PSYCHOPEDAGOGICZNE KONCEPCJE WYCHOWANIA I EDUKACJI (W)

dr Renata Wawrzyniak – Beszterda [e-mail]

WYKŁAD 1 - 28.04.2015

Egzamin: test 13 pytań (7 poprawnych odpowiedzi na zaliczenie); wpisuje 2 z egzaminu do Usosa, około 20 minut, poprawka na początku lipca i we wrześniu

Tel: [phone]

dyżur: wtorek (16:45-18:15), środa (15:30-17:00), p.403

• Film dokumentalny BBC „dzikie dzieci” – dzieci wzrastające poza środowiskiem społecznym

• Czy jesteśmy wytworem natury czy kultury?

• Wg Etharda(?) 2 cechy: empatia i język – świadczą o tym czy dziecko jest człowiekiem

WYKŁAD 2 - 05.05.2015

Koncepcje rozwoju człowieka a modele wychowania

Rozwój człowieka jest efektem wzajemnego oddziaływania:

• czynnika biologicznego (cechy dziedziczne i dojrzewanie),

• czynnika społecznego (wpływy otoczenia, kultura),

• aktywności własnej podmiotu (co robimy).

To klasyczna trójczynnikowa koncepcja. W zależności od kierunku psychologicznego/ szkoły psychologii jest akcentowany jeden z tych czynników.

Zależnie od tego, jak się pojmuje naturę człowieka i procesy jego rozwoju można wyodrębnić różne koncepcje socjalizacji i zakorzenione w nich modele wychowania:

1. Model laissez – faire („pielęgnowania rośliny”), permisywny

2. Model „lepienia z gliny”

3. Model konfliktowy

4. Model wzajemności i współdziałania

AD.1 MODEL „PIELĘGNOWANIA ROŚLINY” (PERMISYWNY/POZWALAJĄCY/POZOSTAWIANIA ZUPEŁNEJ SWOBODY)

• właściwości kontaktów społecznych jednostki z otoczeniem mają niewielki wpływ na kierunek i dynamikę rozwoju człowieka,

• dorośli powinni unikać wszelkiego wpływu na całkowicie naturalny i spontaniczny proces rozwoju dziecka – interwencja dorosłych może jedynie ten rozwój zakłócić,

• dorosły jest jak ogrodnik – może zorganizować warunki, ale „ze słonecznika róży nie zrobi”,

• !!! kluczowe wyposażenie biologiczne jednostki i aktywność własna dziecka,

• naturalizm jako filozofia edukacyjna stanowiąca fundament koncepcji socjalizacji odwołującej się do metafory pielęgnacji rośliny

• J.J. Rousseau – autobiograficznie „wyznania”, „Emil: czyli o wychowaniu”,

• J.H. Pestalozzi

Naturalizm jako filozofia edukacji

Założenia:

1. Człowiek określając cele edukacyjne musi zwrócić się ku przyrodzie i własnej naturze, które są częścią porządku naturalnego.

2. Kluczem do zrozumienia natury jest poznanie zmysłowe, wrażenie stanowi fundament naszej wiedzy na temat rzeczywistości (edukacja przez doświadczenie).

3. Ponieważ procesy naturalne przebiegają powoli, stopniowo i mają charakter ewolucyjny, edukacja człowieka powinna też odbywać się bez pośpiechu.

Idee edukacyjne Rousseau:

• Każde dziecko przybywa na świat ze wcześniej ukształtowanymi wszystkimi podstawowymi aspektami osobowości będącymi w zalążku i mającymi się jedynie rozwinąć w ciągu dalszego rozwoju – IDEA PREFORMACJONIZMU (preuformowanie człowieka),

• rodzice/ opiekun/ dorośli mają do odegrania niewielką rolę – ich zadaniem jest pozostawienie dziecku pełnej swobody, nieprzeszkadzanie w rozwoju, ograniczenie swoich wpływów, kroczenie za dzieckiem,

• zapewnienie maksymalnie przyzwalającego otoczenia, w którym potencjał dziecka może się rozwijać,

• dziecko powinno mieć szansę swobodnie wyrażać swoje zainteresowania i podejmować spontaniczną aktywność,

• w tym układzie SOCJALIZACJA jest procesem, którego inicjatorem jest dziecko

Wychowanie:

• UNIEWAŻNIENIE WYCHOWANIA, nikt nie ma prawa wychowywać, rodzic tylko zabezpiecza warunki, wspiera, ale nie narzuca, nie ocenia, nie wtrąca się, nie wymaga,

• teoria ta jest przełomem, bo zmienia myślenie o dziecku, zwrot ku dziecku, np. kobiety chętniej wracają do karmienia piersią zamiast mamek,

• zadaniem rodziców/ opiekunów/ wychowawców jest tworzenie permisywnej (przyzwalającej) atmosfery – zezwolenie dziecku na podejmowanie dowolnej aktywności, zależnych od jego potrzeb w danym momencie,

• Rousseau sprzeciwiał się wizji nauczyciela podporządkowującego sobie ucznia – Emil rozwija się podejmując spontaniczną aktywność, ponosząc konsekwencje swoich wyborów,

• zasługą Rousseau jest „odkrycie” w sensie dowartościowanie dzieciństwa,

• dziecko to niewinny dzikus – „ dzieciństwo jest najbardziej naturalnym stadium rozwoju człowieka, tym czasem należy upajać się i cieszyć jak najdłużej”,

• dziecko jest szlachetnym dzikusem , pierwotną istotą, która nie uległa jeszcze szkodliwym, demoralizującym wpływom społecznym; należy zaufać dziecięcym instynktom i polegać na nich,

• ADEKWATNOŚĆ WYCHOWAWCZA (EDUKACYJNA) oznacza uczenie się tego, na co dana osoba jest gotowa w określonej fazie rozwoju,

• NIE chodzi zatem o przygotowanie jednostki, by pełniła określoną rolę społeczną

Rola nauczyciela

• nauczyciel „zestrojony” z naturą – doceniający rolę środowiska naturalnego i dostrzegający wychowawczy potencjał otoczenia, nie przeszkadza naturze, dostosowuje do niej swoje działania,

• wychowawca jest cierpliwy, nie narzuca się, zapewnia Emilowi swobodę działania,

• Emil uczy się, gdy jest do tego gotowy,

• nauczyciel towarzyszy Emilowi, ale nie wywiera na niego presji, zapewnia jedynie właściwe środowisko uczenia się,

• relacje między nauczycielem a uczniem są swobodne i nieformalne

• dorosły/ nauczyciel ma się wycofać ze strefy rozwoju dziecka – ma towarzyszyć, zabezpieczać, tworzyć oferty.

Model wychowania oparty na naturalistycznej koncepcji rozwoju człowieka. Spontaniczna, wielokierunkowa aktywność dziecka realizowana w przyzwalającym otoczeniu (kontekst sprzyjający aktywności dziecka).

AD.2 MODEL LEPIENIA Z GLINY

• dziecko jest ujmowane jako nieukształtowane, bierne i podatne na zewnętrzne oddziaływanie,

• „przyszło na świat jako bezkształtny kawałek gliny, który jest potem formułowany na taki kształt, na jaki arbitralnie zdecydują się jego opiekunowie.”,

• kierunek i tempo rozwoju człowieka zależy od różnych nacisków zewnętrznych (kar i nagród zorientowanych na wykształcenie określonych nawyków oraz modelowania zachowania dziecka),

• najważniejszy, kluczowy jest WPŁYW SPOŁECZEŃSTWA,

• ten model wyrasta z behawioralnej koncepcji człowieka

WYKŁAD 3 -12.05.2015

Behawiorystyczny portret człowieka:

• człowiek jest UKŁADEM ZEWNĘTRZSTEROWNYM – jego zachowanie jest całkowicie kontrolowane przez środowisko zewnętrzne,

• system kar i nagród znajdujący się w otoczeniu decyduje o tym, czego człowiek unika i do czego dąży,

• środowisko steruje ludzkim zachowaniem – struktura zachowania jest w dużej mierze kopią struktury środowiska (środowisko to mozaika bodźców),

• „jest się takim, jak miejsce, w którym się jest”,

• procesy psychologiczne nie kierują zachowaniem człowieka – pojęcie wolnej woli jest semantyczna fikcją,

• świadomie kierowanie swym losem jest zbiorową iluzją,

• w konsekwencji jeśli chcemy ukształtować doskonałego człowieka to najpierw trzeba stworzyć doskonałe środowisko,

• narzędziami wpływu są WZMOCNIENIA POZYTYWNE i NEGATYWNE,

• psycholodzy, filozofowie najlepsi by wychowywać młode pokolenia

Model wychowania oparty na behawiorystycznej koncepcji rozwoju człowieka:

• DETERMINISTYCZNA ROLA DOŚWIADCZENIA w rozwoju jednostki – dziecko to bierny odbiorca bodźców pochodzących od innych ludzi (ich rodzaj, liczba, kolejność kontroli),

• uzyskiwane efekty oddziaływania zależą od siły, rodzaju i sposobu dostarczania stymulacji,

• dziecko ma podążać za dorosłym, bo dorosły wie lepiej, nauczyciel/dorosły ocenia

Zaplanowana aktywność osoby dorosłej, kierowanie aktywnością dziecka. Dorosły zanurzony w kontekście społecznym, wymuszający określone zachowania

D – dorosły Dz – dziecko

Podporządkowana

aktywność dziecka

wymuszający

aktywność

dorosłego

AD.3 MODEL KONFLIKTOWY

• dzieci nie są bierne – od urodzenia są aktywne, aktywność ta determinowana jest wewnętrznymi dążeniami dziecka i jego tendencją do reagowania w określony sposób,

• postępowanie zgodnie z naturą dziecka jest w opozycji wobec przyjmowanych w społeczeństwie zasad – to jest PŁASZCZYZNA KONFLIKTU,

• dzieci są w konflikcie ze swoimi opiekunami, których zadaniem jest zmuszenie dziecka do porzucenia przez nie swoich naturalnych preferencji i przejęcia nienaturalnych (dla niego), ale społecznie akceptowanych wzorców zachowań,

• dziecko ukierunkowane jest na bezpośrednie zaspakajanie potrzeb, ale to jednak jest sprzeczne z wymaganiami społecznymi,

• ten model wyrasta z psychodynamiczne koncepcji człowieka

Psychodynamiczny portret człowieka:

• ludzkie działanie jest ukierunkowane przez siły motywacyjne, między którymi często zachodzi konflikt, które są z zasady nieświadome,

• człowiek jest aktorem, który nie zna przyczyn swojego dramatu,

• to nie środowisko i system wzmocnień, lecz WEWNĘTRZNE SI ŁY MOTYACYJNE, które warunkują to, co czego człowiek dąży i przed czym się broni,

• człowiek dąży do zaspokojenia popędów, do uzyskania gratyfikacji,

• natura ludzka jest antyspołeczna, instynkty dzieci są samolubne, destrukcyjne , niezgodne z oczekiwaniami społecznymi,

• osiągnięcie satysfakcji, usunięcie stanu napięcia wynikającego z dążenia do zrealizowania potrzeby popędu może być utrudnione przez konflikty wewnętrzne (wewnętrzne – wewnętrzne, np. chcę miłości, ale też i wolności) i zewnętrzne (zewnętrzne – zewnętrzne, np. chcę pracować, ale rodzina wymaga by być w domu)

Model wychowawczy oparty na psychologicznej koncepcji rozwoju człowieka:

• podstawowym zadaniem opiekunów jest zmuszenie dziecka do porzucenia jego egocentrycznych preferencji i do przyjęcia niezgodnych z naturą dziecka (ale społecznie akceptowanych) sposobów zachowania – w relacje wychowawcze wpisany jest KONFLIKT między rozwijającym się dzieckiem a jego opiekunem,

• rozwijające się dziecko i jego opiekunowie mają sprzeczne wobec siebie cele i intencje, wychowawca dysponuje większą władzą, dąży do rozwiązania konfliktu poprzez narzucenie dziecku swojej woli,

• tzw. spotkania dyscyplinujące,

• zadanie nauczyciela – wymusić podporządkowanie się,

• !!! PODWÓJNY KONFLIKT:

• między wewnętrznymi dążeniami dziecka i zewnętrznymi wymaganiami,

• różne wymagania stawiane dziecku w zależności od sytuacji /od stopnia sformalizowania sytuacji, od wieku/ (efekt wahadła + reguły dawania i cofania przyzwolenia są dla dzieci często nieczytelne),

• wpływ dorosłych to przede wszystkim KARY, POLECENIA, NAPOMNIENIA, GROŹBY – samolubne, agresywne dzieci wymagają właśnie takiego traktowania (aby w rezultacie przyswoiły sobie społecznie akceptowane wzorce zachowania)

(w otoczeniu społecznym, które wymusza jego zachowanie wobec Dziecka)

AD. 4 MODEL WZAJEMNOŚCI I WSPÓŁDZIAŁANIA

• założenie dotyczące rozwoju człowieka zakorzenione we współczesnej psychologii rozwojowej,

• dzieci nie są bierne, są aktywnymi uczestnikami procesu socjalizacji (oddziaływanie jest DWUSTRONNE),

• podstawowym motywem interakcji rodzice – dzieci jest WZAJEMNE DOSTOSOWANIE a nie konflikt,

• model socjalizacji oparty jest na wzajemności między rodzicami a dziećmi (każdy wnosi odmienny wkład do interakcji)

Podsumowanie
* Omówione koncepcje socjalizacji/ wychowania stanowią fundamenty konkretnych relacji wychowawczych, tj. każdy z modeli wyznacza określony typ wzajemnych odniesień dziecka i dorosłego (cele i przebieg interakcji oraz podejmowane w jej ramach działania).
* W ramach każdego z tych podejść INACZEJ są realizowane odniesienia dorosły – dziecko.

MODELE INTERAKCJI

1. Model pielęgnowania rośliny – spontaniczne działania ucznia i dostosowujący się do tych działań nauczyciel.

= Model quasipodmiotowy interakcji

1. Model lepienia z gliny – zaplanowane działania dorosłego i kierowane przezeń działania ucznia.

= Model przedmiotowy ->(wpływy środowiskowe)

1. Model konfliktowy – zależnie od sytuacji interakcja przebiega zgodnie z modelem permisywnym lub lepienia z gliny, bo zależy czy konflikt.

= Model quasipodmiotowy lub Model przedmiotowy

1. Model wzajemności i współdziałania – skoordynowane działania dorosłego i dziecka.

= Model podmiotowy

UMIEĆ - Scharakteryzować każdy z modeli, znać koncepcje które leżą u jego podstaw !!!

WYKŁAD 4 – 19.05.2015

Ad.1. Model quasipodmiotowy interakcji

• relacja niesymetryczna – dominuje uczeń, wychowanek, podopieczny nauczyciel, dorosły jest podporządkowany,

• inicjatorem działań jest dziecko,

• pełna swoboda i spontaniczność ucznia, temu towarzyszy wycofująca postawa nauczyciela (brak ingerencji w aktywność ucznia),

• uczeń ma mieć zapewnione warunki do swobodnej eksploracji i poznawania otoczenia, ale to tylko od aktywności ucznia i jego zasobów zależy, jak tę ofertę wykorzystuje(powierzchownie czy w sposób pogłębiony),

• zadaniem nauczyciela jest szybkie i trafne rozpoznanie potrzeb podopiecznego,

• nauczyciel - wychowawca ma jedynie zorganizować przestrzeń sprzyjającą aktywności ucznia (dostęp do różnych przedmiotów) – działa zatem reaktywnie,

• nauczyciel – wychowawca dostosowuje swoją ofertę do potrzeb i poziomu gotowości swojego wychowanka – jest narzędziem realizacji potrzeb wychowanka,

• zasadniczym zagrożeniem jest:

• zanik motywacji poznawczej ucznia (przy braku sukcesów), dziecko jest skazane na uczenie się metodą prób i błędów, jest to czasochłonne i demotywujące

• uprzedmiotowienie nauczyciela - brak poczucia sprawczości

Ad.2. Model przedmiotowy

• uczeń jest sprowadzony do roli biernie poddającego się stosowanym przez nauczyciela procedurom - nauczyciel zajmuje pozycję dominującą,

• nauczyciel też jest uprzedmiotowiony, bo realizuje narzuconą ofertę wychowawczą,

• program działania jest więc zewnętrzny, tak wobec nauczyciela, jak i wobec ucznia,

• aktywność ucznia jest ściśle kontrolowana przez nauczyciela – uczeń wykonuje polecenia nauczyciela,

• nauczyciel działa w przekonaniu o słuszności i niepodważalności własnej wiedzy i systemu wartości,

• realizacja narzuconego programu wyklucza twórczą aktywność nauczyciela i ucznia (kontakt instrumentalny, rzeczowy, a nie osobowy),

• zagrożenia:

• uczeń – niskie poczucie kompetencji ucznia, jego wiedza jest sfragmentyzowana, zagrożenie indoktrynacją (bezkrytyczne przyjęcie pewnego pakietu wartości, zasad i norm)

• nauczyciel – sztywność poznawcza, brak informacji zwrotnych umożliwiających korektę własnych działań, brak okazji rozwoju osobistego, rutyna działania i stereotypy

Ad. 3. Interakcje w konfliktowym modelu wychowania

• zależnie od sytuacji – czasem interakcja quasipodmiotowa (model permisywny wychowania), a czasem przedmiotowa (model lepienia z gliny) – zależy to od przyzwolenia dorosłego na spontaniczną aktywność dziecka lub od wycofania tego przyzwolenia

Ad. 4. Model podmiotowy

• relacja dwupodmiotowa (podmiotem są i dziecko i dorosły),

• styl wzajemnego kontaktowania się ucznia i nauczyciela respektujący potrzeby obydwojga; wzajemne oddziaływanie,

• wspólne działanie i oddzielne realizowanie specyficznych zadań,

• bezpośredni kontakt i współpraca, wymiana wiedzy i doświadczeń, wzajemne korzystanie ze swoich umiejętności, kompetencji i wzajemne uczenie się od siebie,

• naturalna różnica w poziomie kompetencji jest czynnikiem stymulującym do podejmowania tak wspólnych, jak i samodzielnych wysiłków w celu opanowania czegoś

W rezultacie:

• u obu partnerów interakcji kształtuje się poczucie sprawstwa, kompetencji, wysokie poczucie własnej wartości,

• efektywne uczenie się: gromadzenie doświadczeń i ich przepracowywanie, oceniania i bycia ocenianym, pomagania i korzystania z pomocy – każdy występuje w różnych rolach

Związek między aktywności ucznia/dziecka i nauczyciela/rodzica

Czasem więcej daje dorosły,

a czasem dziecko

FUNKCJE WYCHOWANIA (zadania jakie powinno spełniać wychowanie):

FUNKCJA SOCJALIZACYJNA (ADAPTACYJNA)

• Polega na przekształcaniu małych zwierzątek w istoty ludzkie,

• wiąże się z przygotowaniem jednostki do podejmowania różnych zadań w społeczeństwie i na jego rzecz, w sposób nienaruszający porządku społecznego

• funkcja ta służy więc ADAPTACJI, PRZYSTOSOWANIU

• działania wychowawcze mają kształtować systemy wartości, postawy i umiejętności tak, aby jednostka potrafiła (i chciała) podejmować zadania, jakich oczekuje od niej społeczeństwo

• zorientowana jest na respektowanie interesu społecznego (ważne jest to co jest dobrem rodziny, klasy, grupy zawodowej itp.)

Priorytety funkcji socjalizacyjnej:

• ważna jest GRUPA

• koncentracja na celach instytucji (szkoły, rodziny, wspólnoty parafialnej, wspólnoty sąsiedzkiej)

• relacje przedmiotowe (zorientowane na realizację jakiegoś celu)

• działanie perspektywiczne (cel jest odległy)

Skutki zbytniego nacisku na tę funkcję

„Koszty” wychowanka:

• zablokowanie rozwoju indywidualności wychowanka

• indoktrynacja

„Koszty” wychowawcy:

• utrata własnej indywidualności

• instrumentalizacja wychowawcy/nauczyciela – narzędzie realizacji oferty wychowawczej

FUNKCJA EMANCYPACYJNA (WYZWALAJĄCA)

• wiąże się z organizowaniem takich warunków działania w środowisku rozwijającej się osoby, aby jej potencjał mógł się wyzwalać i realizować

• wyzwolenie ludzi od dominacji ich rodziców, od środowiska i tradycji, poprzez wyzwolenie ich wyobraźni

• wychowanie ma sprzyjać rozwojowi osoby, pielęgnować jej indywidualność, odrębność od innych osób, wzmacniać specyficzne tylko dla niej kompetencje

• zorientowana jest na respektowanie interesu indywidualnego, interesu jednostki

Priorytety funkcji emancypacyjnej:

• ważna jest JEDNOSTKA

• koncentracja na potrzebach ludzi

• relacje podmiotowe

• działania krótkoterminowe

Skutki zbytniego nacisku na tę funkcję:

„Koszty” wychowanka:

• nadmierne zindywidualizowanie wychowania, a w konsekwencji: jednostka „niedoposażona kulturowo” (brak umiejętności przystosowania się do funkcjonowania w grupie, POZA środowiskiem skoncentrowanym na potrzebach wychowanka)

„Koszty” wychowawcy:

• podporządkowuje się on linii rozwojowej podopiecznego

• gloryfikacja własnego rozwoju wychowawcy (wychowawca zorientowany na własne potrzeby, uczniowie muszą być wpatrzeni w niego, Ci którzy są wpatrzeni są elitą, na resztę nie warto zwracać uwagi)

FUNKCJE WYCHOWANIA:

• Obie funkcje pozostają ze sobą w konflikcie: dominacja działań sprzyjających realizacji funkcji socjalizacyjnej hamuje emancypację wychowanka (i odwrotnie).

• Relacja między funkcją socjalizacyjną a emancypacyjną zmienia się w kolejnych okresach życia człowieka:

• do okresu dorastania – dominuje najczęściej funkcja socjalizacyjna

• okres dorastania – najsilniejszy konflikt między socjalizacją a emancypacją

• okres dojrzałości – w różnych obszarach życia jednostka realizuje różne funkcje (np. w pracy: emancypacyjne, indywidualne zamierzenia, w rodzinie: społeczne, socjalizacyjne oczekiwania)

• W prawidłowym środowisku wychowawczym panuje DYNAMICZNA RÓWNOWAGA między funkcją socjalizacyjną a funkcją emancypacyjną –> czasem przeważa funkcja socjalizacyjna, a czasem funkcja emancypacyjna (realizacja potrzeb społecznych i indywidualnych w różnych konfiguracjach wzajemnych wpływów)

WYKŁAD 5 - 26.05.2015

IDEOLOGICZNE UWIKŁANIA PRAKTYKI EDUKACYJNEJ

Standardy oceniania:

• określają jak powinno być

• mają charakter powinnościowy (postulatywny) – to wiąże je z założeniami o charakterze ideologicznym

• zawsze są uwikłane w założenia o charakterze ideologicznym (wyrastają z określonych ideologii)

• standard oceniania – kim/jaki uczeń ma być?

Ideologia:

• zbiór przekonań definiujący cele, treści metody działania

• ideologie są wobec siebie alternatywne (pozostają w konflikcie)

• założenia ideologiczne nie muszą być uzasadniane

• obiektywizm w stanowieniu standardów jest trudno osiągalny

Rodzaje standardów oceniania:

• jednostkowy – co jednostka winna wynieść z praktyki edukacyjnej (ze szkół kolejnych szczebli; jaki powinien być uczeń jako absolwent szkoły )?

• społeczny – co jednostka winna wnosić do życia społecznego?

• instytucjonalny – jak powinna działać edukacja (system oświaty)?

IDEOLOGIE EDUKACYJNE – ZAŁOŻENIA

1. Ideologia romantyczna

• to, co wywodzi się od dziecka jest najważniejszym impulsem i aspektem rozwoju

• chodzi o to, aby mogło się rozwinąć wewnętrzne dobro dziecka

• ważne to, co jednostkowe, nowe, osobiste, niepowtarzalne

1. Ideologia transmisji kulturowej

• koresponduje z modelem lepienia z gliny

• młodym pokoleniom trzeba wpajać tradycję i wartości pokoleń poprzednich

• młodej generacji należy przekazać wiedzę, normy i wartości zebrane w przeszłości

• praca wychowawcy/nauczyciela to przekazywanie tej wiedzy, norm i reguł

• pielęgnowanie tradycji, symboli

• edukacja ma być transmisją (przekazywaniem) zdobyczy kultury

• celem jest uwewnętrznienie przez ucznia norm przekazywanych przez pokolenie wcześniejsze

• edukacja ma zapewnić TRWANIE

• ważne to, co wspólne i ustalone ! ! !

1. Ideologia progresywna

• rozwój jednostki to postęp – poprzez przechodzenie przez kolejne stadia

• celem jest osiąganie coraz wyższego poziomu rozwoju

• celem edukacji jest tworzenie środowiska, które aktywnie stymuluje rozwój jednostki poprzez prezentację rozwiązywalnych autentycznych problemów i konfliktów

STANDARD	ID. ROMANTYCZNA	ID. TRANSMISJI KULTUROWEJ	ID. PROGRESYWNA
Jednostkowy	„Bądź tym, kim być możesz”	„Bądź tym, kim być powinieneś, czego od ciebie oczekują”	„Bądź tym, kogo wyobrazić sobie możesz jako siebie”
Społeczny	„Bądź sobą, jesteś najważniejszy”	„Bądź pożyteczny, jesteś jednym z wielu”	„Nie daj się i zmagaj z przeciwnościami”
Instytucjonalny	„Nie przeszkadzać” (szkoła ma nie przeszkadzać w indywidualnym rozwoju dziecka)	„Wsączać wiedzę i umiejętności”	„Prowokować”