SOCJOLOGIA POLITYKI

WŁADZA.

I.Analiza zjawiska władzy.

Władza – rodzaje zależności pomiędzy ludźmi, czyli stosunku społecznego, który jest generowany przez antynomie jednostkowego i grupowego wymiaru egzystencji. Zależności te mogą być symetryczne (wzajemne, poziome) albo asymetryczne (jednostronne, pionowe). W polityce władza ma charakter asymetryczny.

Władza polityczna to możliwość wywierania wpływu na decyzje państwowe, które regulują rozdział dóbr.

Jest to również zdolność do narzucenia swej woli innym uczestnikom relacji społecznej, nawet bez ich zgody (Weber). Z władzą mamy do czynienia wtedy, gdy podporządkowanie jest osiągnięte przez stworzenie perspektyw surowych sankcji za brak podporządkowania (R. Dahl).

a) Cechy konstytutywne władzy:

1.rozkaz sprawującego władzę;

2.podporządkowanie;

3.stosunek społeczny co najmniej dwóch partnerów stosunku władczego;

4.sankcje;

5.normy społeczne określające prawomocność;

b) Trójwymiarowa koncepcja władzy (Steven Lukes):

1.władza sprawowana jest za pomocą przymusu (koncepcja klasyczna);

2.nie dopuszczenie do artykulacji alternatywnych postaw i pojawienia się otwartego konfliktu;

3.władza ideologiczna, wpływanie na myślenie i żądania. Duże znaczenie kultury (język, symbole, media).

c) Wpływ władzy na ład symboliczny (P. Bourdieu):

1.przemoc symboliczna;

2.habiuts;

3.kultura prawomocna

M. Foucault – w społeczeństwie nowoczesnym władza staje się coraz bardziej rozproszona, niewidoczna, ale zarazem wszechobecna.

M. Castels – władza stała się rozproszona w różnych punktach sieci. Umiejscowieniem władzy są ludzkie umysły. Władza jako zdolność narzucania zachowania, tkwi w sieciach wymiany informacji i manipulacji symbolicznej, wiążących aktorów społecznych, instytucje i ruchy kulturowe za pomocą ikon, rzeczników i wzmacniaczy intelektualnych.

d) Trzy filary władzy w społeczeństwie postindustrialnym:

1.siła;

2.bogactwo;

3.wiedza.

II.Legitymizacja władzy.

Legitymiazacja – przyzwolenie dla władzy, uznanie jej za prawowitą.

a)Sposoby nabycia legitymacji:

1.poddanie się werdyktowi społecznemu;

2.uzyskanie uznania międzynarodowego;

3.skutecznośc w sprawowaniu władzy;

4.nabycie wraz z upływem czasu, postrzeganie jej jako naturalny stan rzeczy;

b)Przyczyny delegitymizacji:

1.nieskuteczność;

2.przegrana wojna;

3.pojawienie się popularnej alternatywy, zdobywającej legitymizację.

c)Typy uprawomocnienia panowania ( Weber):

1.charyzmatyczny;

2.tradycyjny;

3.racjonalny.

d)Czynniki stabilizujące władzę (Weber):

1.przymus i przemoc;

2.nagrody;

3.apatia i nawyk;

4.legitymizacja.

e)Podstawowe przedmioty polityczne, ku którym kierowane jest poparcie (D. Easton):

1.Społeczność polityczna (idea systemu);

2.Reżim polityczny (struktura władzy);

3.Władza (konkretne osoby).

f)Poziomy legitymizacji (D. Easton):

1.ideologiczna;

2.strukturalna;

3.personalna.

g)Poziomy legitymizacji (D. Beetham):

1.reguły;

2.przekonania (normatywne uprawomocnienie);

3.zachowania (akceptacja przez aktywną afirmację i subordynację).

h)Posiadanie legitymacji:

1.jest nobilitujące dla władzy;

2.sprzyja trwałości porządku społecznego;

3.powoduje zmniejszenie materialnych nakładów w sprawowaniu władzy, nie wymagając stosowania nadmiernego aparatu przymusu;

4.umożliwia skuteczne operowanie środkami sprawowania władzy;

5.rozszerza zakres realnej władzy;

6.zwiększa pewność realizacji celów władzy, jej siłę i efektywność.

III.Przywództwo polityczne.

W społecznościach ludzkich zawsze istniała nierówność rozdziału władzy. Większość wspólnych przedsięwzięć możliwa jest do przeprowadzenia tylko wtedy gdy kierują nimi jakieś ciała zarządzające. Przywódcą jest jednostka, która postrzegana jest przez pozostałych członków jako uprawniona do tego, by nią kierować.

G. Hegel – jednostka w historii stanowi jedynie narzędzie sił społecznych, ogólnych prawideł rozwoju lub „rozumu historii”. Najwięksi przywódcy są jedynie „sługami historii”, którym powierzyła do wykonania wypełnienie określonej roli.

T. Carlyle – dzieje ludzkości to historia wzlotów i upadków wielkich przywódców, to oni dyktują porządek i bieg wydarzeń, bez nich masy są niezdolne do jakiegokolwiek konstruktywnego działania.

F. Engels, M. Marks – zajęli pośrednie stanowisko. Wielki człowiek jest wielki nie dlatego, że jego osobiste cechy nadają indywidualne oblicze ważnym wydarzeniom historycznym, lecz dlatego, że obdarzony jest właściwościami, które czynią go bardziej zdolnym do służby na rzecz wielkich potrzeb społecznych swego czasu.

Teoria Zeitgeist (duch czasu) – splot okoliczności, specyficzne warunki historyczne i kulturowe wytwarzają szczególny klimat emocjonalny, w którym ludzie są gotowi powierzyć przywództwo przypadkowej osobie, znajdującej się w określonym czasie we właściowym miejscu.

a)Ogólne typy przywódców:

1.przywódcy zadaniowi;

2.społeczno-emocjonalni – sprzyjanie dobremu klimatowi psychologicznemu w grupie.

b)Typologia przywództwa politycznego (H. Lasswell):

1.teoretyk;

2.agitator;

3.administrator.

c)Typy przywódców (eksperyment psychologów społecznych):

1.autokratyczny;

2.demokratyczny;

3.leseferystyczny.

d)Trzy poziomy przywódców politycznych:

1.lider małej grupy posiadającej wspólne interesy polityczne;

2.liderzy ruchów społecznych, organizacji, partii;

3.przywódca polityczny – osoba, która zajmuje wysoką pozycję w strukturach władzy.

e)Determinanty przywództwa, cechy (R, Stodgill):

1.zdolności;

2.osiągnięcia;

3.odpowiedzialność;

4.uczestnictwo;

5.status.

f)Istotną rolę w determinantach osobowościowych mają:

1.wiedza i inteligencja;

2.motywacje;

3.umiejmetności przywódcze.

g)Socjologiczne determinanty przywództwa:

1.środowisko wychowania;

2.wykształcenie;

3.zawód;

4.narodowość, przynależność etniczna;

5.wyznanie religijne;

6.sposób rekrutacji do elity (legalno-racjonalny typ panowania).

IV.Elity polityczne.

Elita – grupa ludzi przodujących pod względem prestiżu, kwalifikacji albo władzy w danym środowisku, albo też grupa ludzi wyróżniająca się od reszty społeczeństwa ze względu na posiadanie cech lub dóbr cenionych społecznie. Dlatego też dzielimy elitę na polityczną i niepolityczną.

V. Pareto – elitę tworzą osoby o najwyższych zdolnościach w danej dziedzinie aktywności.

a)Warstwy społeczne (V. Pareto):

1.elita – rządząca i nirządząca;

2.nieelita.

b)Klasy społeczne (H. Lasswell):

1.klasa panująca;

2.klasa zależna, subelita;

3.klasa poddana, masa.

c)Teoria elit opiera się na czterech podstawowych twierdzeniach:

1.każde społeczeństwo dzieli się na rządzącą mniejszość i rządzoną większość;

2.strukturą pośredniczącą między masami jest subelita, z której rekrutują się nowi członkowie elit;

3.elita sprawuje władzę poprzez uzasadnienie swojej pozycji za pomocą np. prawa, religii, tradycji, charyzmy;

4.każda elita po pewnym czasie zostaje zastąpiona przez inną. Rotacja elit może przybierać dwie formy:

- rotacja między kategoriami elit (polityczną, wojskową, gospodarczą, administracyjną)

- rotacja między elitą a resztą ludności (jednostki z warstw niższych wchodzą do istniejącej elity lub tworzą elitę alternatywną zaangażowaną w walkę o władzę).

d)Kryteria definicji elit:

1.metoda pozycyjna;

2.metoda decyzyjna;

3.metoda reputacyjna.

e)Cztery procesy wpływające na demokratyzację społecznych mechanizmów (K. Mannheim):

1.wzrost liczby elit i zmniejszenie się ich władzy;

2.przełamywanie ekskluzywności elit;

3.zmiana zasad rządzących selekcją elit;

4.zmiana wewnętrznego składu elity.

f)Najważniejsze wyspecjalizowane elity w nowoczesnym państwie:

1.elity władzy ustawodawczej;

2.rządowe lub wykonawcze;

3.administracyjne;

4.wymiaru sprawiedliwości;

5.lokalne elity państwowe;

6.wojskowe;

7.policyjne i parapolicyjne.

SPOŁECZNE PODSTAWY POLITYKI

I.Kultura.

a)Poznanie ludzkie jest:

1.perspyktywiczne;

2.historyczne;

3.Językowe.

b)Postawy wobec polityki (Almond i Verba):

1.poznawcza (wiedza);

2.emocjonalna;

3.wartoścująca (ocena).

c)Postawy wobec składników systemu politycznego (Almond i Verba):

1.specyficzne role czy struktury;

2.wykonawcy ról;

3.strategie, decyzje i sposoby ich wykonywania.

d)Typy kultury politycznej (Almond i Verba):

1.zaściankowa (parafialna);

2.podporządkowania;

3.uczestnicząca.

e)Kultura ma wpływ na to co ludzie:

1.czynią – k. normatywna;

2.posiadają – k. materialna;

3.myślą – k. symboliczna.

II.Struktura społeczna.

Struktura – układ stosunków, hierarchii i dystansów między ludźmi, kategoriami społecznymi, organizacjami, instytucjami i innymi elementami, dającymi się w społeczeństwie wyodrębnić.

Marksistowska teoria klas – klasy społeczne są konsekwencją podziału pracy, zależność między położeniem społecznym a świadomością, stosunek między klasami nosi charakter obiektywnego konfliktu interesów.

Istnieje baza ekonomiczna i jej nadbudowa (polityczno-ideologiczna). Państwo jest aparatem sankcjonującym podział klasowy.

Interesy polityczne uzależnione są od umiejscowienia w systemie stratyfikacji społecznej.

a)System P. Bourdieu:

1.Kapitał (ekonomiczny, kulturowy, społeczny, symboliczny);

2.habitus;

3.klasa – od niej uzależnia się kapitał i habitus;

4.pole – pole produkcji, cyrkulacji i zdobywania dóbr, wiedzy oraz statusu np. uczelnia.

Status jest związany z kulturą, a klasa z ekonomią.

III.Gospodarka.

Każde społeczeństwo musi mieć dostęp do zasobów niezbędnych do jego przetrwania. Aby rozwiązać ten problem każde społeczeństwo posiada gospodarkę, zinstytucjonalizowaną strukturę społeczną, której rolą jest zdobywania, produkcja, dystrybucja i sprzedaż niezbędnych towarów i usług. Gospodarka stanowi podstawę systemu społecznego w tym sensie, że każde społeczeństwo musi stale zapewniać sobie środki do życia.

I.Wallerstein – od XV wieku dominującym systemem jest kapitalistyczna gospodarka światowa. Nie jest ona ograniczona przez jednolitą strukturę polityczną. Wewnątrz gospodarki-świata istnieje wiele jednostek politycznych, luźno powiązanych w ramach systemu między państwowego. Uporządkowane one są hierarchicznie zgodnie se swoim miejscem i rolą, jaką odgrywają w podziale pracy i produkcji w ramach gospodarki-świata. Podstawową cechą logiki gospodarki światowej jest akumulacja nadwyżek ekonomicznych, następnie nierówno rozdzielanych, ze szczególnym uprzywilejowaniem tych, którym udało się osiągnąć jakikolwiek monopol na rynku. Kapitalistyczna gospodarka światowa cechuje się osiowym podziałem pracy między procesami wytwórczymi o charakterze centralnym i peryferyjnymi procesami wytwórczymi, co prowadzi do nierównej wymiany.

Teoria imperializmu – zależność utajona pod pozorami suwerenności państwowej neokolonialnej eksploatacji krajów peryferyjnych przez kapitalistyczne centra ekonomiczne. Niepowodzenia krajów Trzeciego Świata jest rezultatem ich uzależnienia politycznego i gospodarczego od rozwiniętego świata kapitalistycznego.

a)Struktura porządku międzynarodowego (I. Wallerstein):

1.rdzeń;

2.peryferie;

3.półperyferie.

b)Funkcje aparatu państwowego w gospodarce:

1.stwarzanie przez państwo życzliwego kontekstu dla gospodarki przez porządek prawny;

2.stymulowanie rozwoju gospodarczego przez system bodźców i antybodźców;

3.bardzo aktywna, a nawet bezpośrednia regulacja gospodarki przez państwo;

4.podejmowanie przez państwo bezpośredniej działalności produkcyjnej;

5.monopolizowanie przez państwo działalności produkcyjnej, uznanie własności państwowej za dominującą, centralne planowanie;

6.łupieżcza działalność aparatu biurokratycznego wobec własności prywatnej.

IV.Sfera publiczna.

Sfera publiczna – jest dziedziną życia społecznego, w której ludzie mogą omawiać tematy interesujące wszystkich, w której mogą dyskutować i debatować, w której spory wynikające z różnic opinii mogą być rozstrzygane dzięki racjonalnej argumentacji.

J. Habermas – przemiany sfery publicznej spowodowały, że nie służy już pierwotnym celom, ale stała się sferą konsumpcji oraz masowej popularnej rozrywki. Poprzez ekspansję mediów masowych nastąpił „upadek człowieka publicznego”.

a)Analizując współczesne tendencje rozwoju mediów mediów, zwraca się uwagę, że:

1.im więcej mediów, tym bardziej rozbudowana sfera publiczna;

2.im więcej mediów, tym większe szanse na aktywność polityczną obywateli;

3.tym wyższa kompetencja polityczna obywateli;

4.tym pełniej sfera publiczna reprezentuje różnorodność interesów.

Media posiadają ambiwalentny potencjał jeżeli chodzi sferę publiczną. Jest on zarówno autorytarny jak i emancypacyjny.

b)Funkcje opinii publicznej:

1.stoi na straży powszechnie akceptowanych norm społecznych;

2.dysponuje sankcjami;

3.stanowi mechanizm kontroli społecznej.

c)Funkcje opinii publicznej:

1.ekspilacyjna – wyjaśniająca;

2.integracyjna;

3.konsultatywna;

4.kontrolna;

5.kreacyjna – zdolność do kreacji bądź destrukcji ładu społecznego;

6.opiniotwórcza;

d)Składniki uczestniczące w formowaniu opinii publicznej (S. Kuśmierski):

1.wyobrażenia o interesach grupowych;

2.wzory kulturowe;

3.stereotypy;

4.mity;

5.przesądy i uprzedzenia;

6.pogłoski i plotki;

7.wiedza o faktach.

8.identyfikacje grupowe.

PODMIOTY POLITYKI

I.Państwo.

Platon – państwo idealne.

Arystoteles – zwierzę polityczne (zoon politikon).

Rodzina – gmina – państwo.

Państwo – organizacja polityczna społeczeństwa, występująca na określonym etapie rozwoju ludzkości, gdy pojawiają się właściwe dla tej organizacji czynniki konstytutywne. Państwo jest wspólnotą, związkiem ludzi zamieszkującym określone terytorium, podlegający władzy zwierzchniej.

a)Elementy konstytutywne państwa: ludność, terytorium, władza zwierzchnia, suwerenność i przymus.

Państwo (Weber) – organizacja racjonalna, funkcjonująca dzięki istnieniu fachowego aparatu administracyjnego (rządu), realizującego zadania publiczne oraz posiadającego monopol na stosowanie środków przemocy.

b)Państwo nowożytne to organizacja:

1.różna od innych organizacji działających na danym terytorium;

2.autonomiczna;

3.scentralizowana;

4.działanie jej części składowych jest skoordynowane;

5.ma wyłączną możliwość stosowania legalnego przymusu;

6.integruje społeczeństwo i zapewnia mu przetrwanie.

c)Aspekty nowoczesnego państwa:

1.suwerenność terytorialna;

2.zorganizowana przemoc;

3.konstytutywna prawomocność;

4.prawa obywatelskie;

5.zarządzanie fiskalne;

6.racjonalna biurokracja.

d)Cechy różniące organizację państwową od przedpaństwowej organizacji plemiennej:

1.powstanie władzy nie utożsamiającej się z społeczeństwem, władza publiczna;

2.terytorialny podział ludności nie uwzględniający już więzów krwi;

3.pojawienie się grup, których zawodem stało się rządzenie;

4.pojawienie się danin publicznych.

e)cechy charakteryzujące państwo nowoczesne względem faz poprzednich:

1.odzdzielenie własności prywatnej panującego od własności publicznej;

2.wytworzenie się trwałych instytucji administracji państwowej, instytucji politycznych i sądowniczych;

3.powstają różne formy współdecydowania obywateli.

Państwo zdecentralizowane, sieć, globalizacja.

II.Jednostka.

a)Trzy różne ujęcia istoty społeczności i określania stosunku między człowiekiem a społeczeństwem:

1.teoria organicystyczna;

2.teoria nominalistyczna (atomistyczna);

3.teoria realistyczna – społeczeństwo istnieje realnie, czynnikiem jednoczącym ludzi jest jakiś cel. Człowiek nie jest dla społeczeństwa, ale to społeczeństwa ma pomagać osiągnąć pełnię człowieczeństwa.

Dualizm w rozumieniu relacji jednostki i społeczeństwa – funkcjonowania grupy społecznej nie można wyprowadzić z opisu zachowań jednostek; grupa społeczna to coś więcej niż suma indywidualnych jednostek; na poziomie ponad indywidualnym realizuje się jakaś logika, dynamika życia społecznego.

Z drugiej strony podnosi się argument, iż dynamika grup społecznych jest funkcją zachowań indywidualnych, jednostkowych decyzji i motywacji.

Taka dwoistość postrzegania człowieka jest konsekwencją faktu, iż w doświadczeniu potocznym jednostka postrzega siebie jako podmiot decyzyjny, a z drugiej strony składnikiem doświadczenia potocznego jest doświadczenie społeczeństwa wpływającego na nasze jednostkowe wybory.

b)Podstawowe czynniki w decyzjach wyborczych:

1.osobiste solidaryzowanie się z partiami politycznymi;

2.zainteresowanie problemami polityki państwowej;

3.znaczenie przypisywane wynikowi wyborów;

4.konformizm wobec standardów grupy;

5.poczucie osobistej kompetencji w sferze polityki;

6.poczucie obywatelskiego obowiązku.

c)Komponenty postaw wobec polityki:

1.przekonania i wiedza o obiekcie;

2.komponent behawioralny dotyczący działania wobec przedmiotu postawy;

3.komponent afektywny (emocjonalno-oceniający) – emocje związane z określonymi przekonaniami.

III.Nowe ruchy społeczne.

a)Ruchy społeczne są (P. Byrne):

1.nieprzywidywalne;

2.irracjonalne;

3.nierozsądne;

4.zdezorganizowane;

b)Ruchy społeczne (E. Cyrus):

1.stanowią grupę ludzi świadomie dążących do przekształcenia życia społecznego;

2.jednoczą ludzi pochodzących z różnych warstw;

3.przyjmują taktykę politycznej konfrontacji i podważania istniejącego konsensusu politycznego.

c)Terminy definiujące ruch społeczny (A. Touraine, M. Castells):

1.tożsamość ruchu;

2.przeciwnik ruchu;

3.cel społeczny.

d)Powstanie nowoczesnych ruchów społecznych związane było z:

1.procesami urbanizacji;

2.procesami industrializacji;

3.umasowieniem edukacji;

4.rozwojem nowoczesnych technologii;

5.indywidualizacją i atomizacją społeczną;

6.poweszechnością ideologii aktywistycznej i progresywistycznej;

7.rozwojem reżimów demokratycznych;

8.poszerzeniem puli wolnego czasu.

e)Wskazuje się, że nowe ruchy społeczne stanowią reakcje na zachodzące przeobrażenia strukturalne, które dotyczą już nie tylko rozwiniętych zachodnich społeczeństw przemysłowych, ale także – a efekcie procesów globalizacji – całego świata. Nowe ruchy społeczne mają kilka typowych cech charakterystycznych:

1.wartości – poszukiwanie nowych wartości, odrzucając wartości materialne;

2.formy działania – niekonwencjonalne formy działania, antyhierarchiczność;

3.baza członkowska – ludzie, którzy czują się pokrzywdzeni przez zachodzące zmiany;

4.nowe aspiracje – wartości postmaterialne;

5.zagrożenie zaspokajania potrzeb – rosnące napięcie związane z biurokratyzacją i undustrializacją.

IV.Społeczeństwo obywatelskie.

a)Cechy konstytutywne społeczeństwa obywatelskiego:

1.upodmiotowienie obywateli w wymiarze politycznym, społecznym, ekonomicznym i kulturalnym.

2.stworzenie sieci autonomicznych stowarzyszeń i instytucji społecznych;

3.ukształtowanie się trwałych wzorców postępowania jak współodpowiedzialność, solidarność, wzajemny szacunek i zaufanie.

b)Społeczeństwo obywatelskie w ramach przestrzeni publicznej pełni funkcję:

1.artykulacyjną;

2.integracyjną;

3.edukacyjną;

4.usługową.

Poziom makro – sfera publiczna (publiczne instytucje państwa)

Poziom mezzo – sfera publiczna (prywatne instytucje społeczeństwa obywatelskiego)

Poziom mikro – sfera prywatna (mikrostruktury społeczne: gospodarstwa domowe, małe grupy nieformalne)

V.Media.

a)Funkcje mediów:

1.rozrywka;

2.socjalizacja;

3.informacja;

4.perswazja:

5.legitymizacja;

6.produkcja.

Teoria agenda setting – nadawanie politycznego sensu bieżącym wydarzeniom (framing), i ustalanie co jest ważne (agenda setting). Wpływ pośredni – media nie wpływają na to jak mamy myśleć, tylko o czym mamy myśleć.

Gate-keeping – selekcja informacji.