Co to jest komparatystyka literacka?

Historia literackich badań porównawczych:

• Komparatystyka „nieświadoma”

• Komparatystyka „świadoma” – od XIX wieku

• 1816 – François Noël, Cours de littérature comparée (Kurs literatury porównawczej)

• Kłopoty terminologiczne nowej dyscypliny

• Weltliteratur oraz Littérature générale

• Francuska szkoła komparatystyczna (Paul van Thiegem, Jean-Marie Carré, Marius-François Gyuard)

• Van Thiegem: teoria „wpływów”; ustalenie zakresów badań literatury narodowej, literatury porównawczej oraz literatury ogólnej

• komparatystyka „ścisła”

• nowa paryska szkoła komparatystyczna – wokół idei „psychologii narodów” (Daniel Pageaux, Michel Cadot)

• Połowa XX wieku: kryzys „pozytywistycznych” literackich badań porównawczych

• Odnowa badań komparatystycznych - II połowa XX wieku:

• 1954 – w Oksfordzie: Międzynarodowe Stowarzyszenie Badań Porównawczych (ILCA)

• Krytyka tradycyjnej komparatystyki w duchu formalistyczno-strukturalistycznym (René Wellek i René Etiemble)

• Intertekstualność i teoria recepcji

• Anglo-amerykańska szkoła komparatystyczna – w stronę komparatystyki interdyscyplinarnej (komparatystyka „szeroka”)

• Henry Remak „Literatura porównawcza – jej definicja i funkcje” (1961)

Henry Remak „Literatura porównawcza – jej definicja i funkcje” (1961)

„Komparatystyka literacka to badanie literatury wykraczające poza granice jednego poszczególnego kraju, i badanie związków między literaturą z jednej strony a innymi dziedzinami wiedzy i świadomości, takimi jak sztuka (na przykład malarstwo, rzeźba, architektura, muzyka), filozofia, historia i nauki społeczne (na przykład polityka, ekonomia, socjologia), nauka, religia i tym podobne z drugiej strony. Krótko mówiąc, jest to porównywanie jednej literatury z inną albo innymi, i porównywanie literatury z innymi sferami ekspresji humanistycznej”

• 1970 – Calvin Brown – badania nad relacjami między muzyką a literaturą oraz literaturą i innymi sztukami

• Lata 70/80 – Gyorgy Vajda – semiotyka w rozwoju badań interdyscyplinarnych

• 1977 – Pierre Dufour, La relation peinture/littérature. Notes pour un comparatisme interdisciplinaire – o interdyscyplinarnej metodzie porównawczej

• Od lat 80/90 – komparatystyka interdyscyplinarna postrzegana jako subdyscyplina komparatystyki literackiej

• Koniec XX wieku – przełom kulturowy w komparatystyce („nowa komparatystyka”, komparatystyka kulturoznawcza): od literaturocentryzmu do kulturocentryzmu; otwarcie na psychologię, socjologię, historię, antropologię…

Antropologia i literatura

1. Literatura jako miejsce ujawniania się „trwałych dyspozycji kulturowych człowieka” (mity, archetypy, symbole, rytuały): np. N. Frye, G. Durand

• Claude Lévi-Strauss i antropologia strukturalna

• „Smutek tropików”

1. „Zwrot antropologiczny” w badaniach literaturoznawczych:

• lata 90. XX wieku: ku antropologii literackiej

• Clifford Geertz i antropologia interpretatywna

1. Wiedza o człowieku a antropologia literacka

   • Wolfgang Iser (1926-2007) – człowiek – istota tworząca fikcje;

• fikcje wyjaśniające (teksty naukowe) oraz fikcje odkrywające (teksty literackie);

• Literatura jako rejestracja nieskodyfikowanej wiedzy (Kosowska)

  • Kategoria narracji a wiedza o człowieku

• Od lat 70: narracja – kategoria antropologiczna (instrument poznania -„tożsamość narracyjna”, tezy o onto- i filogenezie narracji)

• Upowszechnienie tej kategorii w naukach humanistycznych („pan-narratywizm”)

• Szczególna rola literatury – jako miejsca scalania i dezintegracji narracji

• Antropologizacja narracji w literaturach „tożsamościowych” i postkolonialnych

  • Kategoria doświadczenia w antropologii literatury:

• doświadczenie jako kategoria humanistyczna (William James) i antropologiczna: pomiędzy teorią a idiosynkrazją (M. P. Markowski)

• „poetyka doświadczenia” (R. Nycz) a kryzys myślenia teoretycznego: restytuowanie poznawczych funkcji literatury

1. Status antropologii literatury i kłopoty terminologiczne

• Granice antropologii literatury

• Antropologia literatury jako przeciw-teoria („słaba” teoria, „case study”)

• Transdyscyplinarność antropologii literatury

Antropologia literatury – prekursorzy i wielkie projekty

1. Michaił Bachtin (1897-1975):

• dyskusja z formalizmem i strukturalizmem (struktura vs dialog jako interakcja podmiotów)

• język jako światopogląd (podmiotowy i społeczny)

• dialogiczność literatury (powieść polifoniczna)

• groteska i karawalizacja (Rabelais i Dostojewski)

• powieść i karnawał - wspólne „światoodczucie”

1. René Girard – pragnienie mimetyczne i przemoc

2. Erich Auerbach

Literatura a badania kulturowe. Cultural Studies i literatura

1. Pochodzenie Cultural Studies:

• Leavisizm oraz English Studies i literatura jako narzędzie edukowania nowej warstwy społecznej (Englishness - polityka kulturowa)

• Cultural Studies na uniwersytecie w Birmingham (1964 – Center for Contemporary Cultural Studies)

• „ojcowie założyciele”: Richard Hoggart (1918-), Raymond Wiliams, Edward Thompson, Stuart Hall

• zapożyczenia teoretyczne – z filozofii kontynentalnej, głównie francuskiej

• Cele:

• Zastosowania metod literackich do badania kultury popularnej

• Badanie alfabetyzmu („Literacy”)

• Badanie subkultur młodzieżowych

• Urbanistyka i architektura jako instrumentarium kształtowania życia społecznego i tożsamości

Ideologia, hegemonia i opór (Antonio Gramsci)

1. Cultural Studies w Stanach Zjednoczonych (lata 80)

• American Studies a „narodowa” kultura amerykańska

• Lata 80: kryzys polityczny i społeczny (wojna w Wietnamie), dominacja kultury popularnej, wieloetniczne społeczeństwo, zmierzch New Criticism

• 1998 – zmiana paradygmatu tożsamościowego (Janice Radway) : w stronę „Inbetweeness”

French Theory (FT) a badania kulturowe w Stanach Zjednoczonych

• 1966 - konferencja na John Hopkins University „The Language of Criticism and the Sciences of Man”

• Barthes, Lacan, Girard, Goldmann, Todorov, Derrida;

• Foucault, Deleuze, Lacan, Baudrillard, Lyotard, Althusser, Kristeva, Cixous

Przygotowanie „gruntu” pod FT:

• Francuska emigracja artystyczna i intelektualna w latach 1940-1945

• Francuskie „produkty eksportowe” w Stanach Zjednoczonych (surrealizm, egzystencjalizm oraz historyczna szkoła „Annales”)

• Specyfika uniwersytetu amerykańskiego oraz jego przemiana od lat 70 („learn to earn”)

• New Criticism i modernizm literacki (lata 30.)

• Sytuacja społeczna w Stanach Zjednoczonych

Dekontekstualizacja

• Pośrednictwo wydziałów literatury amerykańskich uniwersytetów i literackie odczytywanie filozofów francuskich

• Pochodne badań literackich inspirowanych francuską filozofią: „Film Studies”, „Legal Studies”, „Theological Studies”

• Rozpowszechnianie się FT (procesy wydawnicze i semantyczno-leksykalne)

Jacques Derrida i dekonstrukcja

• Popularność dekonstrukcji w Stanach Zjednoczonych (Gayatri Spivak)

• Kontynuatorzy – refleksja o czytaniu (Paul de Man, Harold Bloom, Deconstruction and Criticism, 1979)

• Paul de Man, Alegorie czytania, 1979

• Harold Blomm, Lęk przed wpływem, 1973 (creative misreading)

„Polityki tożsamościowe” (identity politics)

• Lata 80: początek Cultural Studies w Stanach Zjednoczonych

• Studia etniczne i postkolonialne:

• afro-amerykańskie („Black Studies”)

• latyno-amerykańskie (Chicano Studies)

• postkolonialne

• subaltern studies

• Studia nad tożsamością seksualną

• Gender Studies

• Gay and Lesbian Studies

• Queer Studies

1. Inne rozszerzenia Cultural Studies

• Cultural Studies w Europie (II poł. 80)

• Wielka Brytania – upowszechnienie CS

• Francja, Niemcy, Europa Środkowa – brak recepcji CS

1. Literatura a współczesne badania kulturowe:

• Zerwanie z elitarną koncepcją kultury

• ku codzienności (Michel de Certeau)

• Michel de Certeau (1925-1986) Wynaleźć codzienność - 1984

Kultura popularna jako „kłusownictwo”: strategie i taktyki

"Nazywam strategią rachunek stosunku sił możliwy z chwilą, gdy w jakimś "środowisku" można wyodrębnić podmiot woli lub władzy . Strategia wymaga miejsca, które mogłoby być opisane jako własne i które może w związku z tym stanowić podstawę do regulowania jego stosunków z odmienną zewnętrznością. Na tym strategicznym wzorcu została zbudowana polityczna, ekonomiczna, naukowa racjonalność”.

"Nazywam natomiast taktyką taki rachunek, który nie może liczyć na to, co własne, a więc także na istnienie granicy wyróżniającej innego jako widzialną całość. Miejscem taktyki jest miejsce innego. Zakrada się do tego miejsca częściowo, nie biorąc go w całości w posiadanie, a zarazem nie mogąc go utrzymać na dystans. Taktyka nie ma bazy, w której mogłaby gromadzić siły, przygotowywać podboje i zachować niezależność od okoliczności” (Wynaleźć codzienność. 1. Sztuki działania)

• Codzienność i literatura: „retoryki wędrowne”

"Akt chodzenia jest dla systemu miejskiego tym, czym wypowiadanie (speech act) jest dla języka lub zrealizowanych wypowiedzeń".

• Pisanie jako „nowoczesna praktyka mityczna” oraz czytanie jako „kłusownictwo”

• Recepcja anglo-amerykańska

• Cultural Studies i John Fiske

• Jouth Subculture Theory

• Studia postkolonialne lub Subaltern Studies

• Rozszerzenie kategorii tekstualności

• od „zwrotu lingwistycznego” do poststrukturalizmu i tekstualności

• Semiotyka i tekstualność

• Dwie tradycje semiotyczne: Peirce i Saussure

• Semiotyka a wiedza o literaturze

• Jan Murakovsky – znakowy charakter dzieła sztuki

• Roman Jakobson – ikoniczność jako specyfika literatury

• strukturaliści francuscy

• Emile Benveniste – od semiologii do semantyki wypowiedzi (ku otwartemu systemowi znaków)

• Koncepcje semiotyczne a wiedza o literaturze

• Jurij Łotman i semiologia kultury

• modelowanie artystyczne - tworzenie odpowiedników rzeczywistości, które miałyby jednocześnie zdolność stwarzania własnej rzeczywistości;

• wtórny system modelujący - każdy system znaków inny niż język naturalny, ale zbudowany na wzór języka naturalnego

• znaczenie – proces przekodowania (przekładu) co najmniej dwu ciągów strukturalnych (planu wyrażania i planu treści)

• Łotman:

  • Tekst – wszelka utrwalona w dowolny sposób sekwencja znaków danego systemu, odznaczająca się wewnętrzną organizacją strukturalna i odgraniczona od innych struktur (np. utwór lit., filmowy, teatralny, muzyczny, obrzędy, zachowania rytualne…)

  • Kultura – system semiotyczny przekształcający bezpośrednie doświadczenie człowieka w system znaków za pomocą języka naturalnego.

  • Tekst kultury – każdy tekst utrwalony w znakach, posiadający poza znaczeniem w ramach własnego systemu semiotycznego również określone znaczenie w systemie kultury;

• Umberto Eco – semiotyka jako praktyka interpretacyjna

• odbiorca („czytelnik modelowy”)

• nadintepretacja

• Roland Barthes – mit i semiologia

• mit jako wtórny system znaczący

• Przekład intersemiotyczny

• Czy i w jaki sposób znaki kultury są nawzajem na siebie przekładalne?

• Stosunek przekładu do tekstu wyjściowego oraz funkcjonowanie przekładu w kulturze

• Przekład intersemiotyczny a ekfraza

• Kulturowy zwrot w wiedzy o literaturze

• Stuktualizm i „mocna” teoria literatury

• „Communications” (1966) – apogeum

• Derrida i tekstualność: koniec „mocnej” teorii literatury (teoria ponowoczesna)

• Lata 80. : przejście od teorii do interpretacji

• poetyka kulturowa (Steephen Greenblatt)

• Cultural criticism (Vincent B. Leitch)

• Lata 90: zwrot kulturowy w teorii literatury – ku kulturowej teorii literatury

Joseph Hillis Miller (1987) – zwrot kulturowy:

„powszechny odwrót od teorii zwróconej w stronę języka jako takiego i równie silny zwrot w stronę historii, kultury, społeczeństwa, polityki, instytucji, uwarunkowań klasowych i płciowych, kontekstu społecznego, bazy materialnej”

Literatura i filozofia

Relacje pomiędzy filozofią a literaturą

1. Mythos i logos (VI w p.n.e.):

• racjonalne vs nieracjonalne

1. Różnice pomiędzy literaturą a filozofią

• odmienny stosunek do języka i rzeczywistości

• filozofia jako dziedzina prawdy, literatura jako dziedzina sztuki (fikcji)

• odmienny sposób opisu rzeczywistości

• wypracowanie odmiennych form wypowiedzi

1. Punkty wspólne między filozofią a literaturą:

• W zakresie treści i funkcji:

• ontologia, epistemologia, aksjologia (etyka) (M. Januszkiewicz)

• dzieło literackie jako dzieło filozoficzne: ontologia, semiotyka, estetyka (W. Stróżewski)

• „wspólna funkcja poznawcza” literatury i filozofii (M. Przyłęcki)

• W zakresie form:

• dialog, esej, powiastka filozoficzna, poezja (literatura) filozoficzna

Przełom w relacjach pomiędzy literaturą a filozofią : XX wiek (przeciw „logosowi”)

1. Roman Ingarden i teoria dzieła literackiego:

• Przeciw teorii empiryzmu poznawczego – poznanie ejdetyczne (intencjonalne)

Intencjonalność (w fenomenologii) - każda świadomość jest świadomością czegoś; przedmioty

są jednak są niezależnymi od świadomości bytami; przedmiotami intencji nie są rzeczy realne,

lecz ,,idee"

• Dzieło literackie jako przedmiot intencjonalny:

• istnieje dzięki aktom wytwórczym autora percepcyjnym – czytelnika

• posiada jednak obiektywną strukturę:

• Warstwa brzmień słownych

• Warstwa znaczeń

• Warstwa przedmiotów przedstawialnych

• Warstwa wyglądów uschematyzowanych

• „Miejsca niedookreślenia” oraz literackość jako „quasi-sądy”

1. Egzystencjalizm

• W sensie „wąskim”: Jean-Paul Sartre: synteza filozofii i literatury w oparciu o filozofię człowieka

• „Byt i nicość” (1943), „Czym jest literatura?” (1948)

• „teatr w sytuacji” i literatura zaangażowana

• W sensie „szerokim” krytyka wszelkiej systemowości i racjonalności;

• Jako interpretacja egzystencjalna

1. Filozoficzny zwrot teorii literatury

• „Fikcjonalny model myślenia o literaturze” (Arystoteles): od poznania ku rozumieniu

„Filozoficzny zwrot” teorii literatury

1. Nowe rozumienie relacji pomiędzy literaturą a filozofią:

• Filozofia jako tekst (literacki)

• Literatura jako krytyka filozofii („metafizyki obecności”)

1. Przełomowe znaczenie:

• Dekonstrukcja (J. Derrida) i neopragmatyzm (R. Rorty)

Jacques Derrida i literatura (M.P. Markowski, Efekt inskrypcji: Jacques Derrida i literatura, 1997)

• 1963: Force et signification, w czasopiśmie „Critique”: przeciw „metafizycznemu” zapleczu metodologii strukturalistycznej

• 1963-1968: wypracowywanie nowych strategii lektury „przeciw” logocentryzmowi

• 1970 – przełom: nowy styl pisania (Glas, Pas, Eperons, Envois)

• Od 1980 – działalność pisarska

Dekonstrukcja

• Dekonstrukcja ≠ dekonstrukcjonizm

• Literatura czy filozofia?

• Ani metoda, ani teoria

• Pisanie (écriture) – jako „nie-sensowna gra”

• „List do japońskiego przyjaciela” (1983)

• Dwa znaczenia „dekonstrukcji”:

• Projekt filozoficzny Derridy

• „prawo wieczystego różnicowania” – ujawniające się w przestrzeni lektury

Dekonstrukcja a czytanie

„Dekonstrukcja jest ściśle powiązana z tekstami poddawanymi badaniu aktywnością czytania, która nigdy nie istnieje niezależnie od nich, w postaci zamkniętego w sobie systemu pojęć operacyjnych” (CH. Norris, Deconstruction: Theory and Practice, 1991)

Dwa gesty dekonstrukcji w polu literatury (Markiewicz):

• Topologia lektury

• Rekonstrukcja topografii lektury

„Wszelkie myślenie dekonstrukcyjne tworzy pewien tekst, który niesie ze sobą swoją retoryczną osobliwość, figurę i zdarzenie podpisu, swój patos, swoje instrumentarium, styl składanej czytelnikowi obietnicy” (J. Derrida, Memoires pour Paul de Man, Paris 1988)

• Literatura – Inne wewnątrz filozofii

Konsekwencje

• „Poetyka tekstu filozoficznego”

• „Retoryka dyskursu filozoficznego”

• „modalny” styl filozofii (gatunki graniczne, nieokreślone) np. Kirkegaard, Nietzsche

Literatura i socjologia

Socjologia literatury bada relacje pomiędzy życiem literackim a życiem społecznym

Historia socjologicznych badań literatury

1. Źródła – Platon i Arystoteles

2. Pisarze-socjologowie (Stendhal, Balzac, Zola, Flaubert, Proust); powieść oraz eseistyka

3. Fizyka społeczna (pani de Stael, Hipolit Taine – rasa, środowisko i moment)

4. Historia literatury i socjologia: literatura jako „fakt społeczny” (Gustaw Lanson)

5. Koncepcje marksistowskie

• „teoria odbicia” – dzieło pozostaje w relacji z interesem określonej klasy społecznej (Marks)

• Gyorgy Lucacs

• Lucien Goldman i „strukturalizm genetyczny”

• Jean-Paul Sartre i „literatura zaangażowana”

Lata 60. – zerwanie z tradycją marsksistowską (Louis Althusser i Lacan + strukturalizm) – tekst jako „symptom” społeczny

1. Formalizm, historia, społeczeństwo

• „forma-sens”

• Michaił Bachtin – chronotop i dialogiczność

• Jurij Łotman – semiotyka

1. Estetyka recepcji Szkoły w Konstancji (Hans Robert Jauss, Wolfgang Iser)

• „horyzont oczekiwań”

Przedmiot badań socjologii literatury

1. Literatura jako praktyka społeczna

• Funkcje literatury (≠ esencjalizm)

• Literatura jako fakt społeczny:

• obieg (wymiana)

• fakt językowy (dyskurs)

• odsunięty w czasie

• przypadkowość jego przeznaczenia

• przyjemność (estetyka)

Teksty literackie stanowią komunikację odsuniętą w czasie, przypadkową, a także traktują

kwestię ich odbioru jako zainteresowanie pobudzone poprzez środki estetyczne

• Specyfika dyskursu literackiego

• Zróżnicowanie sposobów przekazu

• Konsekutywność

• Specyficzny sposób kontaktu z publicznością

„Przyleganie” – zainteresowanie wyrażające się we wspólnocie myśli i odczuć z dziełem + czas mu poświęcony + wartość + przyjemność

1. Przedmioty szczegółowe socjologii literatury

• Gatunki

• Gatunki są kategoriami społecznymi, kodami, sposobami regulowania wymian społecznych

• Treści i język

• Efekty (cele)

• Każdy tekst oferuje swym czytelnikom jakąś postawę intelektualną i uczuciową wobec treści w nim zawartych – OSĄD

• Rozprzestrzenianie się tekstów i recepcja

• publikowanie

• analiza odbiorców przewidzianych przez sam tekst

• badanie rzeczywistych odbiorców tekstu

• Autor i wytwarzanie jego dzieł

• indywidualna trajektoria pisarza

• sytuacja społeczna autorów

• szkoły, grupy literackie, pokolenia

• Instytucje, sieci, pole literackie

• Pole – zespół czynników i osób związanych z jakąś praktyką społecznie „widoczną” jako specyficzną i cieszącą się względną autonomią. Pole obejmuje więc wszystkie w/w elementy, posiada swą logikę – zwłaszcza napięcie pomiędzy heteronomią a czynnikami autonomii

Kierunki badań w socjologii literatury

1. SOCJOKRYTYKA

• Socjokrytyka treści

• Socjokrytyka i ideologie – dyskurs społeczny, dyskurs postkolonialny

• Dyskurs społeczny - całokształt tekstów drukowanych w pewnym stanie społeczeństwa

• Dyskurs i język

• dyglosja i analiza dyskursu

1. SOCJOLOGIA FORM LITERACKICH (socjopoetyka)

• Bada implikacje i społeczne przeznaczenie form literackich

1. SOCJOLOGIA PRAKTYK I SOCJOLOGIA POLA LITERACKIEGO

• socjologia praktyk związanych z czytaniem i z „używaniem” książki

• socjologia pola literackiego (Pierre Bourdieu)

• Struktura hierarchiczna

• Kapitał (wartości)

• Walka pomiędzy uczestnikami pola

• Kapitał społeczny uczestników pola i habitus

• Rola instytucji

• Autonomizacja pola literackiego – XIX wiek

• Podział pola: sfera wąska i sfera masowej produkcji

• Zajmowanie miejsca (pozycji) w polu a biografia społeczna pisarza

Znaczenie teorii pola literackiego

• Wymiar komparatystyczny

• Kontekst

• Kontynuacja badań Bourdieu:

• zagadnienia z historii francuskiego pola literackiego

• narodowy lub międzynarodowy wymiar pola literackiego, centrum/peryferie, światowe pole literackie)

Literatura i psychoanaliza

• Sigmund Freud (1856-1939)

• Carl Gustaw Jung (1875-1961)

• Jacques Lacan (1901-1981)

• Julia Kristeva

1. Psychologia/psychoanaliza

• 1895 – Studia nad histerią

• 1900 – Objaśnianie marzeń sennych

• 1915 – Metapsychologia

• 1917 – Wstęp do psychoanalizy

• 1922 – Ego i id

1. O społeczeństwie, religii, kulturze

• 1913 – Totem i tabu

• 1921 – Przyszłość pewnego złudzenia

• 1930 – Kultura jako źródło cierpień

NIEŚWIADOMOŚĆ - CO TO JEST?

POPĘD – EROS i TANATOS

FANTAZMAT

Analiza aparatu psychicznego

1. Aspekt topiczny psychiki

• topiki psyche:

• świadomość, przedświadomość,nieświadomość

• Id (To, das Es), Ego (Ja, das Ich), Super-ego (Nad-ja, Über-Ich)

1. Aspekt energetyczny psyche

• libido

• psychoza, nerwica

1. Aspekt ekonomiczny psyche

• stłumienie (wyparcie)

• lęk, narcyzm

Sublimacja - obok snu, jeden z dwu sposobów zaspokojenie popędu w sposób symboliczny, dzięki niej istnieje twórczość artystyczna

Tekst literacki - to symboliczna reprezentacja nerwicy

Marzenie senne

• Struktura marzenia sennego:

• Ukryta myśl

• Praca marzenia sennego: kondensacja, przesunięcie, figuracja, wtórne opracowanie

• Treść jawna

Podsumowanie – Freud:

1. Psychoanaliza jako terapia

2. Psychoanaliza jako metapsychologia

3. Psychoanaliza jako teoria procesu twórczego

4. Psychoanaliza jako hermeneutyka

Jung i nieświadomość zbiorowa

Archetyp – ukryte wyobrażenie zakorzenione w zbiorowej nieświadomości i rządzące ludzką psyche; ponadjednostkowe struktury wyobraźni opierające się racjonalnej analizie; pierwotny obraz, którego obraz wizualny bądź językowy jest jednostkową reprezentacją;

Zastosowania psychoanalizy w krytyce literackiej

1. Psychokrytyka Charlesa Maurona („obsesyjne metafory” oraz „osobisty mit pisarza”)

2. Gilbert Durand i wyobraźnia symboliczna („Antropologiczne struktury wyobraźni”)

3. Krytyka tematyczna (Gaston Bachelard, Georges Poulet, Jean-Pierre Richard)

4. Krytyka mitograficzna – Northop Frye

Psychoanaliza i literatury - inspiracje i pokrewieństwa

Marcel Proust – pamięć mimowolna

Surrealizm i psychoanaliza

• „Manifest surrealizmu”, André Breton, 1924

• Zapis automatyczny, „poematy automatyczne”

• Marzenia senne, wyobraźnia, swobodne skojarzenia

• Paul Eluard, Robert Desnos, André Breton

• W Polsce: Adam Ważyk, Witkacy

• Sztuki plastyczne: Max Ernst, Giorgio de Chirico, Salvador Dali

• Film: Luis Bunuel

Lacan – język i nieświadomość

• Rewizja teorii znaku de Saussure’a

• Przeciw racjonalnej koncepcji podmiotu („Cogito”)

• „Stadium lustra”

• Nowa psychoanaliza

„Nieświadomość ustrukturyzowana jest jak język”

• Trzy wymiary nieświadomości:

• realny

• imaginacyjny

• symboliczny

• Literatura jako maskowanie Rzeczy (la Chose)

• Przeciw mimesis

Julia Kristeva (1941) i „rewolucja języka poetyckiego”

• Semiotyczne i symboliczne

• Tekst jako produktywność

• Semiotyka tekstu

• Negatywność – jako praktyka semiotyczna

• Feno-tekst, geno-tekst

1. Literatura dostarcza metajęzyka do opisu zjawisk psychicznych (Eros, Tanatos, kompleks Edypa, narcyzm)

2. Psychoanaliza dostarcza wyjaśnień odnośnie powstawania tekstów literackich i proponuje narzędzia do ich analizy („psychoanaliza stosowana”≠ Lacan)

3. Literatura staje się narzędziem opracowywania, zgłębiania i weryfikacji konceptów psychoanalizy (Lacan)

4. Psychoanaliza inspiruje powstawanie tekstów literackich oraz legitymizuje fikcję literacką

• dwa modele autofikcji literackich: Serge Doubrovsky, „Fils” (Syn) oraz Vincent Colonna

1. Za pośrednictwem psychoanalizy – literatura staje się modelem badań dla innych wytworów kultury (film)