Gł prob śr Europy. Efekt cieplarniany to zjawisko podwyż temp pow Ziemi będące skutkiem zatrzymania e. słonecznej przez gazy cieplarniane. Skutki:Wzrost śr. temp na Ziemi w wielu miejscach, topnienie lodowców. Poza Europą:Dziura ozonowa – zmniejsze koncentracji ozonu w ozonosferze nad Antarktydą, efekt dział freonów, halonów i tlenków N.Problem z wodą – zan wody zawierające subst chem lub mikroorganizmy. Kwaśne deszcze – opady atm zawierające w kroplach wody zaobserwowane gazy (np.SO2, tlenki azotu). Powoduja degradację lasów, choroby roślin i zwierząt. wyrąb lasów, zan powietrza atm, degradacja pow Ziemi, erozja gleby – fiz degradacja (utrata porowatości, zbicia gleby, utw skorupy), utrata skł odżywczych, Arktyka ociepla się szybciej niż inne regiony Skutki zmian klim. anomalie pogodowe, kwaśne deszcze ,zagrożenie gat, skażenia gleb, zan wód, wyginięcie gat podnoszący się poziom mórz i oceanów Ochrona śr to działania mające na celu wł korzystanie z zasobów i składników śr, zarówno ożyw, jak i nieożyw. Ochrona śr polega na: racjonalnym kształtowaniu śr i gosp zas śr zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałania zanieczyszcz, przywracaniu elementów przyr do stanu wł. Czynniki wpływ na poprawę stanu ochrony śr. W Europie osiągnięto znaczną redukcję emisji subs niszczących warstwę ozonu atm. Ograniczenie zakwaszających emisji do powietrza i wody ze źródeł punkt sprawiło, że nastąpiła poprawa stanu jakości wody i powietrza: działania na rzecz ochrony gat roślin i zwierząt również wpłynęły na poprawę sytuacji, ochrona pod względem bio siedlisk i ekosystemów. Hierarchia post odpadami- korzystnym i trwałym sposobem Roz problemu odpadów jest unikanie ich powst. rozrzutny i nieekon sposób korzystania z zasobów nat ma ogromny wpływ na śr. By wytworzyć produkty codz użytku tj gazetę czy kartonik na mleko, codz wydobywa się i przerabia tysiące ton surowców. Metody ogran emisji: unikanie odpadów, wielokrotne wyk prod, ponowne przetwarzanie odpadów, odzysk sur wtórnych, recykling, odzysk energii, utylizacja i skł odpadów Recykling – jedna z metod ochrony śr. celem jest ograniczenie zużycia sur nat oraz zmniejszenie ilości odpadów. Obejmuje powtórne wyk materiałów. Papier – wyk makulatury ogranicza eksploatację drewna pochodzącego z lasów. Przetwarzając makulaturę oszczędzamy wodę, zmniejszamy zanieszcz powietrza, oraz zyskujemy miejsce na składowiska. Zbiórka papieru i makulatury jest prowadzona przy pomocy pojemników oznaczonych kolorem niebieskim. Szkło – jest doskonałym sur wtórnym, może być przetworzone bezstratnie na identyczne opakowanie, jakim było poprzednio; nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla śr, ich ponowne wyk niesie za sobą korzyści ekologiczne. Wyk stłuczki szklanej niweluje poziom emisji CO2 i trujących związków, towarzyszących prod szklanych odpadów. Kosz na śmieci: kolor biały – szkło bezbarwne; kolor zielony – szkło kolorowe Zanieczyszczenia śr- wynikające z wprowadzenia do powietrza, wody lub gruntu, sub stałych, ciekłych lub gazowych, lub energii w takich ilościach i takim składzie, że może to ujemnie wpłynąć na: zdrowie człowieka, przyrodę ożywioną, klimat, glebę, wodę lub powodować inne niekorzystne zmiany, np. korozję metali. Zanieczyszczenia śr mogą być spowodowane przez: źródła nat, np. wulkany źródła sztuczne, np. antropogeniczne - spowodowane dział człowieka Następują w wyniku niezmierzonej, ale systematycznej dział poleg na ciągłej emisji czynników degradujących śr, są następstwem awarii będącej przyczyną nagłego uwolnienia zanieczy. Oceny stanu śr dokonuje się w odniesieniu do stanu Nat bez względu na to, czy jego zmiany są spowodowane przez subst czy oddziaływania, dla których ustalono poziom stężeń dopuszczalnych. Przemysł i energetyka- Odpady, osady, pyły i ścieki zawierające sole, związki siarki i azotu, metale ciężkie. Górnictwo- Pył, odpady mineralne, wody kopalniane, metale ciężkie. Rolnictwo- Pestycydy, nawozy mineralne i ich zanieczyszczenia, nawozy org w nadmiarze ścieki. Transport- Związki ołowiu, tlenki azotu, węglowodory, kauczuk, azbest, sole. Gospkomunalna- odpady i ścieki. Wpływ zan. FOSFORANY I AZOTANY pod subst odżywcze dla roślin, wprowadzenie do wód ze ściekami powoduje użyźnienie, czyli eutrofizację . biomasa, rozkłada się; powstaje muł i dominują procesy beztlenowe; wydzielają się trujące gazy – siarkowodór i metan, toksyczne aminy i inne produkty rozkładu aminokwasów; osad gromadzi się a zbiornik wodny wypłyca powodując w efekcie końcowym powstanie bagna i torfowiska PESTYCYDY - związki dostają się do wód z terenów rol powodując masową śmiertelność; obniżenie wartości pH; spadkowi pH towarzyszy wymywalność i większą koncentrację metali np. glinu. W pH poniżej 5,5 następuje eliminowanie mięczaków czy pstrąga potokowego DETERGENTY wywołują podwyższenie temp od 4 do 8 stopni C powoduj to wzrost temp procesów biolog; prowadzi to do kumulacji materii org oraz zapotrzebowania na tlen przy zmniejszonej jego rozpusz METALE CIĘŻKIE pochodzenie: ścieki przemysłowe, wody opadowe w rejonach zurbanizowanych i uprzemysłowionych; dla organizmów całkowicie zbędne i silnie toksyczne, np. ołów, kadm, rtęć; w śladowych ilościach w śr; ołów emitowany do atm głównie w spalinach samochod, dostaje się do wód powierzchniowych bezpośrednio jako odpad lub zmyty z pow ziemi i roślin WODY KOPALNIANE zrzuty zasolonych wód kopalnianych, z których większość zawiera duże stężenia chlorków i siarczanów stanowią istotne zagrożenie dla wód płynących; wody takie są nader uciążliwym zanieczy dyskwalifikującym wodę do celów spożywczych i nawodnień rol oraz celów przemysłowych ROPA NAFTOWA I ODPADY RADIOAKTYWNE wylewy ropy naftowej powstają w wyniku awarii wielkich tankowców; mogą być one wielkim zagrożeniem życia morskiego, stanowią zagrożenie dla fitoplanktonu, ryb i ptactwa morskiego; odpady radioaktywne – nawet jeśli występują w dopuszczalnej normie to nie może mieć pewności czy nie następuje szkodliwa koncentracja subst radioaktywnych w org zwierzęcych i roślinnych Czynniki śr mające wpływ na rozwój org: temp światło wilgotność zasolenie kwasowość Prawo tolerancji Shelforda. Niedobór, jak i nadmiar różnych czynników wpływa na orga ograniczająco. Możliwość bytowania organizmów określają 2 skrajne wart dział czynnika: maks i min. Org stenobionty cechują się niewielką tolerancją w stosunku do czynników śr. eurobionty mają szer zakres tolerancji w stosunku do war śr. Bioindykacja – określa się kierunek i stopień nasilenia zmian w śr, dzięki stosowanym żywym organizmom na różnych poziomach ich organizacji życia. BIOINDYKATORY wskaźniki biolog, którymi mogą być poszczególne gat roślin, grzybów, zwierząt lub całe ekosystemy; posiadają wąskie granice tolerancji char dla danego czynnika lub procesu - mają duże znaczenie w leśnictwie, oraz w rol Reakcje bioindykatorów na zmiany otoczenia: wykrycie różnego rodzaju skażeń śr; oszacowanie stopnia jego nat; określenie zmian klimat; wyznaczenie zasięgu występowanie złóż określonych minerałów; określenie typu gleby; określenie stopnia eutrofizacji wód. Organizmy wskaźnikowe powinny spełniać następujące kryteria: mieć wąski oraz specyficzny zakres wymagań ekol *posiadać szer rozm geogr * wyst w śr w dużych liczebnie populacjach * mieć długi cykl życiowy lub kilkanaście pokoleń następujących jedno po drugim w ciągu roku * być łatwo rozpoznawalnym i mieć ograniczony poz zmienności osobniczej utrudniającej ewentualna weryfikację Eliminacja zan ze śr. Dział, które należy pod by przeciwdziałać zan śr. nat: recykling; zmniejszenie emisji CO2, pyłów do atm; ogr wydobycia paliw kopalnych; promowanie zielonej gosp w tym sektora odnawialnych źródeł energii; prod towarów nadających się do powtórnego użytku. Biodegradacja to biochemiczny rozkład związków org na związki proste, dokonywany za pośrednictwem organizmów żywych, m.in. bakterii, pierwotniaków, promieniowców, grzybów i glonów. Mechanizm tego procesu jest bardzo złożony i obejmuje wiele reakcji o char chem-biologicznym. Subs. Toksyczne ;metale cieżkie ;niemetaliczne związki nieorg ;toksyczne związki org ;gazowe sub. Toksyczne Biodegradacja biotransformacja; sub zaangażowane mogą być nat lub ksenobiotyczne ;jest stopniowa , z wyk wielu organizmów i szlaków metabolicznych ; produkty końcowe : CO2 , woda , siarczany i fosforany ; mogą powst związki złożone lub niebezpieczne Migracja i wchłanianie związków toksycznych. migracja sub. Odżywczych-woda powierz i gruntowa ;pokarm; zródła lądowe (zan gleb) wnikanie zw. Szkodliwych; spożywane pokarmem lub wodą ;absorwowane ze śr ; słabe , liofilowe , słabo ulegające metabolizmowi toksykanty prowadzą do zwiększenia bio zwiększenia na kolejnych poziomach troficznych. Mutogeneza to zjawisko w którym w wyniku zmiany DNA dochodzi do zmian dziedzicznych ; chociaż mutacja jest zjawiskiem normlanie zachodzącym , dającym początek różnorodności organizmów , większość mutacji jest szkodliwa; mutageny. ksenobiotyki  zw chem  wyst w  organizmie, który ani go nie prod ani też w norm war nie przyjmuje z pożywieniem, jest to sub chem niebędąca Nat skł żywego org; sub obca bądź egzogenna, materiał antropogenny (o ile powstaje w wyniku dział człowieka). leki (np. antybiotyki) i środki bardzo silnie działające (trucizny, np. dioksyna) zródła zan żywności : śr (metale ciężkie , pestycydy , nawozy); przemysłowe ( węglowodory aromatyczne , metale ciężkie ); technologiczne ( mikrotoksyny , aminy aromatyczne) To każda sub która nie jest dodawana do żywności , a jest w niej obecna w następstwie procesu prod, w tym czynności wyk w procesie prod roślinnej i zwierzęcej oraz w zabiegach weterynaryjnych w obrocie albo jest następstwem zan śr. Obejmuje to : obecne w żywności szkodniki, mikroorganizmy, toksyny, sub chem lub inne sub obce, które mogą stanowić zagr dla zdrowia człowieka lub powodować nieprzydatność do spożycia.np Chleb i bułki - produkt chlebopodobny i bułkopodobny, gdyż prod dodają do nich startą bułkę, czasem gips i keratyną z ludzkich włosów Produkty mleczne - jedna trzecia z nich nie spełniana norm wypisanych na opakowaniu.