PEDAGOGIKA SPECJALNA 19.11.12
Istota kształcenia specjalnego – jest elastycznym systemem ułatwień wychowawczych, stosowanych wobec uczniów, którzy mają różnego rodzaju i stopnia trudności w nauce, spowodowane czynnikami zewnętrznymi bądź wewnętrznymi, zaburzeniami fizycznymi czy psychicznymi.
Kształcenie specjalne – to zorganizowany proces edukacji dostosowany do potrzeb wychowanka i ucznia niepełnosprawnego, dla którego ze względu na istotne zaburzenia lub dysfunkcje w różnych strefach rozwoju (motoryce, zmysłach, intelekcie, psychice) zakłócających jego funkcjonowanie psychiczne, fizyczne, społeczne oraz możliwości uczenia się, konieczne jest specjalistyczne oddziaływanie dydaktyczne, wychowawcze i rewalidacyjne, ukierunkowane na jego wszechstronny rozwój.
Cele i zadania kształcenia specjalnego
Specyfika kształcenia specjalnego – dziś
| Zwracanie uwagi na specyficzne potrzeby uczniów z niepełnosprawnością ze względu na ich różnorakie dysfunkcje. |
|---|
| Dostosowanie działań edukacyjnych i wychowawczych do obniżonych możliwości psychofizycznych wychowanka. |
| Uznanie dostępu do edukacji za sposób wyrównania szans życiowych osób niepełnosprawnych. |
| Idea edukacji włączającej (inkluzji) czyli dawanie równych szans uczniom niepełnosprawnym w dostępie do zwykłych szkół lub szkół lub szkół i klas integracyjnych. |
| Specyficzne podejście programowo metodyczne oparte na zasadzie poznania i zaspokajania potrzeb ucznia. |
| Aktywne metody nauczania i uczenia się przez działanie, odkrywanie i przeżywanie sytuacji zadaniowych. |
| Wykorzystanie naturalnego bogactwa treści, wielości for i metod stymulacji do samodzielnej i twórczej aktywności dziecka. |
| Wielostronne i wielozadaniowe kształtowanie osobowości ucznia, z wykorzystaniem wszystkich jego zdolności oraz potencjalnych możliwości i zainteresowań. |
| Partnerskie oraz wyzwalające motywację metody osiągania sukcesu, z przestrzeganiem zasad akceptacji osiągnięć i życzliwości wobec dziecka. |
| Zindywidualizowane kształcenie i wychowanie z wykorzystaniem wszelkich możliwych niekonwencjonalnych środków i sytuacji. |
Kierunki zmian kształcenia specjalnego – dziś
Powszechność nauczania w dostępnych dla wszystkich uczniów budynkach szkolnych (likwidacja barier społecznych, psychicznych oraz architektonicznych, zapewnianie uczniom poczucia bezpieczeństwa).
Zapewnienie warunków realizacji obowiązku szkolnego w sposób dostosowany do tempa rozwoju dziecka w otwartym systemie, który stwarza możliwość przejścia pomiędzy poszczególnymi typami szkół i na każdym etapie kształcenia (zależnie od potrzeb i możliwości niepełnosprawnego ucznia).
Wczesne rozpoznanie zaburzeń i podejmowanie wspierania rozwoju przez zorganizowaną działalność psychologiczną, pedagogiczną i rehabilitacyjną.
Realizowanie programu dostosowanego do indywidualnych potrzeb dziecka oraz rozwijanie jego zaradności w życiu codziennym.
Orzekanie o rodzaju i stopniu niepełnosprawności dziecka na podstawie rzetelnej, wielokrotnej, interdyscyplinarnej diagnozy, wskazującej na potencjały rozwojowe i mocne strony dziecka.
Śledzenie przebiegu edukacji dziecka przez wielospecjalistyczny zespół, zewnętrzny wobec szkoły, we współpracy z rodzicami.
Ograniczenie nauczania indywidualnego w domu do wyjątkowych przypadków.
Ograniczenie do niezbędnego minimum konieczności korzystania z Internetu przez dzieci i rozwinięcie systemu dowozu dzieci z domu rodzinnego do szkoły.
Tradycyjne podejście do kształcenia specjalnego
| System edukacji kształcił wybranych uczniów |
|---|
| Uczenie zbiorowe bez podejścia indywidualnego |
| Nacisk na nauczanie (nauczyciel podaje informacje) |
| Koncentracja n przedmiocie i programie |
| Podejście diagnostyczne – opisowe skupione na deficytach |
| Nauczanie segregacyjne |
Typy systemów kształcenia uczniów niepełnosprawnych
Typ segregacyjny
Szeroki zakres specjalnego kształcenia, realizowanego w placówkach segregacyjnych (całkowicie zablokowany dostęp do kształcenia w szkołach ogólnodostępnych).
Brak ograniczeń do specjalnej pomocy (warunki uczenia są korzystniejsze dla ucznia niepełnosprawnego: mniejsza liczebność klas, specjalistyczne wykształcenie personelu, nagromadzenie specjalnych środków dydaktycznych i rehabilitacyjnych).
Typ wspólnego nurtu
Uczeń niepełnosprawny pobiera naukę w szkole ogólnodostępnej, ale objęty jest kształceniem specjalnym.
Uczeń posiada specjalny status, który nadaje mu orzeczenie o niepełnosprawności; korzysta z indywidualnych programów kształcenia.
Uczeń przez większość czasu spędzanego w szkole, pozostaje pod opieka pedagoga specjalnego.
Proces kształcenia ucznia niepełnosprawnego zakłada specjalne cele, treści i formy kształcenia, a nawet odrębną przestrzeń fizyczną poza klasą.
Typ asymilacyjny
Do szkół lub klas specjalnych kierowani są wszyscy uczniowie, którzy bez specjalnego kształcenia nie są w stanie, uczyć się na tyle efektywnie, aby sprostać minimalnym wymaganiom szkoły normalnej.
W szkole ogólnodostępnej nie stwarza się specjalnych warunków integracji dla uczniów niepełnosprawnych; uczniowie nie posiadają ani orzeczeń o niepełnosprawności ani indywidualnych programów nauczania.
Typ inkluzyjny
Maksymalna reedukacja pomocy specjalnej; po kształcenie specjalne sięga się w ostateczności; w tym systemie bardzo niewielu uczniów posiada status niepełnosprawnych.
Również tym uczniom niepełnosprawnym zapewnia się dostęp do szkoły ogólnodostępnej, wykorzystując jednak rozwiązania specjalne (pomoc pedagoga specjalnego, znaczna modyfikacja programu nauczania).
Orzekanie o potrzebie kształcenia specjalnego
Potrzeba kształcenia specjalnego jet wynikiem niepełnosprawności edukacyjnej dziecka, która skutkuje potrzebą wprowadzenia specjalnej organizacji nauki i specjalnych metod pracy pedagogicznej.
Podmioty wydające orzeczenia: specjalistyczne zespoły orzekające powołane przy poradniach psychologiczno – pedagogicznych.
Cel wydania orzeczenia
Rozstrzygnięcie na podstawie wieloaspektowej diagnozy czy uczeń potrzebuje kształcenia specjalnego.
Jakie metody i formy pracy z dzieckiem są rekomendowane.
W jakim rodzaju szkoły uczeń powinien być kształcony.
Kto decyduje o wdrożeniu orzeczenia? – rodzice lub prawni opiekunowie.
Uczniowie z niepełnosprawnością objęci praktyką orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego
Niesłyszący / słabo słyszący
Niewidomi / słabo widzący
Z niepełnosprawnością ruchową
Z niepełnosprawnością intelektualną
Z rozpoznanym autyzmem
Z niepełnosprawnością sprzężoną
Niedostosowani społecznie
Zagrożeni niedostosowaniem społecznym
Zagrożeni uzależnianiem
Z zaburzeniami zachowania
Z chorobami przewlekłymi
Z zaburzeniami psychicznymi
Formy organizacyjne kształcenia uczniów z niepełnosprawnościami
Polski system kształcenia należy do najpopularniejszego w Europie, systemu ‘wielu ścieżek’, w którym:
Orzecznictwo o potrzebie kształcenia specjalnego jest na średnim poziomie
Kształcenie jest realizowane w podobnych proporcjach w segregacyjnych i niesegregacyjnych formach.
| Segregacyjne formy kształcenia | Niesegregacyjne formy kształcenia |
|---|---|
| Szkoły specjalne | Klasy ogólnodostępne Uczniowie z niepełnosprawnościami uczęszczają do normalnych klas w szkole rejonowej |
| Klasy specjalne w szkołach powszechnych | Szkoły lub klasy integracyjne |
Po reformie oświaty w roku 2000/2001 zwiększa się liczba uczniów z orzeczeniami o potrzebie kształcenia specjalnego, którzy pobierają naukę w niesegregacyjnych formach kształcenia.
W szkołach specjalnych, zgodnie z założeniami reformy kształcić się mają dzieci z poważnymi deficytami psychicznymi oraz uczniowie z poważną niepełnoprawnością intelektualną.
| Typy szkół specjalnych, integracyjnych, z oddziałami integracyjnymi |
|---|
| Przedszkola |
| Szkoły podstawowe |
| Gimnazja |
| Szkoły ponadgimnazjalne |
| Typy szkół specjalnych |
|---|
| Młodzieżowe ośrodki wychowawcze |
| Młodzieżowe ośrodki socjoterapii |
| Specjalne ośrodki szkolno – wychowawcze |
| Specjalne ośrodki wychowawcze |
| Ośrodki dla dzieci i młodzieży głęboko upośledzonej umysłowo |
Po co jest integracja szkolna?
Jednym z podstawowych praw ucznia z niepełnosprawnością do godnego życia jest dostęp do najbliższego miejscu zamieszkania – przedszkola i szkoły.
Szkoła jest zobowiązana do zapewnienia pomocy w przezwyciężeniu trudności w uczeniu się oraz kompensacji deficytów rozwojowych.
Szkoła powinna umożliwić wspólne przebywanie uczniom pełnosprawnych i niepełnosprawnym.
Uczeń pełnosprawny nabywa umiejętności: współpracy, odpowiedzialności, akceptacji względem ucznia niepełnosprawnego.
Uczeń niepełnosprawny zdobywa wiedzę i umiejętności na miarę swoich możliwości w szkole najbliższej swojego miejsca zamieszkania.
Zasady funkcjonowania szkoły lub klasy integracyjnej
Ucznia niepełnosprawnego obejmuje się integracyjnymi formami nauczania na wniosek lub za zgodą rodziców dziecka na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego.
Na przyjęcie ucznia szkoła powinna być przygotowana pod względem:
Lokalowym (zniesienie barier architektonicznych, wyposażenie w odpowiednie urządzenia)
Merytorycznym (zatrudnienie dodatkowych nauczycieli oraz kadry specjalistów)
Ekonomicznym (planowanie i przekazywanie środków finansowych przez władze samorządowe)
Społecznym (popularyzowanie wiedzy o obowiązku szkolnym ucznia z niepełnosprawnością w otoczeniu społecznym)
Szkoła, tak integracyjna jak i ogólnodostępna, powinny zapewniać uczniom niepełnosprawnym odpowiednie do potrzeb zajęcia rewalidacyjne (wynikają one: z ramowych planów szkoły specjalnej ze względu na niepełnosprawność dziecka oraz z zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego).
Każdy uczeń niepełnosprawny posiada orzeczenie o potrzeby kształcenia specjalnego.
Klasa integracyjna liczy 20 – 30 uczniów (15 uczniów pełnosprawnych + 3/5 uczniów niepełnosprawnych)
Każdy uczeń niepełnosprawny objęty jest indywidualnym programem kształcenia (program tworzony jest w szkole na podstawie orzeczenia)
U oddziale integracyjnym do grona uczniów niepełnosprawnych nie mogą być zliczani uczniowie przewlekle chorzy (nauczanie indywidualne)
W szkole lub klasie integracyjnej zatrudnia się dodatkowego nauczyciela (pedagoga specjalnego: surdopedagoga, tyflopedagoga, oligofrenopedagoga), którego wykształcenie odpowiada niepełnosprawności uczniów.
W szkole integracyjnej zatrudniani są również specjaliści od prowadzenia zajęć rewalidacyjnych.
Nauczyciele pracujący w oddziale integracyjnym tworzą zespół, który zajmuje się modyfikacją programów nauczania (dyrektor szkoły może również tworzyć zespoły: wychowawcze, przedmiotowe, problemowo – zadaniowe).
W uzasadnionych przypadkach w klasie można zatrudnić pomoc nauczyciela.
Nauczyciel pedagog specjalny:
Diagnozuje potrzeby i ocenia możliwości
Udziela pomocy nauczycielowi w zakresie doboru treści programowych i metod pracy z uczniami niepełnosprawnymi.
Prowadzi zajęcia integrujące grupę.
Prowadzi indywidualne zajęcia dydaktyczne i wyrównawcze.
W miarę posiadanych kwalifikacji prowadzi zajęcia rewalidacyjne
Organizuje pomoc psychologiczną i pedagogiczna
Dąży od zintegrowania ucznia niepełnosprawnego ze społecznością szkolną
Opracowuje program edukacyjno/wychowawczo/rewalidacyjny określający całość oddziaływań szkoły w zakresach wymienionych względem każdego podopiecznego.
Szkoła integracyjna powinna również zapewnić uczniom niepełnosprawnym zajęcia wychowania fizycznego dostosowane od ich możliwości fizycznych i zdrowotnych, podobnie jest z zajęciami z języków obcych, informatyki i przedmiotów o charakterze laboratoryjnym.
W roku szkolnym 2007/2008 w szkołach i oddziałach integracyjnych, szkołach ogólnodostępnych oraz poprzez nauczanie indywidualne obowiązek szkolny realizowało
177 700 uczniów
(41% to uczniowie niepełnosprawni)
Za i przeciw integracji szkolnej
| Argumenty ZA | Argumenty PRZECIW |
|---|---|
| Przełamywanie obaw ze strony pełnosprawnych | Obniżenie samooceny u uczniów niepełnosprawnych |
| Poczucie bycia potrzebnym u uczniów pełnosprawnych | Wypracowanie metody pracy przez placówki segregacyjne oraz doświadczenie w kształceniu specjalnym |
| Lepsze warunki nauki | Znacznie większe obciążenie zadaniami nauczyciela |
| Zmniejszenie następstw naznaczenia społecznego | Konieczność rezygnacji ze swoich potrzeb przez uczniów pełnosprawnych w niektórych sytuacjach |
| Kształtowanie rzeczywistych podstaw pro integracyjnych | Brak wykwalifikowanej kadry |
| Zaspokojenie potrzeby więzi z grupą | W klasie integracyjnej i tak uczniowie niepełnosprawni tworzą zazwyczaj oddzielną grupę |
| Zdobywanie umiejętności pomocy innym | Narażenie na sytuacje zbyt trudne |
| Stymulacja rozwoju | Brak zabezpieczenia rehabilitacyjnego |
| Wzrost odpowiedzialności za niepełnosprawnego rówieśnika | Obniżenie poziomu nauczania całej klasy |
| Wzrost pewności siebie w skutek doznania akceptacji | Segregacja w integracji (pozory integracji) |
Literatura
Serafin. T (2009), Kształcenie specjalne w systemie oświaty. Vademecum dla organu prowadzącego, dyrektora szkoły, nauczycieli i rodziców, Warszawa, ABC Wolters Kluwer buissnes.
Smith D. D. (2008), Pedagogika specjalna. Podręcznik akademicki, Warszawa, PWN – APS.
Zawiślak A. (2009), Wybrane zagadnienia z pedagogiki specjalnej, Kraków, Impuls.
Szumski G. (2006), Integracyjne kształcenie niepełnosprawnych, Warszawa, PWN – APS.
Pytania egzaminacyjne
Definicja terminu „kształcenie specjalne” i jego cele.
Porównaj tradycyjne i obecne podejście do kształcenia specjalnego.
Wymień i omów typy systemów kształcenia uczniów z niepełnosprawnością.
Czym jest orzecznictwo o potrzebie kształcenia specjalnego (kto je wydaje, komu, w jakim celu, kto odpowiada za ich wdrożenie)?
Jakie znasz formy organizacyjne kształcenia uczniów z niepełnosprawnościami.
Zasady funkcjonowania szkoły/ klasy integracyjnej.
Wyszukiwarka