Młoda Polska

Młoda Polska

Ramy czasowe :

Od 1890 – 1895 okres w którym zaczynają działalność poeci Młodo Polscy

Do 1918 – koniec I wojny światowej

Rodowód nazwy :

Nazwa utworzona na wzór odpowiednich nazw w innych krajach ( Młoda Anglia, Młode Niemcy ) została użyta jako tytuł felietonów Artura Górskiego publikowanych w „Krakowskim Życiu”

DEKATENTYZM – ( z Fran. I druga nazwa epoki schyłek, niemoc, przesilenie ) jest to termin określający prąd kulturowy XIX w. wyrastający z przekonania o schyłku cywilizacji i kultury z poczucia zagrożenia nadciągającej katastrofy prąd ten cechowały nastroje zniechęcenia, niemocy, dominowało przekonanie o bezcelowości jakiegokolwiek działania.

FINDE – SIECLE koniec wieku termin analogiczny do dekadentyzmu

MODERNIZM – termin odwołujący się do nowoczesnego charakteru sztuki

SYMBOLIZM – nazwa jednego z kierunków literackich przeniesiona na cała epokę.

IMPRESJONIZM – z fr. „wrażenie” wyrażenie i określenie powstałe na gruncie malarstwa nazwa kierunku w malarstwie i literaturze

NEOROMANTYZM – czyli termin podkreślający związek między końcem XIX wieku a romantyzmem.

Wydarzenia Historyczne :

Europa przezywa kryzys wartości pozytywistycznej, hasła pracy i pracy organicznej nie dały oczekiwanych rezultatów. Biedy i zacofania nie udało się zlikwidować a postępujący rozwój cywilizacji jeszcze bardziej je pogłębiał. Rozwój komunikacji, przyśpieszone tempo życia powodowały, że człowiek czuje się zagrożony był jednym z tysiąca ludzi, brakowało mu indywidualności. Uświadamiał sobie jak mało umie i wie. Liczne konflikty również wpływały na świadomość człowieka z końca epoki.

Klimat epoki :

Spleen – choroba wieku, marazm, brak chęci do życia, apatia, pesymizm

Dekadentyzm – repertuar zainteresowań dekadenta :

Filisterstwo – pogardliwe określenie człowieka bez ambicji i wyższych aspiracji, mieszczucha ograniczonego materialistę, nie wrażliwego na otoczenie estetyczne.

Kołtuństwo – postawa cechująca się materializmem, skąpstwem, wysokim mniemanie o własnej molarności,hipokryzją, zakłamaniem, ciemnotą umysłową, pogarda dla ludzi z niższych sfer, okrucieństwem wobec innych, egoizmem.

Bohema - Cyganeria artystyczna nieformalna grupa społeczna ludzi zazwyczaj artystów których wspólną cechą jest postawa buntu wobec zastanych norm społecznych i obyczajowych. Typowy dla cyganerii jest oryginalny, niekonwencjonalny i ekscentryczny tryb życia:

- wyróżniali się strojami : długie czarne peleryny i duże kapelusze,

- picie kawy,

- przesiadywanie w nocy w kawiarniach

- palenie cygara

- nie zakładali rodzin,

- prowadzą niemoralny tryb życia

- duchowy przywódca: Stanisław Przybyszewski

Hasła epoki i postawy wobec życia;

Twórcy epoki;

Baudelaire – „Kwiaty zła”

Verlaine – „sztuka poetycka”

Rimband – „Statek pijany”

Conrad – „jądro ciemności”

Ibsen - „dzika kaczka”

Żeromski – „Ludzie bezdomni”

Zapolska – „Moralność pani Dulskiej”

Reymont - „chłopi”, „Ziemia obiecana”

Wyspiański – „wesele”

Tetmajer

Kasprowicz

Miciński

Staff

Tematyka utworu :

Kierunki literackie;

Cechy impresjonizmu:

- Wyrażanie rzeczy niewyrażalnych takich jak : dusza, śmierć nirwana,

- Aluzyjność i wieloznaczeniowość

- Bogactwo metafor

- Gra skojarzeń

- dominował wiersz wolny

Pozytywizm a modernizm

zagadnienia POZYTYWIZM MODERNIZM
ODBIÓR ŚWIATA

Rewolucja przemysłowa

Rozwój nauki i techniki

 Niechęć do przemysłu i techniki
ROLA ARTYSTY

Organizator

reformator

Wyobcowany,

Pogardzający tłumem
SZTUKA utylitarna Sztuka dla sztuki
ŚWIAT OPOGLĄD Racjonalizm, scjentyzm Spirytualizm
IDEA Praca i oświecenie wsi ludomania
ZAINTERESOWANIA Pragmatyzm i organicyzm Okultyzm i parapsychologia

SCHOPENHANER – filozofia pesymizmu, zgodna z duchem epoki. Człowiekiem kieruje nierozumna siła – czyli wola, zmuszająca go do podejmowania coraz to nowych działań. Osiągnięcie celu nie przynosi jednak satysfakcji zaraz bowiem w polu widzenia pojawia się nowy cel. Życiu towarzyszy poczucie niespełnienia lęku przed przeciwnościami i śmiercią życie jest pełne cierpień dąży do katastrofy a człowiek marzy o szczęściu a wciąż spotyka go rozczarowanie. , Ukojenie daje tylko sztuka, nauka i nirwana. Drogą ucieczki jest wyzbycie się potrzeb, rezygnacja z aktywności zgoda na nicość, można uwolnić się od cierpienia dzięki sztuce i kontemplacji.

NIETZSCHE - filozofia buntu wobec zastanych wartości, przeciw przeciętności i słabości człowieka głosił kult nadczłowieka, silnej jednostki pełnej energii uprawnionej do władzy nad rzeszą słabszych ta nad jednostka może działać poza dobrem i złem odrzucić prawo, normy i wartości.

BERGSON – rzeczywistość jest nieustanym ruchem, przepełnia go siła twórcza badać ją można jedynie przez intuicje i instynkt. Bergson powraca do metafizyki i irracjonalizmu badanie ruchomego świata rozumem prowadzi do zdeformowania widzianego obrazu a intuicja pozwala dotrzeć jego prawdziwe oblicze.

Stanisław Przybyszewski

Sztuka odrzucana Sztuka aprobowana
Sztuka tendencyjna Sztuka tworzona dla samej siebie jest absolutem
Pouczająca Sztuka dla sztuki nie służy tłumowi
Rozrywka Mistyczna
Patriotyzm Dla elit
Społeczna Sztuka świętością artysta kapłanem

Tekst ma cechy typowe dla manifestu. Autor przemawia w imieniu zbiorowości artystów za pomocą chwytów retorycznych. Pojawia się odwołanie do stylów mistycznych i filozoficznych tekstów romantycznych. Dominuje styl naukowy, pojawiają się odwołania do filozofii, Biblii, zwroty obcojęzyczne. Występują kolokwializmy wprowadzające do naukowego tekstu humor językowy. Stanisław Przybyszewski odwołuje się w swoim manifeście do koncepcji artysty-kapłana, artysty-proroka, artysty-kreatora równego Bogu. Akceptuje cechy indywidualizmu i egotyzmu. Odrzuca jednak rozrywkowość i dydaktyzm sztuki. Neguje koncepcję związaną z powinnościami artysty wobec narodu

„Albatros” Boudelaire

Ptaki schwytane:

Ptaki wolne

Puenta w wierszu zawarta jest w ostatniej zwrotce. Poeta jest jak albatros, gdy jest wolny może zdziałać wiele, wzbić się na wyżyny swoich możliwości; zniewolony jest nieporadny, nieszczęśliwy

Marynarze symbolizują pospólstwo, przeciętniactwo

Limba artysta

Świerki społeczeństwo

Wolny albatros:

Spętany albatros to symbol:

„Evviva l’arte” Kazimierz Przerwa-Tetmajer

W wierszu wypowiadają się

Typ liryki ze względu na temat i sposób mówienia:

Założenia światopoglądowe epoki ukazane w utworze:

Rola poety:

Podobną rolę artysty widział romantyzm

Symbole w utworze:

Budowa utworu:

Środki stylistyczne i ich rola:

Padlina Charles Baudelaire

Boudelaire – twórca nowej estetyki

Impresjonizm Naturalizm Symbolizm
ulotność Turpizm, człowiek sprowadzony do roli zwierzęcia Padlina- symbol przemijania życia, coś pięknego ulega rozkładowi
Sensualizm opisów (smród zgnilizny) Fizjologiczna rola życia Symboliczna wymowa silnej miłości od woli
Liczne porównania, epitety Podejmowanie tematów niepoetyckich
Etyka detali

„Statek pijany” Rimbaud

Opowieść statku Interpretacja( znaczenie symboli)
Statek Marynarz, podróżnik ale i poeta, artysta szukający wrażeń
Uwalnia się z węzłów, wypływa na morze, załoga ginie, ludzkie ślady umywa sztorm, statek rozpoczyna swoją fantastyczną podróż Burzliwa młodość, bunt, uwolnienie się z więzów, odrzucenie norm, które były narzucane, ciekawość świata, fascynacja, doświadczenie niezwykłości
Płynie po morzu, fascynuje go jego zmienność ogrom i egzotyczność

Morze, ocean oznacza świat ogromny, bogaty, oferuje oszałamiające obrazy, skrajne uczucia, jest to również ocean uczuć, chaos jest w nim, jest miejscem wszelakich doświadczeń; ocean jest życiem

Wędrówka topos podróży od wieków był metaforą wędrówki człowieka przez życie, pochłanianie bogactw świata; może symbolizować uwolnienie wyobraźni

(Odyseusz, Wergiliusz, „Sonety Krymskie” z ta samą symboliką morza i wędrówki)
Znużony, chce wrócić do kałuży dzieciństwa Marzenie o powrocie, dotarciu do celu, pragnienie odpoczynku, znużenie nadmiarem „cierpka miłość mi dała zdrętwienie przedwczesne”

Symbol tajemniczy, wieloznaczny obraz poetycki podlegający różnorodnym interpretacjom sugerujący odbiorcy pewne skojarzenia przywołujący idee, pojęcia, nastroje, których nie da się wyrazić dosłownie

Odczytanie znaczeń symbolicznych:

„Koniec wieku XIX” Kazimierz Przerwa – Tetmajer

„Koniec wieku XIX” najpełniej wyraża szopenhauerowski pesymizm końca wieku, nie ma już żadnych wartości. Człowiek to „mrówka rzucona na szyny”, przekleństwo, ironia, byt przyszły to nic, żadna z dawnych wiar i idei już nie wystarcza. Jak więc wygląda człowiek końca wieku, jego tarcza przeciw złu? „Głowę zwiesił niemy”

„Ludzie bezdomni” Stefan Żeromski

Ewolucja powieści jako gatunku literackiego

„Ludzie bezdomni” „Lalka”
Dwóch narratorów 3 osobowych, autorski, ale ukazujący świat oczami Judyma, selektywnie i subiektywnie, Joasia przez dziennik 1osobowy, subiektywny narrator

Dwóch narratorów:

- odautorski: trzecio osobowy; wszechwiedzący, znajdujący się poza światem przedstawionym

- Rzecki: bohater wewnątrz świata przedstawionego; 1 osobowy, subiektywny
bardzo różnorodne, opisy, cytaty, dziennik Joasi, fragmenty listów, interpretacja lektur, sprawozdania z dyskusji Formy podawcze Opisy u opowiadania z dialogiem
Ułożone chronologicznie, ale nie „dzień po dniu”, fragmenty życia Judyma zestawionego luźno, rozbite poprzerywane rozdziałami poetyckimi wydarzenia Chronologicznie ułożone; przyczynowo-skutkowe ułożenie („dzień po dniu”); czas rozszerzony retrospektywnie dzięki pamiętnikom Rzeckiego
Przezroczysty nastawiony na informacje styl „nieprzezroczysty” nastrojowo symboliczny apelujący do emocji

Symbolizm „Ludzi Bezdomnych”

bezdomność (nędzarze, biedota)

Warunki życia klasy robotniczej w mieście:

Warunki pracy

Dzieci:

Wieś:

Lecznictwo:

Tezy Judyma:

Stefan Żeromski w swojej powieści pokazuje, że proletariat jest grupą zharowaną, pozbawioną dostępu do oświaty, jako warstwa ciemna i wynędzniała nie odnajduje w sobie siły zdolnej walczyć o sprawiedliwość. Dlatego wg pisarza problem ten powinna rozwiązać inteligencja, której przedstawicielem jest Judym.

Judym Prometeusz czy Syzyf?

PROMETEUSZ??

SYZYF??

WNIOSEK: Judym jest bardziej Syzyfem niż Prometeuszem; ogień wykradziony z Olimpu służył ludziom po wsze czasy, natomiast działania Judyma nie przynosiły żadnych. Judym to człowiek słaby o dobrych intencjach. W Cisach późnym rankiem przyjmuje chorych, po obiedzie rozrywki i życie towarzyskie; uczestnicząc w nich ulega beztroskiemu życiu, ma obawy, że może zakiełkować w nim nasienie dorobkiewicza, ponieważ podoba mu się to życie pełne wrażeń i przyjemności

Heroiczna decyzja Judyma praca na rzecz innych

Chybiony pozytywista, romantyk realistyczny, dzisiejszy Hamlet?

Cechy pozytywistyczne Cechy antypozytywistyczne
Wykształcony lekarz idzie służyć ludziom (spełnia rolę utylitarną- chce uczyć wszystkich bez względu na status) Wystąpienie u doktora Czernisza, ponieważ jest on przeciwny filantropii
Zaangażowany w pracy
Zdyscyplinowany i rzetelny

Cechy romantyczne:

Cechy Hamleta:

Judym ponosi klęskę , ponieważ prowadzi prywatną wojnę ze środowiskiem, organizacjami, z ogólną niemocą; nie znaczy to, że dąży do klęski: musiał przegrać bo opór (lekarzy konformistów) był zbyt duży, opór kapitalistów ich urzędników, którzy dążyli do zysku

Postawa

Musiał być strzeblem na drodze historycznego rozwoju. Inteligencja polska wychowana na dziedzictwie zagranicznym przekładała cele osobiste nad ogólne; naturalne było, że poświęcało się coś dla czegoś

Bez Sny o potędze – „Kowal” Leopolda Staff

Poetycki obraz działania Symbolizm
„Bo z tych kruszców dla siebie serce wykuć muszę, Serce hartowne, mężne, serce dumne, silne.” Wielka metafora nad pracą człowieka nad kształtowaniem charakteru
„Grzmotem młota w nią walę w radosnej otusze,” Dumne przekonanie, że artysta ma moc stwórcy
„słabością przeklęte, Rysą chorej niemocy skażone, pęknięte. „ Nie tyle sen o potędze co odnajdywanie w sobie twórcę siły

Kowal to w dosłownym znaczeniu rzemieślnik w przenośnym: każdy jest kowalem swojego losu. Wysiłek artysty czyli poety kształtującego własną osobowość twórczą – praca uważana za pożyteczną

Staffowska – filozofia pracy nad wewnętrzną siłą człowieka

Wiersz mówi wyraźnie o fascynacji samą mocą, samą siłą wewnętrzną siłą ta ma być spełnionym snem o potędze, ale tylko snem.

Stanisław Wyspiański „Wesele”

Geneza:

„Wesele” Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny 20 listopada 1900; na weselu spotkała się inteligencja miejska i chłopi. Wyspiański obserwował wesele, jego gospodarzy i gości; ukazuje chłopomanię/ ludomanię, czyli modę na łączenie młodych wykształconych mężczyzn, artystów, malarzy, profesorów uniwersyteckich z chłopkami

Postacie Rzeczywiste

O bronowickich gościach dowiadujemy się z artykułów Tadeusza Boya- Żeleńskiego „Plotka o weselu” opublikowanego 20 lat po premierze dramatu

Postać w dramacie Realistycza
Pan Młody Lucjan Rydel
Panna Młoda Jadwiga Mikołajczykówna
Gospodarz Włodzimierz Tetmajer
Gospodyni Anna Mikołajczykówna-Tetmajerowa
Jasiek Jan, brat Panny Młodej
Kuba Jakub, brat Panny Młodej
Marysia Marysia, siostra Panny Młodej
Poeta Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Radczyni Antonina Domańska
Dziennikarz Rudolf Starzewski [redaktor „Czasu”]
Czepiec Błażej Czepiej [pisarz gminny]
Isia Córka Włodzimierza Tetmajera
Żyd Hersz Singner [karczmarz]
Rachela Józefa Pepa Singer [ córka karczmarza]
Nos Tadeusz Noskowski [ malarz]

Nieuwzględnieni w dramacie goście:

Postacie ukazane w dramacie są reprezentantami dwóch warstw społecznych : INTELIGENCJI I CHŁOPÓW

Analiza struktury „Wesela”

Przedstawione elementy wskazują na oryginalność struktury utworu, częściowo respektującego rygory gatunkowe dramatu klasycznego

Patrząc na kolejny związek inteligenta i chłopki, Wyspiański widział w tym wydarzenie o głębokim znaczeniu. Chciał żywić nadzieję, że związki tych dwóch grup społecznych w dalszej perspektywie mogą doprowadzić do wybicia się Polski na niepodległość.

Charakterystyka inteligentów

INTELIGENCJA =

Charakterystyka chłopów

CHŁOPI =

Stosunki między chłopami a inteligencją

Dyskusje przestawione w „Weselu” prowadza do konkluzji o sceptycznym stosunku Wyspiańskiego do jedności narodowej; pokazał bowiem w nich

Rekwizyty mające znaczenie w dalszej części dramatu:

Rola aktu I w kontekście całego utworu

- ekspozycja

- uwertura

- preludium

„Wesele” jako dramat symboliczny

Zjawa Bohater Opis
Widmo [Duch zmarłego narzeczonego] Marysia Marysia wyszła za mąż, więc widmo staje się dla niej przyczyną wyrzutów sumienia, zdrady
Stańczyk Dziennikarz [dekadent, konserwatysta] Stańczyk jest symbolem szczerości i mądrości politycznej; krytykuje konserwatystów, zarzuca im brak patriotyzmu, ugodowość
Rycerz Poeta Rycerz Zawisza Czarny – rycerz spolegliwości, siły, honoru, męstwa. W czasie rozmowy uwydatnia się krótkotrwałość zapału poety, pustka moralna
Hetman [ Branicki – zdrajca z Targowicy] Pan Młody Stanowi zobrazowanie podświadomej niechęci Rydla do chłopów oraz jego wyrzutów sumienia z powodu ślubu z chłopką
Upiór [ Jakub Szela] Dziad Upiór jest symbolem buntu chłopów przeciw panom. Echo przeszłości symbolizuje krwawe wydarzenia rabacji galicyjskiej
Wernyhora Gospodarz Legendarny liryk; autor przepowiedni dotyczącej losów Polski i Ukrainy w XIX w. ; jest na obrazie wiszącym nad biurkiem gospodarza. Wernyhorę widzi również Kuba i Jasiek; jego koń gubi podkowę, którą Gospodyni chowa do skrzyni posagowej; złoty róg ma być symbolem powstania narodowowyzwoleńczego. Przejęty gospodarz oddaje róg Jaśkowi i zasypia

Zasada pojawiania się duchów na weselu

„Co się komu w duszy gra, co kto w swoich widzi snach”

- duchy są drugim „ja” bohaterów, które ukazują wewnętrzne dramaty bohaterów

- wprowadzają na sale dramat Polski; ilustrują jej historię od Grunwaldu po Targowicę i rzeź galicyjską

Dramat współczesnego społeczeństwa jego niezdolności i podziały

Zmiany w planie „Wesela”

Plan realistyczny Plan symboliczny
Miejsce Bronowicka chata chłopska; gdzie bawią się weselnicy Cała Polska w granicach przedrozbiorowych
Czas Noc listopadowa 29 lis 1900 [kilka dni] Cała polska historia wprowadzona przez osoby dramatu
Postacie Goście weselni; inteligencja z Krakowa, chłopi „ grono przyjaciół „ Cały naród podzielony na dwie warstwy ze wszystkimi mitami narodowymi, archetypami, stereotypami, kompleksami
Wydarzenia Wesele inteligenta z chłopką Powstanie narodowe i odzyskanie niepodległości

Rodzaje symbolu

Symbole występujące w „Weselu”

„Wesele” jest serią dramatów indywidualnych ukrytych w osobistych lękach, tęsknotach i marzeniach oraz dramatem narodowym przedstawionym symbolicznie w śnie Polaków o wolności.

Krytyka wad Polaków

CHŁOPI

INTELIGENCJA

REZULTAT

Rozrachunek z mitami narodowymi

Mit arkadyjski Przekonanie, że wieś jest Arkadią. Wyspiański obala go wskazując na trudne warunki życia, warunki gospodarskie a nawet pogodę
Mit romantyczny Jedność narodowa obalona zwrotem „każdy sobie rzepkę skrobie”
Mit rabacji galicyjskiej Chłopów trzeba się bać bo potrafią się zbuntować, ale okazuje się też, że są chłopi którzy nie patrzą na inteligencję i nie potrzebują od niej pomocy; sami pracują na swoje utrzymanie
Mit inteligencji Jako przodownika duchowego narodu
Mit chłopa Piasta Pełnego godności i powagi „ chłop urasta do potęgi króla Piasta”; siła narodu całkowicie nie wykorzystana do celów odzyskania niepodległości
Mit chłopa kosyniera spod Racławic Hasło chłopów: „żywią i bronią” przeczy temu wspomnienie powstania Jakuba Szeli
Mit polityczny Oczekiwanie na pojawienie się przewodnika, który poprowadzi do wolności, ale wybraniec nie wypełnia poleceń Wernyhory

Wyspiański nie burzy wszystkiego; pokazuje tylko, że żaden z tych mitów nie jest prawdziwy w całości. Polscy chłopi , jak każda warstwa społeczna mają różne oblicza i uproszczeniem byłoby przypisywanie im jednego

Sąd nad Polakami

„Wesele” dramatem neoromantycznym – związek z utworami romantycznymi

„Melodia mgieł nocnych” Kasprowicz

Wrażenia

Poezja ma w sobie wiele elementów malarskich i muzycznych

Warstwa brzmieniowa utworu

„Cicho, chicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie”

Jest to regularny wiersz sylabotoniczny; wszystkie rymy są regularne, żeńskie, parzyste. Duża liczba samogłosek i spółgłosek miękkich tworzy efekt melodyjności, miękkości i łagodności.

Melodyjność potęgują liczne powtórzenia i budowa zdań podrzędnych

Powtórzenia, zdania współrzędne onomatopeja,

Kolorystyka, efekty świetlne

Dominuje wrażenie płynności, lekkości, efemeryczności przestrzeni

Impresjonizm

„Krzak dzikiej róży”

Cykl 4 sonetów spojonych wspólnym tematem; opisem krajobrazu tatrzańskiego

Realne motywy górskiego pejzażu

Poetyka opisu:

I obraz wzbogacony kolorystycznie

II opis rozwinięty refleksami słońca i dźwiękami siklawy [ wodospad]

III pejzaż zdynamizowany ruchem zwierząt i ptaków

IV do efektów akustycznych dołanczają wrażenia dotykowe i zapachowe : zapach ziół i aksamit

Utwór zbudowano techniką impresjonistyczną słowno-malarską

Wieloznaczność Róży i Limby

Róża Limba
Roślina ozdobna Drzewo iglaste występujące w górach
Tuli się do ściany Zwalona próchnem
Jakby się bała Limba toczona przez pleśń
Życie Śmierć
Piękno Brzydota
Młodość Starość
Siła Słabość
Zdrowa Chora

Symbolika Limby i Róży czyni wiersz niejednoznacznym. Występuje w nim impresjonistyczna stylistyka kolorów, dźwięków; symbolika róży i limby czyli życia i śmierci

„Dies irae” Jan Kasprowicz

Hymn to uroczysta i podniosła pieśń pochwalna, sławiąca bóstwa, bohaterskie czyny, wielkie idee i wartości ; zaczyna się apostrofą i jest wypowiadany w imieniu zbiorowości

„Dies irae” nawiązuje do Apokalipsy św. Jana

Obrazy tworzące myśl Prolog

Charakterystyka poszczególnych obrazów

Podmiot liryczny i jego rola

Prometejska, przypominająca III cz. „Dziadów” postawa Adama

Powiązania i przekształcenia znaków kultury

„Przedśpiew” Leopold Staff

Znaczenie tytułu:

- przedśpiew to słowo uroczyste, podniosłe, odwołuje się do toposu poezji, pieśni związanej z antykiem; wiąże się zatem z tradycją grecko –rzymskiego klasycyzmu

Podmiot liryczny

Słownictwo

Motywy:

Budowa

Paradoksalna formuła pogodnego sceptycyzmu i stoicyzmu jest charakterystyczna dla twórczości Leopolda Staffa i nazwano ją STAFFIZMEM; wyraża się w niej głęboki humanizm, akceptacja takiego życia pełnego cierpienia, ale i pogody, radości

„Chłopi” Władysław Reymont

Czas powieściowy ma cechy czasu mitycznego, jest uniwersalny, dziejący się zawsze, ustalony wiecznym rytmem.

Miejsce akcji: wieś Lipce

Świat zamknięty/ wydarzenia dziejące się gdzieś indziej nie mają wpływu na losy bohaterów/ Wszystko dzieje się w Lipcach, granice wsi są granicami powieściowego świata; w ten sposób zostało ukazane chłopskie zakorzenienie: tylko jedno miejsce może być uważane za swoje; staje się ono osią świata, centrum akcji powieściowej, tym co trzyma bohaterów we wsi jest miłość do ziemi, ale również potrzeba bycia u siebie.

Przestrzeń powieściowa została podzielona na Lipce i resztę świata, swoje i obce, tu i tam; miejsce ma cechy przestrzeni mitycznej, własnej, oswojonej, bezpiecznej

Lipce są syntezą polskich wsi

POSTACIE

Kompozycja wydarzeń

CZTERY PORZĄDKU W CHŁOPACH

NARRATOR

CHŁOPI JAKO EPOPEJA

NARRATOR

I narracja specyficzny, nietypowy narrator

II narracja młodopolski poeta

III narracja realistyczny obserwator

Warstwa obrazowa

Warstwa brzmieniowa

Narrator posługuje się niektórymi formami językowymi należącymi do gwary. Język narracji to jednak polski język literacki; można więc powiedzieć, że powieść nie jest gwarą : jest to więc stylizacja gwarowa, polegająca na świadomym upodobnieniu języka do cech gwarowych przy czym nie jest to wierny język gwarze łowickiej [ mieszanka]

Co znajdujemy w „Chłopach”

Rola pracy w życiu społeczności Lipiec

Naturalistyczna koncepcja życia w „Chłopach”

Motyw wsi na przestrzeni wieków

„Moralność Pani Dulskiej” Gabriela Zapolska

Tematyka

Moralność Pani Dulskiej
Ogół cech, norm, wzorów i prawideł postępowania w określonych środowiskach i epokach historycznych

Postępowanie właścicielki kamienicy, mieszczki [rzecz dzieje się w mieście, w salonie burżuazyjnym Dulskich]

Fabuła sztuki została oparta na rzeczywistych zdarzeniach z galicyjskiego mieszczaństwa; odsłania przed nami wzbogacenie budżety domowego przez skąpstwo i wyzysk pracy służby
Tragikomedia Kołtuńska w trzech aktach
Utwór dramatyczny łączący elementy tragiczne i komiczne, farsowe

Kołtun: filister, mieszczuch, człowiek małostkowy, prozaiczny, materialista, pozbawiony wyższych ambicji

Kołtuneria – filisterstwo, bezideowość
Tragifarsa kołtuńska sztuka na tropach filistra

Cechy demaskatorskie dramatu mieszczańskiego

TEZA STRUKTURA
Zdemaskowanie obłudy, zdarcie masek z rzekomych podpór społeczeństwa poprzez uznanie konfliktów moralnych: spięć między różnymi postawami ideowymi i charakterami Akcja niemal klasyczna [ zwięzła i jednolita, a jej miejsce najczęściej w mieszczańskiej rodzinie]
Sztuka z tezą, czyli z postawieniem problemu i dążenie to wyjaśnienia wszystkich elementów z których się składa by dojść do wyjaśnienia i wysunięcia wniosków Dramat czterech ścian [ wszystko odbywa się w salonie Dulskich]

Krytyka dulszczyzny osią problemową dramatu

DULSZCZYZNA obłuda moralno-obyczajowa przedstawionego środowiska [ życie na pokaz, hipokryzja, skąpstwo, podporządkowanie sobie rodziny, rządzenie w domu]

KOŁTUŃSTWO: niemożność wyrwania się ze środowiska w którym się żyje i którym się gardzi

Naturalizm w „Moralności Pani Dulskiej”

Gloria Victis Rozdziobią nas kruki, wrony
- nieodłączne dla bojowników wolności są: duma, uroda, młodość, heroizm, efektywne gesty, wzniosłość; ich cierpienie i śmierć są elementami mitotwórczymi - Andrzej Borycki (Szymon Winrych) obdarty, głodny, brudny, pozbawiony złudzeń myśli o przeciwnikach powstania, którzy doprowadzili go do tej sytuacji upodlenia [ antyromantyka, opis naturalistyczny, jedyne co łączy go z romantyzmem to samotność]

Charakterystyka Winrycha

Kogo oskarża powstaniec?

Klęska powstania będzie triumfem zwolenników współpracy z zaborcą, lojalistów, rozważnych, którzy chcieli przeczekać w milczeniu, aby się nie narażać; Teraz będą mogli budować nowe doktryny z zaborcą.

Wrony i Kruki

Kruki i wrony to symbole wrogów powstania dla których każdy bunt to warcholstwo, znak zgody na niewolę i przedkładanie interesów własnych nad narodowe; scena nasycona okrucieństwem, makabryczna, naturali

styczna, opisana w sposób chłodny, beznamiętny, z gorzką ironią i cynizmem, tylko przybrawszy maskę szyderstwa można opisać tak bolesne dla Polaków sceny bo to Polak swojego rodaka ograbia i bezcześci jego zwłoki. Literatura nie stawia diagnoz, nie odpowiada na żadne pytania, jedynie budzi sumienie, rozrywa rany narodowe, aby nie zabliźniły się podłością.

Miejsce opowiadania w literaturze

W opowiadaniach Orzeszkowej powstanie ma charakter mitotwórczy, a środki opisujące go są romantyczne. Żeromski tworzy antyromantycznego powstańca, ukazując patriotyzm w poświęceniu i poniewierce.

„Echa Leśne”

  1. Spotkanie przy ognisku uczestników podziału lasu.
    - Przedstawienie sytuacji wyjściowej: w wyniku zmian w podziale gruntu część lasów rządowych ma być przyłączona do obszaru dworskiego.
    - Przedstawienie bohaterów (Knopf, podleśny Guńkiewicz, pisarz Olszański, wójt Gała, ojciec i syn, generał Rozłucki).
    - Rozmowa generała z Rozłuckiego z Guńkiewiczem; motyw krzyża.

    2. Wspomnienia generała Rozłuckiego.
    - Historia brata generała Rozłuckiego - Rymwida, który walczył w wojnie sewastopolskiej i zginął pod Małachowym Kurhanem.
    - Polecenie umierającego Rymwida, by brat zajął się jego synami - Piotrem i Janem.
    - Historia Piotra, który zginął na Kaukazie na cholerę.
    - Jan walczący przy boku generała Rozłuckiego.
    - Przyłączenie się Jana do oddziałów powstańczych („zdrada” Jana).
    - Wezwanie bratanka do przyłączenia się do oddziałów powstańczych.
    - Walki powstańcze w lasach świętokrzyskich (przebiegłość powstańczego generała Waltera, walki pod Gozdem, Klonowem).
    - Zasadzka pod Bukową Górą i pojmanie Rymwida - Jana.
    - Sąd polowy. Pytania generała Szczukina. Nazwanie Rymwida zdrajcą.
    - Głosowanie. Decydujący głos Rozłuckiego. Wyrok.
    - Ostatnia wola skazańca - rozkaz, by wychować jego syna Piotra na Polaka.
    - Rymwid oddaje honory wojskowe.
    - Oczekiwanie na egzekucję.
    - Cierpienia generała oczekującego na rozstrzelanie bratanka.
    - Egzekucja. Przyjęcie śmierci przez Rymwida z godnością.

    3. Powrót do grona przy ognisku.

    4. Komentarz Olszakowskiego.

Bohaterowie

Generał Rozłucki
Rozłucki to plenipotent jednego z najbardziej sowicie obdarowanych donatariuszów. Oznacza to, że zajmował znaczące stanowisko w administracji państwowej. Ze względu na swoje stanowisko i powagę urzędu, który reprezentuje, niektórych uczestników spotkania prawie nie zauważa. Tylko z wybranymi podejmuje dialog. Z jego ust dowiadujemy się o przeszłości.

Rozłucki walczył na kilku frontach. W czasie jednej z bitew powierzeni mu zostali na wychowanie dwaj bratankowie. Jeden z nich - Jan przebywał z generałem w jednym pułku, gdy rozpoczęło się powstanie styczniowe. Jan przeszedł na stronę powstańców. Generał ocenił czyn ten jako zdradę.

Po pojmaniu bratanka wykazał się niezłomnością swoich przekonań - to jego głos zadecydował o wykonaniu egzekucji. Jego uczucia wobec wychowanka uwidaczniają się w trakcie jej wykonywania. Czuje dumę, że ktoś noszący to samo nazwisko przyjmuje śmierć
z godnością. Generał ma wyraziście sprecyzowane znaczenie takich pojęć jak wierność (danemu słowu, złożonej przysiędze), honor żołnierza. Choć walczy przeciwko powstańcom, w jego przekonaniu dochowuje wierności swoich zasadom. Narrator zaznacza, że Rozłucki czuje się patriotą, Polakiem: Generał był Polakiem i ostentacyjnie zawsze mówił po polsku, nawet w urzędach.

Jan Rozłucki „Rymwid”
Bratanek generała Rozłuckiego, wychowywany przez niego po śmierci ojca. Od dziecka związany z życiem żołnierskim. Kiedy rozpoczyna się powstanie styczniowe postanawia opuścić pułk Rozłuckiego i przyłączyć się do oddziałów powstańczych, mimo świadomości złożonej już przysięgi i grożących konsekwencji. Uważa, że tylko tam będzie naprawdę bronił sprawy polskiej. Kiedy zostaje schwytany i postawiony przed sądem polowym, zachowuje się z godnością, nie okazuje skruchy; patrzący na niego żołnierze dostrzegają w jego postawie pogardę. Pamiętają go

jako dobrego kompana i oficera. Jan przyjmuje śmierć ze spokojem - trzyma w dłoniach fotografię syna, nie pozwala zawiązać sobie oczu.

Szczukin
Kapitan w oddziale Rozłuckiego. To on informuje generała o dezercji bratanka. On również kieruje grupą, która podczas jednej z potyczek dokonuje pojmania Rymwida. Kapitan podczas sądu polowego próbuje dociec, dlaczego Jan jest taki hardy i nie okazuje skruchy. Dla niego postawa „Rymwida” to złamanie wojskowej przysięgi i zdrada przyjaciół. Widzi w Janie tylko zdrajcę.

Guńkiewicz
Podleśny w borach suchodniowskich. Przedstawiony jako poczciwy starszy pan. Doskonale zna się na okolicznych terenach. Podejmuje z Rozłuckim rozmowę na temat stojącego w lesie krzyża.

Knopf
Geometra, zaangażowany w podział lasu. Scharakteryzowany jako człowiek znerwicowany, nadpobudliwy, nudny. Zupełne przeciwieństwo ludzi mieszkających na wsi. W trakcie spotkania opowiada niezbyt udaną anegdotę.

Olszakowski
Pisarz gminny. Przedstawiony jako karierowicz i łapownik. Osoba w środowisku znana
z wszelkich form „układów i układzików”. Próbuje wywrzeć dobre wrażenie na obecnym Rozłuckim. Po opowieści generała próbuje dociec, co stało się z synem Jana, oraz dość złośliwie pointuje całą historię.

Wójt Gała
Otrzymał stanowisko od władz zaborczych jako nagrodę za tłumienie powstania. Jednak brał udział w stawianiu krzyża na grobie powstańca. Pomagał też walczącym w lesie: Kto już w te lasy wlazł, to mojego węgła, a nawet mojego łóżka na pewno nie ominął...

Narracja

Narratorami na poszczególnych płaszczyznach utworu są różne osoby. Narratorem w części pierwszej jest mały chłopiec, który właśnie otrzymał promocję do klasy trzeciej. W tej części utworu narracja jest pierwszoosobowa. Uwagi i spostrzeżenia dziecięcego bohatera-narratora - celne, czasem ironiczne, zwięzłe, dalekie są od naiwności. Doskonale orientuje się on w sytuacji, podaje krótkie portrety psychologiczne bohaterów, orientuje się w licznych powiązaniach, jakie zachodzą między uczestnikami spotkania. Powstrzymuje się jedynie od komentarzy wydarzeń sprzed lat. Nie był ich uczestnikiem. Dlatego w części retrospektywnej narrację przejmuje generał Rozłucki. On również nie komentuje wydarzeń, powstrzymuje się od ocen. Przedstawia fakty. Zróżnicowanie postaw przebija przez zachowania i reakcje bohaterów- zarówno tych, o których traktuje opowieść, jak i słuchaczy.

Znaczenie tytułu

Las, element przyrody, jest w utworze łącznikiem między współczesnością a przeszłością. Zgromadzeni przy ognisku bohaterowie wiedzą, że w tym samym miejscu, jeszcze kilkanaście lat wcześnie rozgrywały się zupełnie inne wydarzenia. Nie zostały one przez nikogo opisane, nikt nie zbadał wszystkich dramatów, jakie się tu wydarzyły. Wielu z ich uczestników nie żyje, wiele zmieniło się wokół. Las pozostaje niezmienny, zostaje ożywiony (animizacja lub wręcz antropomorfizacja), obdarzony pamięcią. Echa leśne to echa przeszłości, echa wspomnień, echa walki o niepodległość kraju. Przynoszą opowieść o grozie i śmierci, ale też odwadze, poświęceniu, honorze.

Ciekawe jest wprowadzenie tego sformułowania do treści utworu. Na początku „echa leśne” można rozumieć dosłownie- stają się składnikiem opisu przyrody. Następnie nabierają znaczenia metaforycznego.

Rola zakończenia

Zakończenie utworu czyni go niejednoznacznym. Po opowieści generała pisarz Olszowski przerywa ciszę ciekawskim pytaniem o dalsze losy syna Jana. Generał odpowiada wymijająco, a Olszowski komentuje złośliwie, choć nie wprost.

Problem pozostaje otwarty. Można wysnuć przypuszczenie, że generał Rozłucki nie spełnił ostatniej woli bratanka i wciąż ciąży to na jego sumieniu. Jednak wymowa zakończenia nie jest jednoznaczna i dopuszcza inne możliwe interpretacje.


Wyszukiwarka