PODSTAWY KLASYFIKACJI GLEB
Główne kryteria klasyfikacji gleb: · produktywność, · urodzajność, · funkcjonalność, · geneza.
Kryteria genetyczne klasyfikacji gleb: · rodzaj skały macierzystej, · czynniki glebotwórcze, · procesy glebotwórcze i glebowe, · uziarnienie gleby.
Kryteria klasyfikacji gleb antropogenicznych: · klasyfikacja gleby pierwotnej, · geneza przekształceń, · rodzaj przekształcenia wiodącego, · rodzaj domieszek, · wiodące cechy gleby
Kategorie użytkowe gleb: -gleby orne -gleby darniowe -gleby leśne -grunty pod wodami
Gleby orne (uprawne) pozostają pod stałym, silnym wpływem człowieka. Stosowane przez niego zabiegi agrotechniczne, agrochemiczne i melioracyjne powodują zasadnicze zmiany we właściwościach poszczególnych jednostek taksonomicznych gleb. Dzięki uprawie i nawożeniu procesy glebowe, zwłaszcza rozkład substancji mineralnej i organicznej, przebiegają intensywniej , toteż gleby te odznaczają się szczególnym dynamizmem. W miarę podnoszenia się kultury rolnej dynamizm gleby wzmaga się pod wpływem stosowanych zabiegów, np. nawadniania lub zraszania. Gleby te podlegają ewolucji zgodnie z wolą człowieka
Gleby darniowe (łąkowo-pastwiskowe) są to gleby trwale porośnięte roślinnością trawiasto-zielną lub trawiasto-turzycową. Charakterystyczną i najważniejszą część składową profilu tych gleb stanowi poziom darniowy, który wpływa na wiele ważnych procesów w nich zachodzących; jest regulatorem uwilgotnienia, ciepłoty i dostępu powietrza do profilu gleby. Korzenie roślin w glebie darniowej rozwijają się na ogół w dwóch górnych poziomach gleby. Gleby darniowe mają zazwyczaj wysoką wilgotność, bogaty kompleks sorpcyjny oraz dobre właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne, a w związku z tym dobre warunki do tworzenia się i gromadzenia bezpostaciowej próchnicy. Dlatego też gleby darniowe charakteryzują się dobrze wykształconym poziomem próchnicznym, który z biegiem czasu pogłębia się dzięki dużej aktywności biologicznej tych gleb oraz na skutek przemieszczania niektórych części substancji organicznej przez przesiąkające wody.
Gleby leśne odznaczają się w większości przypadków dobrze rozwiniętym profilem, a korzenie rosnących na nich drzew i krzewów sięgają głęboko. Bardzo ważnym elementem środowiska tych gleb jest ściółka leśna, która nie tylko reguluje uwilgotnienie gleby, dostęp powietrza i ciepłotę, ale również jest siedliskiem zespołu mikroorganizmów, przeważnie grzybów, rozkładających substancję organiczną. Produkty rozkładu ściółki leśnej mają odczyn kwaśny, toteż przesączająca się przez ściółkę woda zakwasza stopniowo profil glebowy, właśnie dlatego gleby leśne są zazwyczaj kwaśne. Odczyn ten powoduje, że pewne składniki masy glebowej są rozpuszczane i w postaci roztworów jonowych lub koloidalnych wędrują w głąb, dając charakterystyczne zróżnicowanie morfologiczne profilów glebowych. Wraz z rozwojem systemu korzeniowego drzew i krzewów postępuje rozwój gleby leśnej, warunkujący wykształcenie głębokiego profilu. Grunty pod wodami stanowią swoistą kategorię utworów glebowych, których skład, właściwości i dynamizm nie zostały dotychczas dokładnie zbadane, chociaż są one bardzo interesujące z teoretycznego i praktycznego punktu widzenia.
W ramach poszczególnych kategorii wyróżnia się odpowiednie klasy bonitacyjne gleb oraz kompleksy glebowo-rolnicze i glebowo-leśne, wyrażające różne możliwości produkcyjne środowiska glebowego. Określeniem tych możliwości i szacowaniem wartości użytkowej gleb zajmuje się klasyfikacja bonitacyjna. Została ona przeprowadzona na podstawie produkcyjności gleb, aktualnej lub potencjalnej. Ocenia się ją na podstawie szeregu badań glebowych, w tym cech morfologicznych gleby (budowa profilu glebowego), właściwości fizyko-chemicznych gleby, właściwości otoczenia profilu glebowego, warunków uprawy. Opiera się głównie na terenowych badaniach odkrywek glebowych, uwzględniając położenie, budowę profilu, barwę, strukturę, skład granulometryczny, zawartość CaCO3 i inne. Bonitacyjna klasyfikacja gleb ornych: I -gleby orne najlepsze II -gleby orne bardzo dobre IIIa -gleby orne dobre IIIb -gleby orne średnio dobre IVa -gleby orne średniej jakości , lepsze IVb -gleby orne średniej jakości , gorsze V -gleby orne słabe VI -gleby orne najsłabsze VI Rz -gleby pod zalesienia Bonitacyjna klasyfikacja trwałych użytków zielonych: trwałe użytki zielone klasyfikowane wg jakości gleb
Klasyfikacja gleb pod lasami: 6 klas jak grunty orne + określenie zbiorowiska roślinnego; podklasy w każdej klasie: 1. terenów równinnych, 2. współczesnych terasów rzecznych , 3. terenów górzystych
Klasyfikacja innych terenów: pod wodami zamkniętymi: 6 klas, określonych na podstawie otaczających wodozbiór gleb.
Bonitacja gleb gruntów ornych opiera się przede wszystkim na terenowych badaniach odkrywek glebowych, ze szczególnym uwzględnieniem takich cech morfologicznych i właściwości gleby, jak: • jej położenie, • budowa profilu (głębokość gleby i poziomu próchnicznego), barwa, • struktura, • skład granulometryczny poszczególnych poziomów, przepuszczalność, • stosunki wodne, • odczyn, • zawartość CaC03 i inne. Uzupełniającymi czynnikami bonitacji są: • właściwości otoczenia profilu glebowego • warunki uprawy.
Klasa I — gleby orne najlepsze. Cechy: • dobrze wykształcony i głęboki poziom akumulacyjny • zawierają słodką próchnicę, • nie wykazują większego zakwaszenia, • mają dobre stosunki wodno-powietrzne i • nie wymagają melioracji. Można na nich osiągać bez większych nakładów (nawet przy średniej kulturze roli) wysokie plony najszlachetniejszych i głęboko korzeniących się roślin uprawnych Do klasy tej zalicza się : • najlepsze czarnoziemy leśno-stepowe, • najlepsze mady pyłowe i próchniczne, • najlepsze czarnoziemy leśno-łąkowe i czarne ziemie wytworzone z glin marglistych i utworów pyłowych, • najlepsze czarnoziemne rędziny namyte, • najlepsze gleby brunatne wytworzone z lessów i utworów lessowatych • oraz — wyjątkowo — najlepsze gleby brunatne wytworzone z glin.
Klasa II — gleby orne bardzo dobre. Cechy: • zbliżone właściwości do gleb klasy I, ale występują w nieco gorszych, choć jeszcze dobrych, warunkach rzeźby terenu. • gorsze stosunki wodne, są mniej przepuszczalne, mniej przewiewne i nieraz trochę trudniejsze do uprawy, • są zmeliorowane lub nie wymagają melioracji. W zasadzie udają się na nich te same rośliny uprawne co na glebach klasy I, ale przy średniej kulturze rolnej plony są niższe. Gleby te wchodzą w skład kompleksów pszennego bardzo dobrego lub pszennego dobrego. Nadają się pod płodozmiany specjalne dla najbardziej wymagających roślin uprawnych, a również bardzo dobrze pod sady. Do klasy tej zalicza się min:• bardzo dobre czarnoziemy leśno-stepowe i leśno--łąkowe wytworzone z utworów lessowatych i glin marglistych, • bardzo dobre mady pyłowe i próchniczne lekkie oraz średnie, • bardzo dobre czarne ziemie wytworzone z glin marglistych lub utworów pyłowych oraz najlepsze spośród czarnych ziem wytworzonych ze strukturalnych iłów marglistych; • bardzo dobre czarnoziemne rędziny namyte lub głębokie czarnoziemne rędziny kredowe • bardzo dobre gleby brunatne wytworzone z lessów i utworów lessowatych oraz najlepsze gleby brunatne wytworzone z glin, iłów pylastych łub utworów pyłowych wodnego pochodzenia; • najlepsze gleby płowe wytworzone z glin, iłów pylastych, utworów pyłowych wodnego pochodzenia, lessów i utworów lessowatych.
Klasa IlIa — gleby orne dobre. Cechy: Zalicza się tu gleby mające już wyraźnie gorsze właściwości fizyczne i chemiczne lub występujące w gorszych warunkach fizjograficznych od gleb klasy I i II. Odnosi się to przede wszystkim do stosunków wodnych (poziom wód gruntowych może ulegać znacznym wahaniom). . Większość gleb wykazuje już pewne oznaki procesu degradacji. Gleb tych nie można jednak nazwać glebami wadliwymi, gdyż ujemne cechy występują w nieznacznym stopniu. Są to gleby zmeliorowane lub nie wymagające melioracji. Na lżejszych odmianach tych gleb osiąga się wysokie plony żyta, jęczmienia, owsa i ziemniaków, a w warunkach wysokiej kultury oraz na glebach cięższych — dobre plony buraków cukrowych, pszenicy, warzyw i koniczyny czerwonej. Gleby tej klasy przeważnie można zaliczyć do kompleksu gleb pszennych dobrych, a w niektórych przypadkach będą to najlepsze gleby kompleksu żytniego bardzo dobrego. Nadają się one również pod sady. Do klasy IlIa zalicza się: • gleby brunatne i płowe wytworzone z piasków gliniastych mocnych całkowitych lub naglinowych, naiłowych i napyłowych oraz z płytkich pylastych piasków gliniastych lekkich zalegających na zwięźlejszych podłożach o dobrych stosunkach wodnych; • średnio dobre gleby brunatne i płowe wytworzone z glin, utworów pyłowych, lessów, utworów lessowatych, iłów zwykłych i iłów pylastych; • średnio dobre czarnoziemy leśno-stepowe i leśno-łąkowe niecałkowite lub występujące w gorszych warunkach fizjograficznych; • średnio dobre czarne ziemie wytworzone z glin, iłów, utworów pyłowych i piasków gliniastych mocnych; • średnio dobre mady pyłowe oraz najlepsze spośród strukturalnych mad ciężkich i mad piaszczystych; • najlepsze spośród rędzin brunatnych, średnio dobre rędziny kredowe czarnoziemne, mieszane i namyte oraz najlepsze spośród rędzin gipsowych • zmeliorowane lub nie wymagające melioracji gleby torfowo-murszowe
Klasa Illb — gleby orne średnio dobre. Cechy: Właściwości zbliżone do gleb klasy IlIa, ale w większym stopniu zaznaczają się ich gorsze właściwości fizyczne i chemiczne lub gorsze warunki fizjograficzne. Poziom wód gruntowych ulega jeszcze większym wahaniom, a plony uzależnione są od warunków atmosferycznych, niektóre z nich bywają okresowo za suche, inne mogą być okresowo za mokre. Gleby te mogą być narażone na erozję. Oznaki procesu degradacji, jeśli występują, to są już zazwyczaj wyraźnie zaznaczone. Omawiane gleby, choć zasadniczo jeszcze dość dobre, mogą być już uważane w pewnym nieznacznym stopniu za wadliwe. Niektóre z nich są trudniejsze do uprawy. Do klasy tej zalicza się: • gleby brunatne, płowe i opadowo-glejowe wytworzone z piasków gliniastych mocnych lub lżejszych naglinowych, naiłowych i napyłowych; • średnio dobre gleby brunatne i płowe wytworzone z glin, iłów, utworów pyłowych wodnego pochodzenia; • gorsze odmiany czarnoziemów leśno-stepowych i średnio dobre czarnoziemy leśno-łąkowe, niecałkowite lub występujące w złych warunkach fizjograficznych; • średnio dobre czarne ziemie wytworzone z glin, iłów, utworów pyłowych wodnego pochodzenia i piasków gliniastych mocnych lub z piasków gliniastych lekkich zalegających na utworach zwięźlejszych; • średnio dobre mady oraz rędziny węglanowo-wapniowe i rędziny gipsowe. • dobre gleby orne wytworzone z utworów torfowo-murszowych i torfowych zmeliorowane lub nie wymagające melioracji.
Klasa IVa — gleby orne średniej jakości, lepsze. Cechy: • Gleby te nieraz występują w gorszych położeniach (rzeźba terenu), na większych spadkach i często narażone są na erozję wodną. • Gleby ciężkie tej klasy są zasobne w składniki pokarmowe i charakteryzuje je duża żyzność potencjalna, lecz są mało przewiewne, zimne i mało czynne pod względem biologicznym, przeważnie ciężkie w uprawie, wymagają więc umiejętności uchwycenia pory wykonania zabiegów uprawowych. • W okresach upałów zsychają się, tworząc głębokie pęknięcia i szczeliny lub bryły trudne do rozbicia. • Uprawiane na mokro mażą się.
Do klasy IVa należą: • gleby brunatne, płowe i bielicowe, wytworzone z różnych piasków i żwirów gliniastych, całkowite i niecałkowite na zwięźlejszym, głęboko występującym podłożu • gleby brunatne, płowe i opadowo-glejowe (pseudoglejowe) wytworzone z piasków gliniastych powstałych ze zwietrzenia piaskowców, wytworzone z glin, iłów i utworów pyłowych gorszej jakości • niektóre gatunki (odmiany) podmokłych czarnoziemów leśno--łąkowych oraz średniej jakości czarne ziemie wytworzone z glin, iłów, i utworów pyłowych i piasków gliniastych; • średniej jakości mady pyłowe i piaszczyste oraz mady ciężkie wytworzone z utworów ilastych, jeżeli nie są za wilgotne (wyraźne oglejenie poniżej 50 cm); • średniej jakości rędziny właściwe i brunatne oraz gorsze gatunki płytszych rędzin czarnoziemnych i średniej jakości rędziny gipsowe. • średniej jakości gleby torfowo-murszowe zmeliorowane lub nie wymagające melioracji.
Klasa IVb — gleby orne średniej jakości, gorsze. Cechy: Gleby te zasadniczo zbliżone są swymi właściwościami do gleb klasy IVa, ale są bardziej od nich wadliwe, albo zbyt suche, albo zbyt wilgotne. Gleby ciężkie w tej klasie są najczęściej podmokłe, albo zbyt ciężkie do uprawy, albo położone w złych warunkach fizjograficznych, np. na silnych spadkach, zerodowanych szczytach wzgórz czy zagłębieniach terenu. Niektóre gatunki (odmiany) tych gleb podścielone są płytko zbyt przepuszczalnym podłożem, dlatego są zbyt suche. W innych gatunkach poziom wód gruntowych jest przez dłuższy okres zbyt wysoki (wyraźne oglejenie występuje powyżej 50 cm). . Do klasy IVb zalicza się takie same jednostki taksonomiczne gleb (typy), jak do klasy IVa, ale charakteryzujące się znacznie gorszymi właściwościami, których przyczyną jest budowa profilu i mniej korzystne położenie fizjograficzne. Gleby te są zazwyczaj bardziej podmokłe i oglejone, a położone na terenach falistych podlegają silniejszej erozji i mają płytszy profil glebowy.
Klasa V — gleby orne słabe. Należą tu gleby zbyt lekkie, za suche, przydatne do uprawy żyta i łubinu, a w latach obfitujących w opady — ziemniaków i seradeli. Do tej klasy zalicza się również płytkie i kamieniste gleby, najczęściej ubogie w substancję organiczną oraz gleby zbyt mokre, nie zmeliorowane lub nie nadające się do melioracji. Do klasy V zalicza się: • lżejsze gleby brunatne, rdzawe, płowe i bielicowe wytworzone ze żwirów piaszczystych i gliniastych, piasków słabo gliniastych całkowitych i niecałkowitych na przepuszczalnym podłożu lub na wapieniach oraz średnio głębokich piasków słabo gliniastych wietrzeniowych o stale za wysokim poziomie wód gruntowych. • gleby płytkie wytworzone z piasków gliniastych zalegających na piasku luźnym lub słabo gliniastym oraz bardzo płytkie gleby wytworzone z glin i utworów pyłowych na piaskach luźnych lub żwirach. • gleby bardzo silnie podmokłe (oglejenie pod poziomem próchnicznym), występujące w położeniach bezodpływowych, wytworzone z glin i utworów pyłowych; • płytkie czarnoziemy leśno-łąkowe i czarne ziemie wytworzone z piasków słabo gliniastych całkowitych lub podścielonych piaskiem luźnym; • czarne ziemie silnie podmokłe wytworzone z różnych skał macierzystych; gleby torfowe bardzo płytkie na piasku luźnym, o nieuregulowanych stosunkach wodnych; gleby murszaste; • mady bardzo lekkie płytkie i suche oraz mady ciężkie silnie oglejone położone w bezodpływowych kotlinach i zagłębieniach; • rędziny bardzo płytkie wytworzone z twardych wapieni.
Klasa VI — gleby orne najsłabsze. Gleby te są słabe, wadliwe i zawodne,; gleby bardzo płytkie (płytsze niż w klasie V) lub płytkie silnie kamieniste; gleby za mokre o stale za wysokim poziomie wód gruntowych, często ze storfiałą lub murszastą próchnicą, w których przeprowadzenie melioracji jest bardzo utrudnione. Do klasy VI zalicza się: • gleby rdzawe, bielicowe, rankery wytworzone ze żwirów piaszczystych, płytkich piasków słabo gliniastych zalegających na piaskach luźnych i żwirach; • bardzo płytkich piasków wietrzeniowych występujących w położeniach zbyt suchych, np. na szczytach wzgórz. • najgorsze gatunki (odmiany) gleb ornych na torfach, bardzo wadliwe oraz najgorsze gatunki (odmiany) gleb murszastych, najgorsze gatunki lub odmiany mad bardzo lekkich lub bardzo ciężkich oraz bardzo płytkie rędziny inicjalne wytworzone z twardych wapieni.
Klasa VIRz — gleby pod zalesienia. Są to bardzo ubogie, zbyt suche gleby nieprzydatne do uprawy polowej. Gleby te powinny być zalesione. Poziom próchniczny jest inicjalny, bardzo słabo zaznaczony, o miąższości przeważnie około 15 cm. Do tej klasy zalicza się gleby rdzawe, rankery i bielice wytworzone ze żwirów piaszczystych, piasków luźnych całkowitych, piasków luźnych płytkich nawapieniowych i nażwirowych oraz płytkich piasków wietrzeniowych; rumoszowate bardzo płytkie rędziny wytworzone z twardych wapieni..
Trwałe użytki zielone są to łąki i pastwiska, które trwają na jednym miejscu bez przyorywania i nie wchodzą w normalne użytkowanie polowe z przyczyn obiektywnych. Jeżeli są czasem przyorywane, to uprawa płużna trwa tylko przejściowo i nie dłużej niż 2—3 lata, po czym obsiewa się je ponownie mieszankami traw. Wyłączenie tych użytków z uprawy polowej uzasadnione jest takimi warunkami terenowymi, które sprzyjają przede wszystkim rozwojowi i plonowaniu użytku zielonego, a nie sprzyjają gospodarce polowej. Są to następujące warunki: • stosunki wodne, które przynajmniej czasowo w okresie wegetacyjnym są mniej uregulowane niż na polach ornych; • położenie zbyt strome (ponad 15% spadku); • gleba, która jest wadliwa dla użytkowania ornego; • zadarnienie typowe dla trwałego użytku zielonego, a nie istniejące w użytkach przemiennych (darń tworzy się w okresie 4—5 lat). Zasady klasyfikacji bonitacyjnej gruntów trwałych użytków zielonych (gleb darniowych łąkowo-pastwiskowych) opierają się na: • właściwościach gleby, • Składzie gatunkowym roślinności, • zadarnieniu, • wartości produkcyjnej i wysokości plonów siana. Ponadto uwzględnia się dodatkowe czynniki: • ukształtowanie powierzchni • kamienistość terenu, • zakrzewienie itp.
Klasa I. Do klasy I należą użytki zielone na glebach mineralnych zasobnych w próchnicę, o trwałej strukturze guzełkowato-ziarnistej, przewiewnych, przepuszczalnych, zasobnych w składniki pokarmowe roślin, które zapewniają bez nawożenia wysoki plon siana. Łąki są przeważnie 3-kośne.
Klasa II. Trwałe użytki zielone na glebach mineralnych i mułowo-torfowych o właściwościach i położeniu jak w klasie I, lecz bez pełnej możliwości dowolnego regulowania stosunków wodnych. Odpływ wody dobry, darń zwarta i gładka. Warunki te pozwalają na stosowanie dowolnych zabiegów uprawowych i ich całkowitą mechanizację.
Klasa III. Trwałe użytki zielone na glebach mineralnych i mułowo-torfowych O właściwościach fizycznych i chemicznych gorszych niż w klasie I i II oraz na glebach torfowych wytworzonych z torfów niskich o uregulowanych stosunkach wodnych. Uwilgotnienie gleb mineralnych może być okresowo niewłaściwe (za mokro lub sucho). Jeżeli zdarzają się zalewy, to w mniej odpowiedniej porze niż na użytkach klasy II, mniej żyznymi wodami lub o gorszym odpływie. Na ogół odpływ ewentualnych wód zalewowych jest powolny. Uprawa powierzchniowa możliwa jest prawie przez cały okres wegetacyjny, a zmechanizowanie zbioru przynajmniej podczas połowy okresu.
Klasa IV Trwałe użytki zielone na glebach mineralnych, mułowo-torfowych, torfowych i murszowych o właściwościach fizycznych i chemicznych podobnych jak w klasie III, ale występujące w gorszych warunkach, utrudniających zagospodarowanie na skutek występowania krzaków, obecności większej ilości kamieni lub pni, ukształtowania powierzchni lub utrudnionego dostępu. Stosunki wodne w glebach tej klasy są najczęściej wadliwe (niedobór lub nadmiar wody). Jeżeli występują zalewy, to w różnych okresach, a woda, mając utrudniony odpływ, pozostaje na powierzchni co najmniej przez kilkanaście dni. Zły odpływ przyczynia się do rozwoju turzyc. Warunki panujące w tych glebach pozwalają na uprawę powierzchniową konną lub ograniczone prace zmechanizowane. Powierzchnia darni przeważnie kępiasta.
Klasa V Trwałe użytki zielone na glebach mineralnych słabo próchnicznych, ubogich w składniki pokarmowe, zbyt suchych lub zbyt wilgotnych w ciągu dłuższego czasu podczas okresu wegetacyjnego. Należą tu również użytki zielone na glebach mułowo-torfowych i torfowych zbyt mokrych (podtapianych) oraz na glebach torfowych zdegradowanych (zmurszałych). Powierzchnia gleb jest najczęściej nierówna i kępiasta. Uprawa i eksploatacja są tu bardzo utrudnione. Gdy stosunki wodne są jeszcze niezbyt złe, wówczas czynnikiem obniżającym wartość użytkową jest zakrzaczenie, obecność pni i kamieni, niekorzystne ukształtowanie terenu itp.
Klasa VI. Trwałe użytki zielone na glebach torfowych mocno zdegradowanych (zmurszałych), rozpylonych, na których roślinność nie tworzy zwartej darni (pozostawia puste płaty bez porostu) oraz na glebach mineralnych lub torfowych stale podtapianych, trudno dostępnych, gdzie zbiór siana odbywa się w trudnych warunkach i nie corocznie. W górach mokre łąki porośnięte są turzycami i chwastami w miejscu występowania źródlisk — tzw. młaki, rzadko koszone. Zastosowanie mechanicznej uprawy i zmechanizowanego zbioru jest wręcz niemożliwe.
Grunty pod lasami dzieli się na 6 klas bonitacyjnych, różnicując je przez określenie jednostek fizjograficznych gleb scharakteryzowanych w sposób podany przy klasyfikacji gruntów ornych oraz zespołów roślinnych. Zasadnicze znaczenie w klasyfikacji gruntów pod lasami ma kompleks czynników przyrodniczych towarzyszących roślinności drzewiastej oraz wpływających na rodzaj i dynamikę jej rozwoju. Gleba w klasyfikacji gruntów pod lasami, podobnie jak w klasyfikacji użytków zielonych, stanowi tylko jeden z czynników przyrodniczych warunkujących zaliczenie danego użytku do określonej klasy bonitacyjnej. Ze względu na rzeźbę terenu, która wywiera istotny wpływ na kształtowanie się siedliska leśnego, w bonitacji gleb pod lasami wyróżnia się w każdej klasie 3 grupy gleb: gleby terenów równinnych (nizinnych i wyżynnych), gleby terenów współczesnych terasów rzecznych oraz gleby terenów górzystych. W ramach tych grup zachowany jest podział gleb na typy i gatunki z podaniem siedliska leśnego charakterystycznego dla poszczególnych gatunków gleb.
Gleby innych kategorii użytkowych
Klasy gleb pod wodozbiorami (wodami zamkniętymi) ustala się według klas przeważających gruntów otaczających wodozbiór. Grunty pod wodozbiorami zalicza się do 6 klas bonitacyjnych. Na przykład, jeżeli grunty otaczające wodozbiór zaliczono do klas Ilia i Illb, to dla gruntów pod wodozbiorami ustala się klasę III. Wodozbiory nie nadające się do zagospodarowania rybnego (sadzawki, wodopoje, doły potokowe itp.) klasyfikuje się jako nieużytki. Do nieużytków zalicza się również bagna (bagna, topieliska, trzęsawiska, moczary), piaski (piaski ruchome, wydmy, piaski nadbrzeżne, plaże nie urządzone), utwory skalne (skały, rumowiska, piargi), niektóre utwory fizjograficzne (urwiska, strome stoki, uskoki), oraz tereny zdewastowane (hałdy, usypiska, wyrobiska, zapadliska itp.).
Kompleksami przydatności rolniczej gleb albo kompleksami glebowo-rolniczymi nazywamy zespół różnych jednostek taksonomicznych gleb, które wykazują zbliżone właściwości rolnicze i mogą być podobnie użytkowane. Kompleksy glebowo-rolnicze stanowią zatem zbiorcze typy siedliskowe rolniczej przestrzeni produkcyjnej, z którymi powiązane są odpowiednie rośliny uprawne
Przy kwalifikowaniu gleb do odpowiednich kompleksów bierze się pod uwagę następujące kryteria: — charakter i właściwości samej gleby (typ, podtyp, rodzaj, gatunek, właściwości fizyczne, fizykochemiczne i chemiczne, stopień kultury); — warunki klimatyczne gleby; — sytuację geomorfologiczną (położenie w rzeźbie terenu) gleby; — układ stosunków wilgotnościowych; — przydatność lub nieprzydatność gleb pod użytki rolnicze.
W obrębie gleb ornych wyróżniamy 14 kompleksów przydatności rolniczej. Ponadto wydziela się nieużytki rolnicze — N i grunty pod zabudowaniami — Tz. Kompleksy 1—9 obejmują gleby orne terenów nizinnych i wyżynnych. Można je także spotkać w niższych częściach terenów górskich, głównie na obszarze przedgórzy i pogórzy oraz w dolinach rzecznych i niektórych kotlinach śródgórskich. Na terenach typowo górskich wyróżnia się kompleksy 10—13, zwane kompleksami gleb górskich. Kryteria wydzielania ich są takie same, jak kryteria wydzielania kompleksów gleb terenów nizinnych, ale zmienia się hierarchia ważności poszczególnych kryteriów. Każdy kompleks przydatności rolniczej gleb ma odpowiedni dobór roślin, których udawanie się uwarunkowane jest właściwościami przyrodniczymi gleb, a celowość uprawy względami ekonomicznymi 1 pszenny bardzo dobry 2 pszenny dobry 3 pszenny wadliwy 4 żytni i żytnio-ziemniaczany bardzo dobry , czyli pszenno-żytni 5 żytni i żytnio-ziemniaczany dobry 6 żytni i żytnio-ziemniaczany słaby 7 żytni najsłabszy 8 zbożowo-pastewny mocny9 zbożowo-pastewny słaby 10pszenny górski 11 zbożowy górski 12 owsiano-ziemniaczany górski13 owsiano-pastewny górski 14 gleby orne przeznaczone pod użytki zielone 1z użytki zielone bardzo dobre i dobre 2z użytki zielone średnie 3z użytki zielone słabe i bardzo słabe N – nieużytki Tz – grunty pod budynkami
Systematyka gleb Polski, oparta przede wszystkim na kryteriach przyrodniczych, uwzględnia: -genezę gleb i ich rozwój pod wpływem procesów litogenicznych i pedologicznych na obszarach wszystkich zlodowaceń i obszarach starszych -działalność gospodarczej człowieka. -właściwości biologiczne, chemiczne i fizykochemiczne gleb oraz ich cechy morfologiczne; -elementy środowiska przyrodniczego Polski. Na podstawie genetycznych kryteriów wydzielono, w nawiązaniu do ogólnej systematyki gleb Europy, następujące jednostki: dział, rząd, typ, podtyp, rodzaj i gatunek.
Dział stanowi nadrzędną jednostkę systematyki gleb. Obejmuje on gleby wytworzone pod dominujacym wpływem jednego z czynników glebotwórczych (gleby litogeniczne, hydrogeniczne, antropogeniczne) albo pod wpływem wszystkich, bez wyraźnej przewagi jednego z nich (gleby autogeniczne odpowiadające glebom strefowym). W ramach poszczególnych działów rozróżnia się rzędy.
Rząd obejmuje gleby o podobnym kierunku rozwoju, stopniu zwietrzenia i przemian materiału glebowego, podobnym typie materii organicznej, jej przemian i powiązania z częściami mineralnymi. Poszczególne rzędy mogą obejmować gleby różniące się morfologicznie, ale zbliżone do siebie pod względem ekologicznym.
Typ gleby jest podstawową jednostką systematyki gleb. Obejmuje on gleby o takim samym układzie głównych poziomów genetycznych, zbliżonych właściwościach chemicznych i fizykochemicznych, jednakowym rodzaju wietrzenia, przemieszczania się składników i podobnym typie próchnicy. W warunkach naturalnych lub zbliżonych do naturalnych każdemu typowi gleby odpowiada określone zbiorowisko roślinne. W rozwoju gleby typ stanowi względnie trwałą fazę jej ewolucji, pozostającą w równowadze z aktualnym zbiorowiskiem roślinnym.
Podtypy gleb wyróżnia się wówczas, gdy na cechy głównego procesu glebotwórczego danego typu nakładają się dodatkowo cechy innego procesu glebotwórczego, modyfikujące właściwości biologiczne, fizyczne i chemiczne gleb oraz związane z nimi cechy morfologiczne profilu glebowego.
Rodzaj charakteryzuje genezę i właściwości skały macierzystej, z której wytworzyła się gleba.
Gatunek gleby określa skład granulometryczny (uziarnienie) utworu glebowego, wyrażony procentowym udziałem poszczególnych frakcji. Podział gleb na gatunki pokrywa się z podziałem utworów glebowych na grupy granulometryczne I. Gleby litogeniczne – o budowie i właściwościach uzależnionych głównie od właściwości skał macierzystych , II. Gleby autogeniczne budowie i właściwościach uzależnionych od różnych czynników, bez przewagi któregoś z nich, III. Gleby semihydrogeniczne których dolne i częściowo środkowe części profilu glebowego znajdują się pod wpływem wód gruntowych i oglejenia opadowego, natomiast w powierzchniowych poziomach dominuje opadowa gospodarka wodna, przy braku nagromadzenia dużych ilości storfiałej materii organicznej na powierzchni gleby mineralnej, IV. Gleby hydrogeniczne –których mineralne i organiczne utwory macierzyste powstały lub uległy przekształceniom pod wpływem warunków wodnych środowiska (zjawiska sedentacjiosadzania się materiału powstałego na miejscu jego występowania w formie masy organicznej lub mineralnej, sedymentacjiosadzania materiału przyniesionego przez wodę i wiatr oraz decesjiutworach i glebach hydrogenicznych następuje wtedy, gdy uwodnienie zostanie zmniejszone lub przerwane. Następuje wówczas wzmożony proces humifikacji i mineralizacji organicznych składników gleby, czyli procesmurszenia. Jego rezultatem w powierzchniowej warstwie profilu glebowego jest przobrażenie się organicznych utworów powstałych w fazie akumulacji w utwory muszaste, murszowate lub murszowe), V. Gleby napływowe – związane z erozyjno-sedymentacyjną działalnością wód powierzchniowych, VI. Gleby słone o właściwościach zdominowanych obecnością na głębokości do 100cm warstw zawierających nadmiar soli bardziej rozpuszczalnych w zimnej wodzie niż gips, przy ich miąższości większej niż 15cm i zasoleniu większym niż 0,2%(Ece >4mS·cm-1przy25OC), VII. Gleby antropogeniczne–utworzone pod wpływem mniej lub bardziej intensywnej działalności człowieka.
Mapy glebowo rolnicze informują o właściwościach i przestrzennym rozmieszczeniu siedlisk rolniczych. Integralną częścią mapy jest aneks liczbowy i opisowy, który zawiera: -opis środowiska przyrodniczego, -charakterystykę rolniczą właściwości gleb, -opisy odkrywek reprezentatywnych, -ocenę zasobności gleb w składniki pokarmowe, -wykaz konturów glebowo rolniczych wymagających uregulowania stosunków wodnych, -wykaz konturów wymagających zmiany sposobu użytkowania-wykaz konturów zagrożonych erozją, -zestawienie gruntów ornych według stopnia trudności uprawy.