Pozytywizm

- Daty:

* Polska: 1863 [wybuch powst. styczniowego] – 1891 [początek Młodej Polski]

* Europa 1850 - 1890

- nazwa pozytywizm wywodzi się z dzieł francuskiego myśliciela Augusta Comte`a „Wykładu filozofii pozytywnej”

Pojęcia:

Praca u podstaw – głosi przede wszystkim podniesienie poziomu życia przede wszystkim chłopów, a także walki z germanizacją i rusyfikacją w okresie zaborów Polski. Praca u podstaw przejawia się w:

- niesieniu oświaty ludziom ubogim

- likwidacji analfabetyzmu

- uświadomieniu narodowym i społecznym

Praca organiczna – teoria pojmowania całego społeczeństwa jako jednego wielkiego organizmu. Wszystkie części składowe owego organizmu musiały współgrać ze sobą w sposób harmonijny i uporządkowany. Największy nacisk pozytywiści kładli na gospodarkę.

Asymilacja Żydów – była to potrzeba zintegrowania narodowego i kulturowego narodu żydowskiego z ludnością polską. [Maria Konopnicka „Mendel Gdański”, B. Prus „Lalka”]

Emancypacja kobiet – zwiększenie udziału kobiet w życiu publicznym, zapewnienie im dostępu do szkół średnich i wyższych: poszerzenie ich aktywności zawodowej.

Scjentyzm – Zaufanie do nauki, która miała być jedynym kryterium poznania, pogląd wg którego istotą poznania rzeczywistości jest wykorzystanie nauki, wiedzy

Utylitaryzm – doktryna głosząca, że szczęście jednostki, dążenie do wyznaczonego przez nią celu jest podporządkowane szczęściu ogólnemu, do którego dążą wszyscy

Ewolucjonizm – teoria ciągłego, ale powolnego i stopniowego rozwoju świata lub istniejących w nim elementów, twórca – Darwin

Cechy noweli:

- przedstawianie wyłącznie jednego wątku

- bohaterowie są przedstawieni skrótowo, ich ilość jest również ograniczona

- celowy brak jakichkolwiek opisów przyrody i rozbudowanych charakterystyk postaci

- akcja zmierza punktu kulminacyjnego, który jest najczęściej przełomowym momentem w życiu jednego z bohaterów

- utwór zakończony jest zawsze puentą

- wszechwiedzący narrator, występujący w trzeciej osobie, do opisywanych wydarzeń podchodzi bez zbędnych uczuć, stara się zachować niezbędny dystans

Cechy powieści pozytywistycznej:

- porusza aktualną problematykę społeczną i obyczajową

- bohaterowie, wyraźnie podzieleni na dobrych i złych, schematyczni i nieskomplikowani

August Comte - twórca nazwy socjologia, nakreślił podstawy filozofii pozytywistycznej, był twórcą pojęcia pozytywizm, twierdził, że filozofia ma służyć człowiekowi

John Mill – stworzył zasady etyki jednostki I społeczeństwa oparte na tzw. utylitaryzmie

Herbert Spencer – przeniósł teorię ewolucjonizmu z nauk przyrodniczych do socjologii i tym samym porównał organizm społeczny do organizmu żywego

Utwory:

a)Mendel Gdański - Maria Konopnicka

- tytułowy bohater to mądry, stary Żyd, który wychowuje samotnie wnuka sierotę

- Mendel czuje się związany z Polską, bo przeżył tu lata walk powstańczych i represji zaborcy

- Mendel stał się postacią tragiczną, a jego losy symbolem klęski człowieka domagającego się sprawiedliwości, nie litości

b)Lalka – Bolesław Prus

- bohaterowie: [28]

* Stanisław Wokulski

* Izabela Łęcka

- Wokulski jako romantyk: kocha bezgranicznie, do reszty poświęca się miłości uważając ją za najważniejsze uczucie w życiu, tajemniczy, wrażliwy, subtelny, niestałość uczuciowa, poczucie wyobcowania, skłonność do idealizacji

- Wokulski jako pozytywista: fascynacja nauką i techniką, akceptacja ideałów tolerancji i asymilacji, Realizacja społecznego programu pozytywistycznego (praca organiczna i praca u podstaw), zdolność do efektywnego działania

c)Potop – Henryk Sienkiewicz

- powieść „ku pokrzepieniu serc”

- Polska została zaatakowana przez wojska szwedzkie, ze wzgl. na ilość wojsk jakie wtargnęły na ziemie polskie nazwano to wydarzenie potopem [stąd tytuł]

- bohaterowie [21]

d)Nad Niemnem – Eliza Orzeszkowa

- mogiły:

* Pierwsza to mogiła Jana i Cecylii: dzieje Jana i Cecylii dwojga kochanków, którzy aby być razem musieli uciec i schronić się w nadniemieńskiej puszczy. Jan był prostym człowiekiem, ale Cecylia pochodziła z zacnego rodu

* Druga to Mogiła powstańcza: w Mogile pochowano ciała Andrzeja i Jerzego, którzy rzucili się do walki ramie w ramię nie patrząc na dzieląca ich przepaść w hierarchii społecznej, bo o wiele ważniejszy był cel - niepodległa Polska

- społeczeństwo: warstwa szlachecka: arystokracja, dwór, zaścianek [53]

e)Gloria victis - Eliza Orzeszkowa

- narracja: narracja zyskuje wymiar baśni, elementy leśnej przyrody opowiadają o tym, co widziały a nawet więcej – doznają przy tym ludzkich uczuć

- język: proza poetycka, w opisach dokładnie przedstawione są barwy, nastroje, dźwięki, światło, porównanie, hiperbolizacja, personifikacja, przestawienie szyku, onomatopeje, melodyjne brzmienie fragmentów