Zagadnienia na egzamin z mikroekonomii

1. Ekonomia jako nauka; jej geneza i rozwój:

Ekonomia – (grec. oikos – gospodarstwa domowe; nomos – prawa) SA to prawa funkcjonowania gospodarstw domowych. Nauka społeczna analizująca oraz opisująca produkcję, dystrybucję oraz konsumpcję dóbr. Twórcą ekonomii jest Arystoteles.

Geneza i rozwój:

• Rozwój ekonomii ściśle wiąże się z rozwojem gospodarki. Bardzo powolny rozwój, przyśpieszony gdy zamieniono gospodarkę naturalną na rynkową głównie za sprawą średniowiecznych kupców, którzy zakładali pierwsze manufaktury.

• W XV – XVIIw. Postawiono pytanie: Co jest przyczyną bogactwa narodu? W odpowiedzi uznano, że przyczyna jest produkcja rolna, ponieważ przynosi nową wartość.

• Merkantyniści (XVII – XVIIIw.) natomiast uważali, że przyczyną bogactwa narodu jest handel, a przejawem bogacenia gromadzenie pieniądza.

• Adam Smith i David Ricardo (XVIIIw.) Ich odpowiedź na pytanie: Co jest przyczyną bogactwa narodu? Pogodziła inne odpowiedzi. Uważali oni bowiem, że do bogactwa przyczyniają się 3 czynniki: ziemia, kapitał, praca. Stworzyli system wiedzy o gospodarce ich czasów (gospodarka wolnorynkowa):

- w procesie produkcji uczestniczyło bardzo dużo małych wytwórców

- było dużo nabywców

- pojedynczy uczestnik nie miał znaczenia

Smith – niewidzialna ręka rynku – rynek wymuszał wytwarzanie określonych produktów i ich sprzedaż po niższej cenie (samoregulacja).

Ricardo – wpływ rolnictwa na gospodarkę

Panowie zajmowali się też wpływem handlu zagranicznego.

Dzięki nim ekonomia wyodrębniła się z filozofii i stała się samodzielna. Ich poglądy nazywane są ekonomią klasyczną a ich zwolennicy neoklasykami.

• Przyśpieszony rozwój = zmiany strukturalne w gospodarce.

Konkurencja powodowała:

- obniżkę cen

- zmniejszenie liczby producentów

- koncentrację najsilniejszych producentów

- powstawanie przedsiębiorstw – monopoli (podporządkowanie sobie rynku)

- brak samoregulacji w wyniku czego kryzys nadprodukcji ekonomicznej

- ograniczenie produkcji

- kryzys (spadek produkcji, zysków, dochodów)

- 1929 – 1934r – kryzys światowy (produkcja w skali świata spadła o ponad 50%)

Państwo zaczyna ingerować w gospodarkę (Program New Deal – prezydent Roselvelt)

Następuje regulacja rynku za pomocą robót publicznych (rozbudowa infrastruktury = rośnie zapotrzebowanie na surowce, maszyny, pracowników, itp.) Państwo wytwarza zapotrzebowanie za pomocą reakcji łańcuchowej, np. zatrudniony pracownik ma większe zapotrzebowanie na jedzenie.

• John Keynes – (nowy pogląd na gospodarkę) sformułował teorię cyklicznego rozwoju gospodarki. Założenie – wpływ monopoli na rynkowy system regulacji. John stwierdził, że podmiotem wpływającym na kryzys jest państwo, które tworzy dodatkowy popyt (niedopuszczalne zwiększenie podaży). Twierdził, że państwo może być skuteczne jeśli wyprodukuje dużą ilość banknotów o najniższym nominale następnie zakopie je i wynajmie ten teren do ich eksploatacji (zapotrzebowanie na pracowników). Nastąpiło by wtedy zwiększenie popytu a podaż pozostała by bez zmian. Próby wyprowadzenia gospodarki z kryzysu zostały uznane przez faszystów za działania zbrojne co doprowadziło do II wojny światowej. Keyne stworzył obraz współczesnej mu gospodarki sprzeczny z ekonomią klasyczną (twierdził, że rynek nie jest samowystarczalnym regulatorem). Uważał, że rynek trzeba wesprzeć odpowiedzialną polityka – rewolucja Keynes’a.

• Po II wojnie światowej powstało wiele nowych szkół. Powstała ekonomia liberalna (opozycja do poglądów Keynes’a). Ekonomiści liberalni twierdzili, że rynek jest sprawnym mechanizmem regulacji, a na kryzysy ma wpływ ingerencja przedmiotów nierynkowych np. państwo. Ekonomia liberalna nie stanowi jednolitej orientacji – posiada subszkoły. Jedną z nich jest a jednocześnie samodzielną jest monetaryzm.

• Monetaryzm- twórca Milton Friedman. Akceptował teorię, że im mniej państwa w gospodarce tym lepiej, ale uważał że współczesne państwo odpowiada za rynek pieniądza (zaniechano wymiany pieniądza na złoto i srebro). Twierdził również, że to od państwa zależy wartość i ilość pieniędzy, która powinna być wystarczalna do wykonywania produkcji i dystrybucji. Za dużo pieniędzy – inflacja, za mało – deflacja. Państwo nie może przestać regulować pieniądza. Cała reszta – państwo nie powinno się wtrącać, wystarczy działanie samoregulacji rynku.

1. Przedmiot i główne działy współczesnej ekonomii:

Ekonomia współczesna (A. Smith i D. Ricardo) – odpowiada na pytania: Na co przeznaczyć czynniki produkcji by otrzymać odpowiednie rezultaty? Jak ulokować niedobór zasobów by otrzymać korzyści. Ekonomia próbuje rozwiązać coś co jest nie do rozwiązania, gdyż nie da się w zupełności zaspokoić wszystkich ludzkich potrzeb. Ekonomia próbuje zmniejszać niedobór środków, formułuje prawa ekonomiczne, które są jej przedmiotem.

Główne działy:

- mikroekonomia – analiza zachowania poszczególnych elementów tworzących gospodarkę (gospodarka domowa, przedsiębiorstw, rynkowa).

- makroekonomia – analiza gospodarki jako całości

- mezoekonomia – w ekonomii opis i analiza zjawisk związanych z procesami przemian strukturalnych, tzn. zmiany relacji między gałęziami i sektorami produkcji zatrudnienia oraz regionami.

- ekonomia globalna - wykracza swoim zasięgiem poza obszar mikroekonomii. Występują w niej korporacje o charakterze międzynarodowym, które w skrócie nazwać można olbrzymimi przedsiębiorstwami.

1. Prawa ekonomiczne; ich rodzaje i charakter działania:

Prawa ekonomiczne – stale powtarzające się w procesie gospodarczym relacje. Prawa posiadają 4 cechy: statystyczność, historyczność (prawo Kopernika – pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy), obiektywizm działania (prawa eko. działają niezależnie od woli i świadomości ludzi), żywiołowość (prawa nie poddają się kontroli przez człowieka). Opisują rzeczywistość gospodarczą.

Rodzaje praw ekonomicznych:

• Ze względu na charakter relacji (zależności):

- przyczynowo skutkowe – działają wówczas gdy 2 lub więcej zdarzeń maja miejsce zawsze jedno po drugim. 1 zdarzenie – przyczyna, reszta – skutki. Takim prawem jest prawo popytu (ujemne zależności między prawem a popytem). Jeżeli maleje cena to wzrasta popyt i odwrotnie. Zmiana ceny jako przyczyna.

- współistnienia – oznaczają sytuację kiedy 2 lub więcej zdarzeń występują zawsze w tym samym czasie (struktura zdarzeń). Przy wytwarzaniu produktu z danego zasobu surowca powstaje produkt oraz proporcjonalna do niego ilość odpadów.

- funkcjonalne – zjawisko ilościowo wymierne – zależności , które można przedstawić w postaci funkcji matematycznej, np. prawo popytu.

• Przyczyny generacji prawa ekonomicznego, kryterium występowania praw/a:

* ekonomiczne prawa postępowania ludzi

* prawa splotu działań ludzkich

* techniczne bilansowe prawa produkcji

- postępowania ludzi – odzwierciedlenie działania bodźców (sytuacja lub czynnik) stymulujących lub wymuszających określone zachowanie (strata, zysk, dochód). Reakcja ludzi na działanie bodźców ekonomicznych (jaka praca, taka płaca)

- splotu działań ludzkich – współpraca/kooperacja ludzi. Relacje wymienne.

- techniczne bilansowe prawa produkcji (bilans – dwustronne zestawienie nakładów i wyników) Relacje wynikające z technologii (ogół metod wytwarzanych w produkcji) np. jednoczesne wytwarzanie produktów i odpadów z jednego surowca.

Metoda ekonomiczna – 3 następujące po sobie etapy:

- abstrakcji – wykrywanie ogólnych praw poprzez obserwowanie dużej masy zdarzeń.

- stopniowej konkretyzacji – ocena jak zmiana ceny wpływa na popyt, lub kiedy wzrost zwiększa popyt (anomalie).

- weryfikacji – skonkretyzowanie prawa ekonomicznego.

1. Podmioty gospodarki rynkowej i ich współdziałanie:

Podmioty:

- państwo

- gospodarstwo domowe

- przedsiębiorstwo

1. Charakterystyka konkurencji doskonałej i niedoskonałej:

Konkurencja doskonała – taka, w której wszystkie przedsiębiorstwa i konsumenci uznają, że ich działania nie wpływają na wysokość ceny rynkowej. Musi się ona składać z wielu nabywców i wielu sprzedawców. Miała miejsce w czasach leseferyzmu (państwo przestało ingerować w gospodarkę XIX-XXw.) Rynek był bardzo podzielony. Konkurencja cenowa, mała różnorodność towarów. Polityka – aby obniżyć ceny należy obniżyć koszty (przymus wolnej konkurencji). Kto nie obniżał kosztów wypadał z rynku. Występuje zjawisko dywersyfikacji (zróżnicowanie struktury asortymentowej produkcji, wprowadzenie nowych odmian już produkowanych produktów, zaspokajanie klientów, konkurencja poprzez jakość). W wyniku tych działań powstaje reklama i promocja sprzedaży, np.. stosowanie upustów (rynek przestaje być wolny i wkracza w I etap monopolizacji). Słabnie przymus obniżania kosztów, następuje koncentracja produkcji i kapitału.

Konkurencja niedoskonała – gospodarka dotknięta procesem monopolizacji (procesu powstawania monopoli w wysoko rozwiniętej gospodarce kapitalistycznej, będący efektem koncentracji kapitału i produkcji).

1. Formy monopoli wyższego i niższego rzędu:

• Niższego rzędu:

- pool

- ringi

- kartele

- syndykaty

Pool i ringi maja praktycznie już wymiar historyczny. Celem umowy było ograniczenie kontaktów, umowy miały charakter ustawy i obowiązywały tylko na czas kryzysu. Koniec kryzysu – koniec współpracy.

Kartele – umowa ograniczenia kont, w której zakłada się prowadzenie wspólnej polityki cenowej oraz podziału rynku. Trwała umowa, występuje do dnia dzisiejszego. Kartel ropny ma wpływ na współczesna gospodarkę globalną.

Syndykat – rozwinięta forma kartelu. Umowa na rynku, w syndykacie powołane jest biuro rynku zbytu i następuje centralizowana sprzedaż.

• Wyższego rzędu:

Ten rodzaj powstaje gdy dwa rodzaje produkcji łączą się w jedno duże przedsiębiorstwo.

- trust

- koncern

-konglomerat

Trust – inaczej zjednoczenie przedsiębiorstw, które wytwarzają podobne lub takie same produkty łączą się w jedno wielkie. (połączenie poziome)

Koncern – polega także na połączeniu przedsiębiorstw ale w innych relacjach. Łączą się w układzie pionowym. Poprzez etapy produkcji w koncernie łączą się przedsiębiorstwa, które zajmują się kolejnymi fazami produkcji.

Konglomerat – charakteryzuje się największą złożonością ponieważ łączy ze sobą przedsiębiorstwa w układzie pionowym i poziomym, a także takie które nie są z sobą związane są one wielkie o zakresie globalnym, zdarza się że mają wpływ na gospodarkę ekonomiczną kraju. Powstały ze względu na ograniczenie ryzyka poprzez rozproszenie produkcji. Zmiana technologii koncentracji produkcji powoduje rozwój produkcji na większą skale.

1. Stopień monopolizacji rynku (Charakterystyka konkurencji monopolistycznej, oligopolu i monopolu pełnego):

Konkurencja monopolistyczna - Posiada cechy zarówno monopolu jak i konkurencji. Konkurencja monopolistyczna charakteryzuje się tym, że na rynku współzawodniczy wiele przedsiębiorstw, istnieją bariery wejścia i bariery wyjścia, jednak są one niewielkie. Z drugiej strony produkty wytwarzane przez firmy są niejednorodne, dzięki czemu krzywa popytu na produkt każdej z firm jest malejąca. Jest to cecha charakterystyczna dla monopolu i różni się od konkurencji doskonałej, gdzie krzywa popytu jest pozioma. Mimo że firmy produkują zróżnicowane produkty, zakłada się, że struktura ich kosztów jest jednakowa.

Konkurencja oligopolu - jest to kolejne stadium po konkuręcji niedoskonałej.

Występuje on gdy następuje koncentracja rynku gdy przedsiębiorstwa się rozrastają a mniejsze upadają i dochodzi do niej gdy zostaje ich niewiele (kilka lub kilkanaście) mówi się wtedy że rynek wszedł w rynek oligopolu.

Rynek oligopoli przechodzi dwie fazy:

1.      oligopolu nieustabilizowanego,

2.      oligopolu ustabilizowanego.

Ad 1. Gdy przedsiębiorstwa walczą zarówno konkurencją cenową jak i poza cenową. W rezultacie tej konkurencji dochodzi do swoistego podziału ryku przedsiębiorstwa po pewnym czasie tej walki zaczynają akceptować swoje miejsce na rynku gdy do tego dojdzie można mówić o oligopolu ustabilizowanym.

Ad 2. Ustaje rywalizacja cenowa miedzy przedsiębiorstwami. Oligopol do pewnego stopnia jest substytutem konkurencji doskonałej jedno przedsiębiorstwo zostaje tzw. „przywódcą cenowym” może zostać nim przedsiębiorstwo które produkuje jak najwięcej produktów lub uzyskuje jak najmniejsze koszty produkcji i wtedy ustala ono cenę za produkt na rynku.

Taką aby mogło ono mieć zysk ale i zarazem ograniczało zyski pozostałym (niższa cena ustala) oligopol charakteryzuje się stosunkowo dużą koncentracją.

Konkurencja monopolu pełnego –

- monopol administracyjny – państwo ustala ceny maksymalne.

- monopol pełny naturalny – powstaje gdy przedsiębiorstwo zdołało otrzymać nową technologię produkcji i uzyskało możliwość produkowania nowych nieznanych produktów.

Monopol ten to stan rynku na którym pojawia się pionier w jakiejś dziedzinie produkcji i jest on rynkiem zamkniętym dla nowych przedsiębiorstw.

Dlatego iż musi zainwestować w:

- technologię produkcji (wymyśleć lub nabyć technologię),

- uzbroić produkcję (kupić maszyny),

- wejść na rynek (marketing np. reklama, prezentacja, promocja)

Ale gdy przedsiębiorstwo które pierwsze wprowadzi produkt na rynku i zaczyna odnosić wymierne zyski, pojawią się przedsiębiorstwa które wykorzystają kapitał i też wchodzą na rynek. Monopol pełny po prostu jest stanem przejściowym. Gdy pojawi się drugi producent na rynku oligopolistycznym produkcja jest docelowym stanem rynku gdyż „dążą do niego z każdej strony”.

1. Spółki i ich rola w koncentracji kapitału oraz produkcji. Zasady funkcjonowania spółek akcyjnych:

Obok postępu tech. Działa drugi czynnik który przyśpiesza rolę tego akceleratora stanowi zmiany strukturalne prywatnej zasobności (kapitału).

Rozrost monopoli, przyśpieszyło pojawienie się spółek, co zwiększa kapitał, pojedynczy kapitał jest za mały ale łączenie kapitałów powoduje rozwój.

Pierwszy rodzaj spółki była tzw. spółka jawna.

Spółka jawna – w gruncie rzeczy nie odegrała dużej roli w koncentracji kapitału gdyż było za mało udziałowców ale i drugi czynnik wiązał się z tym ryzyko gdyż udziałowiec odpowiadał całym swoim majątkiem ale dzięki temu że się pojawiła nastąpił ich rozwój. Spółki jawne występują do dzisiaj w „małym biznesie”

Kolejnym etapem było pojawienie się spółki Z.O.O oznacza zmniejszone ryzyko własne ale podobna jest do spółki jawnej stąd nie ma możliwości do gromadzenia dużych kapitałów. Występują one w „drobnym i średnim biznesie”

Podstawą znacznie dla monopolizacji kolejna forma spółki S.A.

S.A. – podobnie jak Z.O.O. ogranicza odpowiedzialność udziałowców tylko do wkładu jaki włożyli w zakup akcji ponad to ma charakter anonimowy i posiada dużą liczbę udziałowców, funkcjonuje ona na zasadzie emisji i sprzedaży akcji.

AKCJA – w języku ekonomicznym określana jest jako papier wartościowy potwierdzający udział w spółce. Akcje dzielą się na anonimowe i imienne (głównie dla założycieli spółki)

AKCJONARIUSZ – jest to osoba nabywająca akcje on bierze odpowiedzialność za  spółkę ale do kwoty wartości kupionych akcji i daje pewne uprawnienia, prawo do udziału z zysków ze spółki (DYWIDENDY)

Najwyższą władzą spółki jest jej walne zgromadzenie (parlament spółki), podejmuje ono decyzje o strategii spółki, podziale zysków podejmuje też decyzje personalne. Walne zgromadzenie podejmuje większość głosów zazwyczaj uczestnik ma tych głosów ile ma akcji z wyjątkiem akcji uprzywilejowanych, uprzywilejowania  są różne ale mogą być takie które dają dodatkowe głosy w Polsce to max 3 głosy.

PAKIET KONTROLNY – W PRAKTYCE WYSTARCZY NAWET 20% AKCJI SPÓŁKI DLATEGO ŻE SPÓŁKI MAJĄ TYSIĄCE AKCJONARIUSZY.

1. Popyt: pojęcie, czynniki określające, elastyczność popytu:

Popyt – ilość dóbr jaką nabywcy są skłonni zakupić przy różnym poziomie ceny.

Wielkość popytu – ilość dóbr jaką nabywcy są skłonni zakupić w określonym momencie i po określonej cenie.

Czynniki określające:

- liczba nabywców

- dochody nabywców

- ceny innych dóbr, które względem danego dobra mogą być dobrami substytucyjnymi (zamienne) lub komplementarnymi (współdziałające).

- gusty i preferencje konsumentów

- efekt snobizmu i efekt naśladownictwa

- przewidywanie cen danego dobra w przyszłości.

Elastyczność popytu:

1. Cenowa elastyczność popytu – Ep – stosunek % względnej zmiany popytu na dobro do % względnej zmiany ceny tego dobra.

Ep = (deltaD/D) / (delta/P)

deltaD – bezwzględna zmiana popytu

deltaD = D_t+1 - D_t

D = D_t+1

Bezwzględna zmiana ceny – deltaP

deltaP = P_t+1 – P_t

P = P_t

- Cena elastyczna popytu zawsze przyjmuje wartość 0 lub ujemną

- Jeżeli Ep = 0 to popyt na dobro jest sztywny

- -1 < Ep < 0 to popyt na dobro jest nieelastyczny

- Ep = -1 to popyt na dobro jest elastyczny

- Ep = -nieskończoność to popyt na dobro jest doskonale elastyczny

• Mieszana cenowa elastyczność popytu – E_M – stosunek % względnej zmiany popytu na jedno dobro do % względnej zmiany drugiego dobra.

E_M = (deltaDx/Dx) / (deltaPy/Py)

deltaDx = Dx_t+1 – Dx_t

Dx = Dx_t

Delta Px = Px_t+1 - Py_t

Py = Py_t

E_M < 0 dobra komplementarne

E_M > 0 dobra substytucyjne

E_M = 0 dobra niezależne

• Dochodowa elastyczność popytu – E_I – stosunek % względny zmiany popytu na dobro do % względnej zmiany dochodu.

E_I = (deltaD/D) / (deltaI/I)

Popyt Dochód

D_t+1 – końcowy

D_t – początkowy

deltaD = D_t+1 - D_t

D = D_t

deltaI = I_t+1 - I_t

I = I_t

E_I najczęściej przyjmuje wartości dodatnie

E_I < 0 dobra niższego rzędu

E_I > 0 dobra normalne

E_I > 1 dobra luksusowe

E_I < 1 dobra podstawowe

1. Anomalie w funkcjonowaniu prawa popytu: paradoks Giffena i efekt Veblena:

Prawo popytu – Wraz ze wzrostem ceny produktu zmniejsza się ceteris Paribas popyt na ten produkt. Wraz ze spadkiem ceny produktu zwiększa się ceteris Paribas popyt na ten produkt.

Paradoks Giffena - sytuacja ekonomiczna, w której popyt na dane dobro wzrasta pomimo wzrostu ceny. Sytuacja taka ma miejsce przy bardzo niskich dochodach konsumentów i przy wzroście cen dóbr niższego rzędu, zwanych dobrami Giffena. Cena dobra Giffena jest relatywnie niższa od innych substytutów lub dane dobro nie posiada bliskich substytutów (np. chleb), dlatego popyt rośnie.

Efekty Veblena - (efekt demonstracji, efekt prestiżowy), zwany także paradoksem Veblena, dotyczy dóbr luksusowych i najbogatszych grup społecznych, jest to wzrost wielkości popytu na dobra luksusowe mimo wzrostu cen tych dóbr.

1. Podaż i czynniki ją kształtujące, prawo podaży:

Podaż – ilość dobra jaka producenci (sprzedawcy) są gotowi dostarczyć na rynek w danym czasie i przy danej cenie.

Wielkość podaży – ilość dobra jaką sprzedawcy są skłonni dostarczyć na rynek w danym czasie i przy danej cenie.

Czynniki kształtujące:

- zmiana cen czynników produkcji

- zmiana technologii produkcji (rośnie)

- podatki i subsydia (wzrost podaży)

- liczba przedsiębiorstw w gałęzi produkcji

- przewidywanie cen

Prawo podaży – Wzrost ceny produktu prowadzi ceteris paribas do wzrostu oferowanych ilości tego produktu na rynku. Spadek ceny produktu prowadzi ceteris paribas do spadku oferowanych ilości tego produktu na rynku.

1. Historyczny rozwój form pieniądza i jego funkcje: