JAK PRZYGOTOWAĆ I KIEDY SADZIĆ ROZSADĘ POMIDORÓW?

dr Maria Wysocka-Owczarek

Prawidłowo przygotowana rozsada, o właściwych parametrach, to początek sukcesu w bezglebowej uprawie pomidorów w cyklu przedłużonym.

Jakość rozsady

Ma ona decydujący wpływ na wzrost roślin pomidora po ich posadzeniu na miejsce stałe. Gdy sadzi się rozsadę dobrej jakości, możliwy jest później prawidłowy rozwój systemu korzeniowego, co jest bardzo ważne w uprawach bezglebowych w ograniczonej ilości podłoża. Rozsada pomidorów wyprodukowana w podłożu mineralnym — w kostkach wełny przed ustawieniem na matach obok otworów powinna mieć niezbyt grubą, ale sztywną łodygę z prawidłowo rozwiniętymi liśćmi (6 lub 7) o zabarwieniu typowym dla odmiany. W czasie wstawiania w otwory wskazane jest, aby rośliny miały prawidłowo wytworzone grono powyżej 9., a poniżej 13. liścia. Rozsada odmian uprawnych szczepionych na podkładkach odpornych i rozgałęziana na 2 pędy (uszczykiwana) 1. grono zwykle wytwarza niżej, nawet za 6. lub 7. liściem. Niekorzystne jest, gdy rośliny mają liście jasno- bądź ciemnozielone. Liście jasnozielone świadczą o nieprawidłowym nawadnianiu i zbyt słabym nawożeniu azotowym, natomiast ciemnozielone — o przesuszeniu podłoża i przenawożeniu. System korzeniowy rozsady (fot. 1, 2) powinien przerastać całą objętość kostki poziomo i pionowo. Ponadto, dobra rozsada nie może mieć uszkodzonego stożka wzrostu, objawów chorób czy zaburzeń fizjologicznych ani uszkodzeń chemicznych.

Fot. 1. Prawidłowo rozwinięty system korzeniowy rozsady pomidora przed wstawieniem roślin w otwory na matach wełny mineralnej

Fot. 2. Nieprawidłowo rozmieszczony system korzeniowy w kostce —
większość korzeni w dolnej części kostki

Wymagane jest wyrównanie roślin określonej partii rozsady. Sadzenie roślin o rozmaitej wielkości i różnym stopniu zaawansowania w rozwoju przyczynia się do zróżnicowania początkowego wzrostu i ukorzeniania się roślin, a tym samym do znacznych trudności z utrzymaniem optymalnych warunków dla wszystkich roślin zarówno na początku uprawy, jak i w późniejszym okresie. Wyrównana powinna być rozsada przeznaczona do sadzenia nie tylko na pojedynczych matach czy zagonach, ale także w poszczególnych nawach czy na całych powierzchniach obiektów, na których nie można zróżnicować warunków uprawy (między innymi temperatury, ilości dostarczanej wody i częstotliwości nawadniania).

Początkowe zróżnicowanie ukorzenienia, wzrostu i stopnia rozwoju roślin w szklarniach, spowodowane sadzeniem niewyrównanej rozsady, utrzymuje się w całym okresie uprawy i z reguły przyczynia się do wystąpienia zaburzeń rozwojowych. Na przykład, sadzenie rozsady ze zbrązowiałymi korzeniami, zbyt długo przetrzymanej obok otworów na matach, jest przyczyną tylko częściowego przerastania mat uprawowych korzeniami. Prowadzi to do osłabienia wzrostu i rozwoju roślin, a zwłaszcza gdy panują nietypowe warunki klimatyczne — na przykład, jak w minionym roku.

Ustalenie terminu sadzenia

Okresowe pozostawianie rozsady na matach uprawowych obok wyciętych otworów pozwala na zachowanie równowagi między wzrostem a rozwojem roślin — ma to na celu spowolnienie i ograniczenie nadmiernego wegetatywnego rozbudowywania roślin.

Przy ustalaniu terminu sadzenia, czyli wstawiania roślin w otwory, należy uwzględnić wytwarzanie się kwiatostanów i stopień rozwinięcia kwiatów, a także wygląd i zdrowotność systemu korzeniowego. Prawidłowy termin zależy od:

• Cech genetycznych uprawianej odmiany. Odmiany z przewagą cech generatywnych sadzimy wcześniej (rozsadę krótko pozostawia się obok otworów) — zwykle, gdy w pierwszym gronie rozwinie się połowa kwiatów. Opóźniać należy sadzenie (dłużej pozostawiać rozsadę obok otworów) odmian z przewagą cech wegetatywnych — w ich przypadku sadzi się rośliny nawet z dwoma rozwiniętymi kwiatostanami. Optymalnym terminem sadzenia odmian zachowujących równowagę pomiędzy cechami wegetatywnymi i generatywnymi jest okres rozwinięcia się większości kwiatów (około 80%) w pierwszym gronie kwiatowym.

• Natężenia napromieniowania (W/m²). Im jest ono niższe, tym dłużej pozostawia się rozsadę na matach obok otworów, im wyższe — tym okres powinien krótszy, możliwe jest nawet bezpośrednie sadzenie rozsady, bez jej przetrzymywania obok otworów na matach.

• Rozbudowania i zdrowotności systemu korzeniowego. Niezależnie od zaawansowania wzrostu oraz rozwoju roślin, ustawienie i przetrzymanie rozsady obok otworów wymaga częstego kontrolowania systemu korzeniowego — korzenie powinny być białe z widocznymi włośnikami.

Optymalny termin sadzenia roślin dostosowany powinien być więc zarówno do wymagań odmiany, jak i do stadium ich wzrostu i rozwoju. Zbyt wczesne sadzenie powoduje opóźnienie kwitnienia i sprzyja wegetatywnemu rozbudowywaniu się roślin (nadmierny wzrost liści i grubienie łodygi). Przy sadzeniu zbyt młodej rozsady pojawiają się problemy z jakością trzeciego grona (wykształcaniem typowej dla odmiany liczby kwiatów), natomiast przy sadzeniu rozsady starszej problemy takie występują przy czwartym gronie. Gdy rozsada zbyt długo przetrzymywana jest obok otworów, po posadzeniu rośliny późno i słabo przerastają korzeniami podłoże uprawowe.

Przed podjęciem decyzji o sadzeniu roślin należy uwzględnić następujące czynniki:

• Warunki klimatyczne w obiekcie oraz temperaturę podłoża (fot. 3). Po zalaniu mat pożywką temperaturę należy podnieść przynajmniej do 17°C, przed sadzeniem roślin najlepiej do 19–21°C.

• Termin rozpoczynania produkcji. Im jest on wcześniejszy, panują gorsze warunki świetlne i wyższa jest wilgotność powietrza (np. przy podwieszeniu kurtyny z foli), tym dłużej trzeba przetrzymywać rozsadę obok otworów — w celu ograniczania nadmiernego wzrostu wegetatywnego, a pobudzenia rozwoju generatywnego.

• Metodę przygotowania rozsady. Jednopędowe rośliny odmian szczepionych na podkładkach odpornych są bardziej "wegetatywne", natomiast dwupędowe — bardziej "generatywne". Wzrost roślin zależy również od prawidłowego dostosowania siły wzrostu podkładki do typu odmiany, a także od rodzaju podłoża.

• Rodzaj podłoża uprawowego. Typ maty uprawowej (układ włókien i gęstość wełny, rodzaj podłoża organicznego) decyduje o krótszym lub dłuższym pozostawieniu roślin obok otworów czy nawet o bezpośrednim sadzeniu (w podłożach organicznych i mineralnych o dużej gęstości rozsadę sadzi się wcześniej, w mineralnych o małej gęstości — później).

• Podlewanie — liczbę cykli w ciągu dnia. Okres przetrzymania roślin obok otworów należy skrócić i przyspieszyć sadzenie na miejsce stałe, gdy nie jest możliwe dalsze przesuszanie (ograniczenie podlewania) kostek z rozsadą przetrzymywanych obok otworów i konieczne jest rozpoczęcie podawania roślinom większej ilości pożywki i z większą częstotliwością (przy intensywnym nasłonecznieniu powyżej 4 cykli w ciągu doby).

Fot. 3. Brązowienie i zanik systemu korzeniowego rozsady ustawionej obok otworów
na płytach o temperaturze niższej od optymalnej

Przygotowanie do sadzenia na miejsce stałe

Przygotowanie rozsady do sadzenia obejmuje okres od ustawienia roślin na podłożu obok otworów w matach (najczęściej na płytach wełny mineralnej lub w workach wypełnionych podłożem organicznym) do sadzenia na miejscu stałym, czyli wstawienia roślin w otwory w matach. Trwa on do 14 dni. W tym czasie nawadnianie i nawożenie oraz warunki klimatyczne (temperaturę i wilgotność) trzeba dostosować do indywidualnych wymagań odmian, siły i typu ich wzrostu oraz do ilości światła. W wielu przypadkach rośliny są zbyt wcześnie wnoszone do szklarni i za długo przetrzymywane obok otworów na matach. Powodem tego często jest nadmierne zagęszczenie roślin w mnożarkach, których powierzchnia jest zbyt mała w stosunku do potrzeb gospodarstwa.

Warunki uprawy powinny być dostosowane do wymagań odmiany. Zazwyczaj stymuluje się generatywny rozwój roślin (przyspiesza wytwarzanie i rozwój kwiatów w pierwszym gronie) głównie przez ograniczenie wilgotności i podnoszenie EC wewnątrz kostki.

W czasie sadzenia roślin stężenie składników (EC) w kostce rozsadowej powinno być wyższe niż w płytach wełny — ułatwia to i przyspiesza przerastanie korzeni w kierunku niższej wartości EC, a więc z kostek w płyty. Przy wyższym stężeniu składników pokarmowych w płytach niż wewnątrz kostek rozsadowych korzenie przerastają wolno w podłoże i rozwijają się głównie w górnej jego warstwie (fot. 4, 5). Przed sadzeniem wartość EC w kostkach należy więc zwiększyć do przynajmniej 4,0 mS/cm, a maksymalnie do 7–8 mS/cm.

Fot. 4. Nieprawidłowe przerośnięcie systemu korzeniowego w matę uprawową po ustawieniu roślin na podłożu o EC wyższym niż w kostce

Fot. 5. Brak przerośnięcia korzeni w podłoże uprawowe (EC w kostce < EC w macie)

Nadmierny wzrost EC (powyżej 10 mS/cm) w kostkach rozsadowych wełny świadczy o za wysokim stężeniu podawanej pożywki (w stosunku do zapotrzebowania) lub o nadmiernym przesychaniu kostek. Należy wówczas zwiększyć ilość podawanej pożywki i przelew — wysokie stężenie składników utrzymujące się przez dłuższy okres hamuje rozwój systemu korzeniowego i powoduje brązowienie oraz zamieranie korzeni. Niskie EC w kostkach wskazuje na ich zbyt dużą wilgotność (tzw. przelanie) i przyczynia się do intensyfikacji wzrostu wegetatywnego roślin, ograniczenia pobierania składników i nieprawidłowego odżywienia roślin. Przed ich sadzeniem i w czasie całego okresu przetrzymywania rozsady obok otworów należy zwrócić uwagę na równomierność nawilgocenia kostek w całym obiekcie. Ilość pożywki podawanej w cyklu powinna wynosić do 180 ml na roślinę, trzeba zwracać uwagę na pojawienie się i wielkość przelewu (powinien on wystąpić po każdym cyklu). Ważna jest temperatura dozowanej pożywki — zalecane jest 18°C. W tym okresie nie zaleca się automatycznego nawadniania "na światło".

Optymalna wilgotność to jeden z najważniejszych czynników warunkujących prawidłowy wzrost i aktywność korzeni. Samo rozbudowanie systemu korzeniowego nie zapewnia prawidłowego pobierania wody i składników pokarmowych. Ważna jest przede wszystkim aktywność korzeni, która zmniejsza się wówczas, gdy jest dużo korzeni głównych, a mało przybyszowych, i niewiele włośników, odpowiadających za prawidłowe funkcjonowanie całego systemu korzeniowego. Bardzo ważne, aby system korzeniowy był rozmieszczony w całej objętości kostki rozsadowej. Prawidłowo ukształtowany, ale nierównomiernie rozmieszczony, po przerośnięciu w matę rozwija się w jednym kierunku.

Rozwój systemu korzeniowego rozsady można pobudzić przez wykorzystanie stymulatorów wzrostu (np. Polyversum czy Asahi SL), czy mikronawozów aktywizujących (Bioalgeen S-90).

Wewnątrz kostek wymagane jest utrzymanie pH 6,5. Przy wyższej wartości pH utrudnione jest pobieranie fosforu i mikroelementów, co powoduje występowanie chloroz. Przy utrzymującym się zbyt kwaśnym odczynie wewnątrz kostki (pH poniżej 5,5; występuje sporadycznie) rośliny rosną wolno i trudniej pobierane są makroelementy.

Warunki transportu roślin do szklarni

W czasie transportu roślin do szklarni wymagane jest zapewnienie optymalnych warunków klimatycznych (temperatura powietrza 17–19°C, podłoża 16–18°C). Warunki niekorzystne dla rozsady mogą panować zarówno w czasie wewnętrznego transportu roślin przez zimne łączniki, jak i podczas transportu zewnętrznego (np. nieodpowiednia temperatura, nadmierne nawilgocenie roślin przed wysyłką i długi okres transportu). Wpływ nagłych zmian temperatury powietrza, nawet krótkotrwałych, a także obniżenia temperatury podłoża uwidocznia się w dalszym okresie wzrostu roślin w postaci nieprawidłowego wykształcenia wierzchołka roślin (następuje redukcja liczby kwiatów i niewłaściwy ich rozwój — fot. 6). Dłużej utrzymująca się zbyt niska temperatura powoduje niedostateczne odżywienie roślin fosforem — części nadziemnej (co jest widoczne m.in. u podstawy łodygi) oraz systemu korzeniowego.

Fot. 6. Zredukowane kwiaty w pierwszym gronie (rozwinięte tylko działki kielicha)

Fot. 7. Nieprawidłowy wzrost wierzchołka rośliny
(wyrastanie dwóch pędów) — następstwo gwałtownych zmian temperatury

Przygotowanie mat uprawowych

Prawidłowe ułożenie mat na wyrównanej, płaskiej powierzchni z niewielkim spadkiem zapewnia równomierne odprowadzanie nadmiaru pożywki z całej uprawy. Stagnująca pożywka powoduje nierównomierne rozmieszczenie korzeni w całej objętości maty i zmniejszenie
ilości tlenu w podłożu. Bardzo ważne jest początkowe (przed sadzeniem) równomierne nasączenie mat pożywką.

Po wycięciu otworów (w folii osłaniającej matę) zalewamy maty pożywką tzw. startową (z większą ilością wapnia, magnezu i boru, a mniejszą potasu i azotu), o stężeniu dostosowanym do odmiany, uwzględniając także stężenie wewnątrz kostek. Przeciętnie EC pożywki do zalewania mat wynosi 2,8–3,2 mS/cm, a pH 5,2–5,4. Przy pierwszym zalewaniu mat sprawdzamy działanie kapilar. Gdy maty użytkowane są po raz drugi, skład pożywki należy dostosować do wyników analizy podłoża. Gdy nie ma możliwości zalewania mat ciepłą pożywką, wymagane jest podniesienie temperatury mat przez zainstalowanie ogrzewania pod matami lub umieszczenie mat obok rur grzewczych (trzeba wówczas kontrolować temperaturę wewnątrz mat i w razie potrzeby odsuwać je od rur). Ustawianie roślin na zimnych matach prowadzi do uszkodzenia i zamierania korzeni.

Nacięcia odprowadzające nadmiar pożywki wykonuje się po dwóch dniach po wstawieniu roślin w otwory w matach. Nacięcia te (3 na 1 metr maty) wykonuje się od wewnętrznej strony rzędów, pomiędzy roślinami, od dołu maty, najlepiej ukośnie (w mniejszym stopniu się zasklepiają niż nacięcia pionowe). Przed wykonaniem otworów drenażowych zawsze należy sprawdzić równomierność nawilgocenia maty.