WYKŁAD 9.01.2011r.

Max Weber:
Naród to wspólnota uczucia, która adekwatnie uzewnętrznia się we własnym państwie. Dlatego też naród jako wspólnota dąży do posiadania wspólnego państwa. Naród jest najważniejszą wspólnotą, jaka może zaistnieć w świecie.

WNIOSKI:
1. Poszczególne elementy występujące w definicji powtarzają się z tym jednak, że nowe zestawienia i konteksty nadają odmienne znaczenie poszczególnym cechom.
2. Cechy narodu występujące w poszczególnych definicjach można podzielić na takie, co są powszechnie uznawane, np. istnienie świadomości narodowej i na cechy wywołujące zastrzeżenia, np. poszczególne narody posiadają swój własny charakter narodowy.
3. Różnice w definiowaniu narodu mają przede wszystkim aspekt metodologiczny. Oznacza to, że położenie nacisku na wybrane cechy wskazuje na preferowane podejście badawcze.
4. Przeciwstawianie cech związanych z definicjami genetycznymi i strukturalnymi, ale też odnoszenie się do czynników subiektywnych i obiektywnych jest przede wszystkim pewną konwekcją, dzięki której pełniej poznajemy naród. Ten swoisty relatywizm wynika z faktu, że procesy narodotwórcze i przemiany narodów ciągle trwają.

OD GRUPY ETNICZNEJ DO NARODU

Co łączy gr. etniczną z narodem?
1. W literaturze naukowej gr. etniczne są wykorzystywane jako synonim da określenia narodów.
2. Przynależność etniczna jest kojarzona z przynależnością narodową.
3. Pewna część grup etnicznych jest skłonna do identyfikowania się z narodem i do zabiegania o prawa należne narodowi.

Narody przybyłe do Stanów zaczęły tworzyć nowe narody. A twórcy nowoczesnej Ameryki zapobiegali semantycznym i politycznym nieporozumieniom. Nazwali przybyszów z innych narodów gr. etnicznymi.

Na gruncie amerykańskim gr. etniczna kojarzona jest z pochodzeniem, jeżykiem, religią, z krajem pochodzenia. W tradycji europejskiej natomiast przez gr. etniczną rozumie się zwykłą zbiorowość zamieszkującą od dawna jakieś terytorium. Zbiorowość o autochtonicznym charakterze, zbiorowość, którą łączy zarówno kultura, jak i przekonanie o własnej odrębności.

Pojęcia ważne dla przejrzystości tematu:
ETNICZNOŚĆ- to pojedyncze cechy lub zespół cech, które umożliwiają poszczególnym jednostkom samoidentyfikację z grupą, ale to także cechy postrzegane przez otoczenie, które na ich podstawie orzekają o udziale jednostki w zbiorowościach etnicznych.
ETNOS- to zespół cech kulturowych zbiorowości, zaistniałych w procesie rozwoju historycznego, powstałych za sprawą wspólnych warunków i losów życia codziennego.
ETNIA- zbiorowość w formie przednarodowej, której członkowie podnoszą wspólnotowość i są skłonni zabiegać o bycie narodem i posiadanie własnego państwa.
ETNOCENTRYZM- podział na gr. własną i obcą. Legitymizuje nacjonalizm. Postrzeganie własnej grupy w centrum i postrzeganie i hierarchizowanie innych grup przez pryzmat własnej.

Podziały grup etnicznych:
I. Stopień rozwoju więzi etnicznej:
- połączone wspólnym językiem, nie należące do żadnego narodu, same też nie przekształcają się w naród, np. Romowie zw. Cyganami.
- grupy regionalne stanowiące część danego narodu, ale zachowujące znaczną odrębność w jego ramach, np. Podhale, Śląsk.
- mniejszości narodowe żyjące wśród innego narodu, np. Polacy w Londynie
- narodowości jeszcze nie będące narodami, lecz podlegające procesom przekształcania się w naród, np. Baskowie
- w pełni dojrzałe i uformowane narody.
II. Charakter więzi:
- gr. etniczne powstałe na gruncie wspólnoty języka, np. Flamangowie, Walonowie
- gr. powstałe na gruncie wspólnoty terytorium, np. Ślązacy, Kaszubi
- gr. powstałe na gruncie wspólnoty rasowej, np. Murzyni w USA
- gr. powstałe na gruncie wspólnoty pochodzenia, np. Słowianie
- gr. powstałe na gruncie religii i obyczajów, np. Żydzi

WYKŁAD 1 05.03.2011r.
Od gr. etnicznej do narodu c.d.

Co jest potrzebne, żeby gr. etniczna stała się narodem?
- świadomość narodowa jest elementem konstytuującym naród.
Poczucie narodowe kształtuje się powoli. W ramach tego procesu możemy wyróżnić 2 etapy:
1. Zbliżanie się do siebie jednostek pod jakimś względem do siebie podobnych, które usiłują być narodem.
2. Pogłębianie się różnic między gr. w sąsiedztwie co sprawia, że różnice z czasem zaczynają pełnić role elementów narodotwórczych.

Jakie czynniki sprzyjają powstaniu świadomości narodowej?
1. Położenie geograficzne- może sprzyjać budzeniu się świadomości narodowej. Liczność sąsiadów powoduje, że szybciej budzi się świadomość. Narody wyspiarskie są świadome swojej odrębności (np. Japończycy). Badacze wskazują, że jeśli naród ma wielu sąsiadów o odmiennej kulturze, to także sprzyja świadomości.
Znikome zagęszczenie (ZSRR) na dużym rejonie powodują mniejsze budzenie się świadomości. Zarówno izolacjonizm, jak i wielość sąsiadów sprzyja budzeniu świadomości.
2. Ustrój polityczny- są zbiorowości żyjące w państwach, które są dumne ze swoich państw, z tego, że tam żyją. Państwo zapewnia im bezpieczeństwo, komunikację. To państwo jest warte, by wiązać z nim przyszłość. Państwo spełnia oczekiwane przez ludzi warunki.
np. Mazurzy przed stu laty. Byli to uchodźcy z Mazowsza, którzy mieszkali na terenie Prus Wsch. Byli to ludzie prości, wiejscy, zajmujący się rolnictwem, rybołówstwem. Zaczęli budować szosy, kanały, meliorację, rozbudowali infrastrukturę. Wyjeżdżali zarabiać poza swoje terytorium. Mazurzy zaczęli się identyfikować z państwem niemieckim, w którym pracowali.

3. Odrębność rasowa- kiedyś (w XXw.) na czynnik rasowy uwagę zwracało wielu badaczy. Rasy są różne ale nie ma wiązania cech. Odrębność rasowa może być kojarzona z pochodzeniem.
4. Odrębność językowa- była bardzo ważna dla świadomości w Europie Wsch. Są narody posługujące się wieloma językami i są języki, którymi posługuje się wiele narodów. Może współcześnie wpływać na świadomość narodową.
5. Religia inna niż większości- może być mniejszy wskaźnik świadomości. Połączenie świąt narodowych ze świętami religijnymi. Czynnik religijny traci na Zachodzie, a zyskuje na Wschodzie.
6. Poczucie krzywdy i zdominowania bez szans na realizację własnych postulatów- np. Śląsk- etaty wyższe były sprawowane przez ludzi z niemieckim pochodzeniem. Ślązacy mieli poczucie krzywdy i zdominowania, dlatego brali udział w powstaniach. Ślązacy zajmowali gorsze etaty na własnym terenie, a te ważniejsze były zajmowane przez ludzi z niemieckim pochodzeniem.
7. Propaganda wnoszona z zewnątrz bądź uprawiana od wewnątrz społ.- w historii społ. XX i XXI w. świadomość narodowa jest kreowana na miejscu (np. łączenie świąt narodowych i religijnymi). Świadomość może być uprawiana z zewnątrz poprzez emisariuszy, np. Drezno- A. Mickiewicz.
W różnych kulturach w różnych czasach Polacy różnie się mieli.

LUD WYBRANY- to niekoniecznie tylko Izraelici. Do idei ludu wybranego dokładali się badacze. Polacy pochodzili wg szlachty od Sarmatów. Rumuni pochodzili od Daków. Ukraińcy, Łemkowie pochodzili od Białych Chorwatów.

ŚWIADOMOŚĆ NARODOWA VS ŚWIADOMOŚĆ ETNICZNA
Wyróżnikiem świadomości narodowej jest poczucie państwowe.
Mamy szereg innych czynników świadomości etnicznej i narodowej:
- duma grupowa
- wyobrażenia w sprawie przeszłości i przyszłości
- przeciwstawienie swoich i obcych
Są wspólne różnym grupom narodowym.
Dumni są z siebie Ślązacy (indywidualnie). Jeśli chodzi o dumę grupową, to są w tyle, natomiast silni są Kaszubi.

Co stanowi świadomość narodową?
Jest to odzwierciedlenie pewnego stanu społecznego, mity, legendy, wyobrażenia o swojej świadomości.

Funkcje:
- łączy ludzi należących do tego narodu
- dzieli ich od innych, każdy naród posiada zasadniczo odrębną tradycję historyczną, mitologię, swoiste interesy i dążenia, np. Janosik, Kopernik, Mickiewicz.
Świadomość narodową należy traktować jako odzwierciedlenie obiektywnej więzi narodowej.
1. Powszechność i intensywność postępowania w danej grupie narodowej- jest odbiciem powszechnej więzi narodowej
2. Świadomość narodowa nie tylko odzwierciedla istnienie więzi, ale służy do formułowania celów i ideałów, które współkształtują lub przyspieszają procesy narodotwórcze w skali społecznej.
Polacy za granicą rywalizują ze sobą.

Co tworzy świadomość narodową? (definicja)
1. Wspólny stosunek do terytorium posiadanego aktualnie i w przeszłości, postrzeganego i traktowanego jako ojczyznę.
2. Przekonanie o wspólnej etnogenezie, wspólne pochodzenie, wyodrębnianie się.
3. Świadomość swoistych cech własnego narodu, postrzeganych zwykle w stereotypowy sposób.
4. Świadomość wspólnego dziedzictwa kulturowego.
5. Duma z przynależności narodowej.
6. Świadomość wspólnych interesów wyrażana w dążeniu do posiadania i wzmacniania własnego państwa.

Co tworzy świadomość etniczną?
1. Poczucie więzi z terytorium, „bycia u siebie”
2. Poczucie więzi z tymi, co mówią takim samym językiem (gwarą, dialektem)
3. Więź religijna, wspólny obiekt i miejsce kultu
4. Czasem kult wspólnych bohaterów
Nie wszystkie gr. etniczne mają takie postacie, które cieszą się kultem u innych.

Porównanie świadomości narodowej i etnicznej
Nie istnieją nieprzenikalne bariery między świadomością narodową i etniczną poza jednym wyjątkiem. W przypadku świadomości narodowej występuje poczucie państwowe i formułowanie aspiracji grupowych w kategorii interesów państwowych.
Wg Wiatra świadomość narodowa kształtuje się na 2 etapach:
- etap niższy- etniczna
- etap wyższy- narodowa w rozwiniętej postaci- jest poczucie państwowe.

IDEOLOGIA NARODOWA
Uporządkowane, pełne przedstawienie prawa, przekonań, świadomości w codzienności.
Ideologia wyzwolona jest przez świadomość.
Świadomość narodowa w pełnym tego słowa znaczeniu pojawiła się na przełomie XIX i XX wieku na Zachodzie Europy i przez cały wiek XIX i połowę XX rozprzestrzeniała się w Europie Środk.- Wsch., a w drugiej połowie XX wieku wśród narodów kształtujących się po rozpadzie porządku kolonialnego.

IDEOLOGIA NARODOWA- jest wytworem grupy o narodowym charakterze, która jest już narodem, bądź zmierza do bycia uznanym narodem. Ideologia narodowa jest zwykle złożonym zasobem poglądów, wierzeń, mitów i idei, mających na celu krzewienie więzi pomiędzy uczestnikami zbiorowości i skupianie ich wokół realizacji wspólnych celów.

WYKŁAD 2 19.03.2011r.

Od grupy etnicznej do narodu c.d.

Przynależność narodowa (w rozumieniu potocznym i naukowym)
- POTOCZNE- jest czymś, co człowiek ma „we krwi” i otrzymuje w ramach dziedziczenia. Co jest wyzwaniem dla takiego rozumienia?
Dziś problemem są wychodźcy, migranci. Co czynić z ludźmi, którzy zmieniają narody? Gdyż ma to 2 oblicza. Gdy pojawiają się przybysze łatwiej ich przyjmujemy, po drugie: z trudem akceptujemy asymilację swoich wśród innych narodów.
SELEKTYWNA AKCEPTACJA OBCYCH- większe zrozumienie, akceptacja innych narodów, głównie dla przedstawicieli tych narodów. Dla niektórych „obcych” mamy specjalne przywileje, bardziej ich cenimy.
- NAUKOWE- ważna jest tu sprawa dziedziczenia kulturowego- to rozstrzyga o tym, czy ktoś jest członkiem danego narodu. To przekazywanie wartości, uczuć, postaw charakterystycznych dla danego narodu.

MARGINALIZACJA KULTURY/ NARODOWA
np. studenci z Rosji uczący się w Polsce na początku swojej edukacji czuli się bardziej Polakami, niż pod koniec nauki. Stało się to za sprawą innych studentów, którzy nazywali ich „Ruskami”.

Wg czego określać dziś przynależność narodową?
Dziś jednostka dokonuje wyboru i decyduje o tym za kogo się uważać. Ważna jest idea, którą kieruje się jednostka. Jesteśmy tymi, za kogo się uważamy. Ważna jest także praktyka- trzeba wykazać się jakimiś działaniami pozytywnymi dla narodu, albo powstrzymania się od działań na szkodę tego narodu.

NARODOWOŚĆ w 3 kontekstach:
1. Grupa etniczna, która narodem nie jest choć posiada jego pewne cechy. Określenie to jest stosowane wobec ponadnarodowych wspólnot etnicznych kulturowych, które nie posiadają w pełni rozwiniętych obiektywnych ani subiektywnych cech narodu, choć w przypadku tych wspólnot występują pewne procesy narodowotwórcze.
2. W literaturze często synonim mniejszości narodowej. Takie stanowisko jest nieuzasadnione, bo narodowość nie posiada własnego państwa, tymczasem mniejszość narodowa jest często (zagraniczną) innego narodu, który posiada własne państwo.
3. To subiektywna deklaracja jednostki w sprawie przynależności do jakiegoś narodu.
4. W niektórych państwach narodowość utożsamiana jest z obywatelstwem.

Ojczyzna ideologiczna a prywatna
- ideologiczna- to zasób myśli, przekonań, wierzeń, które są wspólne, lub powinny być wspólne dla wszystkich, którzy stanowią dany naród;
- prywatna- to miejsce ważne dla jednostki z uwagi na jej miejsce urodzenia, pochodzenie, doświadczenie, przeżyć, wobec którego jednostka posiada szczególnie osobisty charakter.

O ISTOCIE I FUNKCJACH STEREOTYPÓW

W latach 20tych XX w. Lipmann wprowadził termin „stereotyp” („Opinia publiczna”). Stereotyp określił jako obraz jakiegoś zjawiska, który mamy w głowie.
Sądził, że otaczający nas świat jest zbyt złożony, nie można go ogarnąć, utrwalić w świadomości. Istnieje konieczność upraszczania i poddawania stereo typizacji.
„W nawale zajęć nie mamy czasu ani okazji do zapoznania się z najróżnorodniejszymi zjawiskami. Chwytamy tylko jakiś rys i resztę obrazu wypełniamy za pomocą stereotypów. Nie jesteśmy w stanie ogarnąć wszystkiego, dlatego też stosujemy skróty, idziemy na skróty”.
„Przeważnie nie najpierw widzimy a potem określamy, ale najpierw określamy a potem widzimy.”
Z zewnętrznego świata wybieramy to, co dla nas określa nasza kultura. Mamy skłonności do postrzegania tego, co wybraliśmy w formie stereotypowo dla nas przez naszą kulturę określoną.
Stereotyp wyprzedza działanie naszego rozumu. Jest formą percepcji, narzuca pewien charakter danym naszych zmysłów zanim dane te trafią do intelektu.
Bez stereotypów jednak nie moglibyśmy prawidłowo funkcjonować w dzisiejszym świecie. Niektórzy bronią stereotypów podając rady, np. jak skutecznie osiągnąć sukces.
Stereotypy nie zostały powołane do istnienia magiczną różdżką- powstały w wyniku doświadczeń, kultury, w ramach socjalizacji.
STEREOTYP (def. Prof. Kurcza)- perspektywa poznawcza do postrzegania rzeczywistości społ. z perspektywy dominującej w danym środowisku kultury.
Niektórzy ludzie przejmują „myślenie” od kultury dominującej.
Stereotyp to funkcjonujący w świadomości społ. skrótowy, uproszczony i zabarwiony wartościująco obraz rzeczywistości, odnoszący się do rzeczy, osób, instytucji, grup społ. i narodów.
Stereotypy powstają w świadomości członków danej grupy społecznej (klasy, warstwy, zawodu) jako rezultat powtarzanego wielokrotnie kojarzenia, określonych symboli z określoną kategorią zjawisk, wpojone przez środowisko społ. i utworzone przez tradycję stają się często przewodnikiem i uzasadnieniem dla działań podejmowanych przez jednostkę.

Konstatacje dotyczące stereotypów (cechy):
1. Stanowią obraz raczej uproszczony niż złożony
2. Obraz bardziej błędny niż dokładny
3. Uzyskany dzięki doświadczeniu innych, „z drugiej ręki”
4. Raczej odporny na zmiany (może się zmienić tylko wtedy, gdy zmienią się osobiste doświadczenia jednostki).

W mediach ważne są stereotypy, które powstały w ramach socjalizacji.
Stereotypy kanalizują percepcję i ekonomizują wysiłek umysłowy.
Jednostka oczekuje na informacje, które wpiszą się w kanony jej stereotypów.
Kto kwestionuje stereotypy danej kultury, staje się wyobcowany w danej grupie dominującej.

Z. Gostkowski- funkcje stereotypów w życiu codziennym:
1. Są stabilizatorem życia społecznego
2. Dają ludziom poczucie bezpieczeństwa i przystosowania do rzeczywistości.
3. Są bastionami naszej tradycji i za ich obronnym murem możemy czuć się bezpieczni na pozycji, jaką posiadamy.
Stereotypy naładowane są uczuciami.
Stereotypy to postrzeganie świata bez konsekwencji. Natomiast uprzedzenie pojawia się wtedy, gdy nasze stereotypy prowadzą do negatywnych konsekwencji.
Stereotyp dotyczy innych; autostereotyp dotyczy nas samych.