Część 3 rozdział 4

1. Republiki włoskie

Republiki włoskie miały najstarsze korzenie sięgające polis i średniowiecznej suwerenności komun (miejskie gminy). Cechami charakterystycznymi tych organizmów było zorganizowanie samorządowe życia politycznego w obrębie miasta i podległych jemu okolicznych terytoriów, które były pozbawione udziału we władzach republiki.
W nowożytności polis przekształciły się w księstwa (np. Mediolan, Ferrara, Parma, Florencja), proces ten ominął miejskie republiki: Lukka, San Marino, bo były bardzo mało znaczące. Nadmorskie republiki w XVIII wieku traciły swoją potęgę i były spychane przez większe organizmy państwowe. Polis było podporządkowane miejskiej republice.

Wenecja i Genua były bardzo potężne. Miały potencjał gospodarczy, licznych bogatych patrycjuszów i dogodne położenie – brak zagrożenia tendencjami monarszymi. Władza
w tych 2 republikach była obierana przez dożów, byli przedstawicielami patrycjuszowskiej oligarchii. W średniowieczu z biegiem czasu utrwalał się i zawężał oligarchiczny charakter rządów patrycjuszów (przybrali oni zamknięty stan arystokratyczny). Genua w XVII wieku była miastem o charakterze bankierskim. Kupcy i bankierzy z Genui prowadzili rozległe interesy w całej Italii a republika wynajmowała okręty obcym kupcom. Była ważnym ośrodkiem przemysłowym o charakterze kapitalistycznym. Genua na mocy traktatu akwizgrańskiego otrzymała status państwa neutralnego. Ale miała problemy wewnętrzne- sprzedała Korsykę- przestała odgrywać ważną rolę polityczną. Po wojnie z Turcją (1715-1718) Wenecja była państwem neutralnym. Handel się kurczył- mimo ogłoszenia Wenecji portem wolnym. Była za to „gospodą Europy” zbierali się tu bogaci cudzoziemcy, azyl dla ludzi prześladowanych. Jeśli chodzi o ludność rodzimą to policja była okrutna i despotyczna
(liczne wyroki śmierci, dożywotnia służba galernicza- niewolnicza siła napędowa floty wiosłowej). Wenecja była ogniskiem kulturowym- malarstwo, teatr, muzyka. Problemem były stosunki między miastami a terytorium. Ludność domagała się dopuszczenia mieszkańców Terrafermy do udziału w rządach republiki ( Scipione Maffei, Angelo Querini), jednak patrycjusze nie dopuszczali do jakichkolwiek zmian.

Republikański charakter miał też w pewnym stopniu papieski Rzym. Papież miał pełnię władzy świeckiej nad Państwem Kościelnym i pełnię władzy nad katolickim światem, ale monarcha był wybierany z wąskiego grona włoskich kardynałów. Oligarchia kardynalska
i książęce rody rzymskie zajmowały się republiką w przypadku śmierci i kolejnego konklawe. W XVIII wieku miały miejsce tendencje antykurialne nawiązujące do koncyliaryzmu
i episkopalizmu (np. projekt przebudowy naczelnych władz kościoła w duchu parlamentaryzmu autorstwa Stanisława Leszczyńskiego).

Wyspa Raguza (Dubrownik) była miastem pół włoskim pół słowiańskim. Od XVI wieku pod zwierzchnictwem Tureckim. W XVIII wieku była w stanie ekonomicznego upadku. Stanowiła oryginalne państewko i chorwackiej ludności i pięknej weneckiej zabudowie
i wysokiej kulturze.

2. Rzesza niemiecka i jej wolne miasta

Ludwik XIV kwestionował pierwszeństwo cesarza w Europie i mówił iż jest on tylko kapitanem republiki niemieckiej. Fryderyk II nazwał Rzeszę „republiką książąt”. Konglomerat niemiecki miał ustrój republikański. Dożywotnim zwiernikiem Rzeszy był elekcyjny cesarz. Habsburgowie byli wybierani na to stanowisko ( nie na zasadzie praw dynastycznych). Elekcja była w 1740 ale była bardziej fikcją.

W Ratyzbonie obradował parlament Sejm Rzeszy- REICHSTAG- skład: 3 kolegiaty: elektorowie: 3 duchownych i 6 świeckich; książęta: 90 duchownych i świeckich z głosami wirylnymi+ 140 prałatów, hrabiów, baronów z łącznie 6 głosami kurialnymi; miast wolnych: 50. W sprawach religijnych członkowie rzeszy dzielili się na 2 wyznaczone ponadkolegia: Corpus catholicorum i Corpus evangelicorum, wykonawcą sejmowym był cesarz.
Ludzie starego ładu dużo uwagi poświęcali formalnością prawnym. Rzesza posiadała również republikańskie enklawy- wolne miasta.

Wolne miasta miały ogromną wolność. Podlegały tylko sejmowi w Ratyzbonie i dalekiemu cesarzowi. Najważniejsze wolne miasta można podzielić na 2 gr: południową i północną. POŁUDNIE: Kolonia, Norymberga, Frankfurt nad Menem. 2 pierwsze wegetowały w cieniu dawnej świetności. Południowe kolonie wyróżniały się kulturą prawną i wolnością osobistą. PÓŁNOC: Hamburg, Lubeka, Brema. Hamburg rozwinął się w XVIII wieku w najludniejsze miasto i miał jeden z największych portów handlowych w europie dodatkowo był ważnym ośrodkiem handlowo-bankowym. Miał swoich konsulów i komisantów, miał dobre źródła informacji, publikował prasę w europejskim obiegu. Mieszczaństwo na wysokim poziomie kulturalnym, teatr i muzyka też. Pierwsza Stała opera i pierwsze koncerty publiczne.

3. Szwajcaria

Do końca XVIII wieku była ligą konfederacyjną republik. Związek Szwajcarski składał się
z 13 suwerennych kantorów, z krajów sprzymierzonym ze Związkiem i krajów poddanych poszczególnym kantorom. Głównym organem był sejm- TAGSATZUNG- sparaliżowany przez prawo veta, znikome działanie. W XVI-XVII wieku były wojny religijne między kantorami. Ostatnia zakończona w 1712 zapoczątkowała długotrwały pokój między kantorami. Jednak stosunki nadal były napięte. W wielkich wojnach z połowy XVIII wieku Szwajcarii udało się zachować neutralność i zapobiec ingerencji innych państw w sprawy wewnętrzne. W kantorach dochodziło do licznych starć z suwerenami. Wiek XVIII to szczytowy okres arystokratyzacji Szwajcarii i zamykania się miejskich oligarchii patrycjuszowskich rządzącymi kantorami.

W Genewie w czasie walk społecznych działały 3 stronnictwa: patrycjuszowska oligarcha, reformatorskie mieszczaństwo i pozbawieni praw potomkowie przybyszów. Siłą polityczną byli również dyskryminowani mieszkańcy zależnego od miasta terytorium. Po wielu przewrotach przyjęto Regulamin Prześwietnej Mediacji- 1738- pierwsza spisana konstytucja genewska- na jej mocy ustanowiono rządy umiarkowane i urodzenia uzyskali pewne prawa obywatelskie. W połowie XVIII wieku Szwajcaria weszła w okres pomyślnego rozwoju gospodarczego- aktywny ośrodek przemysłu tekstylnego. Starano się ograniczyć wychodźstwo chłopów ze wsi do miast w postaci zaciężnych żołnierzy, próba uwolnienia się od importu zboża, nowe uprawy. W 1762 powstało Narodowe Towarzystwo Helwetyckie, które jednoczyło protestantów i katolików oraz grupy francusko i niemiecko języczne. Ideologie: ponadkontynentalny ogólnoszwajcarski patriotyzm połączony z tolerancją
i oświeceniem. Wysoki poziom szkolnictwa i medycyny, turystyki- Alpy.

4. Holandia Neutralna (1748-1780)

Holandia rychło wycofała się z wojny, przez co w 1748r przez nich Anglia musiała wycofać się z planu na Republikę Zjednoczonych Prowincji. Spowodowało to że długotrwały sojusz obu tych państw stopniowo wygasał i przeradzał się w nienawiść. Zamach stanu z 1747 roku mógł robić wrażenie, że Holandia dąży do przekształcenia się w monarchię. Partia orańska miała za sobą szlachtę, wojsko i buntowniczy plebs. W 1748r przeciw patrycjuszowskiej oligarchii występował lud i burżuazja przemysłowa. Wilhelm IV poszedł na kompromis
i powstał system rządów z mozaiką prowincjonalnych partykularyzmów, z prawem weta
w Stanach Generalnych, z prawem odwołania się od decyzji tych stanów do stanów prowincjonalnych. Po jego śmierci tron czekał na jego syna ale do czasu pełnoletniości tronem opiekowała się Anna która miała złe stosunki z Wilhelmem Bentinckiem. Po jej śmierci regentem został Ludwik Brunszwicki. Młody Wilhelm V był przywódcą stronnictwa oranżystów, które opierało się na szlachcie, ortodoksyjnych pastorach kalwińskich
i magistratach.

W czasie wojny 7-letniej Holandia odmówiła Anglii sojuszniczej pomocy i została neutralna. W związku z przewrotem aliansów Holandia nie czuła się już zagrożona przez Francję, niepokoili się tylko sąsiednimi Prusami i merkantylistyczna polityka Fryderyka II. Neutralność miała im zapewnić korzyści handlowe, byli bankierami wojujących stron- przez długi czas walki bali się, iż będą oni niewypłacalni, podejmowali próby mediacji pokojowych. Wrogość Anglii do Holandii przyspieszyła zmierzch handlu holenderskiego i zaostrzyła konkurencję. Państwa nie przejmowały się zaciągniętymi długami zwłaszcza Fryderyk II. 1763- ciężki kryzys gospodarczy Holandii. W czasie wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych również byli neutralni. Anglia zmusiła republiki do wypowiedzenia wojny Holandii.

Republika Zjednoczonych Prowincji stawała się coraz bardziej miastem rolniczo-bankierskim. Byli zamożni i kulturalni. Holandia była krajem tolerancyjnym religijnie, miała wysoki poziom prasy. W ich drukarniach tłoczono zakazanie gdzie indziej płody radykalnej myśli francuskiego i angielskiego oświecenia.

5.Anglia pod rządami Pelhamów (1744-1762)

Pod koniec rządów Roberta Walpole’a nasiliła się działalność opozycjonistów. Byli to: torysi Bolingbroke’a, część wigów- tzw. Patrioci z Carteretem i Pilteneyem na czele. Opozycja atakowała korupcję i uleganie hanowerskim interesom w polityce zagranicznej i domagała się obniżenia podatków, opanowali prasę. Bolingbroke wysuwał koncepcję ponadpartyjnych rządów królewskich. Do przeciwników Walpole’a zbliżył się następca tronu Fryderyk książę Walii. Sytuacja rządu utrudniała niepomyślna koniunktura gospodarcza, zastój w przemyśle
i handlu, rozruchy ludowe. Walpole tak znakomicie zorganizował wspólnotę interesów magnaterii, iż bez oparcia się na tym starym korpusie wigów nie dało się rządzić Wielką Brytanią. W 1739r premier chcąc utrzymać pokój został zmuszony do wypowiedzenia wojny Hiszpanii. W związku z niepowodzeniem w wojnie Walpole dostał wotum nieufności i podał się do dymisji. Gabinet Cartereta tzw.: pijany rząd, był krótkotrwały i w 1744r powrócił do władzy stary korpus wigów.

Rodzina Pelhamów zajmowała jedno z kluczowych miejsc w oligarchii wigowskiej z czasów Walpola na ich czele stali: Henry Pelham i Thomas książę Newcastle. Posiadali biegłość
w sprawach finansowych oraz wytrwałą rutyną w manipulowaniu patronatem. Kiedy na czele stanął Henry Pelham wprowadzono innowacje w finanse i prawa zbożowe oraz dopuścić do rządów nawet ludzi związanych z torysami. Sytuację starego korpusu umocniły poczynienia pretendenta Stuarta. Klęska jakobinów przyniosła krwawą pacyfikację górskich regionów Szkocji i umocniła pozycję oligarchii wigowskiej. Henry Pelham ukończył starania o sukcesję austriacką. Po pokoju w Akwizgranie obniżył podatek gruntowy. Wstrzymał też wzrost długu państwa. Po jego śmierci rządy przeszły w ręce jego brata księcia Newcastle Thomasa, który nie interesował się polityką zagraniczną, za to trzymał w swym ręku całą politykę wewnętrzną (sprawy finansowe i personalne). Newcastle przypominał swojego mistrza Walpola, z tym że nie miał tak mocnej pozycji, nie cieszył się zaufaniem króla i musiał wdawać się w różne kompromisy. W okresie między wojną o sukcesję austriacką a wojną 7-letnią bardzo naciskał na rząd grupy związane z interesami kolonialnymi. Newcastle nie chciał nowej wojny z Francją chciał ich tylko zastraszyć i w ten sposób rząd zszedł na tor zmagań wojennych, w których wyrosła wielkość imperialisty Wilhelma Pitta. Przez ich konflikt Newcastle usunął się z rządów na kilka miesięcy, ale bez starego korpusu nie dało się rządzić Anglią. Newcastle stanął na czele Gabinetu i podzielił się kompetencjami z Pittem. Newcastle- polityka wewnętrzn. Pitta- sprawy mobilizacyjno-wojenne.

Rządy Jerzego III- zmiany w polityce angielskiej. Chciał oddzielić władzę wykonawczą od Izby Gmin i mieć bezpartyjnych ministrów. Doprowadził do dymisji Pitta i na jego miejsce powołał Bute’a. Newcastle czuł się źle w nowym rządzie i podał Się do dymisji. W 1762 zamknął się w historii Anglii rozdział przewagi wigów.

c.d opracowuje Justyna T.