1. Wyjaśnij pojęcia i podaj przykłady występowania.

1. Subekumena – obszar zamieszkany przez człowieka jedynie okresowo (np. koczownicy na terenach półpustynnych) bądź niezamieszkany, ale wykorzystywany gospodarczo (np. kopalnie cyny w Boliwii na wysokości 5400 m n.p.m.). Subekumeną są też duże obszary Afryki, pustynia Sahara i leżące wokół niej sawanny.

2. Anekumena – obszary niezamieszkane na stałe przez człowieka i niewykorzystywane gospodarczo. Do anekumeny można zaliczyć: obszary pustynne, obszary polarne oraz najwyższe pasma górskie.

3. Ekumena – obszary na  stale zamieszkane i wykorzystywane gospodarczo przez człowieka.

2. Podaj sześć najbardziej i najmniej zaludnionych obszarów na kuli ziemskiej.

Najbardziej	Najmniej
Dolina Nilu	Wyżyna Tybetańska
Wyspy Maskareny	Kotlina Kalahari
Południowo- Zachodnia Nigeria	Kotlina Konga
Kabylia w Algierii	Sahara Zachodnia
Okolice Jeziora Wiktorii
Jawa

3. Wymień bariery i walory osadnicze

Bariery osadnicze to czynniki ograniczające rozwój osadnictwa i określające zasięg ekumeny. Są nimi:

• bariera klimatyczna (bariera termiczna) - zbyt zimny lub zbyt gorący klimat negatywnie wpływają na warunki życia oraz rozwój gospodarki (zwłaszcza na rolnictwo);

• bariera świetlna - na obszarach okołobiegunowych występuje niedobór światła. Wpływa to negatywnie na organizm ludzki oraz pośrednio na inne elementy środowiska - niską temperaturę powietrza oraz ubogą roślinność;

• bariera grawitacyjna - tereny górskie cechują dużymi niwelacjami wysokości względnej, spadkiem temperatury oraz zawartości tlenu wraz ze wzrostem wysokości, skalistością podłoża i małą żyznością gleb. Cechy te utrudniają budownictwo mieszkaniowe, sprawiają kłopoty w rozwoju transportu i działalności gospodarczej.

• bariera wodna - tereny pustynne, cechujące się skrajnym deficytem wody, są w większości obszarami bezludnymi. Brak wody uniemożliwia działalność rolniczą i przemysłową, utrudnia w znacznym stopniu warunki życia ludzi. Problemem może być także nadmiar wody (np. tereny bagienne oraz okresowo zalewane fragmenty dolin rzecznych);

• bariera roślinna - bardzo bujna roślinność (dotyczy to lasu równikowego i lasu monsunowego) znacznie ogranicza możliwości transportu i budownictwa. Wraz z barierą roślinną często występuje też bariera klimatyczna.

• klimat – największa gęstość sieci osadniczej występuje w strefach klimatu umiarkowanego ciepłego i podzwrotnikowego. Klimat decyduje m.in. o wyglądzie zabudowy, np. spadziste dachy umożliwiają szybki spływ wody lub śniegu; 
  - woda – warunkiem powstawania stałych osiedli ludzkich jest występowanie stałych wód powierzchniowych. Najwięcej jednostek osadniczych powstało w dolinach rzecznych (woda pitna, znaczenie komunikacyjne i strategiczne) oraz wzdłuż wybrzeży morskich (porty handlowe i rybackie); 

• rzeźba – osadnictwu sprzyja nizinność i równinność terenu. Na obszarach o urozmaiconej rzeźbie osady ludzkie powstają w dolinach i kotlinach górskich; 

• gleby – pierwotnie osady ludzkie powstawały w rejonach najżyźniejszych gleb. Współcześnie przepisy prawne zabraniają przeznaczania urodzajnych gleb pod zabudowę; - budowa geologiczna – szczególnie duże znaczenie ma występowanie surowców mineralnych (w miejscach ich eksploatacji powstały wielkie zespoły miejskie);

• handel – rozwój miast wzdłuż szlaków handlowych, na ich skrzyżowaniach oraz na pograniczu stref o różnych typach gospodarki, np. u podnóża gór; 

• komunikacja – powstawanie miast w miejscach przeładunku towarów, np. porty, miejsca przepraw przez rzekę, węzły kolejowe, porty lotnicze;

• przemysł – powstawanie miast w miejscach eksploatacji surowców i miejscach dogodnych do lokalizacji przemysłu przetwórczego, np. blisko węzłów komunikacyjnych; 

•  turystyka i wypoczynek – powstawanie uzdrowisk, kąpielisk, ośrodków turystyki górskiej w miejscach występowania wód mineralnych lub rejonach o specyficznym mikroklimacie.

• czynniki kulturowe – powstawanie ośrodków kultu religijnego.

• czynniki polityczno-administracyjne – w przeszłości decydowały o powstawaniu grodów obronnych w miejscach trudnych do zdobycia (na wzgórzach, wyspach, w zakolach rzek). Decyzje administracyjne do dziś decydują o rozwoju miast, wybranych do pełnienia roli stolicy państwa czy regionu

4. Podaj przyczyny i skutki eksplozji demograficznej.

Przyczyny:

• Duży współczynnik dzietności

• Duża liczba kobiet w wieku rozrodczym

• Wielodzietny model rodziny

• Tradycje

• Religia

• Małe znaczenie środków antykoncepcyjnych

• Rozwój medycyn

• Poprawa warunków życia

Skutki:

• Zachwianie struktury wiekowej

• Przedłużenie średniego wieku życia na świecie

• Odmłodzenie struktury wiekowej

• Patologie społeczne

• Degradacja środowiska naturalnego

• Klęski głodowe

• Emigracja ze wsi do miast

• Spory o ziemie doprowadziły do konfliktów wojennych

• Ograniczenia w modelu rodziny np. w Chinach można mieć tylko 1 dziecko( za kolejne są wysokie podatki

5. Opisz cztery fazy cyklu demograficznego

1. Faza I 

• Charakterystyczna dla ludności żyjących na bardzo niskim poziomie rozwoju i występuje tylko w nielicznych populacjach. Liczba urodzeń wyrównuje się ze zgonami, które są liczne ze względu na stan ludności. Przeciętna długość życia nie przekracza 45 lat.

• przyrost naturalny na granicy możliwości biologicznej 0.2-0.3%

• życie było nieustanną walką o przetrwanie (wojny, walki plemienne, epidemie np. dżuma w XIV w.)

• po wojnie duży przyrost kompensacyjny czyli chęć biologicznego wyrównania strat wojny

1. Faza II

Osiągnięcia medycyny wpłynęły na zmniejszenie liczby zgonów. Średnia długość życia wynosi 60 lat.

Charakterystyczna dla krajów rozwijających się

• na wzrost urodzeń wpłynęła dłuższa średnia życia (gł. kobiet)- XIXw

• spadek śmiertelności np. przez rozwój szczepień

• XIX w. to mała eksplozja demograficzna

• młode społeczeństwo

• duża liczba kobiet w wieku rozrodczym

• wysoki współczynnik płodności

powodem dlaczego się tak dzieje są:

• zwyczaje i tradycje

• niewielkie znaczenie środków antykoncepcyjnych, aborcji, świadomego planowania rodziny

• niski poziom wykształcenia

• spadek śmiertelności poprzez:

  • poprawę ochrony zdrowia

  • wzrost produkcji żywności

3.Faza III

• Na początku tej fazy przyrost jest duży, i maleje wraz z dążeniem do kolejnej fazy.

• charakterystyczna dla krajów wysoko rozwiniętych

• spadek urodzeń:

  • antykoncepcja i aborcja

  • wysoka świadomość o planowaniu rodziny

  • model małej rodziny

  • starzenia się społeczeństwa

  • rozpad małżeństw

  • późne zawieranie małżeństw

  • kariera i edukacja ważniejsza niż rodzina

  • chęć zapewnienia potomstwu dobrego startu

• spadek śmiertelności poprzez:

  • rozwój medycyny

  • zdrowy tryb życia

  • poprawa wyżywienia

  • poprawa warunków życia

  • stabilizacja życia

  • opieka nad matką i dzieckiem

4.Faza IV

• Liczba zgonów jest niewielka, dzięki wysoko rozwiniętej służbie zdrowia i wiedzy medycznej. Wystąpiła w Europie Zachodniej w latach 60. XX w.

6. Czym była „ zielona rewolucja” ? Wymień jej przyczyny i omów skutki ( +/-).

Zielona rewolucja – określenie programów rozwoju rolnictwa prowadzonych w latach 60. XX w. przez agencję ONZ – Organizacja do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO). Ich celem było zlikwidowanie zjawiska głodu na Ziemi poprzez zwiększenie produktywności rolnictwa (zwłaszcza w krajach tropikalnych i subtropikalnych) dzięki zastosowaniu wydajniejszych odmian roślin uprawnych i rozwojowi agrotechniki.

Przyczyny : głód w krajach trzeciego świata

Skutki negatywne :

• ekologiczne – niekorzystne przekształcenia środowiska przyrodniczego w wyniku wprowadzania monokultur rolnych, przeprowadzania nieprzemyślanych melioracji czy nadmiernego zużycia wody w celu nawadniania, nadużywania nawozów sztucznych i pestycydów;

• społeczne: np. nagły wzrost zróżnicowania dochodów (biedni jeszcze bardziej zubożali), zaś brak doświadczenia rolników i odpowiednich urządzeń do magazynowania spowodowały straty cennych nadwyżek żywności.

Skutki pozytywne :

• poprawy sytuacji żywnościowej w wielu krajach m.in. Indiach, Pakistanie, państwach Ameryki Południowej i Afryki

• wyhodowanie nowych, wydajnych odmian pszenicy, ryżu i kukurydzy

Podaj przykłady krajów o największym i najmniejszym przyroście naturalnym oraz omów przyczyn niskiego przyrostu w Europie Zachodniej i Środkowo- Wschodniej.

Najmniejszy: Ukraina, Rosja, Bułgaria, Łotwa

Największy : Albania, Irlandia

Przyczyny:

8. Jakie są konsekwencje kryzysu demograficznego w Europie Zachodniej ?

• starzenie się społeczeństwa

• brak pracowników

• zamachy terrorystyczne

• zderzenie kultur i tradycji

• nielegalna emigracja

• prześladowanie cudzoziemców

9. Wymień przyczyny i podział migracji.

Podział :

• czas trwania migracji

• migracja dobrowolna

• migracja przymusowa

• zasięg migracji

• przyczyny migracji

Przyczyny:

• ekonomiczne

• polityczne

• religijne

• rodzinne

• klimatyczne

10. Jakie są skutki (+/-) migracji dla krajów emigracyjnych i imigracyjnych? ( 3 przykłady)

1. dla krajów emigracyjnych

• spowolnienie rozwoju gospodarczego

• większe zapotrzebowanie na usługi i towary

• rozwój firm transportowych

1. dla krajów imigracyjnych

• szybki rozwój gospodarczy

• konflikty na tle kulturowym i religijnym

• zwiększenie bezrobocia

11. Wyjaśnij pojęcia i podaj przykłady występowania aglomeracji

1. Aglomeracja monocentryczna – duże skupisko ludności, w którego centrum znajduje się ośrodek miejski (tzw. rdzeń), a naokoło są przyrośnięte miasta satelitarne oraz zurbanizowane wsie. Miasta satelitarne najczęściej pełnią funkcje dzielnic sypialnych lub przemysłowych. Z czasem strefa podmiejska może zostać wchłonięta przez powiększające się miasto, stając się jego integralną częścią.

• Paryż

• Warszawa

• Łódź

• Rzym

• Londyn

1. Aglomeracja policentryczna – drugi rodzaj aglomeracji, tworzącej zespół wzajemnie powiązanych jednostek osadniczych, którego główną cechą jest brak jednego ośrodka centralnego. Wyróżnia się ponadto podtypy aglomeracji policentrycznej: aglomeracja bicentryczna i konurbacja.

• Trójmiasto,

• Zabrze

• miasta Górnego Śląska.

1. Megalopolis -  wielko przestrzenne układy osadnicze, powstające w wyniku łączenia się rozległych, peryferyjnych stref zabudowy jednorodzinnej i związanych z nią usług rozwijających się wokół aglomeracji i dużych miast. Potocznie tak nazywa się silnie zurbanizowany, powiązany funkcjonalnie i komunikacyjnie obszar dwóch lub więcej aglomeracji

• Londyn- Birmingham- Manchester-Liverpool

• Tokio- Kawasaki- Jokohama- Chiba- Saitama

• Rotterdam-Utrecht- Amsterdam