SPOSOBY UŻYCIA SIŁ I ŚRODKÓW WOJSKA DO DZIAŁAŃ
W SYTUACJACH ZAGROŻEŃ NIEMILITARNYCH
Uwzględniając fakt, iż zagrożenia pozamilitarne z zagrożeniami terrorystycznymi włącznie
w coraz większym stopniu mogą mieć wpływ na bezpieczeństwo i rozwój Rzeczypospolitej Polskiej
wydaje się celowym przybliżanie tych zagrożeń oraz usystematyzowanie ogólnych procedur użycia
wydzielonych sił i środków wojska w akcjach przeciwdziałania tym zagrożeniom, a także likwidacji
skutków ich wystąpienia na terenie naszego kraju.
Na podstawie analizy zagrożeń, analizy aktów prawnych regulujących użycie wojsk w zwalczaniu
zagrożeń niemilitarnych, oceny możliwości pododdziałów różnych rodzajów wojsk i rodzajów
Sił Zbrojnych określono, możliwości użycia pododdziałów wojsk w zwalczaniu zagrożeń niemilitarnych.
Gotowość wojsk do natychmiastowego użycia w sytuacjach zagrożenia np. klęskami żywiołowymi
oraz ich duże możliwości w niesieniu różnorodnych form pomocy określiły miejsce wojska
w krajowym systemie ratownictwa.
Wspierając resort spraw wewnętrznych, w ramach Krajowego Systemu Zarządzania
Kryzysowego pododdziały wojska mogą brać udział w reagowaniu na szerokie spektrum zagrożeń
pozamilitarnych. W ramach wojskowego wsparcia resortów cywilnych mogą realizować między
innymi:
− zwalczanie skutków powodzi i zjawisk lodowych,
− gaszenie rozległych pożarów przestrzennych,
− likwidację skutków awarii chemicznych,
− oczyszczanie terenu z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych,
− prowadzenie akcji poszukiwawczo – ratowniczych,
oraz brać udział w zapobieganiu i likwidacji klęsk żywiołowych występujących na znacznych
obszarach lub katastrof technicznych (przemysłowych, budowlanych i komunikacyjnych).
Uzupełnieniem cywilnego systemu zarządzania kryzysowego jest System Kierowania
Reagowaniem Kryzysowym resortu Obrony Narodowej (SKRK resortu Obrony Narodowej), który
stanowi integralną część krajowego systemu kierowania reagowaniem kryzysowym a ponadto
włączony jest w system reagowania NATO. Podstawowym celem SKRK resortu Obrony Narodowej
jest zapewnienie efektywnego reagowania resortu obrony narodowej na militarne i niemilitarne
sytuacje kryzysowe.
Oddziały i pododdziały wojska uczestniczą w krajowym systemie reagowania kryzysowego, gdy
użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub niewystarczające.
Reagowaniem kryzysowym w resorcie Obrony Narodowej kieruje bezpośrednio minister ON,
przy współudziale Zespołu Kierownictwa MON. Główną rolę w Systemie Kierowania Reagowaniem
Kryzysowym MON spełnia Sztab Kryzysowy. Jest on organem wykonawczym Ministra Obrony
Narodowej powoływanym do oceny zagrożeń, analizy zaistniałych sytuacji kryzysowych oraz
przygotowania propozycji ich rozwiązań w ramach wsparcia procesu decyzyjnego Ministra Obrony
Narodowej.
Elementami bezpośrednio podległymi pod Sztab Kryzysowy MON są Grupy Reagowania
Kryzysowego (GRK): dowództw rodzajów sił zbrojnych, Komendy Głównej Żandarmerii Wojskowej
oraz Wojskowych Służb Informacyjnych. Na niższych szczeblach dowodzenia okręgów wojskowych,
korpusów, flotylli, związków taktycznych oraz wojewódzkich sztabów wojskowych organizowane są
146
Grupy Operacyjne (GO) lub Zespoły Operacyjne (ZO) wspierające proces decyzyjny dowódców
podczas rozwiązywania sytuacji kryzysowej.
W celu efektywnego wykorzystania pododdziałów SZ RP do przeciwdziałania zagrożeniom
niemilitarnym, opracowano w Sztabie Kryzysowym MON „Plan użycia oddziałów i pododdziałów
wojska w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych”, oraz szczegółowe plany działania
w sytuacjach kryzysowych, które określają udział wojska w poszczególnych sytuacjach zagrożeń
i pozwalają na przygotowanie i utrzymywanie w gotowości do użycia określonych sił i środków.
Istotą każdego z planów jest to, że wychodzi on naprzeciw zagrożeniom i przewiduje siły i środki
niezbędne do działania w danej sytuacji kryzysowej lub likwidacji jej skutków.
W celu wprowadzenia do akcji określonych sił i środków wojska w przypadku wystąpienia
zagrożeń niemilitarnych muszą być spełnione określone procedury. Użyciem wydzielonych oddziałów
i pododdziałów w wypadku występowania zagrożeń, kieruje Minister Obrony Narodowej przy
współudziale Zespołu Kierownictwa MON.
O uruchomieniu wyznaczonych pododdziałów wojska do udziału w przypadku wystąpienia
zagrożeń niemilitarnych zdecydować mogą: Szef Sztabu Generalnego WP, dowódca: rodzaju sił
zbrojnych, okręgu wojskowego, korpusu, flotylli, jednostki wojskowej.
Podstawą podjęcia działań związanych z uruchomieniem oddziałów i pododdziałów Sił
Zbrojnych RP do udziału w reagowaniu na sytuacje kryzysowe jest pisemne zapotrzebowanie
wojewody o udzielenie pomocy przez Siły Zbrojne RP kierowane do dowódcy poprzez szefa
Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego.
W zależności od rozmiarów wystąpienia klęski żywiołowej wydzielanie i wprowadzenie sił
i środków wojska do akcji kryzysowej może odbywać się trzema sposobami: podstawowym,
alarmowym oraz nakazowym.
W sposobie podstawowym - przedstawiciel określonego szczebla administracji samorządowej,
gdzie nastąpiło zagrożenie - powiadamia ogniwa nadrzędne (do wojewody włącznie), a te poprzez
wojewódzki sztab wojskowy powiadamiają właściwe dowództwo okręgu wojskowego, korpusu,
flotylli, które z kolei - zarządza przystąpienie do akcji określonych jednostek wojskowych.
Powiadomienie powinno być poparte pisemnym wnioskiem wojewody. Sposób ten stosuje się w sytuacji
narastającego kryzysu i stopniowego wprowadzania sił i środków.
W sposobie alarmowym - dowódca jednostki wojskowej znajdującej się na obszarze lub
w sąsiedztwie, na którym wystąpiła klęska żywiołowa lub mogą wystąpić jej skutki, samodzielnie lub
w przypadkach szczególnych na zapotrzebowanie terenowych władz administracyjnych, podejmuje
decyzję i wprowadza do akcji wyznaczone (wydzielone) siły i środki.
W sposobie nakazowym - włączanie się wyznaczonych jednostek wojskowych do akcji
następuje na podstawie decyzji Ministra Obrony Narodowej i na rozkaz Szefa Sztabu Generalnego
WP oraz Dowódcy: rodzajów sił zbrojnych, okręgu wojskowego, korpusu, flotylli, jednostki
wojskowej. Sposób ten stosuje się w celu efektywnego wykorzystania zasobów Sił Zbrojnych RP
i wykonania otrzymanego zadania. Ponadto sposób ten stosuje się w ramach współdziałania pomiędzy
Sztabem Kryzysowym MON a Krajowym Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności.
Działaniem wyznaczonych oddziałów i pododdziałów wojska biorących udział w czasie trwania
akcji, koordynuje szef wojewódzkiego sztabu wojskowego na terenie, którego trwa akcja. Organizuje
on współdziałanie jednostek wojskowych z jednostkami Policji, Państwowej Straży Pożarnych,
formacji samoobrony i ochotniczymi drużynami ratowniczymi.
Oddziały i pododdziały wydzielone do zapobiegania i likwidacji skutków klęsk żywiołowych
wykonują zadania stawiane przez upoważnionych przedstawicieli administracji państwowej lub
kierujących akcją, pozostając pod dowództwem swoich przełożonych. Do każdej grupy sił i środków
wojska wykorzystywanych w rejonie działania, terenowe organy administracji państwowej powinny
wyznaczyć przewodnika oraz funkcjonariusza policji.
147
Podsumowując należy stwierdzić, że wojsko jest znaczącym elementem systemu reagowania
kryzysowego w naszym kraju, który z racji specjalistycznego wyszkolenia i wyposażenia (chociaż nie
najnowszej generacji) wnosi znaczący wkład w sytuacjach likwidacji zagrożeń niemilitarnych.