Funkcje zarządzania:
- planowanie
- kierowanie
- organizowanie
Plan produkcji dotyczy sfery ruchu, jest podporządkowany wytycznym planowania finansowego.
W ramach planu produkcyjnego sporządza się harmonogram określający kiedy i gdzie będziemy produkować.
Aspekt techniczny:
Proces produkcyjny polega za przekształceniu przedmiotów pracy w wyroby gotowe przy zaangażowaniu pracy ludzkiej i środków pracy.
Aspekt ekonomiczny:
Proces produkcyjny jest określany jako działalność która zmierza do pomnażania środków materialnych.
Aspekt organizacyjny:
Proces produkcyjny jest to zespół uporządkowanych, powiązanych ze sobą kolejnych procesów pracy i procesów naturalnych.
Aspekt cybernetyczny/systemowy:
Proces produkcyjny jest to przekształcenie zbiorów, elementów na wejściu pracy, energii, materiałów, określony zbiór wyjścia (produkty, usługi).
Przedmioty pracy:
- materiały
- półprodukty
- wyroby gotowe
Podstawowe cechy procesu produkcyjnego;
- dynamika
- ekonomika
Zakres procesu produkcyjnego:
1. Proces wytwarzania - obejmuje procesy podstawowe czyli działanie skierowane na surowce, materiały w celu zmiany ich kształtu, własności, funkcji i struktury itd.
Ad. 1 Procesy pomocnicze - powinny umożliwić utrzymanie ruchu, funkcjonowanie infrastruktury - można wyodrębnić procesy przygotowawcze (procesy warsztatowe, dokumentacja techniczna). Procesy transportu wew. i zew. Procesy kontrolno-pomiarowe - mają one na celu ustalenie zgodności cech obrabianych materiałów z wzorcami i normami. Proces magazynowania -
Proces konserwacji -
Ad. 1 proces obsługi -
procesy informacyjne -
Zasada deminga - jest to projektowania procesu, planowanie ->wykonanie procesu -> kontrola procesu -> korekta procesu produkcyjnego
Analiza procesu wytwórczego - CSP (Crucial Seuccess Factors)
Cel - rozpoznanie i zidentyfikowanie czynników decydujących o sukcesie danego procesu
Zdefiniowanie czynników w postaci np. wskaźników.
Wyznaczenie wielokryterialnego miernika procesu.
Opracowane wskaźniki mogą być związane z:
- efektywnością (np. przychody ze sprzedaży/ masy materiału zaangażowanego w produkcję - zł/kg).
- produktywnością
- rentownością
- dokładnością
- niezawodnością
- terminowością
- wydajnością
- ilością
Korzyści:
- doskonalenie procesów w celu lepszej obsługi klienta
- silne procesy umożliwiają zapewnienie dodatkowych usług dotychczasowym nabywcom oraz wejście na nowe rynki
- innowacje i dywersyfikacje produktowe
Forma organizacji produkcji:
- to sposób powiązania stanowisk roboczych w procesie produkcyjnym wyrobu,
- określana na podstawowe rodzaje powiązań (więzi) za pomocą kryteriów:
* stałości kierunków przebiegu (przepływu przedmiotów pracy)
* równomierności tego przebiegu między stanowiskami pracy
Cechy nierytmicznych form produkcji:
- niski stopień specjalizacji maszyn i oprzyrządowania
- stosunkowo duże zapasy produkcji w toku
- zleceniowy system planowania produkcji
- struktury o specjalizacji technologicznej
Cechy rytmicznych form produkcji:
- wysokie dostosowanie do wymagań procesu produkcyjnego
- ciągłość procesu
- niskie zapasy międzyoperacyjne
- specjalizacja
Wykorzystanie potokowych linii produkcyjnych przyczynia się do:
- usprawnienia i wzrostu wydajności pracy na poszczególnych stanowiskach
- usprawnienie i przyspieszenie przepływu przedmiotów pracy pomiędzy poszczególnymi stanowiskami pracy
- optymalizacji czasu pracy maszyn i urządzeń oraz wykorzystania materiałów i surowców
- obniżenie kosztów (minimalizacja poziomu zapasów)
- skrócenie cyklu produkcyjnego
Rytmiczność - jest wówczas, gdy przebieg produkcji odbywa się równomiernie wg pewnego rytmu, tzn. gdy w kolejnych odcinkach czasu uzyskuje się tę samą wielkość produkcji, co daje w efekcie równomierne natężenie pracy ludzi na poszczególnych stanowiskach roboczych oraz równomierne obciążenie środków pracy.
Rytmiczność produkcji określa regularność polegającą na powtarzaniu określonych operacji na stanowiskach roboczych. Dotyczy to w szczególności, np. produkcji średnio- i wielkoseryjnej, czy też produkcji masowej.
równomierność produkcji - polega na wytwarzaniu w równych odstępach czasowych jednakowych wielkość produkcji w produkcji o niskim stopniu powtarzalności, tj. produkcji jednostkowej i małoseryjnej.
Czynniki wpływające na rytmiczność produkcji
1. Zależne od przedsiębiorstwa (wew.) to m.in
a) sprawne, realne planowanie i organizacja produkcji zapewniająca synchronizację funkcjonowania wszystkich ogniw i komórek produkcyjnych
b) sprawne działanie komórek pomocniczych (bezawaryjna praca maszyn i urządzeń)
c) zaangażowanie całej załogi w realizację zadań przedsiębiorstwa
d) bezbłędność dokumentacji technicznej
2. Niezależne od przedsiębiorstwa (zew.) to m.in.:
a) popyt na dane wyroby
b) terminowe i kompletne zaopatrywanie przez dostawców w surowce i materiały oraz elementy kooperacyjne i pomoce warsztatowe
c) stałe zaopatrywanie w energię, gaz, opał, wodę itd.
Analiza rytmiczności produkcji:
1. Ustalenie stopnia rytmiczności.
2. Rozpoznanie czynników, zakłócających rytmiczność produkcji.
3. Określenie ujemnych skutków nierytmiczności produkcji.
Skutki braku rytmiczności:
1. niepełne wykorzystanie maszyn i urządzeń w jednych okresach i forsowanie w innych
2. nierytmiczność produkcji w jednym przedsiębiorstwie pociąga za sobą nierytmiczność w innych, wykorzystujących wyroby tego pierwszego
3. pogarszanie warunków pracy oraz stopnia bezpieczeństwa i higieny pracy
4. wzrost liczby godzin nadliczbowych przypadających na jednego robotnika
5. pogorszenie jakości produkowanych wyrobów
6. pogorszenie wydajności pracy
7. zakłócenia w transporcie i handlu
8. nierównomierne osiąganie przych.
9 . wzrost kosztów produkcji
Zdolność produkcyjna - to miara możliwości wytworzenia w określonym czasie w danym przedsiębiorstwie maksymalnej liczby wyrobów odpowiadających obowiązującym normom jakościowym, przy optymalnym wykorzystaniu czynników produkcji i zastosowaniu optymalnych metod wytwarzania.
Poziomy zdolności produkcyjnych:
- potencjonalna - to taka która jest tym, co może udostępnić w ramach swoich kompetencji najwyższe kierownictwo przedsiębiorstwa,
- aktualna - to zdolność, która jest tym, co można udostępnić w ramach budżetu bieżącego okresu planistycznego
- efektywna - jest tym, co jest faktycznie wykorzystane w bieżącym okresie planistycznym.
Zdolność produkcyjną - ustala się na podstawie optymalnych norm technicznych i ekonomicznych określających realne maksymalne wykorzystanie maszyn i urządzeń oraz powierzchni produkcyjnej, przy uwzględnieniu najlepszych warunków prowadzenia procesu produkcyjnego i organizacyjnego pracy.
Celem obliczenia zdolności produkcyjnej - jest określenie możliwości wytwórczych przedsiębiorstwa (zakładu, wydziału odcinka produkcyjnego) oraz ujawnienie dostępnych rezerw i przyczyn niepełnego wykorzystania tej zdolności.
Czynniki kształtujące zdolność produkcyjną:
a) wewnętrzne:
- czynniki produkcji
(m.in. rodzaj, ilość oraz czas eksploatacji maszyn i urządzeń , wielkość powierzchni produkcyjnej, techniczne normy wydajność, stopień zużycia fizycznego obiektów, ilość pracowników oraz ich kwalifikacje, stopień wykonania norm wydajności oraz pracochłonności).
- struktura asortymentowa produkcji (m.in. cechy produkowanego wyrobu, program asortymentowy produkcji, stosowane surowce, materiały i paliwo techniczne - ich kształt, wymiary, właściwości fizyczne i mechaniczne)
- organizacja produkcji ( m.in. optymalne normy techniczne, optymalny czas eksploatacji maszyn i urządzeń oraz powierzchni produkcyjnej w ciągu roku, typ produkcji (np. długość serii) i właściwy poiom organizacji pracy).
b) zewnętrzne:
- popyt
- polityczne
- socjalno-demograficzne
- makroekonomiczne
Metody obliczania zdolności produkcyjnej:
1. Wskaźnika syntetycznego.
Zdolność produkcyjną:
- zespołu jednorodnych stanowisk roboczych (gniazda technologicznego) - oblicza się jako sumę zdolonści poszczególnych stanowisk
- zespołu różnorodnych stanowisk roboczych (gniazda przedmiotowego) - oblicza się na podstawie tzw. ogniwa wiodącego (podstawowego, głównego).
Rodzaje rezerw:
- rezerwy ekstensywne rezerwy te wynikają przede wszystkim z niepełnego wykorzystania nominalnego czasu pracy w długim okresie
- rezerwy intensywne związane są z niewykorzystaniem mocy maszyn bądź też niewykorzystaniem powierzchni produkcyjnej
Zródła rezerw produkcyjnych środków trwałych tkwią w:
- nieprawidłowych proporcjach miedzy poszczególnymi grupami rodzajowymi środków trwałych
- powolnie przebiegającym procesie dochodzenia do planowanej, zdolności produkcyjnej
- niegospodarności
- niedostosowaniu liczby maszyn i urządzeń do potrzeb produkcyjnych
- w niepełnym wykorzystaniu maszyn i urządzeń
- nieracjonalnym systemie użytkowania majątku trwałego
- braku kontroli w gospodarowaniu środkami trwałymi
- braku spójności w racjonalnym zarządzaniu środkami trwałymi w przedsiębiorstwie
Uruchomienie rezerw wspomaga:
- samodzielność jednostek w sterowaniu procesami produkcji i cyrkulacji
- oparcie kryteriów oceny pracy przedsiębiorstwa na dwóch syntetycznych miernikach netto: zysku i produkcji sprzedanej
- uzależnienie rozwoju przedsiębiorstw oraz od rozmiarów wypracowanych środków, samorządność przedsiębiorstw.
Korzyści z ulepszania i powiększenia zdolności produkcyjnej to:
- wzrost produkcji
- unowocześnienie procesu produkcji, pozwalające na wprowadzenie nowych asortymentów produkcji - poprawa jakości wyrobów
- obniżka kosztów własnych (lub określonych nakładów - np. pracy żywej i materiałów).
Rodzaje procesów produkcyjnych
Rodzaje stosowanych technologii:
- procesy wydobywcze - polegają na pozyskiwaniu surowców (zasobów) naturalnych z ziemi, wody, powietrza
- procesy przetwórcze - polegają na przetwarzaniu surowców i materiałów na produkty gotowe.
Struktura procesu produkcyjnego - to budowa wewnętrzna, a więc elementy składowe i relacje pomiędzy tymi elementami
Proces produkcyjny dzieli się na subprocesy a to na fazy produkcyjne a te na operacje.
Operacje opisujące proces produkcyjny
-technologiczne (obróbki wstępne, właściwe, wykanczajaca i montażu)
-kontroli i pomiarów (kontrola: wstępna, miedzyoperacyjna, końcowa oraz pomiary wyrobu i badania specjalne)
-transportu (miedzywydzialowego, międzyoperacyjnego)
-magazynowania (materiałów, surowców, wyrobów gotowych) i składowania (międzyoperacyjnego) oraz wyczekiwania (czasowe magazynowanie)
-złożone (np obróbka lub montaż połączony z kontrolą)
Proces technologiczny to cześć procesu produkcyjnego, w czasie którego materiały zmieniają swoje kształty, właściwości w wyniku działania i lub zjawisk naturalnych.
Faza technologiczna to zespół operacji technologicznych związanych z wykonaniem określonych polfabrykatow lub wykończeniem wyrobów gotowych np kucie, obróbka cieplna, montaż.
Operacja technologiczna to cześć procesu technologicznego wykonywana przez jednego pracownika lub grupę roboczą bez przerwy na jednym stanowisku roboczym
Organizacja procesu produkcyjnego polega na:
-tworzeniu prawidłowych układów komórek produkcyjnych
-okresleniu następstwa operacji
-dążeniu do specjalizacji
-zapewnieniu równomierności produkcji (rytmicznosci)
Organizacja procesu produkcyjnego dotyczy:
A) organizacja produkcji czyli:
-doboru elementów cząstkowych procesu produkcyjnego
-odpowiedniego powiązania w czasie inwestycji przestrzeni w odpowiednią całość (połączenie pracy ludzkiej z materialnymi czynnikami procesu produkcyjnego)
B) organizacja pracy, czyli:
-doboru i rozmieszczenia pracowników
-analiza pracy pracowników.
-normowania pracy
-dostosowania stanowisk pracy do wymogów fizjologicznych pracowników (do ergonomii ruchów roboczych)
Organizacja procesów w systemie wytwarzania
Organizacja procesu
A) organizacja przepływów. Zmiana struktury przepływu (maszyn)
-organizowanie cyklu, organizowanie cyklu i taktu- formowanie przepływów w czasie i przestrzeni
B) organizowanie struktury zmiana struktury operacji (podział i łączenie czynności)
-organizowanie cyklu i taktu, organizowanie taktu. Formowanie przepływów w czasie i przestrzeni
Struktura cyklu produkcyjnego
A) okres roboczy czas trwania:
-operacji technologicznych
-procesów naturalnych
-operacji kontrolnych
-operacji transportu
-operacji konserwacji
-czas roboczy występujący w procesie magazynowania
Przebieg cyklu produkcyjnego
1. Szeregowy
2. Równoległy
3. Mieszany (szeregowo - równoległy)
Szeregowy przebieg cyklu produkcyjnego poszczególne cześć lub zespół maszyn przechodzi w procesie produkcyjnym do następnej operacji dopiero wówczas, gdy przez poprzednie operacje przejdą wszystkie części (zespoły maszyn). Transportuje się całą partię z jednego stanowiska roboczego na drugie.
Charakterystyka:
-najdłuższy cykl produkcyjny
-najmniejsza liczba operacji transportowych
-najłatwiejszy do zrealizowania i stosowany przede wszystkim przy:
Krótkich czasach trwania operacji
Małej liczbie operacji
Małej wielkości partii produkcyjnych
Niższym stopniu zorganizowania procesu produkcyjnego (technologiczna specjalizacja komórek produkcyjnych)
Przebieg równoległy każda część (maszyna) przechodzi natychmiast na następne stanowisko tuż po zakończeniu operacji, niezależnie od tego czy obróbka innych części danej partii została w tej operacji przeprowadzona
Charakterystyka:
Najkrotszy czas trwania
-zwiększenie liczby operacji transportowych
-zwiększenie liczby przezbrojeń
-najczęściej stosowany w najlepiej zorganizowanych procesach produkcyjnych możliwych do zsynchronizowania swych zadań cząstkowych
Przebieg mieszany charakterystyka:
-skrócenie długości okresu technologicznego
-zwiększenie częstotliwości operacji transportowych
-duży stopień wykorzystania stanowisk roboczych i całości produkcji
-stosowany najczęściej w produkcji seryjnej przy:
Dłuższych programach produkcyjnych
Długich i zróżnicowanych czasach obróbki
Cykl produkcyjny wyrobów złożonych.
Wyrób złożony składa się z wielu wyrobów prostych. Dlatego cykl produkcyjny wyrobu złożonego obejmuje cały układ produkcyjny (w czasie tego wyrobu)
Obejmuje on:
-cykle produkcyjne poszczególnych detali
-ewentualnie cykle montażu zespołów
-montaż ostatecznego wyrobu finalnego
Cyklogram - graficzna ilustracja cyklu produkcyjnego
Budowa cyklogramu opiera się na schemacie:
-struktury wyrobu
-złożoności wyrobu
-strukturze procesu produkcyjnego wyrobu
Odbywa się ona w odwrotniej kolejności do przebiegu procesu produkcji. Moment zakończenia produkcji traktuje się jako moment zerowy i od niego liczy się wstecz trwania produkcji
Możliwości skracania cyklu produkcyjnego
1.zastosowanie bardziej wydajnych technologii przygotowawczych i obrobkowych
2.wykorzystnie wysoko wydajnych maszyn i urządzeń w procesie produkcyjnym
3.skracanienczasow pomocniczych
4.modnizacja technologiczna i organizacyjna procesów montażu i pakowania gotowego wyrobu
5. Zastosowanie bardziej efektywnych procesów pomiarów, kontroli, transportu i składowania lub magazynowania
Korzyści skrócenia cyklu produkcyjnego
-lepsze wykorzystanie czasu pracy maszyn i urządzeń
-zwiększenie wydajności pracy
-obniżenie poziomu kosztów własnych produkcji
-bezinwestycyjny wzrost wielkości produkcji
Zasady racjonalnej organizacji procesu produkcyjnego
Zasada proporcjonalności nakazuje taki podział procesu produkcyjnego między poszczególne komórki produkcyjne (stanowiska, gniazda) były one względem siebie w odpowiednich proporcjach (ilość stanowisk, zdolność produkcyjna itd) zapewniających harmonijne wykonanie planowanych zadań produkcyjnych.
Współczynnik proporcjonalności
Zasada liniowosci - nakłada na realizację poszczególnych części procesu produkcyjnego warunek jednokierunkowosci przebiegu, bez nawrotu i skrzyżowań. Oznacza to, że drogi przemieszczania przedmiotów pracy między poszczególnymi obiektami produkcyjnymi, komórkami i stanowiskami produkcyjnymi, powinny być możliwie najkrótsze.
Współczynnik liniowosci
Zasada ciągłości - nakazuje eliminowanie z procesu produkcyjnego wszelkich przerw wpływających niekorzystnie na kształtowanie się parametrów produkcyjno - organizacyjnych i ekonomicznych.
Współczynnik ciągłości im wyższy tym lepszy
Zasada rownoleglosc i- zalecaneytwarzanie poszczególnych wyrobów (w cząstkowych procesach produkcyjnych) w tym samym czasie, co powoduje skracanie cyklu produkcyjnego
Współczynnik rownoleglosci
Zasada koncentracji - polega na skupieniu czynników produkcji w określonym obszarze produkcyjnym, w celu uzyskania wyższego stopnia wykorzystania tych czynników. Zjawisko koncentracji występuje najczęściej w parze ze zjawiskiem różnicowania (dyferencjacji). Podstawową konsekwencją zasady koncentracji jest możliwość specjalizacji komórek produkcyjnych dowolnego szczebla.
Zasada specjalizacji - zaleca w procesie produkcyjnym ograniczenie różnorodności zadań produkcyjnych i asortymentu produkcji. Ułatwia to organizację i planowanie oraz zwiększa efektywność produkcji. Korzyści jakie można uzyskać ze specjalizacji, to: postęp w zakresie techniki, technologii organizacji produkcji, wzrost wydajności produkcji, obniżenie kosztów wytwarzania.
Zasada rytmiczności - równomierności (7) - wskazuje na potrzebę planowania przebiegu produkcji w ustalonych rytmach, co daje regularne powtarzanie się tych samych zjawisk w procesie produkcyjnym, w odniesieniu do tego samego odcinka czasu (rytmu).
Rytmiczność produkcji jest sprawdzeniem działalności systemu produkcyjnego (komórki produkcyjnej).
Zasada elastyczności (8) - mówi o konieczności szybkiego i stałego przystosowanie procesu
produkcyjnego do nowych warunków, zmieniających się w zależności od konkretnej sytuacji.
Efektywność techniczna a ekonomiczna - relacje zachodzące w procesie produkcyjnym pomiędzy: nakładem a nakładem, produktem a produktem oraz nakładem a produktem.
Relacje zachodzące między nakładami:
1. Komplementarność - istnieje wtedy, gdy zastosowanie jednego czynnika zwiększa skuteczność działania drugiego. Wyróżnia się komplementarność całkowitą i częściową.
2. Sprzężenie - w tym samym procesie produkcyjnym zastosowanie jednego czynnika produkcji pociąga użycie drugiego.
3. Substytucja - polega na tym, że w tym samym procesie produkcyjnym zastosowanie jednego czynnika produkcji pozwala na zmniejszenie zużycia lub zastąpienie drugiego czynnika, przy założeniu, że wielkość efektu końcowego nie ulegnie zmianie. Występuje substytucja całkowita i częściowa.
Zasada najniższych kosztów:
Jeżeli do wytworzenia jednego produktu używa się dwóch lub więcej czynników produkcji, które mogą się w pewnych granicach zastępować, to koszty tych czynników będą najniższe wtedy, gdy krańcowa stopa substytucji będzie równa odwrotnemu stosunkowi ich cen.
2.1. Produkty sprzężone
Sprzężenie występuje wówczas, gdy wszystkie wytwarzane produkty (główny i uboczne) powstają w jednym procesie produkcyjnym, zatem nakłady ponoszone na produkt główny ponoszone są jednocześnie na produkty, uboczne, np. buraki cukrowe - produkty główny cukier, uboczny melasa, wysłodki.
2.2. Produkty konkurencyjne (inaczej kompetytywne lub alternatywne)
Występują wówczas, gdy zmniejszenie produkcji jednego produktu powoduje zwiększenie drugiego, przy założeniu, że ilość czynników produkcji jest stała, wówczas dwa produkty będą konkurowały ze sobą o ziemię, o siłę roboczą itp.
2.3. Produkty komplementarne (uzupełniające lub kumulatywne)
Zjawisko to występuje wówczas, gdy produkty konkurują ze sobą o czynniki produkcji, ale jednak mogą się wzajemnie wspomagać - uzupełniać, w wyniku czego uzyskuje się lepszy efekt końcowy, przy nie zmienionym poziomie nakładów na poszczególne produkty.
2.4. Produkty suplementarne (produkty niezależne lub dodane)
Suplementarność, czyli niezależność produktów ma miejsce wtedy, gdy zwiększenie produkcji jednego produktu pozostaje bez wpływu na rozmiary produkcji drugiego produktu.
Zależy to od tego, czy występuje odpowiednie zasoby środków produkcji oraz od możliwości pozyskania na rynku określonych czynników produkcji, niezbędnych do prowadzenia danej działalności.
3.1. Prawo Turgotta (prawo zmiennej efektywności kolejnych nakładów lub prawo malejącej wydajności):
- sformowane w drugiej połowie XVII w.
- ma charakter biologiczny potwierdzający tezę, że zwiększenie ilości jednego lub kilku czynników przy niezmienionej ilości innych wywołuje w organizmie biologicznym przesyt, a następnie hamuje jego dalszy rozwój.
3.2. Prawo minimum (Liebiga):
Wysokość plonu - przyrostów masy zależy od czynnika znajdującego się w minimum.
3.3. Prawo Laura (degresji kosztów):
Obciążenie jednostki produktu kosztami stałymi jest tym mniejsze, im większa jest produkcja.
Optymalizacyjny model decyzyjny - to taki model, którego zmienne będą wyrażać poszukiwane poziomy realizacji poszczególnych działalności.
Model ekonometryczny:
- jest to reprezentacja badanego systemu wykorzystania do opisu, wyjaśnienia i przzewidywań jego zachowania się w różnych warunkach otoczenia.
- jest to konstrukcja formalna, która za pomocą pewnego równania lub układu równań przedstawia zasadnicze powiązania pomiędzy rozpatrywanymi zjawiskami ekonomicznymi.
Koszt jednostkowy produkcji jest jednym z mierników oceny efektywności produkcji danego wyrobu. Koszty jednostkowe oblicza się jako sumę wszystkich kosztów poniesionych na działalność produkcyjną w przeliczeniu na jednostkę produktu