Pojezierze Wielkopolskie

Pojezierze Wielkopolskie – makroregion geograficzny w środkowo-zachodniej Polsce, część pojezierzy południowobałtyckich. Jej granice wyznaczają od północy Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka zajmowana obecnie przez Wisłę, Noteć i Wartę, na południu Pradolina Warszawsko-Berlińska zajmowana przez Wartę i Obrę.

Dwie południkowo położone struktury – Poznański Przełom Warty i położona bardziej na wschód rynna jezior goplańskich i Noteci dzieli makroregion na trzy wyraźne wysoczyzny (z zachodu na wschód).

Wysokości bezwzględne są tu znacznie niższe niż na sąsiednim Pojezierzu Lubuskim. Najwyższy szczyt Gontyniec koło Chodzieży liczy 192 m n.p.m. Z ponad tysiąca jezior największym jest Gopło (około 21,8 km²).

Charakterystyczną cechą klimatu Pojezierza Wielkopolskiego są niskie opady (450-500 mm/rok) co sprawia, że widoczne są niedobory wody i proces nazywany stepowieniem. Wpływa to zarówno na szatę roślinną jak i faunę. Charakterystycznymi elementami lasów jest brak występowania buków, zaś wśród roślin zielnych liczne występowanie gatunków stepowych. Także w świecie zwierząt pojawiają się charakterystyczne dla tego biotopu gatunki jak drop.

Pojezierze Wielkopolskie leży na terenie województwa wielkopolskiego, pojezierze to, to część podprowincji Pojezierza Południowobałtyckiego, położona pomiędzy doliną Odry (Bruzda Zbąszyńska) na zachodzie a doliną Wisły na wschodzie. Powierzchnia regionu to ok. 15,7 tys. km2. Województwo to (od I 1999) położone jest w zachodniej Polsce, na północnym - zachodzie graniczy z województwem zachodniopomorskim, na północy na niewielkim odcinku z pomorskim, na wschodzie z kujawsko-pomorskim i łódzkim, na południu. z opolskim i dolnośląskim, na zachodzie z lubuskim. Powstało z województwa poznańskiego oraz części: pilskiego, bydgoskiego, konińskiego, kaliskiego, leszczyńskiego, zielonogórskiego i gorzowskiego. Jego powierzchnia wynosi 29 826 km2 (2. miejsce w kraju), ilość mieszkańców to 3,3 mln. (3. miejsce w kraju, 1997). Stolicą województwa jest Poznań, inne większe miasta to Piła, Gniezno, Konin, Kalisz, Ostrów Wielkopolski, Leszno. Dzieli się na 4 powiaty grodzkie, 31 ziemskich i 226 gmin (19 miejskich, 89 miejsko-wiejskich, 118 wiejskich).

Województwo leży w obrębie młodoglacjalnych Pojezierzy Południowobałtyckich i staroglacjalnych Nizin Środkowopolskich. Rzeźba regionu jest związana z fazą poznańską ostatniego zlodowacenia. Obszar wznosi się do 192 m nad poziom morza. Krajobraz jest tu dość urozmaicony, na północy w strefie marginalnej fazy pomorskiego zlodowacenia bałtyckiego rozciąga się Pojezierze Południowopomorskie, obejmujące w granicach województwa fragmenty pojezierzy: Wałeckiego, Krajeńskiego, Doliny Gwdy i Równiny Wałeckiej. W krajobrazie dominują głównie wzgórza moren czołowych (nawet do 207 m), faliste równiny moreny dennej, kemy, ozy, a także jeziora. Dalej na południu przebiega równoleżnikowo płaska, rozszerzająca się ku zachodowi (od 13 km do 30 km) Pradolina Toruńsko - Eberswaldzka (Dolina Środkowa Noteci, Kotlina Gorzowska). Dno doliny, poprzecinane kanałami i starorzeczami, wypełniają piaski glacjofluwialne i osady rzeczne, miejscami występują wydmy. Środkową część województwa zajmuje, leżące w strefie fazy poznańskiej zlodowacenia bałtyckiego, Pojezierze Wielkopolskie. Obejmuje ono na północnym-wschodzie Pojezierze Chodzieskie, na zachodzie Pojezierze Poznańskie, oddzielone od Pojezierza Gnieźnieńskiego i Równiny Wrzesińskiej Poznańskim Przełomem Warty. Na południu od Pojezierza Wielkopolskiego znajduje się równoleżnikowa Pradolina Warciańsko-Odrzańska i wschodnia część Pojezierza Leszczyńskiego. Na tym obszarze dominują faliste wysoczyzny moreny dennej z ciągami wzgórz moren czołowych (wysokość 100, 150 m, maksymalnie do 154 m - Góra Moraska), w szerokiej dolinie Warty tarasy akumulacyjne i wydmy. W obrębie nizin staroglacjalnych (Nizina Południowowielkopolska) krajobraz jest dość mało urozmaicony, m.in. zdenudowane wysoczyzny morenowe o wys. 100, 150 m (Leszczyńska, Kaliska, Turecka i północny fragment Wzgórz Ostrzeszowskich), rozczłonkowane dolinami rzek z kotlinowatymi rozszerzeniami, wypełnionymi przez osady piaszczyste (kotliny: Milicka, Grabowska, Kolska oraz Równina Rychwalska, Dolina Konińska).

Klimat w Wielkopolsce powiązany jest z bliską odległością od wybrzeża, o przeważających wpływach mas powietrza morskiego. Temperatury powietrza są mniejsze od przeciętnych w kraju (20, 21`C). Średnia temperatura roczna w Wielkopolsce to od 7`C (na północy) do 8`C (na południu).Często występują tu dni z pogodą bardzo ciepłą i pochmurną, średnio w roku prawie 60, z czego ok.35-40 cechuje brak opadów. Opady są malejące w kierunku wschodnim z 550 mm do poniżej 500 mm. Dni umiarkowanie ciepłe i jednocześnie pochmurne bez opadu jest w tym rejonie w ciągu roku prawie 50. Do stosunkowo licznych należą także dni z pogodą przymrozkowi pochmurną, których w ciągu roku odnotowuje się około 20, wśród nich 13 jest bez opadu, a 7 z opadem. Natomiast mniej jest tutaj dni z pogodą umiarkowanie mroźną, w roku średnio jest ich około 12. Okres wegetacyjny długi, trwa około 210, 220 dni. Województwo leży w dorzeczu Odry, główną rzeką jest Warta, inne większe rzeki to Noteć, Prosna, Gwda. W regionie tym jest wiele jezior, zwłaszcza na Pojezierzu Gnieźnieńskim, największe to Powidzkie, Niedzięgiel i inne. Jest także kilka zbiorników retencyjnych, np. Słupca. Gleby średnio i mało urodzajne, głównie płowe, a także rdzawe, bielicowe i brunatne, na południu od Gniezna czarne ziemie, w dolinach rzek mady, a w dolinie Noteci gleby bagienne.

Lasy, przeważnie sosnowe, zajmują około 25,3% powierzchni województwa, a powyżej 50% powierzchni w powiecie czarnkowsko - trzcianeckim. Największe kompleksy są na północnym-wschodzie, część Puszczy Noteckiej, lasy pilskie. Szczególnie uciążliwe zakłady przem. wytwarzają rocznie ponad 28 tys. ton zanieczyszczeń pyłowych (oczyszczane w 97,7%) i ponad 220 tys. ton gazowych (oczyszczane w 4,3%); na składowiskach zalega 48 mln. ton odpadów; ścieki przemysłowe i komunalne odprowadzane do wód powierzchniowych są oczyszczane w 90,4% (w tym biologiczne i chemiczne w 20,8%); przybywa oczyszczalni ścieków (obecnie około 160 komunalnych). Najbardziej zdewastowane są okolice Konina (wydobycie węgla brunatnego, energetyka). Tereny objęte ochroną prawną zajmują 31,7% powierzchni województwa, Głównym miastem województwa jest Poznań, miasto wojewódzkie. Leży nad Wartą, na Pojezierzu Wielkopolskim, na skraju Pojezierza Poznańskiego i Gnieźnieńskiego. Liczy ono około 580 tys. mieszkańców (2000r.). Jest jednym z największych miast Polski, pełni funkcję ważnego ośrodka naukowego, k rozwinięty przemysł metalowy (m.in. Zakłady Przemysłu Metalowego H. Cegielski, jeden z najstarszych zakładów przemysłowych w Polsce), elektromaszynowy (m.in. Fabryka Maszyn Żniwnych, Fabryka Pomp Paliwowych), środków transportu (Fabryka Samochodów Rolniczych produkująca samochody Tarpan), spożywczy (m.in. Zakłady Przemysłu Cukierniczego Goplana, zakłady koncentratów spożywczych Amino), chemiczny, skórzany i odzieżowy. Inne większe miasta to Bydgoszcz, Kalisz, Konin, Gniezno, Leszno i Gorzów Wielkopolski.