Przepisy materialnoprawne.

Przepisy materialnoprawne regulują prawa i obowiązki osób fizycznych (obywateli) i prawnych (np. spółek, stowarzyszeń, fundacji). Przepisy te można odnaleźć we wszystkich dziedzinach prawa. W prawie cywilnym czy też karnym zostały ujęte w kodeksach, natomiast w przypadku prawa administracyjnego nie zostały skodyfikowane ze względu na zbyt szeroki zakres wymagający uregulowania. Zadania i kompetencje jednostek samorządu terytorialnego są określane w bardzo licznych ustawach z zakresu tzw. prawa materialnego, które obejmują wszystkie dziedziny, w których działa administracja publiczna, poczynając od akt stanu cywilnego, a kończąc na zbiórkach publicznych czy zmianie przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych.

Prawo administracyjne materialne.

Samorząd terytorialny jest częścią administracji publicznej i jego organy winny działać na podstawie prawa administracyjnego. W prawie administracyjnym przepisy materialno- prawne zostały wyodrębnione obok przepisów formalnych (procesowych), ustalających postępowanie organów oraz ustrojowych obejmujących swoim zakresem przepisy normujące organizację aparatu państwowego, jego ustrój, np. statut.

Przepisy prawa administracyjnego materialnego zawierają normy ustalające prawa i obowiązki podmiotów administrujących oraz prawa i obowiązki podmiotów administrowanych, nie związanych z administracją. Prawo materialne to przepisy dwustronnie wiążące – każdemu uprawnionemu organowi administracyjno- publicznemu towarzyszy obowiązek podmiotu administrowanego i na odwrót każdemu uprawnionemu przysługuje obowiązek administracyjno- publiczny. Prawo administracyjne materialne ustala działania administracji na płaszczyźnie reglamentacyjnej, innymi słowy jego przepisy ustalają, które z publicznych praw podmiotowych mogą być reglamentowane, jaki jest zakres tej ingerencji, a także jakimi środkami administracyjnymi może się posługiwać ingerując w wolności obywatelskie. Ustala również działania administracji na płaszczyźnie świadczącej. Jej przepisy ustalają więc jakich świadczeń może domagać się obywatel od podmiotów administracyjnych i jakie warunki musi spełnić, aby świadczenie to uzyskać. Prawo materialne jest wykonywane przez organy administracji publicznej przy użyciu procedur zawartych w Kodeksie Postępowania Administracyjnego oraz w poszczególnych aktach normatywnych, stanowiących podstawę działania organów.

Samorząd może na podstawie przepisów prawa materialnego, zawierających delegacje ustawowe stanowic prawo miejscowe, powszechnie obowiązujące na danym terenie. Samorządowe akty miejscowe są zazwyczaj wydawane w formie uchwały przez Radę gminy, powiatu lub Sejmik województwa. Przedmiotem przepisów miejscowych może być: prawo materialne, przepisy porządkowe, przepisy proceduralne nie co do zasady, ale np. określenie obowiązków co do udostępniania dokumentów oraz przepisy ustrojowe. Odpowiednio ze względu na podstawę prawną wyróżnia się akty zawierające przepisy wykonawcze, akty zawierające przepisy porządkowe oraz akty o charakterze strukturalno- organizacyjnym, zawierające statuty. Na szczeblu województwa stanowione są tylko akty prawa miejscowego o charakterze wykonawczym oraz ustrojowe przepisy wewnętrzne. Ustawa samorządowa, ani inne przepisy prawne nie określają szczegółowych zasad stanowienia przepisów prawa miejscowego, wobec tego brak jest formalnego zakazu łączenia w jednym akcie wymienionych przepisów.

Wśród norm prawa materialnego możemy wyodrębnić normy konkretyzowane przez akt administracyjny, normy stosowane bezpośrednio oraz konkretyzowane przez czynności materialno- techniczne. Po pierwsze prawo materialne może być stosowane przez wydawanie aktu administracyjnego, czyli decyzji w rozumieniu Kodeksu Postępowania Administracyjnego. W ten sposób organ administracyjny może ustanowić pewnego rodzaju nakazy i zakazy, które dają podstawy do roszczeń o uzyskanie określonego uprawnienia w drodze aktu indywidualnego. Charakterystyczną cechą jest to, że akt administracyjny wydawany jest na wniosek podmiotu zainteresowanego realizacją uprawienia. Normy przewidujące uprawnienia administracyjne nie są wykonywane przez właściwe organy z urzędu. Ma to miejsce natomiast w przypadku norm przewidujących obowiązki administracyjne. Postępowanie nakładające obowiązek będzie wszczynane z urzędu, ponieważ organ nie będzie czekał na inicjatywę podmiotu zobowiązanego do wykonania obowiązku. Prawidłowy akt administracyjny musi być wydany zgodnie z prawem materialnym, ustrojowym i procesowym.

Normy prawa materialnego mogą także wprost określać obowiązki obywateli bez potrzeby wydawania stosownego aktu indywidualnego. Rola organu administracyjnego zostaje tutaj sprowadzona do sprawowania kontroli nad prawidłowym przestrzeganiem prawa. Niekiedy wyodrębnia się różnego rodzaju inspekcje, np. sanitarną, ochrony środowiska oraz nadzory, np. budowlany, farmaceutyczny, których celem jest kontrola czy adresat norm powszechnie obowiązujących, z których wprost wynikają określone obowiązki przestrzega nakazów i zakazów w nich zawartych.

Normy prawa materialnego mogą być również konkretyzowane przez czynności materialno- techniczne, które nie wymagają również wydawania aktu indywidualnego, ale ustalają obowiązki organu administracji publicznej do podjęcia określonej czynności materialno- prawnej polegającej np. na prowadzeniu rejestrów, ewidencji, stwierdzeniu faktu zameldowania, wydawaniu dowodów rejestracyjnych, zaświadczeń, dowodów osobistych oraz paszportów.