CEL BADAŃ EKOTOKSYCZNOŚCI:
- ocena potencjalnie szodliwych skutków, które mogą być następstwem stosowania produktów oraz ustalenie środków zapobiegawczych, które mogą ryzyko to obniżyć
DROGI PRZEDOSTAWANIA SIĘ LEKÓW DO ŚRODOWISKA:
- bezpośrednie stosowanie w środowisku wodnym (np. leki dla ryb)
- stosowanie zewnętrzne u zwierząt (np. kąpiele lecznicze)
- wydalanie z odchodami (stosowanymi jako nawóz lub bezpośrednie coś tam na pastwiskach)
ETAPY BADAŃ EKOTOKSYCZNOŚCI
I: ocena potencjalnego stopnia przedostania się leku oraz jego substancji czynnych i metabolitów do środowiska, biorąc pod uwagę: gatunek zwierzęcia, dla którego lek jest przeznaczony, sposób podawania (indywidualny, grupowy), drogę podawania leku, farmakokinetykę leku, sposób usuwania niewykorzystanych coś tam odpadków.
II: obejmuje badanie:
- dalszych losów i zachowania się leku w wodzie, glebie
- wpływ na rośliny
- wpływ na organizmy w glebie i w wodzie
- wpływ na inne zwierzęta (związki?) dla których lek nie jest przeznaczony
LEKI DLA PIERWSZEGO ETAPU:
- substancje naturalnie występujące w środowisku, np. witaminy, elektrolity, aminokwasy, zioła
- substancje przeznaczone dla zwierząt towarzyszących (nie dotyczy koni!)
- substancje przeznaczone do indywidualnego stosowania na malej liczbie zwierząt
LEKI DLA DRUGIE ETAPU:
Z reguły badania te są niezbędne w przypadku:
- leków stosowanych bezpośrednio w środowisku wodnym
- gdy są przekroczone wartości graniczne parametrów etapu pierwszego
TOSKYCZNE ZWIĄZKI W PASZACH
Sporysz: z grzyba (buławinka czerwona); pochodzenia jakiegoś tam, najważniejsze alkaloidy: ergometryna, ergo petydyna i jego alkaloidy (ergotamina, ergotoksyna, ergokryptyna, ergokornina); najwięcej w kłosach żytach, ale także w innych zbożach.
DZIAŁANIE: wywołuje skurcz mięśni macicy i naczyń krwionośnych, przyczyna zatruć – spozycie ziarna zanieczyszczonego sporyszem. Objawy zatruć przewlekłych: biegunka, kulawizna sztywność i oziębienie (?) kończyn brak wrażliwości na dotyk, sucha zgorzel skóry (wyraźna coś tam między tkanką zdrową a chorą)
Lokalizacja zmian u bydła: wymię i ogon
Świń: szyja, małżowiny uszne, kończyny
Drób: grzebień, kolczyki, dziób, język
Może dojść do odpadnięcia, np. ogona, wskutek martwicy.
Objawy zatruć ostrych: po 3,4 dniach od spozycia, nadwrażliwość, drżenie, silne skurcze mięśni, ślinotok, depresja, porażenia, poronienia.
MYKOTOKSYNY
Wywołują zatrucia wywołane toksycznymi produktami przemiany materii grzybów, jako saprofity, na produktach spożywczych, np. pleśnie. Przez gatunki: aspergillus, stachybotyst (?!), penicillium, fusarium. Najważniejsze ze względów klinicznych grupy mykotoksyn: aflatoksyny, ohratoksyny, zeralenon (?!), trichotecery. Czynniki warunkujące wytwarzanie mykotoksyn:
- obecność grzyba
- odpowiednie podłoże do jego rozwoju
- działanie synergistyczne i anagonistyczne + towarzysząca mikroflora
- makro i mikropierwiastki obecne w podłożu
- sposób zbiorów
- warunki magazynowania zbiorów
- warunki makroklimatyczne: najważniejsze wilgotność i mtemperatura
Ochratoksyny: ochra toksyna A najważniejsza mykotoksyna w Polsce, wytwarzana przez grzyby: aspergillus, penicillus. Wchłanianie głównie z przewodu pokarmowego, najwięcej odkłada się w nerkach. Działanie kancerogenne, wydalanie z moczem i w niewielkim stopniu z kałem. Najbardziej wrażliwe: świnie, objawy w nerkach, powiększenie masy, zmiana barwy (tzw. Blada nerka) atrofia kanalików, śródmiąższowe zwłóknienie części korowej.
Występowanie ochra toksyny A w mięsie wieprzowym i wyrobach garmażeryjnych pochodzenia wieprzowego, uważa się za przyczynę tzw. Nefropatii ochratoksynowej u ludzi.
Pleśnie – na ziarnie kawy, rodzynkach, fasoli, produktów sojowych, jęczmiennych, owsa, kukurydzy.
Aflatoksyny – grzyb z grupy aspergillus, najwięcej na orzeszkach arachidowych, kukurydzy, ziarnie kakaowym, jęczmieniu, pszenicy, serach, twarogach, majonezach, śmietanach. Czynniki wytwarzania:
- temp. 23-24 stopni
- wilgotność 55-80%
Najlepsze warunki: AFRYKA
Odporne na działanie wysokiej temperatury, dość wrażliwe na działanie światła
Cztery typy:
- B1, B2, G1, G2
Metabolity: M1, M2 (w mleku, moczu)
Najczęściej: B1, najsilniejszy czynnik rakotwórczy wątroby (najbardziej typowy narząd aflatoksyn), nerki, okrężnica, gruczoły łzowe, język, tchawica (najbardziej wrażliwe – zwierzeta młode, drób, psy, świnie, cielęta).
Owce i dorosłe bydło - mniej wrażliwe
Działanie hemolityczne, dermo nekrotyczne, teratogenne, immunosupresyjne, wchłanianie przez przewód pokarmowy, przez skórę.
Zeareleon (?!): wytwarzany przez z grzyby z rodzaju fisarium. Na kukurydzach i zbożach, nazywany jest fito estrowym estrogenem (?); u zwierząt: zespół estrogenny, albo syndrom hiperestrogenny, najbardziej wrażliwe: świnie. Objawy: powiększenie narządów płciowych, gruczołów sutkowych, przedłużenie rui, niepłodność.
Trichocośtam: grzyb fusarium; deoksylibalenol, toksyna D2 (broń biologiczna), aktywna cytotoksyczna powierzchnia zahamowuje syntezę białek oraz zatrzymuje syntezę DNA i RNA. Dotyczy głównie komórek szybko dzielących się: przewód pokarmowy, skróa, szpik kostny. Dzialanie immunosupresyjne, zmniejsza poziom przeciwciał, immunoglobulin. Objawy: utrata wagi, krwawe biegunki, martwica skóry, krwotoki.
6)Solamina – glikoalkaloid w ziemniakach (w kwiatach i kiełkach a nie w bulwach), drażni błony śluzowe przewodu pokarmowego, uszkadza nerki, ma działanie hemolityczne, po części pobudza a następnie poraża centralny układ nerwowy, działa porażająco na ośrodek oddechowy w mózgu; w dużych dawkach – śpiączka i śmierć. Zatrucia u wszystkich roślin i zwierząt domowych, ale najczęściej u świń i bydła.
Objawy kliniczne: nerwowe: świnie – gwałtowny przebieg, stany depresji, zmniejszenie wrażliwości na otoczenie, osłabienie, porażenia, zaburzenia krążenia, możliwe nagłe i gwałtowne padnięcia świń podczas nieskoordynowanych ruchów.
Żołądkowe – często u świń, rzadziej u bydła, u świń: posmutnienie, brak apetytu, wymioty, biegunka
U przeżuwaczy: wzdęcia, atonia żwacza, cuchnące biegunki, wzrost temperatury
Postać skórna – świnie i bydło; suchy lub sączący wytrysk na skórze głowy, kończyn, brzucha, wymienia, nasady, ogona, w okolicy stawów. Skóra pokryta strupami i zgrubiała, czasem zmiany zapalne i ubytki w jamie ustnej, zapalenie spojówek, częste komplikacje zakażeniami wtórnymi.
PRZYPISY PRAWNE
Przypisy UE w zakresie oceny szkodliwości leków weterynaryjnych dla środowiska dotyczą 3 grup środków:
Związki chemiczne substancji czynnych znajdujących się w środkach leczniczych
preparaty immunologiczne
preparaty zawierające lub wytwarzane przez organizmy modyfikowane genetycznie
Stopień przedostawania się leków weterynaryjnych zależy od:
- sposobu stosowania właściwości leku i metabolizmu
Skutki:
- zachwianie równowagi biologicznej określonych ekosystemów, szczególnie przez stosowanie leków przeciwbakteryjnych i przeciwpasożytniczych. (np. wymieranie flory i fauny z zbiornikach wodnych, wysychanie pastwisk, narastanie czegoś tam drobnoustrojów i możliwość przekazywania genów odporności do organizmów wyższych, rozległe zachwianie równowagi hormonalnej oraz naturalnych sygnałów biologicznych)
Leki weterynaryjne dopuszczone do stosowania muszą odpowiadać następującym kryteriom:
- bezpieczeństwo dla leczone zwierzęcia
- bezpieczeństwo dla osoby przygotowującej i stosującej lek
- bezpieczeństwo dla produktów pochodzenia zwierzęcego
- bezpieczeństwo dla środowiska