Prawa człowieka, prawa pacjenta 

Dr G. Gaweł

Pojęcie praw człowieka 

• Według Wielkiej encyklopedii prawa „ to zespół wolności i praw niezbywalnych przysługujących każdemu człowiekowi [...] formułowany i chroniony w umowach międzynarodowych uniwersalnych i regionalnych a także w deklaracjach i innych dokumentach międzynarodowych”

• Bardziej rozbudowaną definicję prezentuje słownik trudniejszych pojęć zamieszczonych w pozycji B. Gronowskiej i wsp., która określa prawa człowieka jako „pojęcie międzynarodowe oznaczające zespół sytuacyjnie rozwarstwionych, naturalnych możności ludzkich, co do istoty indywidualnych, ale społecznie zdeterminowanych, równych, niezbywalnych, czasowo trwałych, podmiotowo uniwersalnych, przedmiotowo i terytorialnie (a do pewnego stopnia także kierunkowo), koniecznych i zawsze wpływających z przyrodzonej każdemu człowiekowi godności osobowej”.

Główne źródło praw człowieka 

• Głównym źródłem praw człowieka jest jego godność, która jest przyrodzona, „a więc nierozerwalnie złączona z człowiekiem od chwili jego powstania” i trwa ona tak długo, jak długo żyje jednostka ludzka.

• To właśnie w godności mieści się istota bycia człowiekiem samym w sobie, a także i bycia częścią społeczeństwa i pomimo, iż prawa te odnoszą się do pojedynczych jednostek, niektóre mają możliwość być spełnione jedynie wśród innych ludzi, w grupie (np. prawo do stowarzyszeń, zgromadzeń czy zakładania rodziny).

a) Prawa te są uniwersalne, ponieważ „przysługują wszystkim bez dyskryminacji, zwłaszcza ze względu na obywatelstwo, religię, płeć, rasę, język, kolor skóry, pochodzenie społeczne, narodowe, posiadany majątek, poglądy polityczne lub inne albo jakąkolwiek inną sytuację”. Ponadto „nie zależą od miejsca, gdzie człowiek przebywa. Wszędzie jest jednakowo uprawniony.”

Prawa człowieka są 

• Podstawą godnego życia każdej jednostki.

• Z chwilą urodzenia nabywa ją każdy członek rasy ludzkiej bez względu na wszystko.

• Najważniejszymi z praw są godność i wolność, bez których nie można osiągnąć pełni życia, nie da się znaleźć prawdziwego siebie, człowieka żyjącego prawdą i szczęściem, korzystającego z wszelkich możliwości i okoliczności, jakie stawia przed nami los.

• Wszyscy ludzie winni być traktowani na równi z innymi i z szacunkiem, co zapewniają każdemu prawa człowieka. A tych należy bezwzględnie przestrzegać i rozpowszechniać.

Konstytucja z 2 kwietnia 1997r  

• Została uchwalona najwyższa i najważniejsza ustawa państwowa, Konstytucja Rzeczpospolitej Polski, która „w swym całokształcie zapewnia [...] obywatelom poczucie bezpieczeństwa politycznego, społecznego, gospodarczego i prawnego, respektuje naszą godność, określa mechanizmy funkcjonowania władzy i zapewnia środki ochrony przed jej nadużyciem”

• Rozdział 2 odnosi się do omawianego tematu i zatytułowany jest „wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”. Nie oznacza to zatem, że jego treść odnosi się tylko do obywateli polskich, ale do każdego człowieka, który znajdzie się na terytorium RP.

Konstytucja RP 

• Jest główną ustawą gwarantującą prawa człowieka i zobowiązują tym samym wszystkich obywateli (a także i każdą osobę nie będą Polakiem, ale przebywającą na terenie RP), do przestrzegania ich w stosunku do innych osób. Jest to bowiem najważniejsza uchwała państwowa, mówiąca o tym, jakie mamy prawa i możliwości, ale także i o tym, co nas wszystkich obowiązuje.

• Ponadto prawa każdego człowieka są zagwarantowane w naszym państwie innymi dokumentami, które zostały ratyfikowane przez Polskę do tej pory, a to stanowi gwarancję praw w ogromnej strefie, „ponadgranicznej”, bo międzynarodowej i ogólnoświatowej.

  • 1946 r NZ utworzyły w obrębie swojego systemu Komitet Praw Człowieka, główne ciało legislacji ds. praw człowieka i organ pomocniczy Komitet ds. Gospodarczych i Społecznych

  • 1948 ZO w Paryżu przyjmuje Powszechną Deklaracje Praw Człowieka

  • Powszechna Deklaracja Praw Człowieka stworzyła pierwsze prawa człowieka oraz stanowiła kamień węgielny w procesie ewolucyjnego powstawania międzynarodowego prawa specjalizującego się w prawach człowieka

Cecha uniwersalności praw człowieka 

• Podmiotowa, ponieważ przysługują każdej jednostce z racji bycia człowiekiem

• Terytorialna, ponieważ nie zależy od tego w jakim kręgu cywilizacyjno- kulturowym człowiek się znajduje

• Czasowa, ponieważ trwają pomimo ewolucji społeczeństw i narodów

Podział praw człowieka 

• Podział I

a) prawa obywatelskie i polityczne

b) prawa społeczne i kulturalne

Powyższe prawa są ujęte w dwóch dokumentach: Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych

Rodzaje praw człowieka- ze względu na zakres  

• Podział II.

• Indywidualne

• Kolektywne

Prawa człowieka indywidualne 

• to prawa przyrodzone niezbywalne, uniwersalne

• w Międzynarodowej Karcie Praw Człowieka są sformułowane „ Każdy ma prawo...”

• należą do nich prawa i wolności, które w żaden sposób nie mogą być zawieszone, np.

• prawo do życia

• prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania

• prawo każdego człowieka do uznawania wszędzie jego podmiotowo

• zakaz stosowania tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania

• zakaz skazywania człowieka za czyn, który nie stanowił przestępstwa lub popełnienia

• zakaz pozbawiania wolności jedynie z powodu niemożności wywiązania się z zobowiązań umownych

• Niektóre indywidualne prawa , ze względu na ich naturę są prawami zbiorowości, np. prawo do zrzeszania się i tworzenia związków zawodowych czy prawa osób należących do mniejszości

Generacje praw człowieka 

• I generacja praw człowieka- powstała w wyniku wielkich rewolucji ( Wielka Rewolucja Francuska)- prawo równości, wolności,

• II generacja- ruchy grup pracowniczych – prawa socjalne, polityczne,

• III generacja- lata 80-te ruchy solidarnościowe- prawo do życia w pokoju, niesienie pomocy humanitarnej, prawo do dziedzictwa kulturowego i środowiska naturalnego

Podział praw wg grup uprawnień 

• Uprawnienia egzystencjalno- rozwojowe

• Prawo do życia i rozwoju biologicznego

• Prawo do życia w pokoju

• Prawo do rozwoju duchowego

• Prawo do życia małżeńsko- rodzinnego

• Uprawnienia wolnościowe

• Prawo do wolności

• Prawo do wolności sumienia i religii

• Prawo do prawdy, wolności słowa, nauki i kultury

• Prawo do udziału w życiu społeczno- politycznym

• Uprawnienia społeczno-ekonomiczne

• Prawo do dóbr materialnych

• Prawo do pracy, słusznej płacy i zabezpieczeń

• Prawo do zrzeszeń pracowniczych i strajku

Prawa człowieka kolektywne 

• podmiotem jest wspólnota ludzi, naród

• rezolucja z 1950 r 2 grudnia dająca prawo ludów i narodów do samostanowienia. Na mocy tego prawa państwa określają status polityczny i swobodne rozwijanie się gospodarcze, społeczne

• prawo wszystkich narodów do swobodnego dysponowania własnymi bogactwami i zasobami naturalnymi bez uszczerbku wynikającego z prawa międzynarodowego i międzynarodowej współpracy

Lata 1995- 2004 Dekada Edukacji praw człowieka 

• 1994 23 grudnia na mocy rezolucji 49/184 ZO proklamowało lata 1995-2004 Dekada Edukacji Praw Człowieka, stanowi ona „ edukacja praw człowieka powinna obejmować nie tylko informacje na ich temat, ale zapoczątkować długoterminowy proces, w toku którego ludzie znajdujący się na różnych szczeblach rozwoju, pochodzący z różnych warstw społecznych będą mogli uczyć się szacunku dla godności innych oraz poznają środki i metody, dzięki którym ów szacunek zapanuje we wszystkich społeczeństwach”

Spójny system kontroli praw człowieka ONZ 

• Stworzenie spójnego systemu kontroli przestrzegania praw człowieka.

  • Na niego składają się liczne instrumenty prawne, czyli ciała traktatowe ( specjalne komitety)

  • Obowiązek składania przez państwa okresowych sprawozdań z realizacji konwencji

  • Możliwość składania skarg o pogwałcenie praw w danym państwie, które uruchamia procedurę wyjaśniającą sprawę

  • Niezapowiedziane inspekcje na miejscu

  • Wysyłanie misji lub wyznaczenie specjalnych sprawozdawców, którzy mają za zadanie obiektywnie przedstawić sytuację praw człowieka w danym państwie

Pojęcie prawa pacjenta 

• określane są w literaturze jako integralna część praw człowieka, gwarantująca prawa każdej jednostce w zakresie świadczeń medycznych na całym świecie

Pojęcie pacjent 

• Pojęcie to wywodzi się od łacińskiego wyrazu patens =cierpiący.

• Słownikowo jego znaczenie jest podawane jako „chory zgłaszający się po porady do lekarza lub pozostający pod jego opieką”

• Określenie to uległo w ciągu ostatnich lat wielu przekształceniom, współcześnie pacjent to osoba, która korzysta z różnych usług fachowych oferowanych przez pracowników służby zdrowia, nie tylko jako osoba chora, ale także odbierająca świadczenia o charakterze zapobiegania chorobie i umacniania zdrowia

• Inaczej określając, „pacjent [...] to osoba, na której organizmie jest wykonywana jakaś interwencja medyczna, choćby nie mająca charakteru leczniczego”, gdzie wyrażenie „interwencja medyczna” stanowi termin techniczny, określający „wykorzystanie technik medycznych w jakimkolwiek celu”

Prawa chroniące pacjenta 

• Pacjent korzystający z usług pracowników służby zdrowia (lekarze, pielęgniarki, inni) jest chroniony prawem, które określa rodzaj i zakres ponoszonej przez tych pracowników odpowiedzialności – w razie popełnienia błędów lub zaniedbań na ich szkodę” .

• Prawa te stanowią zbiór przepisów noszących nazwę prawa pacjenta.

• Encyklopedia PWN definiuje to pojęcie jako „prawa osoby korzystającej ze świadczeń zdrowotnych niezależnie od tego czy jest pacjentem chorym czy zdrowym”

• Innym określeniem terminu „prawa pacjenta” jest definicja, mówiąca iż są to „podstawowe prawa pacjenta do zdrowia w znaczeniu dostępu do opieki i świadczeń, wyróżniania szans w leczeniu i jakości opieki”.

Do zbioru praw pacjenta WHO zalicza 

• „prawo do ochrony zdrowia,

• wolnego wyboru lekarza,

• prawo do samostanowienia, nietykalności fizycznej i psychicznej oraz

• poszanowania godności, prywatności, a także przekonań religijnych, moralnych i kulturowych”

Prawa pacjenta są chronione 

• odpowiednimi aktami normatywnymi, deklaracjami i rezolucjami zarówno ogólnoświatowymi, jak i wewnątrzpaństwowymi.

• Do najbardziej aktualnych należy Deklaracja Praw Pacjenta z 1994 roku przyjęta na konferencji WHO w Amsterdamie.

• Polskim dokumentem odnoszącym się do omawianego zagadnienia jest Karta Praw Pacjenta z 1998 roku oraz Konstytucja RP uchwalona w 1997 roku.

Historia myśli o prawach pacjenta  

• Prawa pacjenta są jedną ze szczególnych gałęzi ogromnego drzewa praw człowieka.

• Odnoszą się do tych wartości, które są jednymi z powszechnie uważanych za najwyższe, najcenniejsze i pożądane w życiu. Są to: zdrowie, dobre samopoczucie, sprawność fizyczna i psychiczna, rozwój osobowości.

• Stanowią one środek dla każdego człowieka, dzięki któremu łatwiej uzyskać upragnione cele i spełnić wymarzone zamierzenia. Zdrowie jest w teraźniejszych czasach bardzo cennym pierwiastkiem szczęścia, do którego każdy dąży, chcąc odczuwać je jak najdłużej.

Rys praw pacjenta 

• Powszechnie uważa się, iż pierwsze „nowoczesne rozwiązania w tej dziedzinie były reakcją na rozmaite nadużycia medycyny w III Rzeszy.”

• Po II wojnie światowej nastąpił przełom w zakresie praw pacjenta, ogromna rewolucja dotycząca każdej jednostki, bo przecież każdy korzysta z usług medycznych

Dokumenty na temat praw człowieka dają źródło prawom pacjenta  

• Narodowa Konwencja Rewolucji Francuskiej,

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka,

• Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności,

• Europejska Karta Socjalna

• Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych,

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych a także

• Karta Praw Dziecka.

Z 1793 roku Narodowa Konwencja Rewolucji Francuskiej 

• mówi, że „w jednym łóżku powinien przebywać jeden pacjent, a łóżko powinno mieć co najmniej wymiar trzech łokci”

• Ma to wielkie znaczenie spoglądając na fakt, że nie rzadkim był w owych czasach widok, gdy w jednym łóżku przebywało ośmiu pacjentów, i jak się łatwo jest domyślić – byli oni zmuszeni zajmować je w pozycji siedzącej

• Dokument ten można uważać za jeden z pierwszych, który miał istotne znaczenie w dziedzinie praw pacjenta. Po nim coraz częściej zaczęły się pojawiać nowe zapisy, uzupełnione w treści dotyczące osób chorych i ich pobytu w placówkach leczniczych.

W 1948 roku, w przyjętej przez ZO NZ Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka 

• Zostały zebrane prawa i wolności człowieka.

• Między innymi znalazło się tam prawo do ochrony zdrowia, zawarte w art. 25, mówiącym, iż: „Każdy człowiek ma prawo do stopy życiowej zapewniającej zdrowie i dobrobyt jego i jego rodziny, włączając w to [...] opiekę lekarską i konieczne świadczenia socjalne, oraz prawo do ubezpieczenia na wypadek bezrobocia, choroby, niezdolności do pracy [...].”

• Dokument ten, będący międzynarodowym aktem wiążącym w sprawie praw człowieka, jest punktem zwrotnym w procesie tworzenia praw pacjenta.

• Porusza on bowiem najważniejsze potrzeby jednostki ludzkiej, jakie winny być spełnione w stosunku do każdego człowieka.

• Ważnym jest, iż jednym z tych podstaw jest ochrona przed chorobą, zabezpieczenie medyczne i dążenie do pełni zdrowia.

Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 roku 

• Zaznaczono w niej ogromną wagę ochrony przed nieludzkim czy poniżającym traktowaniem, prawa do bezpieczeństwa osobistego i samostanowienia, wolności myśli i wyznania z możliwością praktykowania własnej religii.

• Stanowi to istotny element w trakcie pobytu chorego w placówce leczniczej, gdzie ludzie posiadają te same prawa i wolności, jakie mają osoby za szpitalnymi drzwiami, bo przecież choroba nie może i nie pozbawia nikogo jego naturalnych praw.

1961 Europejska Karta Socjalna 

• Poszerza zawarte w dokumencie prawa osobiste i obywatelskie o prawa związane z europejskim systemem ochrony zdrowia

• Problemy związane ze zdrowiem są tu przedstawione i uregulowane przez:

• art. 7 (ust. 9 reguluje sprawy kontroli lekarskiej osób nieletnich),

• art. 9 (bezpieczne i higieniczne środowisko pracy),

• art. 10 (o ochronie nieletnich przed niebezpieczeństwem fizycznym i moralnym),

• art. 11 (reguluje prawo do zdrowia),

• art. 13 (mówi o prawie do pomocy medycznej i społecznej),

• art. 15 (mówi o rehabilitacji zawodowej i społecznej).

W roku 1966 przyjęto dwa pakty 

• Pierwszy dotyczący – praw obywatelskich i politycznych (nazywany dalej Paktem Politycznym) oraz drugi – praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych, odnoszące się swą treścią do pacjentów (nazywany dalej Paktem Gospodarczym).

• „Niektóre z przepisów Paktów [...] w sposób bezpośredni dotyczą ochrony tak fundamentalnych dóbr, jak: życie, zdrowie, integralność cielesna, wolność, prywatność, czyli tych, w których sferę lekarz z racji wykonywanego zawodu wkracza najczęściej.

• Przepisy te wyznaczają granicę dopuszczalnej ingerencji lekarskiej, stwarzają bariery prawne dla pewnych typów działań medycznych, zwłaszcza o charakterze eksperymentalnym, kształtują relację lekarza i pacjenta”.

cd. 

• Chodzi tu o artykuły Paktu Politycznego:

• art. 6 (część ust. 1: „Każda istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia.”),

• art. 7 (dotyczący zakazu tortur i okrutnego, nieludzkiego, poniżającego karania i traktowania; „warto podkreślić, że [...] zaznacza się wyraźnie, że nikt nie może być poddany eksperymentom medycznym lub naukowym bez wyrażenia swobodnej zgody”),

• art. 9 (mówi o prawie do wolności i bezpieczeństwa osobistego),

• art. 17 (każdy ma prawo do prywatności).

• art. 12 Paktu Gospodarczego mówiący, iż każdy obywatel ma prawo do ochrony zdrowia.

Konstytucja WHO 

• Określa, iż celem organizacji jest „osiągnięcie przez wszystkie narody najwyższego możliwego poziomu zdrowia”

Światowe Towarzystwo Medyczne (WMA) w 1948 

• Przygotowało pierwszą i najważniejszą Deklarację, tzw. Genewską, zawierającą odnowioną przysięgę Hipokratesa, nazywając ją Międzynarodową Przysięgą Lekarską, podkreślając, iż szacunek dla życia ludzkiego jest bardzo ważnym elementem praktyki medycznej i jest zawsze obowiązującą podstawą pomocy.

Wydarzenia wpływające na publiczną debatę na temat praw pacjenta 
 

• Pierwszym z nich było ujawnienie w Stanach Zjednoczonych w 1966 roku wielu badań naukowych, przeprowadzanych w licznych klinikach amerykańskich, na nieuprzedzonych pacjentach, a często także i na upośledzonych dzieciach, noworodkach oraz terminalnie chorych osobach.

• Drugim z wydarzeń była pierwsza transplantacja serca, co miało miejsce w Kapsztadzie, rok po wykryciu skandalu w Ameryce. Skomplikowana operacja była przedmiotem wielu dyskusji i sporów w całym społeczeństwie.

Międzynarodowe deklaracje o charakterze etycznym- ważne dla praw pacjenta  

• Deklaracja z Helsinek z 1964 roku, mówiąca o warunkach, w jakich należy przeprowadzać biomedyczne badania na istotach ludzkich

• Deklaracja z Sydney z 1968 roku, dotycząca przeszczepów, określająca moment śmierci dawcy, nakazując stwierdzenie zgonu przez dwóch lekarzy, którzy będą odpowiedzialni za transplantacje,

• Deklaracja z Oslo z 1970 roku, poruszająca problem aborcji, zezwalając kobietom przerwanie ciąży ze względów zdrowotnych

Deklaracje cd 

• Deklaracja z Tokio z 1975 roku, która zabrania lekarzom stosowania wszelkiego rodzaju tortur i represji w stosunku do ludzi i uczestniczenia w takich działaniach [14, str. 341],

• Deklaracja z Hawai z 1977 roku, omawiająca problem opieki psychiatrycznej i uprawnień personelu w stosunku do osób psychicznie chorych, opracowana przez Światowe Towarzystwo Psychiatryczne,

Deklaracje 

• Deklaracja z Lizbony z 1981 roku, na temat ogółu praw pacjenta, możliwości wyboru lekarza, udziału w decydowaniu o leczeniu, prawie korzystania z opieki osób duchownych przez chorych oraz umierania w godności [52, str. 39],

• Deklaracja z Wenecji z 1983 roku, stwierdzająca, że „obowiązkiem lekarza jest leczenie i tam, gdzie to możliwe, niesienie ulgi w cierpieniu, jednocześnie sankcjonująca zaniechanie leczenia w sytuacjach terminalnych za zgodą pacjenta lub, gdy pacjent nie jest zdolny do wyrażania swej woli, za zgodą członka jego rodziny”

• Deklaracja Praw Człowieka i Ochrony Zdrowia Psychicznego z 1989 roku

Deklarację Praw Pacjenta – Konferencja w Amsterdamie 1994 

• Dokument ten ujmuje w najobszerniejszy jak dotąd sposób, problematykę praw pacjenta, spośród wszystkich przyjętych dotychczas prawnych międzynarodowych dokumentów [...].

• Wyszczególnia ponad 30 praw pacjenta nierozłącznie związanych z korzystaniem ze świadczeń zdrowotnych”.

• W dokumencie tym zostały wyszczególnione między innymi prawa do: godności i poszanowania swej osoby jako ludzkiej, ochrony zdrowia i ulgi w cierpieniach, otrzymywania informacji i samodecydowania, poczucia bezpieczeństwa, poszanowania swej prywatności i wyznawanych wartości moralnych i kulturalnych.

• Dokument ten jest jednym z najistotniejszych dokumentów w dziedzinie ochrony praw pacjenta, porusza on bowiem zagadnienia, o których wielu ludzi miało dotąd bardzo niską świadomość, co często było przyczyną poważnych pogwałceń praw w stosunku do chorych, przez personel medyczny.

Pacjent i jego prawa w Unii Europejskiej  

• Na przełomie lat 70tych i 80tych ubiegłego stulecia, przyjęty został szereg dokumentów, które odnosiły się do zagadnienia praw pacjenta.

• W 1979 roku została opracowana Europejska Karta Pacjenta Szpitalnego, która jest „wyrazem uznania prawa pacjenta do samookreślenia, informacji, ochrony życia prywatnego oraz do swobodnych przekonań religijnych i filozoficznych”.

• Znalazło tam miejsce osiem praw pacjentów hospitalizowanych:

• do adekwatnej ze stanem zdrowia opieki,

• respektowania godności ludzkiej,

• wyrażania lub odmowy zgody na leczenie i badania,

• informacji o stanie zdrowia i udział w leczeniu i decydowaniu o nim,

• ochronę prywatności, wolność przekonań religijnych i sumienia oraz

• prawo do skargi w momencie niezadowolenia z leczenia czy innych zastrzeżeń co do pobytu w szpitalu.

1984 roku PE Rady Europy zatwierdza Europejską Kartę Praw Pacjenta, 

• która uzupełnia zawartość powyższej ustawy, zawierając dodatkowo prawo do:

• wyboru lekarza i zakładu leczniczego,

• poufności,

• skargi przed sądem,

• zabezpieczenia społecznego oraz

• godnej śmierci.

Europejska Karta Dziecka Hospitalizowanego, która powstała w 1986 roku. 

• Dokumentem poruszającym problem opieki nad nieletnimi

• Karta przygotowana przez Europejczyków została opracowana na podstawie Karty Praw Pacjenta, jest jednak bardziej skonkretyzowana i zorientowana na problemy i potrzeby najmłodszych pacjentów

Europejska Karta Położnic 

• w 1989 roku określone prawa kobiet w okresie okołoporodowym, które zawarte zostały w Europejskiej Karcie Położnic

Działania w sprawie zdrowia publicznego i opieki zdrowotnej podejmowane przez Unię Europejską  

• W 1991 roku podczas spotkania Rady Ministrów i ministrów zdrowia UE przyjęto uchwałę dotyczące podstawowych wyborów polityki zdrowotnej.

• Po dwóch latach został ogłoszony przez Komisję Europejską Komunikat o przyszłych działaniach w zakresie zdrowia publicznego.

• Dokumenty te wyznaczyły standardy postępowania w zakresie wspólnego dążenia członków Unii do zdrowia.

• Bardzo istotnym dokumentem przyjętym przez Wspólnotę jest Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej z dnia 7 grudnia 2000 roku, a potwierdzona w czasie szczytu w Nicei w 2001 roku. Jest to zapis licznych praw człowieka, z którymi wiążą się takie prawa pacjenta, jak np. prawo do: godności (art. 1 i 4), wyrażania świadomej i dobrowolnej zgody na postępowanie diagnostyczne, lecznicze i pielęgnacyjne (art. 2), poszanowania intymności i życia prywatnego (art. 7), informacji (art. 11 i 42) oraz równości w dostępie do świadczeń medycznych (art. 35.

Karty praw pacjenta w innych krajach 

• Przepisy dotyczące praw pacjenta są w wielu krajach europejskich rozproszone po wielu aktach (ustawach, rozporządzeniach wykonawczych).

• We wszystkich państwach europejskich „zakres regulacji prawnych i wynikających z nich uprawnień jest [...] analogiczny a nawet identyczny“.

• Jedynie nieliczne z nich przyjęły stosowne ustawy w tej sprawie. Są nimi np. Finlandia (1992 r.), Grecja (1995r.), Portugalia (1995r.) oraz Dania (1996 r.).

Wymiar praw pacjenta w USA i Europie 

• W USA gdzie dużą rolę odgrywają mechanizmy rynkowe, prawom pacjenta nadaje się wymiar konsumencki

• W Europie dominuje obywatelski charakter prawa pacjenta, skupiający się na medycznych aspektach prawa człowieka

Zainteresowanie prawami pacjenta 

Prawa pacjenta są przedmiotem zainteresowania

• etyki,

• moralności,

• debat naukowych, a także

• obrad parlamentów i zgromadzeń międzynarodowych

Po co są prawa pacjenta ? 

• są po to, aby poprzez ich egzekwowanie wpływać na poprawę jakości świadczeń medycznych, a także po to, aby ustalić pozycję pacjenta, jako równoprawnego uczestnika procesu leczenia

• mają dać poczucie bezpieczeństwa, wyznaczać granice kompetencji, odpowiedzialności, uprawnień i obowiązków obu stron relacji pacjenta-lekarz, pacjenta- pielęgniarka, pacjent- inny pracownik służby zdrowia

• respektowanie ich jest wymogiem moralnym, oraz prawnym

Przesłanki ustanowienia praw pacjenta 

• pacjent poprzez swoją chorobę popada w uzależnienie od podmiotów odpowiedzialnych za sprawowanie nad nim opieki, pacjent jest zdany na umiejętności i wiedze pracowników medycznych, której pacjent nie posiada i z tego względu wymaga ochrony

• potrzeba zapobiegania nadużyciom w relacjach pacjent- pracownik służby zdrowia ( nierówny dostęp do informacji, operacji, itp.)

• możliwość doświadczeń medycznych i biomedycznych na ludziach oraz transplantacje

• paternalistyczny model relacji lekarz - pacjent (lekarz wie lepiej co chce pacjent, podejmuje decyzje za niego, cenzuruje informacje)

Przesłanki ustanowienia praw pacjenta 

• prawa człowieka- jednostki nie mogą być ograniczone (granice są równoprawne); żaden kraj nie jest wstanie zaspokoić wszystkich potrzeb zdrowotnych ze względu na ograniczone środki , zasoby, którymi system zdrowotny dysponuje w państwie

• współodpowiedzialność za zdrowie pacjenta, a tym samym współodpowiedzialność za kształt danego systemu ochrony zdrowia

• jednostce nie przysługuje żaden szczególny przywilej wyróżniający ja od wszystkich innych jednostek w danej społeczności- ma tyle praw co inni

• w przypadku osób starszych szczególne zagrożenie takich wartości jak : wolność, godność, prawo do stanowienia

Uregulowania praw pacjenta 

• Według badań WHO wynika, że prawa pacjenta mogą być regulowane w drodze:

a) unormowań prawnych ( regulacji prawnych w drodze ustaw)

b) kodeksu etyki zawodowej

c) porozumień

d) sądowych orzeczeń

Prawa pacjenta , prawa człowieka 

• prawo do wyrażenia zgody lub odmowy leczenia,

 

• prawo do informacji o stanie zdrowia, proponowanych i podejmowanych procedurach medycznych,

• prawo do poszanowania intymności i godności pacjenta,

 

• prawo do samodecydowania jednostki o sobie, prawo do wolności osobistej,

 

• prawo do uzyskania informacji,

 
 

• prawo każdego człowieka do respektowania jego godności i zakazu poniżającego traktowania,

Prawa pacjenta - prawa człowieka 

• prawo do umierania w spokoju i godności

 

• prawo do kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego,

• prawo do opieki duszpasterskiej

 

• prawo do ochrony życia, zakaz poniżającego traktowania,

• prawo do swobodnego poruszania się i wolności komunikowania się,

• prawo do wolności sumienia i wyznania, uprawiania kultu, uczestniczenia w obrzędach i praktykach religijnych

Karta Praw Pacjenta  

• Opublikowana w komunikacie MZ

• Nie jest aktem prawnym

• Zawarte są w niej prawa pacjenta, nie ma obowiązków

W polityce zdrowotnej wyróżnia się dwie kategorie praw pacjenta  

• To prawa o charakterze socjalnym zobowiązujące państwo do podejmowania odpowiednich środków dla zapewnienia słusznego dostępu do opieki zdrowotnej właściwej jakości. Celem tych praw jest likwidacja wszelkiej dyskryminacji i barier dostępności świadczeń zdrowotnych

• To prawa o charakterze podmiotowym, które są tutaj postrzegane jako uszczegółowienie obywatelskich praw człowieka. W tym katalogu znajdują się zarówno te prawa, które przysługują człowiekowi zawsze, jak również i te, które przysługują tylko ze względu na status pacjenta

Dochodzenie praw pacjenta 

• W polskim systemie prawnym III RP prawa pacjenta są rozproszone w wielu aktach prawnych, często wynikające z przepisów nakładających na różne podmioty uczestniczące w udzielaniu świadczeń zdrowotnych

• Jeżeli pacjent lub osoba uprawniona (przedstawiciel ustawowy, opiekun faktyczny) uzna, że jego prawa zostały naruszone, może złożyć skargę do bezpośredniego przełożonego osoby udzielającej świadczenie zdrowotne lub rzecznika praw pacjenta działających przy NFZ, samorządach zawodowych i otrzymać odpowiedź

Dziękuję za uwagę