1. Co łączy filozofów (Tales, Anaksymander, Anaksymenes, Heraklit, Anaksagoras, Empedokles, Demokryt - czyli najwcześniejsi filozofowie)

2.Sokrates

• Co tzn. ze Sokrates sprowadził filozofię z nieba na ziemie?

  • Oznacza to, że jego filozofia zajęła się życiem, człowiekiem. Potrafił on ją też wykrzesać z każdego człowieka poprzez dyskusję.

• Jaki sens ma sokratejskie stwierdzenie „wiem, ze nic nie wiem”?

  • Oznacza to, że prawdziwie mądry człowiek zna swoje gorsze strony, zdaje sobie sprawę, że nie wie wszystkiego, że popełnia błędy i ma do tego prawo, tylko głupiec uważa, że pozjadał wszystkie rozumy i nigdy się nie myli

• Co to jest intelektualizm etyczny?

  • Pogląd głoszący, że postępowanie człowieka zależy wyłącznie od jego wiedzy na temat dobra i zła. Człowiek wiedzący, co dobre nie może czynić źle. Jeśli zatem źle postępuje, oznacza to, że jego wiedza na temat dobra jest niepełna

• Co tzn. ze u Sokratesa cnota jest dobrem bezwzględnym?

  • Cnota według Sokratesa jest wszystkim, daje szczęście, jest dobrem najwyższym, jest warta tego, aby ryzykować dla niej zdrowiem i życiem.

3.Platon

• Czy platonizm to koncepcja państwa totalitarnego?

  • Platon podzielił państwo na trzy warstwy: filozofów, którzy rządzili – wojowników i żołnierzy – rolników i rzemieślników. Przekreślał własności osobiste, nie istnieje rodzina, ani małżeństwo, granice ojcostwa i macierzyństwa są ściśle ograniczone (a więc ingerencja w coś, na co państwo nie powinno wpływać), dzieci są odbierane rodzicom i wychowywane przez państwo, poeci są wypędzani, gdyż mogą mieć wpływ na społeczeństwo, a takowe może mieć tylko państwo. Koncepcja Platona miała więc za zadanie zapewnić pełną władzę państwu, a taki system nazywamy obecnie systemem totalitarnym.

4.Arystoteles

• Co to jest hylemorfizm?

  • Hyle – materia; morfe – forma. Idea ta zakłada, że byt składa się z dwóch składników, materii i formy. Składniki te nie istnieją oddzielnie. Materia jest nieokreślona, można z niej zrobić wszystko. Forma różnicuje świat. Materia jest wieczna i niezmienna, jedyna zmiana polega na tym, że dana rzecz traci pewną formę i nabywa inną. Forma oznacza zasadę świata i tylko ona jest przedmiotem poznania.

• Wskaż podstawowe elementy arystotelesowskiej teorii poznania.

  • U Arystotelesa najważniejsze jest doświadczenie empiryczne, które tworzy się poprzez obserwację zmysłową. W oparciu o doświadczenie empiryczne, za pomocą indukcji, tworzymy ogólne prawa, które pozwalają nam dotrzeć do istoty rzeczy, tworzących definicję. Możliwe jest również poznanie intuicyjne.

• Co tzn. ze filozofia Arystotelesa jest filozofią syntezy i środka (na tle Platona)?

  • Teoria złotego środka: W swoim postępowaniu człowiek powinien kierować się „złotym środkiem”, który jest określany przez jego rozum, gdyż jest to droga do osiągnięcia szczęścia, najwyższego dobra, które jest naszym celem ostatecznym. Wynika z tego, iż człowiek powinien podążać drogą „złotego środka” – nie ignorować żądz, ale też nie może się im podporządkowywać, nie może im ulegać. Jego działanie ma być umiarkowane, ale ma jednocześnie przynosić mu przyjemność. Żądze muszą zostać zaspokojone, ale w sposób umożliwiający harmonijny rozwój także rozumnej części duszy, która to dusza powinna oprócz nabywania wiedzy kultywować również umiejętności panowania nad żądzami, poprzez silną wolę, odwagę i rozsądek.

  • Filozofia syntezy: patrz, „Co to jest hylemorfizm?”

5. Św. Augustyn

• Co to jest iluminizm?

  • Doktryna religijna uznająca Boga za najważniejsze źródło wszelkiego poznania (nie tylko religijnego, ale też np. moralnego), Bóg „oświeca” człowieka, pozwalając mu na proces poznawczy.

• Co oznacz u Św. Augustyna przewaga Boga nad światem, duszy nad ciałem, uczucia i woli nad rozumem?

  • Bóg jest początkiem wszystkiego, jest przyczyną działań ludzkim, stworzył świat, więc siłą rzeczy góruje nad nim.

  • Dusza jest obszarem łączącym człowieka z Bogiem, obszarem świadomych przeżyć człowieka, jest niematerialna i wieczna, a więc lepsza od ciała.

  • Poprzez uczucia i dobrą wolę Bóg stworzył świat, a więc tylko dzięki tym dwóm czynnikom możliwe jest poznanie świata, a przede wszystkim Boga, co czyni wolę i uczucia lepszymi od rozumu.

• Czym jest dobro a czym zło wg Św. Augustyna?

  • Według Św. Augustyna dobro jest darem, który dostajemy od Boga. Zło nie pochodzi od Boga, jest jedynie brakiem dobra. Nie ma jednak Dobra i Zła, jako dwóch ścierających się sił. Jest dobro i mniejsze dobro, ponieważ, według teorii Św. Augustyna, rzeczy złe nie istnieją, ponieważ Bóg nie stworzyłby zła (jest na to za dobry).

6. Św. Tomasz z Akwinu

• Na czym polegają dowody na istnienie Boga i jakie jest ich znaczenie?

  • Z ruchu – wszystko, co się porusza, musi być poruszane przez coś innego – musi istnieć pierwszy poruszyciel wszystkiego, a więc Bóg.

  • Z niesamoistności (przyczyna sprawcza) – musi istnieć pierwsza przyczyna wszystkiego, która sprawiła wszystko, czyli Bóg.

  • Z przypadkowości (przyczyna konieczna) – nie wszystkie byty powinny być na świecie, nie wszystkie są użyteczne i potrzebne, a jednak istnieją, podobnie jak te, które muszą być na świecie, które są pożyteczne. A więc ktoś kieruje tym, że coś powstaje lub nie.

  • Z celowości (przyczyna teologiczna) – wszystko kierowane jest ku jakiemuś celowi, ktoś musi tym zarządzać, Bóg oczywiście.

  • Z doskonałości (przyczyna hierarchiczna) – istnieją byty mniej lub bardziej doskonałe, musi być, więc coś, co jest najdoskonalsze i góruje nad wszystkim –Bóg.

• Na czym polega oddzielenie wiedzy od wiary i rozumu od objawienia.

  • Św. Tomasz z Akwinu twierdził, że niektóre prawdy można pojąć za pomocą rozumu, inne jednak można przyjąć tylko na wiarę. Wiara i objawienia, a także rozum i wiara nie wykluczają się, nie ma między nimi sprzeczności, uzupełniają się.

7. Franciszek Bacon

• Jakie zasadnicze cele stawiać sobie powinna nauka wg niego?

  • Nauka miała być narzędziem człowieka w walce z przyrodą. Poznawszy mechanizmy przyrody, człowiek miał zapanować nad nimi. Z tego powodu Bacon cenił ze wszystkich nauk najwyżej przyrodoznawstwo - było najbliższe temu celowi. Kolejnym celem nauki jest obdarzanie życia ludzkiego nowymi wynalazkami. Był pod bardzo silnym wrażeniem trzech wynalazków: druku, kompasu i prochu strzelniczego. Uważał, że to one zrewolucjonizowały świat na lepsze.

• Jakie znaczenie przywiązywał do eksperymentu i indukcji?

  • Bacon uważał, że nauka bez praktyki jest niczym, a więc dla niego eksperyment był najlepszym narzędziem wykorzystywanym w nauce, ponieważ dostarczał materiału do rozumowania indukcyjnego, czyli odkrywania łańcuchów przyczynowo skutkowych.

• Jaki sens ma baconowska teoria idoli?

  • Idole są to czynniki, które zakłócają ludzką wiedzę. Wyróżnia się obecnie:

    • Idole plemienne, wynikające z człowieczeństwa (współcześnie jest to skupienie na człowieku, uznanie człowieka, jako centrum wszystkiego – antropocentryzm; oraz nadawanie cech ludzkich bytom, które się one nie należą – antropomorfizm)

    • Idole jaskini, wynikające z wychowania (współcześnie są to problemy rasizmu, antysemityzmu, ogólnie pojętej nietolerancji)

    • Idole rynku wynikające z problemów językowych (współcześnie są to amfibolia, czyli zdania mające dwuznaczny wydźwięk; oraz ekwiwokacja, czyli w sumie to samo, co amfibolia)

8.Kartezjusz

• Co to jest sceptycyzm metodologiczny i jaka role tu spełnia?

  • Odmiana sceptycyzmu polegająca na kwestionowaniu i wątpieniu w poszczególne twierdzenia w celu dotarcia do twierdzeń bardziej pewnych lub takich, w które wątpić się już nie. Sceptycyzm metodyczny jest, więc nie tyle stanowiskiem kwestii możliwości poznania prawdy, co metodą uzyskiwania poznania najlepszego z możliwych do uzyskania.

• Jaki sens ma sformułowanie cogito ergo sum?

  • Według Kartezjusza, nie sposób sensownie zaprzeczać temu zdaniu, a zatem można przyjąć je za fundament, na którym oprze się filozofię. Jest do pomyślenia, aby cała nasza wiedza była złudą, jednak "koniecznym jest, abym ja, który to myślę, był czymś; i spostrzegłszy, że ta prawda: myślę, więc jestem, jest tak pewna i mocna, […] że mogę ją przyjąć bez skrupułu za pierwszą zasadę filozofii, której szukałem"

• Jakie przedstawienia zawarte są w naszym umyśle?

  • Wrodzone (Bóg, substancja, jaźń)

  • Nabyte (dom, drzewo)

  • Skonstruowane

• Paralelizm psychofizyczny

  • Stanowisko w sporze filozoficznym o wzajemny związek duszy i ciała (tzw. problem psychofizyczny); paralelizm psychofizyczny uznaje, że istnieje ścisła odpowiedniość między zdarzeniami i procesami zachodzącymi w przyrodzie fizycznej a zjawiskami i procesami umysłu, szczególnie między ciałem a duszą, które są wzajemnie współzależne.

9.Imamnuel Kant

• Na czym polega tzw. przewrót kopernikański?

  • Zdaniem Immanuela jego poprzednicy starali się opisać rzeczywistość szukając wzoru na wzajemne zależności pomiędzy przedmiotami, prawa rządzące światem. Jednak zawsze okazywało się, że każde rozwiązanie ma słabe punkty i nie wyjaśnia zagadki świata do końca. W czym tkwił problem? Ano w tym, że rozwiązania te nie uwzględniały wystarczająco człowieka, a mówiąc konkretniej poznającego podmiotu. Podmiot pozostawał w pewnym sensie nieruchomy, nie uwzględniano go w opisie, tak jak w opisie ruchu ciał niebieskich początkowo nie uwzględniano możliwego ruchu Ziemi. Immanuel zaś skoncentrował się na opisie podmiotu i wzajemnych zależnościach pomiędzy poznającym podmiotem, a światem. I tak zamiast szukać rozwiązania zagadek epistemologicznych w świecie (w istniejących ideach, poruszycielu czy dualizmach), uznał, ze rozwiązaniem mogą być istniejące w umyśle ludzkim kategorie, i to właśnie one sprawiają, że świat jawi się nam tak a nie inaczej, że używając tych kategorii widzimy go, jako czasowo-przestrzenny, przyczynowo skutkowy i uporządkowany na wiele innych sposobów.

10.Hegel

• Na czym polega idealizm obiektywny Hegla?

  • Idealizm Hegla polegał przede wszystkim na koncepcji, wedle, której idea (rozum, ruch) poprzedzała świat materialny w tym sensie, że ten drugi jest jej wytworem. Hegel uważał dualizm myśli i rzeczy za błędny, bo tylko myśl jest pierwotna, a rzeczy są jej wytworami. Według Hegla idealizm obiektywny polega na tym, że byt jest idealny, ale nie subiektywny.

• Co tzn., że rozum panuje nad światem?

  • Oznacza to, że dzięki rozumowi możliwe jest poznanie świata i jego zrozumienie, wszystko, co da się ogarnąć rozumem jest rzeczywiste

• Co tzn., że dzieje są realizacja świadomości wolności?

  • Według Hegla państwo jest realizacją wolności, dlatego historia państwa to historia świadomości wolności. Już w arystotelesowskiej polis podstawą stanowienia praw była wolność, ale nie była ona dla wszystkich, wraz z rozwojem historycznym – w heglowskim schemacie dziejów – ta zasada wolności staje się prawem uniwersalnym, dzieje powszechne wypełniają się w społeczeństwie obywatelskim. Jednocześnie do powszechnego urzeczywistnienia dochodzi rozum – heglowskie państwo jest państwem racjonalnym.

11.Rousseau

• Na czym polega antynomia 'kultury i natury'?

  • Według Rousseau zło pochodzi od cywilizacji, a dobro od natury, wszystko, co przekraczało stan pierwotny było sztuczne i nienaturalne, wszystko, co stworzył Bóg jest dobre, ale paczy się w rękach człowieka, wszelki ustrój społeczny jest złem.

12.Sartre

• Jaka jest teza główna egzystencjalizmu, słabe i silne jego punkty?

  • Podstawowa teza egzystencjalizmu dotyczyła nieprzekraczalnej różnicy ontologicznej pomiędzy bytem-dla-siebie (człowiekiem) a bytem-w-sobie (rzeczami). Radykalne przeciwstawienie jednostki otaczającej ją rzeczywistości, której elementami byli także inni ludzie, opisywało podstawową sytuację człowieka określoną przez poczucie własnej obcości, stan wyalienowania, pustkę i osamotnienie. Byt ludzki - niepowtarzalny w swej subiektywności i podmiotowości - odnajdywał siebie, jako wrzucony w obcy, nieprzychylny i wrogi sobie świat, który rozpoznawany i doświadczany był, jako opór "tu oto" napotykanych przedmiotów, rzeczy, nieprzenikliwych, masywnych bytów-w-sobie. Świadomość człowieka to przede wszystkim świadomość braku, niepewności i niespójności, nigdy niebędąca w stanie uchwycić własnej istoty ze względu na podstawowy fakt, iż egzystencja poprzedza esencję. Nie posiadając istoty, czyli będąc tym, czym nie jest nie będąc zaś tym, czym jest - człowiek staje się człowiekiem tylko w procesie przekraczania (resp. Transcendowania) zastanej rzeczywistości i samego siebie w kierunku tego, czego-jeszcze-nie-ma. Jego status określony jest przez sumę możliwości (resp. Projektów) własnego bycia, czyli opiera się na przyszłości, w której majaczy ostateczna możliwość - śmierć. Dopiero umarły, bowiem jest tym, czym jest - tj. posiada trwałą istotę.

13.Freud

• Jakie są główne idee psychoanalizy?

  • Psychika to góra lodowa – istnieje świadomość, górna warstwa góry lodowej, widoczna nad wodą i nieświadomość, czyli to, co znajduje się pod wodą, czego nie widać na pierwszy rzut oka, ale co ostatecznie zatopiło Titanica.

  • Nieświadome procesy myślowe są procesami pierwotnymi i zakorzenione są w dziedzictwie biologicznym człowieka

  • Psychika dzieli się na trzy części:

    • Id – strefa popędów i pierwotnych instynktów

    • Superego – strefa wzorców etycznych, kulturowych i społecznych, narzuca ograniczenia, hamuje człowieka i jego zachowania „bo co powie społeczeństwo”

    • Ego – jest pośrednikiem pomiędzy Id i Superego, ustala które popędy można zaspokajać, a kiedy zahamować je na rzecz norm etycznych i wymogów społecznych.

  • Człowiekiem kierują dwa główne popędy: popęd seksualny (przyjemności i inne radości) tzw. Eros; popęd śmierci (zachowania agresywne, destrukcyjne, mrok, zło) tzw. Tanatos.

14.Koło Wiedeńskie

• Co wniósł pozytywizm do rozwoju nauki?

  • Ujęcie nauk logiczno-matematycznych, jako nieempirycznych i analitycznych;

  • Sprowadzenie wszystkich nauk empirycznych do jedności na podłożu języka fizykalnego;

  • Sprowadzenie wszystkich nauk humanistycznych do psychologii i socjologii pojmowanych behawiorystycznie;

  • Likwidacja metafizyki;

  • Propozycja likwidacji innych nauk filozoficznych, a szczególnie: teorii poznania, etyki i estetyki, i pozostawienia filozofii tylko zajmującej się analizą języka (logiki, semiotyki).