RUCH SKAUTOWY W POLSCE

Geneza ruchu skautowego w Polsce sięga 1909 roku, kiedy to na polskie tereny przeniknęły pierwsze wiadomości o rozwijającym się w Wielkiej Brytanii skautingu (w dwóch czasopismach warszawskim i lwowskim m.in. artykuł Edmunda Naganowskiego w lwowskim "Słowie Polskim"). Wieści te padły na podatny grunt. Młodzież polska, wychowana w duchu pozytywizmu, przeniknięta hasłami niepodległościowymi, garnęła się do kół turystycznych, sportowych, gimnastycznych, samokształceniowych związków etyczno-abstynenckich oraz organizacji przysposobienia wojskowego głoszących hasło zbrojnej walki o niepodległość Polski.

Atrakcyjność metod skautowych oraz ich przydatność do celów wyszkolenia wojskowego, a także wartości pedagogiczne skautingu, bardzo szybko zostały odkryte przez niektóre z organizacji młodzieżowych takich jak: Organizacja Młodzieży Niepodległościowej "Zarzewie", Towarzystwo Gimnastyczne Sokół, Ruch Etyczny "Eleusis". One to wśród wewnętrznych sporów i kontrowersji przystąpiły do tworzenia polskiego skautingu.

POWSTANIE ZWIĄZKU HARCERSTWA POLSIEGO

Połączenie Naczelnej Komendy Skautowej i Polskiej Organizacji Skautowej nastąpiło w dniu 2 maja 1916, a 1 listopada 1916 wszystkie cztery organizacje działające na terenie Królestwa utworzyły razem Związek Harcerstwa Polskiego, którego przewodniczącym został ks. Jan Mauersberger. Tendencje unifikacyjne trwały nadal. Większość instruktorów rozumiała, że w odradzającym się państwie polskim potrzebna jest jedna, wspólna dla wszystkich harcerzy i harcerek organizacja.

Z tych też względów rozpoczęto próby nawiązania kontaktu z organizacjami harcerskimi w Małopolsce, Wielkopolsce i w Rosji. Wskutek wzmagających się prześladowań okupantów, w 1918 ZHP oddał się pod opiekę Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

W maju 1918 powstał w Ministerstwie Inspektorat Harcerski w składzie 2 osób: Tadeusz Strumiłło i Maria Wocalewska jako naczelna inspektorka. Jednocześnie powołana została w Ministerstwie komisja do spraw harcerstwa. W czerwcu 1918 na Zjeździe Harcerskim w Krakowie powstało Biuro mające na celu przeprowadzenie porozumienia pomiędzy istniejącymi samodzielnie organizacjami harcerskimi. Latem 1918 w Straszenie odbył się zorganizowany przez naczelny Inspektorat Harcerski kurs męski i żeński, w którym wzięli udział harcerze ze wszystkich organizacji.

ZJEDNOCZENIE ZHP

W dniach 1 i 2 listopada 1918 odbył się w Lublinie zjazd połączeniowy, na którym zostało uchwalone połączenie się harcerstwa w jedną organizację noszącą nazwę ZHP z Naczelną Radą Harcerską na czele, spośród której wybrano Wydział Wykonawczy.

Na pierwszym i drugim Zjeździe NRH brak było oficjalnej delegacji NKS ze Lwowa, dopiero III zjazd NRH, który odbył się w dniach 10 i 11 lipca 1919, był pełnym zjazdem reprezentującym wszystkie dzielnice kraju.

Na zjeździe tym przekształcono dotychczasowy Wydział Wykonawczy NRH na Naczelnictwo ZHP, wybierając na Przewodniczącego ZHP Tadeusza Strumiłłę. W strukturze organizacyjnej Naczelnictwa wydzielono Główną Kwaterę z wyodrębnionymi działami: Pracy męskiej ze Stanisławem Sedlaczkiem i pracy żeńskiej z Marią Wocalewską na czele.

W dniu 19 marca 1920 r. Minister WR i OP wyraził zgodę na przedłożony mu przez NRH projekt statutu, który następnie w sierpniu tegoż roku został zatwierdzony przez MSW.

Już uprzednio drogą korespondencyjną ukonstytuowały się nowe władze Związku w składzie: generał Józef Haller jako przewodniczący, ks. Jan Mauersberger i dr Tadeusz Strumiłło jako wiceprzewodniczący.

Dnia 18 grudnia 1920 ministerstwo WRiOP przekazało kierownictwo drużyn byłej Kongresówki Naczelnictwu ZHP. W dniach 30-31 października i 1 listopada 1920 odbył się V zjazd NRH, który zajął się przygotowaniem I Walnego Zjazdu ZHP. Odbył się on w dniach 31 grudnia 1920 – 2 stycznia 1921 - podsumowano na nim i zatwierdzono dotychczasowy dorobek Związku. Tak więc rok1920 zakończył się dla harcerstwa całkowitym i faktycznym zjednoczeniem.

POCZĄTKI KONPSIRACYJNEGO HARCERSTWA.

27 września 1939 roku zebrała się w Warszawie przy ulicy Polnej w mieszkaniu Szefa Głównej Kwatery Męskiej hm. Stanisława Borowieckiego grupa około 10 członków Rady Naczelnej ZHP, stanowiąca dostateczne quorum do podjęcia trudnej decyzji, innego zdania był prof. Tomasz Strzembosz, który wyrażał opinię, że quorum nie było - wywiad w Rzeczpospolitej z 12.06 2004r. Wśród zebranych byli: Wanda Opęchowska – II wiceprzew. ZHP, Maria Wocalewska, Antoni Olbromski, Aleksander Kamiński, Juliusz Dąbrowski. Zebrani zdecydowali: harcerstwo podejmuje działalność konspiracyjną. W tym czasie Przewodniczący ZHP dr Michał Grażyński był internowany wraz z rządem RP w Rumunii, a Naczelnik Harcerzy Zbigniew Trylski – na Węgrzech. W związku z tym zebrani wyłonili Naczelnictwo w składzie:

ks. hm. RP Jan Mauersberger – p.o. przewodniczącego ZHP,

Wanda Opęchowska – wiceprzewodnicząca

hm. Antoni Olbromski – sekretarz generalny,

hm. RP Maria Wocalewska – delegatka Naczelniczki Harcerek,

hm. Florian Marciniak – Naczelnik Harcerzy.

Florian Marciniak, rozpoczynając pracę konspiracyjną, postawił od razu tezę ciągłości przedwojennego Związku Harcerstwa Polskiego. Tak ukonstytuowane harcerskie władze w kraju traktowały znajdującego się na emigracji dr Michała Grażyńskiego jako znajdującego się na urlopie. Podczas tego "urlopu" zastąpił go ks. hm Jan Mauersberger, przejmując wszystkie przysługujące mu jako przewodniczącemu uprawnienia. Takie postawienie sprawy wynikało z tezy, którą z całym naciskiem i z całą energią reprezentował Florian Marciniak, a mianowicie że istota życia polskiego jest w kraju, że tu rozgrywają się realnie jego losy. Drugim aktem, do którego Florian Marciniak przywiązywał specjalną wagę, było uzyskanie zrzeczenia się funkcji Naczelnika Harcerzy przez hm. Zbigniewa Trylskiego. Zrzeczenie to przyniósł zWęgier pewien łącznik. Na odcinku organizacji żeńskiej sprawa została załatwiona inaczej: niepracująca w konspiracji Maria Krynicka nie zrzekła się swej funkcji Naczelniczki, w związku z czym kierująca pracą żeńskądr hm. Józefina Łapińska nosiła tytuł Komendantki Pogotowia Harcerek. Harcerstwo nie mogło nie brać udziału w walkach wojennych i podziemnych prowadzonych przez polskie społeczeństwo, gdyż do takich walk było ono tworzone i przygotowywane. Harcerstwo polskie to jedyna organizacja w światowym skautingu, która w II wojnie światowej wzięła tak wielki i tak zasadniczy udział w konspiracyjnych walkach swojego narodu. Harcerstwo konspiracyjne dzieliło się na dwa piony: Organizację Harcerzy i Organizację Harcerek. Organizacja Harcerzy przyjęła kryptonim "Szare Szeregi", który później został rozciągnięty na cały Związek Harcerstwa Polskiego. Naczelnictwo Szarych Szeregów, będące władzą zwierzchnią całej, zarówno żeńskiej, jak i męskiej organizacji, istniało od początku. Pracowało na posiedzeniach, które odbywały się w zasadzie raz na miesiąc. W pierwszym okresie – u Przewodniczącego ks. hm RP Jana Mauersbergera w Konstancinie pod Warszawą. Naczelnictwo w składzie podanym poprzednio pracowało do śmierci ks. Jana Mauersbergera, tj. do 12 sierpnia 1942 r. Po jego śmierci Naczelnictwo wybrało na Przewodniczącego dr Tadeusza Kupczyńskiego, który funkcję tę sprawował aż do rozwiązania Szarych Szeregów w styczniu 1945 r. Kandydaturę dr Kupczyńskiego wysunęła Organizacja Harcerek. Przewodniczący ZHP drTadeusz Kupczyński oraz W. Opęchowska, A. Olbromski, M. Wocalewska i F. Marciniak stanowili Naczelnictwo Szarych Szeregów w tym składzie do 6 maja 1943 r. t j. do dnia aresztowania Naczelnika Harcerzy hm. Floriana Marciniaka. W kilka dni później Naczelnictwo mianowało naczelnikiem Harcerzy hm. Stanisława Broniewskiego. Pięcioosobowy skład Naczelnictwa powiększył się niebawem o jedną osobę: Naczelnego Kapelana, którym został ks. hm. Jan Zieja. Tuż przed wybuchem powstania hm. M. Wocalewska przestaje być reprezentantką Organizacji Harcerek, a staje się zwykłym członkiem Naczelnictwa, a w skład Naczelnictwa wchodzi zastępczyni Naczelniczki Harcerek hm. Zofia Florczakówna. W czasie powstania ginie, rozstrzelana przez Niemców, hm. Maria Wocalewska, a po powstaniu idzie do niewoli Naczelnik Stanisław Broniewski. Na jego miejsce Naczelnikiem Harcerzy, a więc i członkiem naczelnictwa zostaje hm. Leon Marszałek. Po tych zmianach Naczelnictwo Szarych Szeregów aż do dnia rozwiązania organizacji podziemnej, tj. do 17 stycznia 1945 r. pracuje w składzie:

dr Tadeusz Kupczyński – p.o. przewodniczącego ZHP,

Wanda Opęchowska – wiceprzewodnicząca,

hm Antoni Olbromski – sekretarz generalny

hm Zofia Florczakówna – zastępczyni Naczelniczki Harc.

hm Leon Marszałek – Naczelnik Harcerzy

ks. hm Jan Zieja – Naczelny Kapelan.

ROBERT BADEN-POWELL

Robert Stephenson Smyth Baden-Powell, Lord Baden-Powell (wym. /ˈbeɪdən ˈpoʊ.əl/), znany również jako B-P (ur. 22 lutego 1857 w Londynie,Wielka Brytania, zm. 8 stycznia 1941 w Nyeri w Kenii) – brytyjski wojskowy, generał porucznik, pisarz, twórca i założyciel skautingu. Po ukończeniu edukacji w Charterhouse School, Baden-Powell służył w armii brytyjskiej od 1876 do 1910 w Indiach i Afryce. W 1899, w czasie II wojny burskiej w Afryce Południowej, dowodził obroną miasta Mafeking. Kilka jego książek wojskowych, napisanych dla rozpoznania wojskowego i szkolenia wywiadowców, było również czytanych przez chłopców. Zainspirowany tym zjawiskiem, napisał książkę Scouting for boys, opublikowaną w 1908, przeznaczoną dla młodych czytelników. Podczas pisania, wypróbował swoje pomysły podczas obozu na wyspie Brownsea w sierpniu 1907. Chętnych znalazł wśród lokalnych Boys' Brigade oraz synów jego przyjaciół. Obecnie jest to postrzegane jako początek skautingu. Baden-Powell spędził ostatnie lata w Nyeri w Kenii, gdzie zmarł i został pochowany w 1941. Robert Baden-Powell, człowiek o niezwykle barwnym życiorysie, wojskowym został właściwie przez przypadek. Po dwóch nieudanych próbach dostania się najpierw na studia do Oxfordu, a później do równie słynnego Christ College, przypadkowo trafił na anons o poszukiwaniu kandydatów do szkoły oficerskiej, do której, ku swojemu zdziwieniu, zdał. Brak ewidentnych zdolności w tzw. naukach ścisłych rekompensował z powodzeniem uzdolnieniami artystycznymi, ze szczególnym uwzględnieniem malowania. Malował, rysował i pisał zarówno prawą jak i lewą ręką. Kiedy miał 9 lat, zilustrował opowiadanie w stylu komiksowym. Grał także na pianinie i zdradzał zdolności aktorskie. Miał duże poczucie humoru - w czasie oblężenia Mafekingu przesłał meldunek: "Wszystko w porządku, bombardowanie trwa 4 godziny, jeden pies nie żyje". Godne uwagi są cechy charakteru Baden-Powella ukształtowane w czasie służby wojskowej, a wykorzystywane w życiu cywilnym dla dobra ruchu skautowego. Mówiono o nim, że zawsze miał głowę na karku, pełną pomysłów i nieoczekiwanych koncepcji. Był ciekawy świata, bystry, wesoły, oszczędny. Cenił wolność. Bardzo kochał naturę, a szczególnie zwierzęta.

KS. JAN MAUERSBERGER

Jan Paweł Mauersberger, ps. ks. Longin (ur. 4 września 1877 w Warszawie, zm. 12 sierpnia 1942) – ksiądz, doktor teologii, instruktor harcerski i społecznik, harcmistrz Rzeczypospolitej, przewodniczący Komendy Naczelnej ZHP, Przewodniczący ZHP (1923, 1927-1929, 1939-1942), wiceprzewodniczący ZHP (1920-1924, 1931-1939), Naczelny Kapelan ZHP (1924-1925), kapelan Szarych Szeregów (1939-1941), dziekan Wojska Polskiego. Związany z harcerstwem od 1912 r. (w 16. Warszawskiej Drużynie Harcerzy). W 1914 roku był kapelanem na pierwszym kursie instruktorskim w Skolem. W latach 1915-1916 był członkiem Naczelnej Komendy Skautowej w Warszawie, następnie komendantem Związku Harcerstwa Polskiego (ZHP) w Królestwie Polskim. W latach 1920-1921 działał na rzecz zjednoczenia organizacji harcerskich i skautowych w jeden Związek Harcerstwa Polskiego. W latach 1923 oraz 1927-1929 pełnił funkcję Przewodniczącego ZHP, a w latach 1924-1925 był jego naczelnym kapelanem. W Kościelisku założył prewentorium dla młodzieży harcerskiej. Od 1919 był kapelanem Wojska Polskiego. 27 grudnia 1933 został powołany z pospolitego ruszenia do służby czynnej i mianowany zawodowym duchownym wojskowym w stopniu dziekana ze starszeństwem z 1 stycznia 1934 i 1. lokatą w duchowieństwie wojskowym wyznania rzymsko-katolickiego. Następnie w latach 1935-1939 był kanclerzem Kurii Polowej Wojska Polskiego. W latach 1939-1942 przewodniczący Szarych Szeregów. Poszukiwany przez Gestapo ukrywał się w Konstancinie. Zmarł podczas okupacji w Warszawie, pochowany na Starych Powązkach (kwatera C, rząd 3).

TADEUSZ STRUMIŁŁO

Jeszcze w gimnazjum w Kijowie wstąpił do tajnej korporacji uczniowskiej i organizował kółka samokształceniowe. Podczas studiów we Lwowie należał do ZET-u i Sodalicji Akademickiej. W 1906 wstąpił do Związku Wychowania Narodowego i Odrodzenia Moralnego „Eleusis”, założonego przez prof. Wincentego Lutosławskiego, a skupiającego studentów i młodych robotników. Złożył wówczas przyrzeczenie poczwórnej wstrzemięźliwości: (od alkoholu, tytoniu, kart i rozpusty). Prowadził działalność wydawniczą i organizacyjną. Pracował także wśród robotników górnośląskich i westfalskich nad ich uświadomieniem narodowym i etycznym. Wykorzystując dorobek „Eleusis”, Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” i Organizacji Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie” od początku włączył się w organizowanie polskiego skautingu, tworząc we Lwowie w 1910 wraz z Andrzejem Małkowskim pierwsze polskie oddziały skautowe. W znaczącym stopniu przyczynił się do ukształtowania ideologicznego polskiego harcerstwa, promując w nim i pogłębiając idee abstynencji i walki z nałogami. Wraz z innymi elsami wpłynął na uzupełnienie prawa harcerskiego o 10. punkt, z zapisem stawiającym harcerzom wysokie wymagania moralne – czystości w myśli, mowie i uczynkach, i chroniącym ich od nałogów.

STANISŁAW BRONIEWSKI

Urodził się 29 grudnia 1915 w Warszawie. W 1928 wstąpił do Związku Harcerstwa Polskiego – 3 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. ks. J. Poniatowskiego, później był m.in. instruktorem harcerskim w Chorągwi Wielkopolskiej ZHP. We wrześniu 1939 współorganizator Pogotowia Harcerzy w Warszawie. Podczas II wojny światowej w Szarych Szeregach, m.in.: 1941 komendant Okręgu Południowego w Chorągwi Warszawskiej i organizacji Wawer, 1941–1943 komendant Chorągwi Warszawskiej, od lutego do maja 1943 komendant Grup Szturmowych w Warszawie, od maja 1943 do października 1944 naczelnik Szarych Szeregów. Dowódca akcji pod Arsenałem, uczestnik powstania warszawskiego 1944. Jeniec obozu w Bergen-Belsen. Od 1945 komendant Harcerstwa wśród Polaków w Niemczech. Po powrocie do kraju w 1946 pracował m.in. w Centralnym Urzędzie Planowania, Radzie Ekonomicznej przy Radzie Ministrów, Instytucie Kształtowania Środowiska, UŁ. W 1989 został przewodniczącym Krajowego Komitetu Odrodzenia ZHP oraz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Współzałożyciel Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej, w latach dziewięćdziesiątych działał na rzecz zjednoczenia polskiego harcerstwa. Pełnił funkcję Honorowego Przewodniczącego Stowarzyszenia Szarych Szeregów. W kwietniu 1992 otrzymał Honorowe Obywatelstwo miasta stołecznego Warszawy. Zmarł po długiej chorobie 30 grudnia 2000, w Wesołej w wieku 85 lat. Pogrzeb hm. Stanisława Broniewskiego "Orszy" odbył się 9 stycznia 2001 na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

JÓZEF HALLER

Józef Haller von Hallenburg (ur. 13 sierpnia 1873 w Jurczycach, zm. 4 czerwca 1960 w Londynie) – generał broni Wojska Polskiego, legionista,harcmistrz, przewodniczący ZHP, prezes Komitetu PCK, działacz polityczny i społeczny, brat stryjeczny gen. Stanisława Hallera, kawaler Orderów:Orła Białego i Virtuti Militari. Po wystąpieniu z wojska Haller poświęcił się pracy społecznej. Działał aktywnie w ruchu spółdzielczym, gdzie osiągnął znaczne sukcesy. W 1912 objął stanowisko inspektora w Towarzystwie Kółek Rolniczych, gdzie zajmował się m.in. organizacją kursów rolniczych, hodowlanych i mleczarskich. Związał się także z powstającym od 1911 ruchem skautowym i Towarzystwem Gimnastycznym "Sokół". Haller zajmował się tam m.in. militaryzacją "Sokoła" a także spolszczeniem ruchu skautowego i przekształceniem go w harcerstwo. Od połowy 1912 prowadził intensywną pracę jako instruktor wojskowy: zakładał drużyny Sokoła, organizował tajne kursy żołnierskie, podoficerskie i oficerskie dla młodzieży polskiej. W 1913 wraz z kolegami opracował wzory oznak i terminów harcerskich, z których wiele obowiązuje do dzisiaj. Szczególny wkład wniósł w stworzenie Krzyża Harcerskiego, proponując połączenie w nim wzoru Krzyża maltańskiego z polskim krzyżem Virtuti Militari.

JAN BYTNAR „ RUDY”

Jan Bytnar, ps. „Rudy”, „Czarny”, „Janek”, „Krokodyl”, „Jan Rudy” (ur. 6 maja 1921 w Kolbuszowej, zm. 30 marca 1943 w Warszawie) –podporucznik Armii Krajowej, bojownik Szarych Szeregów, harcmistrz. Od początku II wojny światowej aktywnie uczestniczył w konspiracyjnych działaniach Szarych Szeregów. Jako członek 23 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej im. Bolesława Chrobrego (tzw. Pomarańczarni) w październiku 1939 wstąpił do organizacji PLAN, z której odszedł w grudniu tego samego roku. Do czerwca 1940 pełnił funkcję łącznika w komórce więziennej ZWZ kierowanej przez Kazimierza Gorzkowskiego. W konspiracji najpierw zajmował się małym sabotażem, a później dywersją i akcjami zbrojnymi. Ukończył Szkołę Podchorążych Piechoty Rezerwy „Agricola”, natomiast stopień podharcmistrza otrzymał na tajnym kursie instruktorskim. Od połowy 1940 działał jako łącznik PLAN-u z osadzonymi w niemieckich więzieniach śledczych w al. Szucha oraz przy ul. Daniłowiczowskiej wWarszawie. Od wiosny 1941 Bytnar dowodził hufcem harcerskim „Ochota” w Chorągwi Warszawskiej Szarych Szeregów, który działał w organizacji małego sabotażu „Wawer”. Dokonał wówczas kilku akcji sabotażowych, w prasie konspiracyjnej określanych jako brawurowe, m.in.: zerwał wielkąhitlerowską flagę z gmachu warszawskiej Zachęty (przemianowanej przez Niemców na Dom Niemieckiej Kultury) oraz namalował Symbol Polski Walczącej (tzw. kotwicę) na Pomniku Lotnika w Warszawie. 25 kwietnia 1942 przerobił napis „Jedź z nami do Niemiec!” na szyldzie na głównym biurze werbunkowym Arbeitsamtu przy ulicy Nowy Świat 68 na „Jedźcie sami do Niemiec!”. Za czyny te groziła wówczas kara śmierci. Od jesieni 1941 do lata 1942 uczestniczył w tajnych kursach Państwowej Wyższej Szkoły Budowy Maszyn i Elektroniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda. W listopadzie 1942, po utworzeniu Grup Szturmowych w strukturach Kedywu Komendy Głównej AK, objął pluton (hufiec) „Sad”. Następnie uczestniczył w akcjach bojowych m.in. Wieniec II (31 grudnia 1942 – 1 stycznia 1943), kiedy wysadzono w powietrze pociągi wojskowe z transportami broni dla armii niemieckiej. W dniu 2 lutego 1943 w starciu z policją niemiecką został ranny. 17 marca 1943 uciekł z rodzinnego mieszkania po linie z II piętra, przed mającym nastąpić aresztowaniem. Był jedną z największych indywidualności Grup Szturmowych. Cieszył się dużą popularnością i szacunkiem wśród kolegów. Został aresztowany razem z ojcem o godz. 4.30 rano 23 marca 1943 przez sześciu funkcjonariuszy Gestapo w mieszkaniu Bytnarów przy al. Niepodległości 159. Aresztowanie było spowodowane znalezieniem u aresztowanego Henryka Ostrowskiego notatnika, w którym zapisał nazwisko i adres Bytnara. W czasie rewizji Gestapo znalazło materiał obciążający , wbrew zasadom konspiracji nie zniszczony bądź usunięty na czas (co powinno nastąpić po aresztowaniu kilka dni wcześniej Ostrowskiego). Był przesłuchiwany na Pawiaku, a następnie w warszawskiej siedzibie Gestapo w alei J.Ch. Szucha 25. Zmarł 30 marca w Szpitalu Wolskim w wyniku obrażeń odniesionych na przesłuchaniach prowadzonych przez Gestapo. Został pochowany pod przybranym nazwiskiem Jana Domańskiego na warszawskim Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, w obecnym miejscu w kwaterze Szarych Szeregów. Po wojnie we wspólnym grobie z „Rudym” spoczął Aleksy Dawidowski, którego w 1943 pochowano na Cmentarzu Powązkowskim. W kwietniu 1943 wywiad Armii Krajowej zidentyfikował głównych sprawców śmierci Jana Bytnara – byli to SS-Oberscharführer Herbert Schulz i SS-Rottenführer Ewald Lange, wspólnie torturujący go w czasie przesłuchań. 6 maja 1943 Tadeusz Zawadzki ps. „Zośka” i Sławomir Bittner ps. „Maciek” zastrzelili Herberta Schulza, a 22 maja ppor. Andrzej Góral ps. „Tomasz” wykonał wyrok śmierci na Ewaldzie Lange. 15 sierpnia 1943 rozkazem Naczelnika Harcerzy pośmiertnie mianowany harcmistrzem, a następnie podporucznikiem, i odznaczony Krzyżem Walecznych. Pseudonimem Bytnara – „Rudy” nazwano 2. kompanię harcerskiego batalionu AK Zośka. 26 września 2009 za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej został pośmiertnie odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

MACIEJ ALKESY DAWIDOWSKI „ ALEK”

Maciej Aleksy Dawidowski, ps. Alek, a także Glizda, Kopernicki, Koziorożec (ur. 3 listopada 1920 w Drohobyczu, zm. 30 marca 1943 wWarszawie) – instruktor harcerski, podharcmistrz, sierżant podchorąży Armii Krajowej, bohater książki Aleksandra Kamińskiego pt. Kamienie na szaniec. W czasie kampanii wrześniowej 8 września 1939, po radiowym apelu Romana Umiastowskiego, opuścił Warszawę wraz z grupą starszych harcerzy 23 WDH w składzie Batalionu Harcerskiego, dowodzonego przez komendanta Szczepu „Pomarańczarnia” harcmistrza Lechosława Domańskiego „Zeusa”. Wrócił do miasta na początku października. W okresie październik – grudzień 1939 był członkiem tajnej organizacji PLAN i uczestnikiem jej akcji mało sabotażowych, a po wycofaniu się z PLAN-u wraz z kolegami z 23 WDH, od początków 1940 do czerwca tego roku był łącznikiem w komórce więziennej ZWZ, utrzymującej łączność między konspiracją wojskową a więzieniami warszawskimi: Pawiakiem i Aresztem Centralnym przy ul. Daniłowiczowskiej. Wiosną 1941, wraz z grupą przyjaciół z 23 WDH, wstąpił do Szarych Szeregów chorągwi Warszawskiej (Ul „Wisła”). Objął dowodzenie drużyną w hufcu „Mokotów Górny” (Rój MG), kierowanym od lata 1942 przez Tadeusza „Zośkę” Zawadzkiego. Razem ze swoją drużyną uczestniczył w działaniach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”, do których skierowany został hufiec „MG” wraz z całym Okręgiem „Południe” Chorągwi Warszawskiej. Prace te wykonywał z dużym powodzeniem, m.in. za zdjęcie niemieckiej tablicy z pomnika Mikołaja Kopernika (11 lutego 1942) otrzymał honorowy pseudonim wawerski „Kopernicki”. W okresie kwiecień – wrzesień 1942, w związku z zagrożeniem dekonspiracją, ukrywał się w majątku Olesinek koło Góry Kalwarii, należącym do Aleksandry Niewiadomskiej. We wrześniu 1940 rozpoczął naukę w jawnej Państwowej Szkole Budowy Maszyn, dawnej Państwowej Wyższej Szkole Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda w Warszawie, przerwał ją jednak wiosną 1942 i wyjechał z Warszawy. Po utworzeniu Grup Szturmowych, objął dowodzenie 1. drużyny (SAD-100) hufca (plutonu) GS „Południe” (SAD), na którego czele stał Jan Bytnar „Rudy”. W 1942 po odbyciu kursu podharcmistrzowskiego („Szkoła za lasem”) został mianowany podharcmistrzem (ps. instruktorski „Koziorożec”). W styczniu 1943 został elewem Zastępczego Kursu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty zorganizowanego przez Kedyw KG AK. Brał udział w kilku akcjach rozbrojeniowych oraz w ewakuacji mieszkania przy ul. Brackiej 23 (akcja „Bracka” 2 lutego 1943). Po aresztowaniu „Rudego” (23 marca 1943) pełnił przez kilka dni funkcję komendanta Hufca SAD. Podczas akcji pod Arsenałem (26 marca 1943), zorganizowanej w celu odbicia Janka Bytnara „Rudego”, dowodził sekcją „Granaty” w grupie „Atak”. Stanowiąc jednoczesne ubezpieczenia akcji od strony północnej, postrzelił idącego w towarzystwie kobiety ulicą Nalewki oficera SS. W czasie odskoku został ciężko ranny w brzuch w starciu z funkcjonariuszami warszawskiej centrali Arbeitsamtu mieszczącej się w Pałacu pod Czterema Wiatrami przy ulicy Długiej 38/40Został ewakuowany zatrzymanym niemieckim samochodem, jednak w pościg za podejrzanym autem ruszyła ciężarówka Wehrmachtu, która zablokowała Długą przy placu Krasińskich. „Alek” przez uchylone drzwi rzucił w kierunku Niemców granat, co umożliwiło bezpieczny odwrót na Stare Miasto. Został odwieziony na własną prośbę do mieszkania państwa Zawadowskich na Żoliborzu i tam opatrzony. Rany postrzałowe brzucha okazały się jednak bardzo poważne i wymagały natychmiastowej operacji. „Alek” został przewieziony do Szpitala Dzieciątka Jezus przy ul. Nowogrodzkiej i tam operowany, jednak po czterech dniach, 30 marca 1943, zmarł. Tego samego dnia w Szpitalu Wolskim zmarł Jan Bytnar „Rudy”. Aleksy Dawidowski został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim. Po wojnie jego zwłoki zostały przeniesione do grobu Jana Bytnara w kwaterze Szarych Szeregów na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

TADEUSZ ZAWADZKI „ ZOŚKA”

Tadeusz Zawadzki, przybrane nazwisko: Tadeusz Zieliński, ps. Kajman, Kotwicki, Lech Pomarańczowy, Tadeusz, Zośka (ur. 24 stycznia 1921 wWarszawie, zm. 20 sierpnia 1943 w Sieczychach) - instruktor harcerski, harcmistrz, podporucznik AK, komendant Grup Szturmowych na terenie Warszawy, jeden z bohaterów książki Aleksandra Kamińskiego „Kamienie na szaniec”. W harcerstwie od jesieni 1933 w 23 Warszawskiej Drużynie Harcerzy im. Bolesława Chrobrego (tzw. "Pomarańczarnia"). Maturę zdał pod koniec maja 1939, a po wybuchu wojny wyruszył z Warszawy na wschód 6 września w składzie harcerskiego batalionu marszowego Chorągwi Warszawskiej. W konspiracji czynny już od października 1939, a kiedy skupieni wokół niego harcerze z 23 WDH utworzyli w 1941 tzw. "Wojenną Pomarańczarnię" stanął na jej czele pod pseudonimem "Lech Pomarańczowy". Jednocześnie w grudniu 1939 i w styczniu 1940 uczestniczył w akcjach małego sabotażu tajnej organizacji lewicowej Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej. Od stycznia do lipca 1940 łącznik w komórce więziennej ZWZ (zorganizowanej przez kpt. Zygmunta Hempla i Halinę Starczewską-Chorążynę, a kierowanej później przez Kazimierza Gorzkowskiego). W marcu 1941 wszedł wraz z kierowaną przez siebie drużyną do "Szarych Szeregów" i objął tu komendę nad Hufcem "Mokotów Górny" w Okręgu Południe Chorągwi Warszawskiej. Hufiec ten natychmiast włączył się do Organizacji Małego Sabotażu "Wawer", w której "Zośka" był komendantem Obwodu Mokotów Górny w Okręgu Południe. W tym czasie Tadeusz był jednym z najwybitniejszych wykonawców głośnych akcji "Małego Sabotażu". Za największą liczbę "kotwic" wymalowanych na terenie swojej dzielnicy, otrzymał od Komendanta Głównego "Wawra" Aleksandra Kamińskiego honorowy pseudonim "Kotwicki". Wraz ze swoim hufcem uczestniczył także w akcji "N" (prowadzonej przez BiP KG AK dywersyjnej propagandzie w języku niemieckim).

ANDRZEJ JULIUSZ MAŁKOWSKI

Andrzej Juliusz Małkowski (ur. 31 października 1888 w Trębkach k. Gostynina, zm. 15/16 stycznia 1919) – jeden z twórców polskiego skautingu, instruktor i teoretyk harcerstwa, działacz polskich organizacji młodzieżowych i niepodległościowych. Urodził się w rodzinie ziemiańskiej o tradycjach patriotycznych i żołnierskich. Uczył się w Warszawie, Tarnowie, Krakowie i Lwowie, gdzie w 1906 w VI Szkole Realnej uzyskał świadectwo dojrzałości. Był współzałożycielem abstynenckiej organizacji uczniów krakowskich „Młodzież”. W 1908 rozpoczął studia na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki Lwowskiej. W kwietniu 1910 przeniósł się na Uniwersytet Jana Kazimierza, którego nie ukończył. Był członkiem Zarządu Głównego „Eleuterii” – federacji związków abstynenckich. Należał do „Eleusis”, „Zarzewia”, „Sokoła”. W listopadzie 1909 otrzymał do przetłumaczenia (za karę) klasyczny podręcznik twórcy skautingu Roberta Baden-Powella „Scouting for Boys” („Skauting dla chłopców”). Po zapoznaniu się z jego treścią Małkowski stał się entuzjastą i propagatorem skautingu na ziemiach polskich. W czasie pierwszego kursu skautowego 20 marca-21 maja 1911 omawiał poszczególne rozdziały przygotowywanego przez siebie podręcznika. W okresie od kwietnia do lipca 1911 ukazywała się arkuszami jego praca „Scouting jako system wychowania młodzieży” – pierwsza polska książka o skautingu. Małkowski wszedł w skład pierwszej Komendy Skautowej, następnie Naczelnej Komendy Skautowej we Lwowie. W październiku 1911 rozpoczął wydawanie „Skauta”, który wkrótce zdobył niezwykłą poczytność. Małkowski traktował skauting jako nowy styl życia i metodę odrodzenia młodzieży. W marcu 1912 wyjechał do Londynu w celu zebrania materiału do nowego wydania swej książki. Po powrocie został odsunięty od pracy w „Skaucie” i Naczelnej Komendzie Skautowej. W 1913 zorganizował wycieczkę skautową na III Wszechbrytyjski Zlot Skautów w Birmingham w Anglii. Za zasługi Małkowski otrzymał od Roberta Baden Powella skautowy medal „Za zasługi”. W czerwcu 1913 przeniósł się do Zakopanego, gdzie wziął ślub z Olgą Drahonowską. Rozwijał tam ożywioną działalność, tworząc silny, niezależny ośrodek harcerski. Wraz z wybuchem wojny wstąpił na krótko do Legionów Polskich. Brał udział w pierwszych walkach, lecz zależność tych formacji od zaborcy austriackiego spowodowała jego wystąpienie. W wyniku próby utworzenia niepodległej Rzeczypospolitej Podhalańskiej musiał opuścić Zakopane. Udał się do Anglii, a potem do Stanów Zjednoczonych, gdzie zakładał polskie drużyny skautowe wśród wychodźstwa. Od września 1915 do września 1916 pełnił funkcję skautmistrza związkowego w Związku Sokołów Polskich w Ameryce. Próbował zorganizować z „Sokołów” Legion Polski do walki z Niemcami. Wobec braku poparcia ze strony władz związku przybył do Kanady, gdzie w grudniu 1916 wstąpił do wojska. W styczniu 1917 wraz z grupą „Sokołów” został przyjęty do Wojskowej Szkoły Piechoty, którą ukończył w kwietniu tego samego roku. Następnie służył w armii kanadyjskiej, walczył na froncie we Francji. W listopadzie 1918 został przeniesiony do armii gen. Józefa Hallera. Wysłany w misji wojskowej do polskich oddziałów w Odessie do generała Lucjana Żeligowskiego, zginął w nocy 15/16 stycznia 1919 w wyniku zatonięcia statku, którym płynął. Po tragicznej śmierci Andrzeja, jego żona Olga Drahonowska-Małkowska nadal propagowała ideę skautingu w Wielkiej Brytanii i w Polsce. W emigracyjnym harcerstwie działał też ich jedyny syn Lutyk Małkowski, a potem wnuczka Krystyna (oboje mieszkający na stałe w Wielkiej Brytanii)

OLGA DRAHONOWSKA-MAŁKOWSKA

Olga Drahonowska-Małkowska (ur. 1 września 1888 w Krzeszowicach, zm. 15 stycznia 1979 w Zakopanem) – jedna z twórczyń polskiego skautingu, instruktorka harcerska, współautorka hymnu harcerskiego, założycielka szkół instruktorskich. 26 lutego 1911 na spotkaniu członków największych organizacji młodzieżowych we Lwowie została podjęta decyzja o stworzeniu skautingu na ziemiach polskich. Uzyskanie poparcia naczelnika „Sokoła” dr. Kazimierza Wyrzykowskiego pozwoliło na zorganizowanie w okresie od marca do maja 1911 pierwszego kursu instruktorskiego. 21 maja 1911 powstała Komenda Skautowa we Lwowie. Dzień później Andrzej Małkowski wydał rozkaz w którym powołał pierwsze drużyny skautowe. Pierwszą żeńską (trzecią według kolejności) drużynę skautową we Lwowie (III Lwowska Drużyna Skautek im. Emilii Plater) objęła (jako drużynowa) Olga Drahonowska. Była również pierwszą komendantką skautek w Naczelnej Komendzie Skautowej w latach 1911-1912. Gdy w marcu 1912 na I Zjeździe we Lwowie harcerstwo przyjęło jednomyślnie charakter organizacji abstynenckiej – Olga Drahonowska została powołana w skład Zarządu Oddziału lwowskiego Eleuterii-Wyzwolenia, a prowadzona przez nią I żeńska III Lwowska Drużyna Skautek im. Emili Plater w lokalu tej zasłużonej organizacji skupiającej cały polski ruch abstynencki zaboru austriackiego – otrzymała świetlicę. We wrześniu 1912 w „Skaucie” nr 23 ukazał się przystosowany do melodii rewolucyjnej pieśni „Na barykady ludu roboczy” wiersz Ignacego Kozielewskiego „Wszystko co nasze Polsce oddamy”, uzupełniony refrenem „Ramię pręż, słabość krusz”. Nosił tytuł „Marsz skautów” i stał się później hymnem ZHP. Przystosowanie i uzupełnienie hymnu było dziełem Olgi Drahonowskiej – wykonanym za zgodą autora. W czerwcu 1913 opuściła Lwów udając się na leczenie do Zakopanego. Pojawił się tam również Andrzej Małkowski i ks. Kazimierz Lutosławski, który udzielił im ślubu. Po wyleczeniu nacieku w płucu, Olga Małkowska założyła i prowadziła w Zakopanem harcerstwo żeńskie, od sierpnia 1914 (gdy Małkowski po wybuchu I wojny światowej wyruszył do Legionów) – również drużynę męską. Po zabraniu do wojska austriackiego listonoszy i górali zorganizowała skautową pocztę, pomoc żniwną dla góralek, ochronkę dla opuszczonych dzieci, tanią jadłodajnię dla ubogiej ludności i skautową straż porządkową pełniącą nocną służbę. Pod jej komendą skauci urządzali tajne składy broni w górach: w Dolinie Kościeliskiej, na Hali Pysznej, w Dolinie Roztoki, w Murzasichlu i w grotach Nosala. W lutym 1915 po próbie ogłoszenia przez Andrzeja Małkowskiego Republiki Podhalańskiej jako zaczątku niepodległej Polski policja austriacka wykryła te magazyny, a druhna Olga z mężem tylko dzięki ostrzeżeniu przez górali zdołała uniknąć aresztowania.

ALEKSANDER KAMIŃSKI

Aleksander Kamiński, przybrane nazwisko: Aleksander Kędzierski, ps. Dąbrowski, J. Dąbrowski, Fabrykant, Faktor, Juliusz Górecki, Hubert, Kamyk, Kaźmierczak, Bambaju (ur. 28 stycznia 1903 w Warszawie, zm. 15 marca 1978 tamże) – pedagog, wychowawca, twórca metodyki zuchowej, instruktor harcerski, harcmistrz, żołnierz Armii Krajowej oraz jeden z ideowych przywódców Szarych Szeregów. Mąż Janiny Kamińskiej, polskiej archeolog, pedagog i instruktorki Związku Harcerstwa Polskiego, ojciec Ewy Rzetelskiej-Feleszko (profesor językoznawstwa). Urodzony w Warszawie, syn Jana Kamińskiego (farmaceuty) i Petroneli Kaźmierczak. W 1905 wyjechał wraz z rodzicami do Kijowa, gdzie ukończył rosyjską 4-klasową szkołę powszechną, potem w 1914 przeniósł się do Rostowa, a w 1916 do Humania. Trudne warunki materialne (jego ojciec zmarł w 1911) sprawiły, że już od 1916 pracował jako goniec w banku. Od stycznia 1918 członek 1. Męskiej Drużyny Skautowej im. Tadeusza Kościuszki w Humaniu. Był tam potem kolejno zastępowym, przybocznym, od lata 1919 drużynowym i przybocznym hufca, a od maja 1920 jednocześnie kierował całym Gniazdem Humańskim (obejmującym drużyny harcerek i harcerzy). Od 1918 uczeń polskiej szkoły średniej w Humaniu. Po powrocie do kraju (w marcu 1921) kontynuował naukę w Gimnazjum Kazimierza Kulwiecia w Warszawie, otrzymując tu w czerwcu 1922świadectwo dojrzałości. Następnie studiował historię na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego i w styczniu 1928 uzyskał dyplom magistra. W czasie studiów nadal pracował zarobkowo: od 1922 był pomocnikiem wychowawcy, wychowawcą, potem kierownikiem bursy RGO im. 3 Maja w Pruszkowie, od 1929 nauczycielem historii w Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki w Warszawie, a od 1930 do 1931 kierownikiem bursy Związku Osadników Wojskowych dla młodzieży szkół zawodowych przy ul. Młocińskiej. Współzałożyciel i następnie członek władz Związku Zawodowego Wychowawców. Autor najgłośniejszej książki okupowanej Warszawy: „Kamienie na szaniec”. Opowiadanie o Wojtku i Czarnym” (lipiec 1943 – lipiec 1944), wydanej pod pseudonimem „Juliusz Górecki”, opartej częściowo na wspomnieniu Tadeusza „Zośki” Zawadzkiego o Janie „Rudym” Bytnarze i Aleksym „Alku” Dawidowskim, a także „Wielkiej Gry” (wydanie I w 1942 na rozkaz Komendy Głównej AK zostało zniszczone jako dekonspirujące metody walki konspiracyjnej, wydania II nie zdążono rozkolportować z powodu wybuchu powstania warszawskiego, wydanie III – Warszawa 1981) i „Przodownika. Podręcznika dla kierowników oddziałów Zawiszy” (cz. 1-2, grudzień 1942, wyd. II 1943, wyd. III 1944). Umieszczony na liście proskrypcyjnej przez kontrwywiad Narodowych Sił Zbrojnych, jako „Żydofil”, który „zawsze skłaniał się do skrajnej lewicy-komuny [...] dąży on do ustroju komun. w Polsce, ten ustrój bowiem najbardziej mu odpowiada.” Dodatkowo obciąża go według NSZ „Niepewne pochodzenie matki (Żydówka lub Francuzka, wzgl. Żydówka francuska).”[1]. Podczas powstania warszawskiego nadal był redaktorem naczelnym „Biuletynu Informacyjnego” (wówczas już wydawanego jawnie jako dziennik) aż do ostatniego powstańczego numeru z 4 października 1944. 30 września 1944 szef BiP KG AK płk Jan Rzepecki pseudonim Prezes, wystąpił z wnioskiem o awansowanie go do stopnia podporucznika rezerwy WP. Po kapitulacji powstania warszawskiego nie uczestniczył już w działalności konspiracyjnej.

JULIUSZ DĄBROWSKI

Juliusz Dąbrowski (ur. 12 października 1909 – zm. 2 kwietnia 1940[1]), prawnik, instruktor harcerski, harcmistrz. Jeden z założycieli i głównych ideologów Koła Instruktorów im. Mieczysława Bema tzw. KIMB-u. W 1933 został zastępcą kierownika Wydziału Drużyn głównego działu programowego w Głównej Kwaterze Harcerzy ZHP. Autor wielu artykułów o aspektach działania harcerstwa w środowisku młodzieży robotniczej, regulaminów nowych sprawności dla starszych chłopców, podręczników "Harce w zimie", "Gry i zabawy w izbie harcerskiej". Był także członkiem redakcji "Harcmistrza" – głównego miesięcznika kadry instruktorskiej ZHP. Zajmował się także sprawami zastępów oraz problemami drużyn, o których pisał na łamach czasopisma harcerskiego "Na Tropie", w latach 1928-1939.Jego idee KIMB-owskie były kontynuowane po wojnie w Ośrodku i Hufcu ZHP w Ursusie. Był wizytatorem Hufca ZHP Warszawa Mokotów i członkiem komisji prób na stopień podharcmistrza w Komendzie Chorągwi Warszawskiej. W grudniu 1936 był jednym z inicjatorów i organizatorów Zjazdu KIMB z przedstawicielami wielu podstawowych środowisk z ZHP. 10 listopada 1937został zwolniony z Głównej Kwatery Harcerzy za opublikowanie w prasie opozycyjnej listu otwartego z protestem przeciw przyjęciu przez ZHP delegacji Hitlerjugend. W grudniu 1937 wstąpił z grupa instruktorów z KIMB do Klubu Demokratycznego w Warszawie, a do kwietnia 1939 był członkiem Stronnictwa Demokratycznego. 27 września 1939 wszedł w skład Głównej Kwatery Szarych Szeregów jako jeden z jej założycieli wraz z Aleksandrem Kamińskim, Florianem Marciniakiem i Lechosławem Domańskim. W październiku 1939 współzałożyciel Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej (PLAN). W styczniu 1940 po aresztowaniu rodziny i aktywu PLAN dla ratowania zakładników dobrowolnie zgłosił się do gestapo. Został rozstrzelany w Palmirach[2]. Spoczywa na cmentarzu w Palmirach, część środkowa cmentarza, kwatera zamordowanych 2 kwietnia 1940.

STEFAN MIROSŁAWSKI

Stefan Mirowski ps. Bolek, Radlewicz, Nosowicz II, Prawdzic, Berek (ur. 14 marca 1920 w Warszawie, zm. 13 lipca 1996 w Oslo) – instruktor Związku Harcerstwa Polskiego, harcmistrz, porucznik Armii Krajowej w Szarych Szeregach, specjalista w zakresie normalizacji i metrologii, autor ponad 200 prac na temat normalizacji technicznej. Syn Adama Mirowskiego, inżyniera hutnika i Heleny z Hertzów, nauczycielki gimnazjalnej języka niemieckiego. Wraz z bratem Tadeuszem uczył się w Gimnazjum Towarzystwa Szkoły Ziemi Mazowieckiej przy ul. Klonowej 16 w Warszawie. W 1937 roku obaj bracia zdali maturę. W działającej przy gimnazjum 21 Drużynie Harcerskiej im. gen. Ignacego Prądzyńskiego przeszedł kolejne szczeble harcerskiego wtajemniczenia, od szeregowca, przez zastępowego aż do funkcji przybocznego. Był komendantem wielu obozów letnich 21 DH. Był uczestnikiem Jamboree w Gödöllő na Węgrzech(1933), Jubileuszowego Zlotu ZHP w Spale (1935) i Jamboree w Vogelenzang w Holandii (1937). Jako swoje credo życiowe przyjął hasło, ówcześnie rzucone przez naczelnego skauta gen. Roberta Baden-Powella: Szukajcie przyjaciół!. W 1937 roku podjął studia wyższe, aktywnie uczestnicząc w Akademickim Kręgu Starszoharcerskim "Kuźnica". Nie zerwał jednak kontaktu z macierzystą drużyną. W lipcu 1939 roku prowadził ostatni przed II wojną światową obóz drużyny w Nowosiółkach koło Wołkowyska nad rzeczką Szczarą, dopływem Niemna. W latach 1937-1939 studiował na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu im. Józefa Piłsudskiego w Warszawie oraz na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki Warszawskiej. Podczas okupacji niemieckiej kontynuował studia na Wydziale Mechaniki Państwowej Wyższej Szkoły Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda w Poznaniu. Wybuch wojny zastał go w Krakowie, skąd rowerem i pieszo dotarł do Warszawy w dniu 12 września. Już następnego dnia zameldował się w siedzibie Pogotowia Harcerskiego przy ul. Dzielnej 35. We wrześniu 1940 został powołany na funkcję komendanta Hufca Mokotów Górny w Warszawskiej Chorągwi Szarych Szeregów (Ul „Wisła”). Organizator i pierwszy komendant „Zawiszy” w Szarych Szeregach, kierownik wydziału Głównej Kwatery Szarych Szeregów „Pasieki”. Był także członkiem Komendy Głównej organizacji „Wawer”, brał udział w licznych akcjach małego sabotażu. Współtwórca Akcji „M” (Młodzież), redaktor pisma „Wigry”. Po aresztowaniu naczelnika Szarych Szeregów Floriana Marciniaka i objęciu tej funkcji przez Stanisława Broniewskiego „Orszę” został komendantem Ula „Wisła”. Organizował w chorągwi szkolenia wojskowe, dywersyjne i w zakresie metodyki harcerskiej. Od marca 1943 był też wizytatorem Lwowskiej Chorągwi Szarych Szeregów (Ul „Lew”) z ramienia „Pasieki”. Jego brat Tadeusz Mirowski, poległ 2 czerwca 1943 w Warszawie, broniąc się przed zatrzymaniem przez patrol żandarmerii. W grudniu 1942 roku ukończył kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty "Agricola" AK w stopniu sierżanta podchorążego, a 1 maja 1944 został awansowany do stopnia podporucznika Armii Krajowej. Po podporządkowaniu Ula „Wisła” warszawskim obwodom AK dowodził Blokiem „Prochownia”, przydzielonym do VI Obwodu (Ochota). Otrzymał przydział do II plutonu 3. kompanii Batalionu „Zośka”. Podczas powstania warszawskiego 12 sierpnia 1944 aresztowany wraz z żoną i mieszkańcami okolicznych domów, i wysiedlony do obozu przejściowego w Pruszkowie. Uciekł z transportu do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, ukrywał się w Podkowie Leśnej i pod Piasecznem. W latach 1945-1948 pełnił funkcję zastępcy komendanta Warszawskiej Chorągwi ZHP. Współdziałał przy reaktywowaniu 21 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej. Usunięty z ZHP w 1949. Powrócił do służby w 1956 roku, biorąc udział w odrodzeniu ZHP podczas Krajowego Zjazdu Działaczy Harcerskich w Łodzi, zwanego Zjazdem Łódzkim. Pełnił potem funkcję sekretarza Centralnej Komisji Weryfikacyjnej Instruktorów. Wraz z odejściem Aleksandra Kamińskiego z funkcji przewodniczącego RN ZHP w 1959 odchodzi z ZHP.

KAZIMIERZ LUTOSŁAWSKI

Kazimierz Lutosławski (ur. 4 marca 1880 w Drozdowie k. Łomży, zm. 5 stycznia 1924 w Drozdowie) – polski ksiądz rzymskokatolicki, doktor medycyny i teologii, działacz endecki, poseł na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm I kadencji, dziennikarz, pedagog, ideowy mentor twórców skautingu i harcerstwa polskiego, projektant polskiej odznaki skautowej która stała się pierwowzorem krzyża harcerskiego. W okresie studiów w Anglii Kazimierz Lutosławski zapoznał się z ideą ruchu skautowego, zapoczątkowanego przez generała Roberta Baden-Powella. Po powrocie do kraju dążył do upowszechnienia jego zasad wśród młodzieży polskiej. Był prekursorem skautingu na ziemiach polskich. Mottem działań Lutosławskiego było wykształcenie dzielnych obywateli Polski i kościoła katolickiego. W 1906, będąc na leczeniu w Zakładzie dr. Tarnawskiego, założył dla dzieci kuracjuszy tzw. wakacyjną drużynę "Dzieci Kosowskich". Rok później wspólnie z księdzem Janem Gralewskim utworzył czteroletnie Ognisko Wychowawcze Wiejskie w Starej Wsi pod Nowomińskiem. Do szkolnego programu wprowadził elementy pracy skautowej. W lipcu 1911 w Drozdowie dla dzieci z rodziny Lutosławskich i ich przyjaciół zorganizował zastępy "Kruki" i "Czajki". Do współpracowników Lutosławskiego w początkowym okresie działalności na rzecz szerzenia ruchu harcerskiego należeli Andrzej Małkowski i Olga Drahonowska-Małkowska, którym w 1913 w Zakopanem udzielił ślubu[11]. Po otrzymaniu święceń kapłańskich został prefektem szkół warszawskich i z wielką energią oddał się pracy w harcerstwie. Był instruktorem skautowym, kapelanem skautów i kapelanem obozowym. Do 1914 był członkiem Naczelnej Komendy Skautowej w Królestwie Polskim. Z funkcji tych ustąpił na skutek rozłamu w warszawskim skautingu. Jednym z powodów rozłamu był publiczny odczyt ks. Lutosławskiego dla młodzieży skautowej, w którym skrytykował on zrywy powstańcze z 1830 i 1863. 15 października 1911 na łamach pierwszego numeru lwowskiego "Skauta" został ogłoszony konkurs na polską odznakę skautową. Żadna z prac nie zainteresowała powołanej do rozstrzygnięcia konkursu komisji (projekt Lutosławskiego zdobył III nagrodę). Pod koniec 1912 Naczelna Komenda Skautowa do dalszych prac nad projektem wyznaczyła ks. Kazimierza Lutosławskiego. Po dokonaniu kilku poprawek, zaprojektowana przez niego odznaka weszła do użytku w 1913 roku. Nadawana była głównie harcerzom warszawskim.

RYSZARD KACZOROWSKI

Ryszard Kaczorowski herbu Jelita (ur. 26 listopada 1919 w Białymstoku, zm. 10 kwietnia 2010 w Smoleńsku) – polski polityk, działacz społeczny i harcerz, komendant chorągwi Szarych Szeregów w Białymstoku w 1940, od 2009 roku harcmistrz Rzeczypospolitej, po 1945 na emigracji, członek Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej, w latach 1989–1990 Prezydent RP na Uchodźstwie; zginął w katastrofie polskiego Tu-154 w Smoleńsku.

Ryszard Kaczorowski był ostatnim prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie. 22 grudnia 1990 złożył urząd na ręce nowo wybranego w pierwszych, od zakończenia II wojny światowej, wolnych wyborach w kraju i zaprzysiężonego prezydenta RP Lecha Wałęsy. Na Zamku Królewskim w Warszawie uroczyście przekazał mu insygnia władzy państwowej II Rzeczypospolitej Polskiej. Pochodził z rodziny szlacheckiej pieczętującej się herbem Jelita. Był młodszym synem Wacława Kaczorowskiego i Jadwigi z Sawickich. Wychował się w domu przy ul. Mazowieckiej 7 w Białymstoku, przed wojną instruktor harcerski.

Od najmłodszych lat należał do harcerstwa. Po zajęciu miasta przez Armię Czerwoną tworzył Szare Szeregi, gdzie pełnił funkcję komendanta okręgu białostockiego. Był łącznikiem między Szarymi Szeregami a Komendantem Związku Walki Zbrojnej. 17 lipca 1940 aresztowany przez NKWD i więziony w Białymstoku oraz w Mińsku, gdzie po dwudniowym procesie 1 lutego 1941 skazany na karę śmierci przez Najwyższy Sąd Białoruskiej Republiki Radzieckiej. Po stu dniach pobytu w celi śmierci 10 maja sąd ZSRR zamienił wyrok na dziesięć lat łagrów. Wywieziony na Kołymę, odzyskał wolność po podpisaniu układu Sikorski-Majski. W marcu 1942 wstąpił do Armii Polskiej w ZSRR formowanej przez generała Andersa. Przeszedł szlak bojowy 2 Korpusu, walcząc m.in. pod Monte Cassino.

CO TO JEST PRZYRZECZENIE HARCERSKIE?

Przyrzeczenie Harcerskie to przysięga składana podczas otrzymywania krzyża harcerskiego. Stanowi opis podstawowych zasad obowiązujących w harcerstwie: służby, samodoskonalenia oraz braterstwa. Powstało w oparciu o komentarz hm. Stefana Mirowskiego w książce "Styl życia"

Przyrzeczenie harcerskie

Mam szczerą wolę, całym swoim życiem pełnić służbę Bogu i Polsce, nieść chętną pomoc bliźnim i być posłusznym Prawu Harcerskiemu.

PRZYRZECZENIE AUTORSTWA HM. STEFANA MIROWSKIEGO

MAM SZCZERĄ WOLĘ, to znaczy dobrowolnie, bez niczyjego nakazu, bez żadnego przymusu, CAŁYM ŻYCIEM, ze wszystkich sił mego ducha, z całego serca, wykorzystując wszystkie dane mi możliwości PEŁNIĆ SŁUŻBĘ BOGU, który stanowi uosobienie najwyższych ideałów, takich jak miłość, prawda, dobro, sprawiedliwość, wolność, piękno, przyjaźń i braterstwo, wiara, nadzieja. Ideały te łączą wszystkich ludzi dobrej woli, niezależnie od pochodzenia, narodowości, wyznania, wywodzą się z norm moralnych opartych na uniwersalnych, etycznych i kulturowych tradycjach chrześcijaństwa. Wyznawany przeze mnie system wartości kształtuję samodzielnie podążając w kierunku wskazanym przez Prawo Harcerskie.

Pragnę służyć POLSCE, ojczyźnie moich przodków, o której honor, niepodległy byt, tradycje i kulturę walczyli czynem i słowem, którą otrzymałem w spadku jako bezcenną wartość mego pokolenia, którą z całym jej bogactwem duchowym i materialnym mam przekazać moim następcom. Stale poszerzam świat mych myśli i uczuć, wierny zasadzie, że więcej wiedzieć, to głębiej pokochać. Szanuję prawa innych państw i narodów.

Chcę NIEŚĆ CHĘTNĄ POMOC BLIŹNIM nie tylko wtedy, gdy o pomoc proszą, ale zawsze wtedy, gdy czujnym okiem dostrzegę, że na drodze mego życia stanął ktoś, kto potrzebuje pomocy, opieki, wsparcia, pocieszenia.

Mam BYĆ POSŁUSZNYM PRAWU HARCERSKIEMU, chcę, by Ono było zawsze wskazówką mego postępowania, by ono decydowało zawsze o zgodności moich myśli, słów i uczynków.

Moje Przyrzeczenie nie jest przysięgą ani ślubowaniem. Przestrzeganie Prawo Harcerskiego jest sprawą mego honoru i źródłem radości, "wędrówką ku szczęściu". Za wypełnienie Przyrzeczenia odpowiadam przed własnym sumieniem.

PRAWO HARCERSKIE ZHP

1. Harcerz sumiennie spełnia swoje obowiązki wynikające z Przyrzeczenia Harcerskiego 

2. Na słowie harcerza polegaj jak na Zawiszy.

3. Harcerz jest pożyteczny i niesie pomoc bliźnim.

4. Harcerz w każdym widzi bliźniego, a za brata uważa każdego innego harcerza.

5. Harcerz postępuje po rycersku.

6. Harcerz miłuje przyrodę i stara się ją poznać.

7. Harcerz jest karny i posłuszny rodzicom oraz wszystkim swoim przełożonym.

8. Harcerz jest zawsze pogodny.

9. Harcerz jest oszczędny i ofiarny.

10. Harcerz jest czysty w myśli, w mowie i uczynkach; nie pali tytoniu i nie pije napojów alkoholowych.

SYMBOLIKA KRZYŻA HARCERSKIEGO

Krąg – symbol doskonałości, do jakiej dąży harcerska rodzina. Niektórzy twierdzą, że jest to też symbol harcerskiego kręgu, w którym wszyscy są równi i panują braterskie relacje. Inni dodają, że to oznaka ogromnej woli tworzenia kręgu, z którego promieniować będzie prawość myśli, słów i czynów.

Lilijka – symbol czystości (zobacz też: lilia), nawiązujący też do wskazującej drogę igły kompasu

Promienie – biegnące od lilijki oznaczają dążenie harcerstwa do promieniowania na cały świat wartościami, radością, dobrem. Oznaczają one także wszechstronność rozwoju harcerskiego.

Węzeł – na wieńcu, jak węzeł na chuście ma przypominać o obowiązku wypełnienia przynajmniej jednego dobrego uczynku dziennie. Są takie środowiska, w których wolno rozwiązać chustę (a więc rozebrać się i pójść na spoczynek) dopiero po spełnieniu dobrego uczynku. Symbolizuje on również węzeł przyjaźni harcerzy.

Wieniec z liści dębowych – liście dębowe od dawien dawna symbolizują męstwo i dzielność. Wieniec z liści dębowych mieli prawo nosić tylko ludzie władający ogromną siłą – ducha, mięśni, czy magii. Cechy te – męstwo i dzielność, powinny być również udziałem każdego harcerza.

Wieniec z liści lauru – liście laurowe (wawrzynowe) są symbolem zwycięstwa. Wieniec z liści laurowych nosili autorzy największych wiktorii, rzymscy cesarze. Dla harcerza liście laurowe oznaczają zwycięstwo nad własnymi słabościami.

Ziarenka piasku – ramiona krzyża harcerskiego wypełnione są ziarenkami piasku, które symbolizują liczną rodzinę harcerską; (Ile ziarenek piasku na plaży, ile gwiazd na niebie, tylu harcerzy na świecie). Inna interpretacja mówi, że są to nierówności symbolizujące kamienie na drodze życia, perły dobrych uczynków, trudy i znoje, radości i smutki jakie harcerz spotyka na swojej drodze życia.

Puste miejsce – pomiędzy ziarenkami piasku pozostawione jest miejsce, które symbolizuje, że jest jeszcze miejsce dla nowych harcerzy

Ramię lilijki wskazujące północ – igła w kompasie harcerza.

Hasło "Czuwaj" – tradycyjne pozdrowienie harcerskie, które przypomina harcerzowi, że powinien być zawsze gotowy do służby Bogu i Polsce oraz czujny

Ramiona-cztery strony świata

dwie gwiazdki na lilijce – Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie bądź czujne oczy skauta

SYMBOLIKA LILIJKI

Lilijka - jeden z symboli harcerstwa i skautingu. Wzorowana jest na symbolu oznaczającym północ na średniowiecznych kompasach, wskazuje bowiem drogę. Pierwotnie północ oznaczała litera T (od włoskiego Tramontana - północ), ale włoski żeglarz i wynalazca Flavio Gioja, który udoskonalił budowę kompasu, zastąpił ją symbolem lilijki na cześć Karola I, w którego herbach pojawiała się lilia herbowa.

Spopularyzowana przez Roberta Baden-Powella - w 1898 wykorzystana jako odznaka dowodzonego przez niego 5 Pułku Dragonów Gwardii.

W 1927 na ramionach lilijki używanej przez Związek Harcerstwa Polskiego umieszczono litery ONC - oznaczające hasło filaretów - "Ojczyzna, Nauka, Cnota". Były eksponowane na lilijce do 1965, kiedy decyzjami nowego regulaminu zmieniono jej kształt i usunięto litery. Większość Drużyn Harcerskich zbojkotowała ten wzór nosząc nadal tradycyjną lilijkę, masowo produkowaną w prywatnych zakładach grawerskich. VII Zjazd ZHP w 1981 przywrócił tradycyjne oznaczenie i wygląd lilijki harcerskiej. Prawie wszystkie pozostałe organizacje harcerskie w Polsce również używają symbolu harcerskiej lilijki. Wyjątkiem jest Stowarzyszenia Harcerstwa Katolickiego Zawisza, które używa modyfikacji tradycyjnej harcerskiej lilijki pod postacią Lilijki Zawiszackiej. Od czasu wstąpienia SHK "Zawisza" do FSE używana jest również lilijka Skautów Europy wpisana w krzyż ośmioramienny. Lilijka harcerska będąca symbolem ZHR (tradycyjna lilijka przepasana w węźle białoczerwoną szarfą) została zaprojektowana w 1989 r. przez hm. Małgorzatę Wojtkiewicz.

Na lilijce skautowej na płatkach znajdują się dwie gwiazdki symbolizujące szczytne ideały do których dążą harcerze, zawarte w Prawie i Przyrzeczeniu. Lilijka ta jest opleciona kręgiem z liny związanej płaskim węzłem. Krąg ten symbolizuje braterski krąg harcerzy. Węzeł jest symbolem dobrego uczynku, który harcerz powinien spełniać każdego dnia.

RÓŻNICE MIĘDZY ZHP A ZHR

KATEGORIA	ZHP	ZHR
Koedukacja	Na każdym poziomie. Zdarzają się nawet zastępy młodszo harcerskie, mimo iż jest to niezgodne z odpowiednią instrukcją. Istnieją także drużyny monopłuciowe.	Tylko na poziomie szczepów pełniących jednak funkcję organizacyjno-gospodarcze
Prawo Harcerskie	1. harcerz sumiennie spełnia swoje obowiązki wynikające z Przyrzeczenie Harcerskiego	1. harcerz służy Bogu i Polsce i sumiennie spełnia swoje obowiązki
Przestrzeganie nakazu abstynencji	Harcerze	Trochę lepiej niż średnia młodzieży
	Instruktorzy	Średnie. Duże pozwolenie w organizacji na łamanie zakazu.
Ideowość	Zróżnicowana. Stosunkowo dużo postaw skrajnych a mało przeciętych. Od wysokiej do przejścia programatycznego. PH jest tylko narzędziem.	Wysoka. Oczywiście- rozkładem bliższy rozkładowi normalnemu.
Struktura	Finansowa	Brak wydzielonych struktur.
	Wychowawcza	Główna Kwatera, Chorągwie, Hufce, Szczepy, Drużyny
Samookreślenie	Wychowawczy, patriotyczny, dobrowolnym i samorządowym stowarzyszeniem, otwartym dla wszystkich bez względu na pochodzenie, rasę, wyznanie	Organizacja ideowo-wychowawcza, skupiająca dzieci, młodzież i dorosłych
Etaty	Istnieją także na funkcjach wychowawczych choć tak naprawdę nie ma tu wyodrębnienia i struktury się przenikają. W sumie ok. 500 etatów w całej organizacji.	Istnieją na funkcjach gospodarczych; w sumie kilkanaście w całym Związku. Brak na funkcjach wychowawczych.
Nieprzetarty szlak	Działa	Działa
Obozy	Najczęściej leśnie, sporo obozów jest w stanicach, często prąd zwłaszcza gdy obóz jest zlokalizowany w ośrodku	Leśne. Jedne druh zauważył, że obozy konne ZHR w Toporzysku mają nie tylko prąd ale normalne łazienki
Wiara	Bóg „ nieosobowy”. Organizacja otwarta na osoby różnych wyznań, a także ateistów.	Bóg osobowy. Organizacja o charakterze chrześcijańskim.
Utożsamianie młodych instruktorów z władzami organizacji	Niskie	Dosyć wysokie
Przynależność do międzynarodowych organizacji skautowych	WOSM, WAGGGS, ICCS, ICCG	NIE
Członkostwo w Federacji Harcerskiej	NIE	TAK
Umundurowanie (regulamin, jednolitość)	Średnie	Dobre
Członkostwo	Członkami Związku są: a) członkowie zwyczajni: zuchy, harcerze, instruktorzy, seniorzy b) członkowie wspierający: działacze, osoby prawe, w szczególności stowarzyszenia przyjaciół harcerstwa	Członkami Związku są: a) instruktorki i instruktorzy b) uczestniczki i uczestnicy, harcerze, wędrownicy c) harcerski starsze i harcerze starsi członkowie po ukończeniu 18 r.ż d) członkowie współdziałający
Instruktorzy	Wiek	Co najmniej 16 lat w praktyce ok. 17
	Mianowanie	Komendant hufca, Komendant chorągwi, Naczelnik
Ogólnozwiązkowe propozycje programowe	Długa tradycja. Programy coraz ciekawsze i dobrze dopasowane do celów organizacji	Brak tradycji. Pojawiają się pierwsze propozycje wprowadzenia takowych.

WYPOAŻENIE APTECZKI:

1. opatrunki

a) plastry opatrunkowe

b) gaza opatrunkowa

c) kompresy z gazy

d) kompresy oczne

e) opatrunki nieprzywierające

f) hydrożelowe na oparzenia

1. Bandaże

a) dziane

b) elastyczne

1. opaski

a) kohezyjne

1. przylepce

a) hipoalergiczne

b) z tkaniny

c) z jedwabiu

d) z folii

e)z włókniny

f) z warstwą kleju akrylowego

1. chusty trójkątne

2. woda utleniona

3. rękawiczki jednorazowe

4. ustnik do sztucznego oddychania

5. agrafki

6. latarki

7. nożyczki z tępym końcem

8. pęseta

9. koc termiczny

10. kołnierz ortopedyczny

11. maskę twarzową

12. szyny do unieruchomienia złamań

13. flary ostrzegawcze

14. światła chemiczne

STRUKTURA ZHP

Struktura, czyli budowa naszej organizacji została poniżej wymieniona tak, że wraz ze wzrostem liczby(1, 2, 3, 4 itp.) rośnie poziom władzy i kompetencji ( możliwości) :

1. Harcerz

2. Zastęp

3. Drużyna

4. Szczep

5. Hufiec

6. Chorągiew

7. Główna Kwatera ZHP

STOPNIE HARCERSKIE OZNACZA SIĘ NA NARAMNIENNIKACH :

1. ochotniczka i młodzik – jedna belka

2. tropicielka i wywiadowca – dwie belki

3. pionierka i odkrywca – jedna krokiewka

4. samarytanka i ćwik – dwie krokiewki

5. harcerka orla i harcerz orli – jedna gwiazdka

6. harcerka Rzeczypospolitej i harcerz Rzeczypospolitej – dwie gwiazdki

OZNAKI STOPNI INTRUKTORKICH:

Oznak stopni instruktorskich są kolorowe podkładki o wymiarach krzyża harcerskiego noszone pod krzyżem:

1. przewodni- granatowy

2. podharcmistrz- zielony

3. harcmistrz- czerwony

ODZNAKI FUKNCJI W DRUŻYNACH, SZCZEPACH I ZWIĄZKACH DRUŻYN:

1. SZEREGOWY- szary sznur noszony spod ramienia

2. FUNKCYJNY ZASTĘPU- szary sznur z brązowym suwakiem, noszony spod ramienia

3. ZASTĘPOWY- sznur brązowy, noszony spod ramienia

4. PRZYBOCZNY- sznur zielony, noszony spod ramienia

5. DRUŻYNOWY- sznur granatowy, noszony spod ramienia

6. KOMENDANT SZCZEPU- sznur granatowy, poczwórnie pleciony, noszony spod ramienia

7. KOMENDANT HUFCA- sznur srebrny, poczwórnie pleciony, noszony z ramienia

8. KOMENDANT CHRĄGWI- sznur złoty, poczwórnie pleciony, noszony z ramienia

9. NACZELNIK ZHP- sznur skórzany, poczwórnie pleciony, noszony z ramienia

SYGNAŁY BOJOWE:

• stój

• kryj się

• odbój

• krótkimi skokami na przód

• odwrót

ALARMY:

• mundurowy- 3 min na założenie munduru

• plecakowy- 5 min na spakowanie się

• ewakuacyjny- 7 min na spakowanie się i wybiegnięcie na zewnątrz

• przeciwpożarowy- wciągu 1 min góra 2 opuścić zajmowany teren i zameldowanie się u drużynowego

• o ku*wa darmowa zwierzyna- kolacja

Modlitwa przed jedzeniem

Pobłogosław Panie z wysokiego nieba

Hej! Co by na tym stole nie zabrakło chleba!

Hej! Co by na tym stole nie zabrakło chleba!

Nie zabrakło chleba, nie zabrakło soli

Hej! Ani tej miłości do Twojej Matuli!

Hej! Ani tej miłości do Twojej Matuli!

lub: Nie zabrakło chleba, nie zabrakło gruli!

Hej! Ani tej miłości do Twojej Matuli!

Hej! Ani tej miłości do Twojej Matuli!

lub: Nie zabrakło chleba, nie zabrakło wina!

Hej! Byśmy tutaj żyli jak jedna rodzina!

Hej! Byśmy tutaj żyli jak jedna rodzina!