KOGNITYWIZM – JĘZYKOWY OBRAZ ŚWIATA
Johann Herder (XVIII wiek) – język jest skarbcem i formą naszego myślenia, ujmuje „ducha” i kulturę narodu, przekazywaną z pokolenia na pokolenie.
1980 r. – Metafory w naszym życiu George Lakoff i Mark Johnson.
1987 r. – Podstawy gramatyki kognitywnej Ronald Langacker.
Kognitywizm zakwestionował ujmowanie znaczenia jako reprezentacji pojęcia odpowiadającego wyrazowi, wg nich w znaczenie uwikłany jest wyidealizowany model kognitywny (ICM);
ICM: obraz sytuacji, reprezentujący wypowiadaną przez człowieka treść i tkwiący w umyśle mówiącego.
Podstawa metodologiczna: gestaltyzm- znaczenie form językowych powinno być ujmowane globalnie.
Nasz system pojęciowy uwarunkowany jest naszym doświadczeniem rzeczywistości.
Kategorie systemu pojęć i językowe – niektóre elementy znajdują się w centrum, inne na peryferiach. Prototyp kategorii tworzą „lepsze” ich elementy. Jest to kategoria naturalna (nie logiczna)
Prototypowość to reprezentatywność, typowość np. prototypowy fotel a fotel bujany, obrotowy itd. Wybór prototypu informuje o ważności danego obiektu w świadomości ludzkiej. Kategorie naturalne mogą być otwarte, zawsze są niejednolite.
Kategoryzacja to narzędzie porządkowania, któremu towarzyszy interpretacja
Konotacje: przyporządkowana wyrażeniom treść semantyczna
Polskie badania nad kognitywizmem: Jerzy Bartmiński, Ryszard Tokarski, Lublin.
Metafora to podstawowa kategoria pojęciowa związana z myśleniem i działaniem człowieka w świecie
Większa część naszego codziennego systemu pojęciowego ma naturę metafor (metafory GÓRA – DÓŁ)
Ostatecznym kryterium porządkującym metaforyczne myślenie świata w języku jest człowiek i jego doświadczenia w kontaktach ze światem (antropocentryzm)
Orzekanie poprzez język o formach istnienia rzeczywistości i wartościowanie ich.
Znaczenie słowa to świadome uwydatnienie jednych cech, a pomniejszenie innych
Interpretacja (wielość możliwych spojrzeń) zależy od języka (np. „mgła” w języku polskim jest jedna, w języku angielskim są trzy, w zależności od ich nasilenia (fog, mist i haze)
nawet w obrębie jednego języka narodowego mogą ujawniać się różne interpretacje słów w zależności od stylu (np. język naukowy, a język potoczny: zwierzę, lis, a nawet człowiek przeciwstawiony w języku potocznym zwierzętom)
obraz świata zawarty w języku ogólnym zwany jest obrazem naiwnym bądź potocznym i uwzględnia nie tylko obiektywne cechy rzeczywistości (jak język naukowy), ale też kulturowe uwarunkowania rządzące myśleniem i ocenami człowieka
ewolucja – obraz naukowy wraz z rozwojem nauki, potoczny wraz z rozwojem nauki.
na naukowy obraz wpływa również obraz potoczny – nazwy ciem (ewokujące brzydotę) a nazwy motyli (ewokujące piękno)
metafora poetycka – odznacza się dwutematycznością
metafora słownikowa pozbawiona jest dwutematyczności, jej podstawową funkcją jest funkcja identyfikacyjna, dużą role odgrywa relacja podobieństwa (loteria)
metafora słownikowa odwołuje się do tego, co zostało w języku nazwane, skategoryzowane i przyswojone za pośrednictwem języka (są to więc neosemantyzmy)
arystokratyzm – Zdzisław Kepmf – nazwy ciała i czynności zwierząt odnoszone do ludzi zawierają pejoratywne składniki znaczeniowe (łeb, pysk, żreć, zdychać)
językowa ksenofobia; obraz Żyda, Cygana, Szkota; sposób na samookreślenie, uwydatnianie zalet polskości, akceptowanie norm chrześcijańskich, preferowanie europejskiej cywilizacji.
Językowy obraz świata dotyczy semantycznej strony języka naturalnego.
Językowy obraz świata: zawarta w języku interpretacja rzeczywistości, którą można ująć w postaci zespołu sądów o świecie. Mogą być one utrwalone w samym języku lub przez niego implikowane.