Stan nadzwyczajny: oznacza reżim prawny, wprowadzony w razie szczególnego zagrożenia, którego usunięcie jest możliwe tylko przy pomocy środków o wyjątkowym charakterze.
Charakterystyczne cechy stanów nadzwyczajnych:
a) wprowadzane w sytuacji szczególnego zagrożenia gdy obowiązujące regulacje prawne nie wystarczają:
b) wprowadzane są w drodze ustawy, które określają:
- zasady działania organów władzy;
- zasady i zakres ograniczenia praw i wolności człowieka i obywatela;
- zasady wyrównywania strat majątkowych (mogą);
- proporcjonalność podejmowanych działań;
- najszybsze przywrócenie normalności funkcjonowania.
Zasady obowiązujące w stanach nadzwyczajnych:
- wyjątkowość (zaistnienie sytuacji szczególnego zagrożenia);
- legalność (podstawą prawną – ustawa, rozporządzenie, ogłoszenie, wyrównanie strat majątkowych)
- proporcjonalność (działania adekwatne do zagrożenia);
- celowość (przywrócenie normalnego funkcjonowania państwa);
- ochrona podstaw systemu prawnego (zakaz zmiany aktów prawa);
- ochrona organów przedstawicielskich (czasowy zakaz zmian);
Podczas stanu nadzwyczajnego nie można zmieniać:
- Konstytucji;
- ordynacji wyborczych do Sejmu, Senatu, organów samorządowych;
- ustaw o; wyborze Prezydenta, stanach nadzwyczajnych
Podczas stanu nadzwyczajnego i 90 dni po nim nie można:
- skracać kadencji Sejmu i Senatu;
- przeprowadzać: wyborów Prezydenta, do Sejmu i Senatu, organów samorządu terytorialnego, referendum krajowego.
Artykuł 231.
Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego Prezydent Rzeczypospolitej przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin, od podpisania rozporządzenia. Sejm niezwłocznie rozpatruje rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej. Sejm morze je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Artykuł 232.
W celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia Rada Ministrów morze wprowadzić na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni, stan klęski żywiołowej na części albo na całym terytorium państwa. Przedłużenie tego stanu morze nastąpić za zgodą Sejmu.
Artykuł 234
1. Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie morze się zebrać na posiedzenie Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych w art.228 ust. 3-5. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.
2. „Rozporządzenia, o których mowa w ust. 1, mają charakter źródeł powszechnie obowiązującego prawa.
Na mocy Konstytucji, Sejm 21 czerwca 2002r. uchwalił ustawę o stanie wyjątkowym(Dz.U. z dnia 20 lipca 2002), a 29 sierpnia 2002 ustawę o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zadaniach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z dnia 25 września 2002).
STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ (ustawa z 18.04.2002
Klęska żywiołowa:
- katastrofa naturalna; wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, opady atmosferyczne, ekstremalne temperatury, osuwiska ziemi, pożary, susze, powodzie, zjawiska lodowe, masowe występowanie szkodników, choroby zakaźne zwierząt, roślin i ludzi;
- awaria techniczna: uszkodzenie lub zniszczenie obiektu budowlanego, technicznego lub urządzeń technicznych, spowodowane działaniami sił natury lub terrorystycznymi.
Rada Ministrów wprowadza:
- z własnej inicjatywy lub na wniosek wojewody, na czas nie dłuższy niż 30 dni. Za zgodą Sejmu może go przedłużyć na czas oznaczony;
- określone do konkretnych potrzeb ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela oraz obowiązek świadczeń osobistych i rzeczowych.
Działaniami ratowniczymi (zapobiegawczymi) – przy pomocy zespołu reagowania kryzysowego – kierują;
- wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, wojewoda, właściwy minister;
- pełnomocnik, wyznaczony przez właściwego ministra, Prezesa Rady Ministrów. Na wniosek wojewody mogą być użyte pododdziały Wojska.
STAN WYJĄTKOWY (ustawa z 21.06.2002r.)
Stan Wyjątkowy: szczególne zagrożenie konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego.
Prezydent RP:
- wprowadza w drodze rozporządzenia, na wniosek Rady Ministrów na czas nie dłuższy niż 90 dni oraz przedłuża do 60 dni;
- postanawia na wniosek Prezesa Rady Ministrów o użyciu SZRP
Działaniami usuwającymi zagrożenie kierują:
- Prezes Rady Ministrów:
- wojewoda;
- komisarz rządowy, zarząd komisaryczny – na wniosek wojewody wyznaczony przez Prezesa Rady Ministrów.
Rada Ministrów określa w drodze rozporządzenia:
- zakres ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela;
- tryb postępowania organów cenzury:
- zasady użycia pododdziałów SZRP
Właściwy minister w drodze rozporządzenia wprowadza określone ograniczenia.
Wojewoda
- podejmuje decyzję o odosobnieniu na wniosek Policji, ABW, AW, WSI, SG, ŻW.
- Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z MSWiA tworzy ośrodki odosobnienia.
STANY NADZWYCZAJNE
Artykuł 228
1. W sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, morze zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: wojenny, wyjątkowy, klęski żywiołowej.
2. Stan nadzwyczajny morze być wprowadzony tylko na podstawie ustawy, w drodze rozporządzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości;
3. Zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych określa ustawa.
4. Ustawa morze określić podstawowy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych, wynikających z ograniczeń w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i prawa człowieka i obywatela.
5. Działania podjęte w wyniku stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.
Artykuł 229
W razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić stan wojenny na części albo całym terytorium państwa.
Artykuł 230
1. W razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić, na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni, stan wyjątkowy na części albo całym terytorium państwa.
2. Przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni.