SPÓŁKA EUROPEJSKA

Europejska Spółka Akcyjna uregulowana została rozporządzeniem Rady Unii Europejskiej z 8.10.2001 r. Uzupełnieniem tego rozporządzenia jest Dyrektywa Piętnasta Rady UE z 8.10.2001 r., regulująca uczestnictwo pracowników w spółce europejskiej. Ze względu na fakt, iż SE jest uregulowana przepisami rozporządzenia to mamy bezpośrednie stosowanie tego aktu we wszystkich państwach członkowskich. W Polsce konkretyzację ww. rozporządzenia stanowi ustawa z 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej.

Zgodnie z art. 1 ww. rozporządzenia na terytorium Wspólnoty może zostać założona spółka handlowa w formie europejskiej spółki akcyjnej. Podstawowym celem takiej spółki jest umożliwienie przedsiębiorcom, których działalność wykracza poza granice jednego państwa członkowskiego połączenia ich potencjałów gospodarczych oraz reorganizacji w skali europejskiej. Niektóre cechy SE są tożsame z cechami spółki akcyjnej prawa polskiego, chodzi m.in. o:

- SE jest spółką, która działa w oparciu o kapitał zakładowy podzielony na akcje,

- akcjonariusz nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki (ponosi ryzyko do wysokości wniesionego do spółki wkładu),

- SE ma osobowość prawną.

Natomiast do cech charakterystycznych SE zaliczyć można:

• szczególny sposób zakładania SE, przyjmujący uczestnictwo podmiotów z różnych państw członkowskich UE lub prowadzących działalność wykraczającą poza jedno państwo członkowskie UE,

• możliwość wyboru modeli zarządu SE między tzw. systemem dualistycznym, w którym następuje rozdział funkcji zarządzających i nadzorczych między dwa odrębne organy (zarząd i radę nadzorczą) oraz systemem monistycznym, charakteryzującym się istnieniem w spółce jednego organu administrującego sprawami spółce, w ramach którego następuje funkcjonalny podział zadań nadzorczych i sticte zarządczych pomiędzy jego członków,

• sformalizowany sposób uczestnictwa pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwem spółki, oparty na postanowieniach Dyrektywy 2001/86/WE,

• możliwość przeniesienia siedziby SE do innego państwa członkowskiego, z zachowaniem podmiotowości prawnej spółki, tzn. bez konieczności jej likwidacji w Polsce i założenia „na nowo” w innym państwie,

• kapitał zakładowy wyrażony jest w euro i wynosi co najmniej 120 000 euro.

Istnieją 4 sposoby utworzenia spółki europejskiej:

1. Poprzez połączenie spółek akcyjnych, w których co najmniej dwie podlegają prawu różnych państw członkowskich (tzw. fuzja transgraniczna, w której nowa spółka staje się SE, albo inkorporacja, w której spółka przejmująca przybiera formę SE);

2. Poprzez utworzenie spółki holdingowej (tzw. spółki matki), założonej przez spółki akcyjne i spółki z o.o., z których co najmniej dwie podlegają prawu różnych państw członkowskich lub od co najmniej 2 lat posiadają spółkę zależną podlegającą prawu innego państwa członkowskiego lub oddział w innym państwie członkowskim. Elementem różnicującym ten tryb tworzenia jest wymiana akcji lub udziałów w spółkach akcyjnych lub z o.o., reprezentujących co najmniej 50% głosów „wymienialnych”, uczestniczących w założeniu, na akcje nowo zawiązanej spółki europejskiej. Utworzenie SE w tym trybie prowadzi do powstania ponadnarodowej grupy kapitałowej, której „szczyt” tworzy SE. Po zakończeniu całego procesu założycielskiego spółki uczestniczące w założeniu nie tracą osobowości prawnej (jak to ma miejsce w przypadku połączenia), lecz istnieją nadal jako spółki zależne od spółki europejskiej, która jest właścicielem większości akcji (udziałów) w tychże spółkach;

3. Poprzez utworzenie spółki zależnej (spółki córki), założonej poprzez spółki osobowe, spółki kapitałowe oraz inne osoby prawne prawa prywatnego i publicznego, z których co najmniej dwie podlegają prawu różnych państw członkowskich lub od co najmniej 2 lat posiadają spółkę zależną podlegająca prawu innego państwa członkowskiego lub oddział w innym państwie członkowskim. W przypadku tym powstaje powiązanie pionowe, którym spółki tworzące „szczyt” wnoszą wkłady do spółki europejskiej;

4. Poprzez przekształcenie w SE spółki akcyjnej podlegającej wyłącznie prawu państwa członkowskiego i mającej siedzibę statutową oraz główny zarząd na terenie Wspólnoty, jeżeli spółka przekształcana od co najmniej 2 lat posiada spółkę zależną podlegającą prawu innego państwa członkowskiego. Przekształcenie w tym trybie – ze względu na wysoki pułap minimalnego kapitału zakładowego spółki akcyjnej podlegającej wyłącznie prawu polskiemu (500 000 zł), może być szczególnie dal nich atrakcyjne, gdyż minimalny kapitał zakładowy Se wynosi 120 000 euro. Zatem w zależności od kursu euro może się okazać, że reprezentowany kapitał zakładowy „ polskiej” spółki akcyjnej, która ma ulec przekształceniu, będzie wystarczający aby spełnić wymogi wskazane dla przekształcenia.

Spółka europejska musi posiadać walne zgromadzenie akcjonariuszy oraz organ nadzorujący i organ zarządzający albo organ administrujący. Założyciele i akcjonariusze muszą dokonać wyboru między systemem dualistycznym (tak funkcjonuje spółka akcyjna prawa polskiego) i systemem monistycznym. Ten ostatni system zarządzania i nadzoru jest zupełnym novum dla polskiego systemu prawa spółek.

System dualistyczny

Stanowi w istocie podział kompetencji między walne zgromadzenie, radę nadzorczą i zarząd. Muszą więc działać dwa odrębne organy – zarządzający i nadzorczy. Kompetencja do prowadzenia spraw i reprezentacji SE należy w systemie dualistycznym do zarządu, natomiast organ sprawujący nadzór nie może prowadzić spraw spółki. Członków organu nadzoru powołuje walne zgromadzenie SE. Jednakże porozumienie zawarte z pracownikami w związku z tworzeniem spółki może przewidywać, że pracownicy są uprawnieni do wyboru części rady nadzorczej. Zarząd informuje organ nadzorczy przynajmniej raz na kwartał o biegu spraw spółki i o planowanych działaniach. Zarząd ma obowiązek udostępniać organowi nadzorczemu wszelkie informacje o zdarzeniach, które mogą mieć wpływ na stan spółki. Zatem organ nadzorczy ma prawo żądania dostarczenia wszelkich informacji koniecznych do wykonywania nadzoru. Rada nadzorcza SE składa się z co najmniej 3 członków, a jeżeli SE jest spółka publiczną – z co najmniej 5 członków.

System monistyczny

W systemie tym obok walnego zgromadzenia występuje jeden organ o kompetencjach zarządzająco - nadzorczych, który określany jest mianem organu administrującego. W ramach zadań rady administrującej można wyróżnić czynności z zakresu prowadzenia spraw i stałego nadzoru nad spółką. Rada administrująca korzysta z domniemania kompetencji polegającego na tym, że wszystkie sprawy, które nie zostały zastrzeżone dla walnego zgromadzenia, należą do kompetencji rady. W zakresie nieuregulowanym rozp. 2157/2001 i ustawie z 4.3.2005 r. w odniesieniu do rady administrującej i jej członków, stosuje się odpowiednie przepisy KSH. Natomiast w razie wątpliwości, czy do rady administrującej lub jej członków stosować przepisy o zarządzie czy o radzie nadzorczej, stosuje się przepisy o zarządzie i jego członkach.

Do wyłącznych kompetencji rady administrującej w zakresie prowadzenia spraw SE należy podejmowanie uchwał m.in. w następujących sprawach:

1. powoływania i odwoływania dyrektorów wykonawczych,

2. ustalania wynagrodzenia dyrektorów wykonawczych,

3. ustalania rocznych i wieloletnich planów biznesowych,

4. wyrażania zgody na wypłatę akcjonariuszom zaliczki na poczet przewidywanej dywidendy na koniec roku obrotowego,

5. przyjęcia sprawozdania z działalności SE i sprawozdania finansowego za dany rok obrotowy w celu przedstawienia ich zwyczajnemu walnemu zgromadzeniu do rozpatrzenia i zatwierdzenia,

6. zawierania przez SE, będącą spółką zależną, umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem zarządu, rady administrującej, dyrektorem wykonawczym, prokurentem albo likwidatorem spółki dominującej,

7. innych zastrzeżonych w statucie do wyłącznej kompetencji rady administrującej

8. zwoływanie walnego zgromadzenia oraz udzielanie i odwoływanie prokury, chyba że ustawa lub statut stanowi inaczej.

Zasadą jest, że rada administrująca wykonuje swoje kompetencje kolegialnie, chyba, że statut stanowi inaczej. Rada administrująca składa się z co najmniej 3 członków, a w spółce publicznej z co najmniej 5 członków. Jeżeli statut lub przepisy szczególne nie stanowią inaczej, zasada jest, że członkowie rady administrującej są powoływani i odwoływani uchwałą walnego zgromadzenia. Rada administrująca podejmuje uchwały jeżeli wszyscy jej członkowie zostali prawidłowo zawiadomieni o posiedzeniu. Podejmowanie uchwał w trybie określonym w art. 388 § 2 i 3 KSH nie dotyczy wyborów przewodniczącego i wiceprzewodniczącego rady administrującej oraz powoływania i odwoływania dyrektora wykonawczego.

Organizację i sposób wykonywania czynności rady administrującej określa jej regulamin. Regulamin rady administrującej uchwala walne zgromadzenie, chyba że statut stanowi inaczej.

Walne zgromadzenie nie może wydawać radzie administrującej wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw SE.

W umowie między SE a członkiem rady administrującej, jak również w sporze z nim, SE reprezentuje pełnomocnik powołany uchwałą walnego zgromadzenia.

Członków rady administrującej obowiązuje zakaz działalności konkurencyjnej. Zgodnie z art.. 39 EZIGU, członek rady administrującej nie może bez zgody walnego zgromadzenia zajmować się interesami konkurencyjnymi ani też uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki osobowej oraz jako członek organu zarządzającego lub nadzorującego jej działalność, albo jako dyrektor wykonawczy spółki kapitałowej, ani uczestniczyć w innej konkurencyjnej osobie prawnej jako członek organu zarządzającego lub nadzorującego jej działalność.

Dotyczy to także udziału w konkurencyjnej spółce kapitałowej w przypadku posiadania w niej przez członka rady administrującej co najmniej 10% udziałów lub akcji lub prawa do powoływania co najmniej jednego członka zarządu albo rady administrującej w spółce.

Niezależnie od sposobu działania rady administrującej możliwe jest prowadzenie spraw spółki na podstawie delegacji kompetencji dyrektorowi wykonawczemu albo kilku dyrektorom wykonawczym powołanym przez radę administrującą.

Delegacja kompetencji na rzecz dyrektora wykonawczego nie uszczupla kompetencji rady administrującej w zakresie prowadzenia spraw i reprezentacji. Powierzenie takich czynności może być cofnięte, zmienione w każdym czasie uchwałą rady administrującej.

Osobami, które są powoływane jako dyrektorzy wykonawczy mogą być tylko osoby fizyczne o pełnej zdolności prawnej, które nie zostały skazane za przestępstwa, o których mowa w art. 18 KSH.

Liczbę dyrektorów wykonawczych i ich kompetencje określa uchwała rady administrującej, chyba że statut stanowi inaczej.

Dyrektorzy wykonawczy mogą być członkami rady administrującej, lub tez osobami spoza jej składu.

Rada administrująca powinna jednak co najmniej w połowie składać się z członków niebędących dyrektorami wykonawczymi. W strukturze dyrektorów wykonawczych może pojawić się generalny dyrektor wykonawczy, który może mieć pozycję primus inter pares, ale gdy statut tak stanowi może on mieć głos rozstrzygający w przypadku równości głosów. Jednak generalny dyrektor wykonawczy nie może być przewodniczącym rady administrującej, chyba że statut stanowi inaczej. Zasady funkcjonowania dyrektorów wykonawczych określa regulamin uchwalany przez radę administrującą. Dyrektorzy wykonawczy mają obowiązek składania radzie administrującej w terminie 3 miesięcy po upływie każdego roku obrotowego łącznego sprawozdania z wykonania obowiązków. Walne zgromadzenie nie może wydawać dyrektorom wykonawczym wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw SE. Natomiast takie polecenia może wydawać dyrektorom wykonawczym rada administrująca. Uprawnienia dyrektorów wykonawczych będących członkami rady administrujących wynikają z generalnej kompetencji przysługującej członkom rady. Natomiast uprawnienia dyrektorów wykonawczych niebędących członkami rady administrującej do reprezentowania SE, obejmują wszystkie czynności sądowe i pozasądowe związane z zakresem spraw powierzonych im do prowadzenia. Do dyrektorów wykonawczych stosuje się art. 373 KSH. Dyrektorzy wykonawczy mający prawo reprezentowania SE podlegają wpisowi do rejestru z określeniem sposobu i zakresu reprezentacji. Do dyrektorów wykonawczych stosuje się art. 377 KSH odnoszący się do problematyki sprzeczności interesów spółki z interesami dyrektorów wykonawczych. Ponadto dyrektorów wykonawczych obowiązuje zakaz działalności konkurencyjnej, podobnie jak członków rady administrującej.

System monistyczny można jeszcze bardziej rozbudować, bowiem rada administrująca może przekazać określone kompetencje komitetowi albo komitetom składającym się co najmniej z 2 jej członków. Takie przekazanie kompetencji, w przeciwieństwie do delegacji uprawnień, dyrektorom wykonawczym uszczupla odpowiednio kompetencje rady administrującej. Ponadto komitety co do zasady składają się tylko z członków rady administrującej. Dopuszcza się jednak tworzenie komitetów z udziałem dyrektorów wykonawczych niebędących członkami rady administrującej, jednak mogą one wyłącznie przygotowywać lub wykonywać uchwały rady administrującej. W komitecie sprawującym nadzór nad działalnością SE nie może uczestniczyć członek rady administrującej będący dyrektorem wykonawczym. Komitety nie mogą podejmować uchwał w sprawach zastrzeżonych do wyłącznej kompetencji rady administrujacej.

Uregulowania wspólne dla systemu monistycznego i dualistycznego

1. Członkowie organów spółki powoływani są na okres określony w statucie, trwający nie dłużej niż 6 lat,

2. Z zastrzeżeniem ograniczeń przewidzianych w statucie, mogą być oni ponownie, jednokrotnie lub wielokrotnie, wybrani na okres nie dłuższy niż 6 lat,

3. Członkiem organu SE nie mogą być osoby, które według prawa siedziby SE nie mogą należeć do organu zarządzającego, nadzorczego lub administrującego spółki akcyjnej podlegającej prawu tego państwa członkowskiego lub wskutek wyroku sądowego lub decyzji administracyjnej, wydanej w państwie członkowskim, nie mogą należeć do organu zarządzającego, nadzorczego lub administrującego spółki akcyjnej podlegającej prawu państwa członkowskiego,

4. Statut SE może określać szczególne warunki sprawowania członkostwa w odniesieniu do członków organów SE, reprezentujących akcjonariuszy, zgodnie z przepisami prawa narodowego obowiązującymi dla spółek akcyjnych w państwie siedziby SE,

5. Prawo europejskie nie narusza również przepisów państwa członkowskiego, które pozwalają określonej mniejszości akcjonariuszy lub innym osobom lub organom na powoływanie części członków organów spółki,

6. Statut SE określać musi rodzaje czynności prawnych, które w systemie dualistycznym wymagają zgody organu nadzorczego udzielonej organowi zarządzającemu, a w systemie monistycznym – wyraźnej uchwały organu administrującego,

7. Członkowie organów SE nie mogą rozprzestrzeniać informacji o SE, które w razie ich ujawnienia mogłyby szkodzić interesom spółki,

8. Kworum zostało określone jako obecna lub reprezentowana co najmniej połowa jego członków,

9. Uchwały podejmuje się większością głosów obecnych lub reprezentowanych,

10. Jeśli statut nie stanowi inaczej, głos przewodniczącego każdego organu ma znaczenie decydujące w razie równości głosów.

Niezależnie czy SE działa w oparciu o system monistyczny czy dualistyczny, musi także działać walne zgromadzenie. Rozporządzenie zawiera tylko podstawową regulację zasad funkcjonowania tego organu, odsyłając do przepisów o spółce akcyjnej obowiązujących w państwie, w którym SE ma swoją siedzibę. W związku z tym zastosowanie mają przepisy dotyczące walnego zgromadzenia w spółce akcyjnej.

Rozporządzenie zawiera następujące wymogi co do funkcjonowania tego organu:

• obrady walnego zgromadzenia odbywają się przynajmniej raz w ciągu roku kalendarzowego, w ciągu 6 miesięcy od zakończenia roku obrotowego,

• Walne zgromadzenia mogą być zwoływane w dowolnym terminie przez organ zarządzający, administracyjny, nadzorczy lub inny, zgodnie z prawem stosowanym w państwie statutowej siedziby SE,

• Akcjonariusz lub akcjonariusze, którzy reprezentują co najmniej 10% kapitału zakładowego SE, mogą wystąpić z wnioskiem o zwołanie walnego zgromadzenia, jak również umieszczenie określonych spraw w porządku obrad.

Uchwały walnego zgromadzenia podejmowane są większością ważnie oddanych głosów, albo większością surowszą. Zmiana statutu SE wymaga jednak uchwały walnego zgromadzenia podjętej większością głosów nie mniejszą niż 2/3 głosów oddanych.

Rozporządzenie 2157/2001 przewiduje jedynie obowiązek wyboru jednego z systemów współuczestnictwa w funkcjonowaniu spółki przez pracowników. Pozostałe kwestie reguluje Dyrektywa Piętnasta z 8.10. 2001 r. Nie reguluje ona jednak modelu uczestnictwa pracowników w SE, pozostawiając określenie zasad tego uczestnictwa w konkretnej spółce ustawodawstwu krajowemu.

Zaangażowanie pracowników – to zapewnienie prawa pracowników do informacji, konsultacji i uczestnictwa, umożliwiające im wywieranie wpływu na decyzje podejmowane w SE,

Informowanie – to informowanie organu przedstawicielskiego lub, w razie niepowołania takiego organu, ustanowionych w inny sposób przedstawicieli pracowników, w sprawach dotyczących SE oraz jej spółek zależnych i zakładów mających siedzibę w różnych państwach członkowskich,

Konsultacje – to wymiana poglądów i podjęcie dialogu między organem przedstawicielskim lub ustanowionymi w inny sposób przedstawicielami pracowników a właściwym organem SE w zakresie, formie i terminie, umożliwiającym wzięcie pod uwagę opinii wydanej po ich zakończeniu przy podejmowaniu decyzji w SE.

Uczestnictwo – to wpływ organu przedstawicielskiego lub ustanowionych w inny sposób przedstawicieli pracowników na sprawy SE oraz prawo wyboru lub wyznaczenia określonej liczby członków do rady nadzorczej albo rady administrującej SE albo prawo ich rekomendowania lub prawo sprzeciwiania się wyznaczeniu niektórych albo wszystkich członków tych organów.

Dyrektywa nie przewiduje jednego modelu zaangażowania pracowników w spółce europejskiej, ale pozostawia tę kwestię konkretnej SE i zależy od decyzji przedstawicieli spółek tworzących SE, ich spółek córek i zakładów oraz tworzących SE.

Spółka europejska nie może zostać zarejestrowana, jeżeli nie zostaną ustalone reguły zaangażowania pracowników.

Powyższe reguły mogą zostać ustalone:

• w drodze zawarcia porozumienia między specjalnym zespołem negocjacyjnym a właściwymi organami spółek uczestniczących w SE, lub

- przez przyjęcie reguł standardowych, zgodnie z treścią przepisów zawartych w dziale 4EZIGU.

Przeniesienie siedziby SE do innego państwa członkowskiego następuje z zachowaniem jej tożsamości podmiotowej, bez konieczności jej likwidacji i ponownego zakładania w innym państwie. Siedziba SE określona w statucie powinna znajdować się w tym samym państwie członkowskim co jej główny zarząd, w związku z tym przeniesienie siedziby SE do innego państwa członkowskiego oznacza zmianę siedziby statutowej, której towarzyszyć musi faktyczne przeniesienie jej zarządu głównego.

Nie można przenieść siedziby spółki europejskiej, wobec której rozpoczęto postępowanie w sprawie jej rozwiązania, niewypłacalności, wstrzymania płatności lub inne podobne postępowania.

Postępowanie to składa się z następujących elementów:

• przygotowanie i ogłoszenie przez organ zarządzający lub administrujący SE projektu przeniesienia siedziby oraz sprawozdania wyjaśniającego i uzasadniającego prawne i ekonomiczne aspekty przeniesienia siedziby,

• podjęcie uchwały przez walne zgromadzenie SE kwalifikowaną większością 2/3 głosów o przeniesieniu siedziby, po upływie 2 miesięcy od ogłoszenia projektu,

• wydanie przez właściwy organ państwowy w państwie dotychczasowej siedziby SE zaświadczenia stwierdzającego dokonanie formalności potrzebnych do przeniesienia siedziby,

• przedstawienie tego zaświadczenia właściwemu organowi w państwie nowej siedziby i wpis do właściwego rejestru w tym państwie,

• zawiadomienie rejestru dotychczasowej siedziby SE o nowym wpisie i wykreślenie dotychczasowej rejestracji,

• ogłoszenie o nowym wpisie i o wykreśleniu dotychczasowej rejestracji w obydwu państwach członkowskich.

Zagadnienia rozwiązania, likwidacji podlegają przepisom prawa narodowego, które znajduje zastosowanie do spółki akcyjnej założonej zgodnie z prawem państwa, w którym SE ma statutową siedzibę. Ponadto z godnie z art.66 ust. 1 rozp. 2157/2001, spółka europejska może zostać przekształcona w spółkę akcyjną podlegającą prawu państwa członkowskiego, w którym ma ona statutową siedzibę. Uchwała o przekształceniu może zostać podjęta dopiero po upływie 2 lat od zarejestrowania SE lub po zatwierdzeniu dwóch pierwszych rocznych sprawozdań finansowych SE.