczenia wolnych hormonów tarczycy FT3 albo/i FT4. W nadczynności przeważnie wyniki są podwyższone.
Są to mniej czułe badania, ale mają też zalety - np. szybciej też zmienia się ich poziom w odpowiedzi na bodźce – np. zmianę leków. Często wystarcza tylko jedno z nich - które - decyduje lekarz.
Istnieje pojęcie tzw podklinicznej (subklinicznej) nadczynności tarczycy - tylko obniżone TSH a pozostałe hormony w normie
Nieprawidłowy poziom także może być spowodowany innymi czynnikami niż choroby tarczycy (patrz mój ukochany post o nieprawidłowych wynikach badań bez choroby tarczycy
Prawidłowe TSH:
Oznaczanie innych hormonów w przypadku prawidłowego TSH zazwyczaj jest niecelowe
Odstępstwa od tej reguły oczywiście są i wynikają z ograniczeń opisanych powyżej - "bezwładności" przy nagłym rzucie choroby lub obecności pozatarczycowych czynników wpływających na poziom TSH.
Jeżeli jednak oznaczyliśmy FT3 lub FT4 mimo prawidłowego TSH i braku czynników zaburzających poziom TSH - oznaczenia te oczywiście powinny być prawidłowe. Jeżeli nie są - najczęściej mamy do czynienia z zaburzeniem oznaczenia FT3/FT4 z powodów pozatarczycowych.* Warto zapoznać się ze szczegółowym omówieniem zaburzeń hormonalnych przy dolegliwościach związanych z psychiką oraz o odrębnościach związanych z okresem ciąży.
FT3 - zdarza się nieco podwyższony lub granicznie wysoki poziom w stanach umiarkowanego niedoboru jodu. Towarzyszy temu prawidłowy, ale też granicznie wysoki poziom TSH
Odwrotnie - niski-graniczny poziom FT3 z niskim-granicznym poziomem TSH zdarza się u osób leczonych hormonami tarczycy, często w submaksymalnych dawkach. Jest to efekt mechanizmów fizjologicznych - tkankowej konwersji T4 do T3 i tkankowej inaktywacji hormonów tarczycy, o czym więcej w tekście o leczeniu hormonem T3.
Wysokie TSH:
Zazwyczaj świadczy o niedoczynności tarczycy.
Jeżeli objawy pacjenta budzą wątpliwości do do rozpoznania niedoczynności tarczycy - możemy oznaczyć FT4.
Jeżeli nie ma wątpliwości co do rozpoznania - nie jest to konieczne. FT4 to mniej czułe badanie i w przypadku niewielkich przekroczeń TSH zazwyczaj jest w normie (tzw subkliniczna niedoczynność). Oznaczenie FT4 w tej sytuacji służy do wykluczenia tzw II-rzędowej nadczynności tarczycy .
Oznaczenie FT3 w niedoczynności ma mniejszą wartość. W tej chorobie jest mało czułym oznaczeniem gdyż adaptacyjnie wzrasta obwodowa przemiana T4 i w T3. W niedoczynności tarczycy FT3 często jest prawidłowe a w niedoczynności z niedoboru jodu może być wysokie lub podwyższone
Nie muszę już chyba przypominać o możliwości nieprawidłowych wyników bez choroby tarczycy