Język można wykorzystać na wiele sposobów. Dla jasności zaznaczę, że mam tutaj na myśli język jako system znaków, a nie część ciała. Funkcje, jakie język spełnia w przypadku danej wypowiedzi określa się mianem roli semiotycznych. Wyróżniamy w ten sposób cztery role semiotyczne:
1) opisowa – bardziej naukowo zwana rolą deskryptywną. Jest ona podstawową funkcją języka i służy przekazywaniu informacji na temat otaczającej nas rzeczywistości. Z taką rolą będziemy mieli do czynienia np. w zdaniach „Na dworze świeci Słońce”, „Mam dwadzieścia lat”, „Al Pacino jest słynnym aktorem”. Teksty zamieszczone w serwisie Tautologia.pl, jak i podręcznikach, z których korzystasz na studiach również spełniają rolę opisową, gdyż przekazują Ci jakieś informacje.
2) ekspresywną – funkcja ta służy wyrażaniu emocji, uczuć, myśli itp. Przykładowo, kiedy spacerując po mieszkaniu uderzymy małym palcem o jakiś mebel, nie powiemy spokojnie „Uderzyłem się w palec i bardzo mnie przez to boli”, tylko z dużym prawdopodobieństwem zawyjemy z bólu i wykrzykniemy popularne w naszym języku słowo na literę „k”. Wszelkie wulgaryzmy pełnią zazwyczaj rolę ekspresywną, wyrażają złość, ból, gniew i całe spektrum negatywnych, ale i również pozytywnych uczuć, kiedy wypowiadane są na przykład w chwili radości. Oczywiście rolę ekspresywną pełnią nie tylko wulgaryzmy, ale i słowa cenzuralne. „Hura!”, kiedy dowiadujemy się o wygranej w totolotka, czy „O nie, znowu się nie udało!”, kiedy dowiadujemy się, że znowu trafiliśmy dwójkę. Na egzaminie zachęcam do używania ze słów cenzuralnych.
3) sugestywną – zwana również perswazyjną. Wypowiedź pełni funkcję sugestywną, kiedy ma na celu nakłonienie kogoś do określonego zachowania się, do przyjęcia określonych poglądów, punktów widzenia itp. Rolę taką spełnia na przykład okrzyk „Stój!” w ustach policjanta biegnącego za uciekającym złodziejem, albo wypowiedzi polityków w spotach wyborczych nakłaniające wyborców do oddania na nich swojego głosu. Wszelkie normy prawne nakazujące, bądź zakazujące jakiegoś zachowania również mają charakter sugestywny, na przykład „Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”.
4) performatywną – wypowiedź pełni funkcję performatywną, kiedy kształtuje rzeczywistość na mocy przyjętych w danym miejscu i czasie konwencji. Funkcję taką pełnią na przykład wszelkiego rodzaju ślubowania, na przykład ślubowanie studentów, Prezydenta RP, prokuratora czy sędziego. „Ślubuję uroczyście, jako sędzia sądu powszechnego służyć wiernie Rzeczypospolitej Polskiej…” – sędzia składa takie ślubowanie wobec Prezydenta RP. Jego złożenie jest konieczne do tego, żeby mógł rozpocząć służbę. Zatem, składając ślubowanie, kształtuje w ten sposób rzeczywistość. Trzeba jednak zaznaczyć, że aby wypowiedź spełniała funkcję performatywną, musi zostać wypowiedziana w odpowiednim miejscu i czasie. Tekst ślubowania wypowiedziany przez przyszłego sędziego dajmy na to przy śniadaniu nie odniesie żadnego skutku.
Określona wypowiedź często może spełniać jednocześnie kilka funkcji i często tak się dzieje. Przykładowo, kiedy jesteśmy u lekarza z bólem brzucha ten bada nas w ten sposób, że delikatnie naciska brzuch i pytając nas przy tym czy to boli. Kiedy wzdrygniemy się z bólu odpowiemy twierdząco, nasza wypowiedź będzie pełniła jednocześnie funkcję opisową, gdyż będziemy informować lekarza o tym, że nas boli, funkcję ekspresywną, gdyż będziemy wyrażać nasz ból, oraz funkcję sugestywną, gdyż będziemy dawać w ten sposób lekarzowi do zrozumienia, że powinien przestać naciskać. Podobne przykłady można mnożyć i jestem pewien, że nie będziesz miał z tym problemów.