40. Zasady sprawowania urzędów w republice i odstępstwa od tych reguł. Stałe trybunały karne. Kodyfikacja justyniańska.
Zasady sprawowania urzędów w republice
kolegialność
kadencyjność (kadencja trwa jeden rok - wyjątek - dyktator i cenzor)
wybierani przez zgromadzenie ludowe, wśród wolnourodzonych obywateli
bezpłatne pełnienie funkcji
wobec kolegi w urzędzie można było skorzystać z prawa sprzeciwu (ius intercedendi)
trybun plebejski mógł wstrzymać lub unieważnić decyzję wyższych urzędników
urzędnikami nie mogli być wyzwoleńcy oraz ich synowie
nie można było ubiegać się o wyższy urząd, zanim nie sprawowało się niższego
o urząd można było się ubiegać dopiero po 10cio letniej służbie w legionach
między sprawowaniem urzędów musiał upłynąć rok (vacatio)
w czasie piastowania urzędu magistratus nie podlegali jurysdykcji karnej (pociągnąć urzędnika do odpowiedzialności można było dopiero po zakończeniu jego urzędowania)
nie można kumulować urzędów
Z CZASEM WYKSZTAŁCIŁY SIĘ:
zakaz bezpośredniego ponownego wyboru na ten sam urząd
vacatio u konsula miało wynosić 10 lat
nie można ponownie ubiegać się o urząd cenzora
LEX VILLIA
kolejność piastowania urzędów : kwestor, trybun plebejski lub edyl kurulny, pretor, konsul
cenzor i dyktator rekrutowani z byłych konsulów
dwuletnia przerwa między piastoawniem urzędów
odpowiedni wiek (kwestor – 25 lat, edyl kurulny – 36 lat, pretor – 39 lat, konsul – 42 lata) – granice wieku zmieniano, od Sulli – kwestor 30 lat, pretor – 40 lat, konsul – 43 lata
Pod koniec republiki zasady były nagminnie łamane
w okresie pryncypatu cesarz August przewidywał dla żonatych i mających dzieci pierwszeństwo w objęciu urzędu
od czasów dynastii Sewerów przy ubieganiu się o urzędy do lat kandydata, który nie osiągnął odpowiedniego wieku do objęcia urzędu, doliczano rok za każde dziecko
Stałe trybunały karne – Quaestiones perpetuae (str. 117- 118)
W II w p.n.e., najpierw były nadzwyczajne, potem stałe. Najwcześniej powstały trybunały zajmujące się sprawami o zdzierstwa dokonywane przez namiestników prowincji (po raz pierwszy na mocy lec Calpurnia, 149 r p.n.e. ) (quaestio repetundarum)
Za czasów Sulli (leges Corneliae, 81 r p.n.e. ) wprowadzono trybunały sądzące zdradę stanu(crimen maiestatis), malwersacje finansowe urzędników(crimen peculatus), przestępstwa wyborcze(crimen ambitus), stosowanie przemocy(crimen vis), fałszowanie testamentów(crimen falsi), pobicie, wychłostanie, najście domu(crimen iniuriarum), zabójstwo sądzone w powołanej dla bandytów quaestio inter sicarios i quaestio inter veneficos dla trucicieli(?)
W innych ustawach było o np. zabiciu krewnego(parraicidium -lex Pompeia de parricidiis) i porwaniu i handlowaniu wolnymi ludźmi (crimen plagii – lex Fabia de plagio)
Przewodniczący – zazwyczaj pretor
Procedura postępowania :
Do przewodniczącego zgłaszał się obywatel, który chciał wnieść oskarżenie(postulatio) (gdy było kilku oskarżycieli, pretor zarządzał posiedzeni gdzie wybierano oskarżyciela-divinatio)
Oskarżyciel(accusator) wzywał oskarżonego do stawienia się przed trybunałem
Przed trybunałem, w obecności pretora, oskarżyciel wnosił oskarżenie(nominis delatio) i rozpoczynał przesłuchanie
Jeśli oskarżony nie przyznał się do winy, wpisywano go do rejestru osób, które miały być sądzone (nominis receptio)
Obie strony miały wpływ na skład kolegium sędziowskiego – mieli możliwość wykreślenia części nazwisk ze spisu sędziów na dany rok
w wyznaczonym terminie dochodziło do procesu w formie altercatio – obie strony przedstawiały dowody i mogły przesłuchiwać świadków
Podsumowujące mowy obu stron
Przewodniczący trybunału prowadzi proces i utrzymuje porządek, sędziowie wysłuchują jedynie racji stron
Po wysłuchaniu było głosowanie na to, czy sprawa jest dostatecznie wyjaśniona
Jeśli więcej niż 1/3 sędziów odpowiedziała negatywnie, sprawę wznawiano tyle razy, ile było trzeba
Potem głosowano nad wyrokiem, głosowano na tabliczkach
Po przeliczeniu głosów przewodniczący ogłaszał wyrok
Kary były zróżnicowane
Za zdzierstwa – najpierw musiał zwrócić zagrabione mienie, potem musiał zapłacić podwójną wartość rzeczy (in duplum), później można było go wygnać
Inne:
Kara śmierci – oskarżony mógł udać się na dobrowolne wygnanie
Wykluczenie ze społeczności (interdictio aquae et ignis)
Konfiskata majątku
Wymiar kary precyzowany był w ustawie powołującej dany trybunał, sędziowie tylko wydawali wyrok skazujący albo uniewinniający
Tylko w wypadku kar pieniężnych ustalali kwotę.
Kodyfikacja justyniańska
Jest opisana w „Pytaniach i odpowiedziach egzaminacyjnych rzym”, pytanie 15
Na polecenie cesarza Justyniana dokonano kompilacji obowiązującego prawa zawartego w konstytucjach cesarskich (Codex – 534r) i dziełach jurystów rzymskich (Digesta seu Pandecta – 533 r), napisano podręcznik do nauki prawa ( Institutiones – 533 r)wzorowany na podręczniku Gaiusa z II w
Te trzy części noszą nazwę kompilacji justyniańskiej
W przypadku niezgodności treści cytowanych dzieł z aktualnym stanem prawnym wprowadzano konieczne zmiany
usunięto wzmianki o instytucjach prawnych, które wyszły z użycia
W wiekach średnich do kompilacji justyniańskiej dołączono wydane po 533 r konstytucje Justyniana (Novellae) Libri Feudorum oraz ustawy cesarzy niemieckich: Fryderyka I i Fryderyka II, a całość zaczęto nazywać Corpus Iuris Civilis
39.Cudzołóstwo w prawie karnym w Rzymie, Kwestor – historia i obowiązki, porównanie urzędników w republice z władzą, jaką ma princeps
Cudzołóstwo w prawie karnym w Rzymie
Królestwo
Rzymscy juryści nie wyodrębniali prawa karnego jako osobnej gałęzi prawa, początkowo nie istniał też konsekwentny podział czynów niedozwolonych na crimina, czyli przestępstwa prawa publicznego i delicta, czyli przestępstwa prawa prywatnego, z czasem podział stał się wyraźny.
Romulus wymienił cudzołóstwo jako jedno z przyczyn rozwodu, mąż mógł zabić cudzołożnicę
Republika
????????????????????????????
Pryncypat
Za czasów cesarza Klaudiusza niewolnicą stawała się Rzymianka, która współżyła z cudzym niewolnikiem i po upomnieniu przez właścicela niewolnika nie zaprzestała, niewolnikiem stawało się też urodzone przez nią dziecko
18 w p.n.e. lex Iulia de adulteriis coërcendis
Penalizowanie utrzymywania stosunków pozamałżeńskich (do tej pory karał za to zdradzony mąż przy udziale krewnych)
August zaliczył cudzołóstwo do przestępstw prawa publicznego (crimina)
Plebiscyt karał :
adulterium – stosunek z kobietą zamężną
mąż i ojciec mieli pierwszeństwo w karaniu, mąż mógł zabić przyłapanego z żoną mężczyznę, musiał dokonać rozwodu, ojciec mógł zabić oboje, mąż i ojciec mogli wystąpić z oskarżeniem -accusatio iure mariti lub patris)
po 60 dniach, w razie bierności ojca i męża, każdy obywatel miał prawo wniesienia oskarżenia przed specjalny trybunał karny na podstawie accusatio iure extranei
Gdy kochankowie zostali skazani, konfiskowano im część majątku i wygnano(relegatio) ich na osobne wyspy
stuprum – stosunek z panną, wdową lub młodzieńcem dobrych obyczajów
sprawa trafiała przed trybunał karny na podstawie accusatio iure extranei, kara była taka sama jak wyżej
Plebiscyt był obojętny wobec :
stałych związków o charakterze konkubinatu
związków z wyzwolenicami i kobietami nagannie się prowadzącymi(prostytutki, aktorki)
Istniał rejestr nierządnic
Mężatki chcące utrzymywać stosunki pozamałżeńskie zgłaszały się do edylów i prosiły o umieszczenie ich w nim
Za Tyberiusza senat uchwalił ustawę zakazującą wpisywania do rejestru prostytutek kobiet z rodów ekwickich
lex Iulia et Papia – zniesiono conubinum między wolnourodzonymi obywatelami a kobietami nagannej reputacji
Kwestor – historia i obowiązki
Królestwo
wyszukiwanie sprawców szczególnych przestępstw (quaestores parracidii)
Republika
Wczesna republika
Mianowani przez konsula, dwóch, prowadzili dochodzenia, występowali z oskarżeniem w sprawach o najcięższe zbrodnie
447 r p.n.e.
Nadzór nad skarbem państw, utracili funkcje sądowe
Z mianowanych stali się wybierani na comitia tributa populi
mieli potestas, niekurulni, bez imperium
421 r p.n.e. dopuszczono plebejuszy do urzędu, powołano 2 nowych kwestorów do zarządzania kasą wojenną i pomocy dowódcy wojskowemu
dwóch miejskich(quaestores urbani) i zarząd skarbem państwa (aerarium populi Romani) na zlecenie senatu i piecza nad archiwum państwowym w świątyni Saturna
dwaj pozostali towarzyszyli konsulom na wojnie, kasa wojenna, dowództwo nad wydzielonymi oddziałami
II w p.n.e. powiększono liczbę do 8
za Sulli powiększono liczbę do 20
za Cezara (45r p.n.e.) do 40
Na prowincji kwestor sprawował jurysdykcję w takim stopniu jak edyl kurulny w Rzymie
Kwestor – pierwszy szczebel kariery urzędniczej
Pryncypat
Początkowo zajmowali się skarbem państwa (zastąpili ich cesarscy urzędnicy skarbowi)
Spadli do roli pomocników cesarza w senacie, na prowincji pomagali namiestnikom
Dominat
Albo nie miał większego znaczenia, albo w ogóle zanikł (str 184)
Porównanie urzędników w republice z władzą,jaką miał princeps
August
zwierzchnictwo wojskowe jako prokonsul z imperium maius
do sprawowania władzy cywilnej przejął uprawnienia trybunów plebejskich – osobista nietykalność, możliwość zwoływania posiedzeń zgromadzenia plebejskiego i senatu, stawiania na nich wniosków do głosowania, prawo weta wobec uchwał senatu
Po śmierci Lepidusa w 12 r p.n.e. przyjął funkcję pontifex maximus – zwierzchnictwo nad sprawami kultu
Władza cenzorska – spis ludności, ustalanie składu senatu, powoływanie do stanu ekwickiego, troska o przestrzeganie prawa i moralności, wpływ na obsadę magistratur
Dysponował własnym skarbem
Mógł kumulować urzędy, nie było wobec niego ograniczeń czasowych i kolegialności
Nie podlegał niektórym ustawom i plebistytom (tym, którym nie podlegali jego poprzednicy)
na przełomie II i III w n.e. oddzielenie władzy cesarza od urzędu
prerogatywy urzędników republikańskich – cesarze wydawali zarządzenia (constitutiones), pierwotnie nawiązywały do edyktów pretorskich
dawali pisemne instrukcje (mandata) swoim urzędnikom
Rozstrzygali sprawy sporne trafiające przed sąd cesarskich, wyroki były wzorem do rozstrzygnięć w podobnych sytuacjach
Władza princepsa była osobista, jej sukcesja nie była prawnie uregulowana, przekazanie władzy zależało od sytacji politycznej, najczęściej przekazywano ją członkom rodziny cesarskiej, w przypadku braku odpowiednich krewnych przyjmowano do rodziny najlepszego współpracownika, czasem następcę powoływano do współrządów