Geneza stosunków międzynarodowych: wyróznić można 3 etapy powstawania stosunków miedzynarodowych: etap przedwestfalski, westfalski i późnowestfalski. W etapie przedwestfalskim pierwszą społecznością miedzynarodową była strarożytna Grecja, a za pierwsze porozumienie miedzynarodowe uznać mozna traktat pokojowy Ramzesa II z Hattusilem III(1296rpne). W etapie westfalskim”wizytówką” stało się powstanie scentralizowanego państwa narodowewo gdzie stosunki mnar. zaczęto rozumieć jako stosunki miedzy narodami zorganizowanymi w państwa. Pokój westfalski-1648r. w etapie powestfalskim jest warunkowany jakosciowymi zmianami w srodowisku mnar. jakie niosą za sobą procesy globalizacji. Nauka o stosunkach mnar jako dyscyplina badawcza pojawiła sie po II wojnie światowej.
Podmioty i uczestnicy stosunków mnar.: narody, państwa, organizacje międzynarodowe np. ONZ, uczestnicy życia mnar np. partie polityczne.
Naród- trwała wspólnota ludzka, wytworzona na podstawie wspólnych losów historycznych, kultury, języka, terytorium i życia ekonomicznego, świadoma własnej odrębności spośród innych narodów
Nacjonalizm- ildeologia i ruch polityczny a także postawa społeczno-polityczna uznająca naród za największe dobro w sferze polityki. Nacjonalizm uznaje sprawy własnego narodu za najważniejsze.
Secesja-oderwanie się części terytorium i utworzenie nowego państwa
Rozpad- z reguły wiąże się z powstaniem na dawnym terytorium kilku innych państw
Połączenie- utworzenie z dwóch lub więcej państw jednego nowego państwa.
Prekursorzy stosunków miedzynarodowych: Tukidydes, Arystoteles, Sun-Tzu, Niccolo Machiavelli, Erazm z Rotterdamu, Jean J. Russean, Zbigniew Brzeziński, Paweł Władkowic
Uznanie państw: Teoria konstytutywna-państwo staje się podmiotem prawa międzynarodowego przez akt uznania go przez inne państwa. Teoria deklaratywna-twierdzi że istnienie państwa jest niezależne od uznanai go przez inne państwa.
Rodzaje umów mnar.: 1) bilateralne i multilateralne-we wzgl. Na liczbę stron 2)prawne, polityczne, militarne-ze wzgl na treść 3)otwarte lub zamknięte-ze wzgl na charakter 4)terminowe lub bezterminowe 4) państwowe, rządowe, resortowe
Chrezścijaństwo:jedna z głównych religii monoteistycznych wyznawanych na całym świecie. Największa religia pod względem wyznawców którzy stanowią 1/3 populacji. Skupia wokół siebie wiele odłamów które opierają się na nauce Jezusa Chrystusa. Swietą księgą chrześcijaństwa jest biblia składająca się z Nowego i starego testamentu. Spośród chrześcijan wyróznia sie: katolików, protestantów, prawosławnych i anglikanów.
Judaizm:jest religią głównie wyznawana przez Żydów. Za założyciela religii judaistycznej uznającej-Jahewe Jedynego Boga, uważa sie Mojżesza. Jest to najstarsza monoteistyczna religia. Jej symbolami są: szcześcioramienna gwiazda Dawida i menora- siedmioramienny świecznik.
Islam: jest najmłodszą spośród wszystkich religii świata. Powstała w VII w ne w wyniku działań proroka Mahometa, który zaczął głosić objawioną mu naukę w Mekce a następnie w Medynie. Islam jest religią monoteistyczna której zasady zawarte są w świętak księdze-Koranie.
Organizacje międzynarodowe: ONZ-organizacja o charakterze uniwersalnym, powstała w Sanfrancisco w 1945r w celu przestrzegania pokoju, pokojowego rozstrzygania konfliktów, zapobiegania wojen, organizowaniu pomocy humanitarnej, udzielaniu pomocy krajom trzeciego świata i rozwijającym się. Poprzedniczka ONZ była Liga Narodów.mimo że polska nie brała udziału w konferencji założycielskiej to ze względu na wkład w zwycięstwo nad faszyzmem należy do grona założycieli organizacji. Do głównych organów ONZ należą:Rada Bezpieczeństwa, Zgromadzenie Ogólne, Rada Powiernicza, Rada Gospodarczo- Społeczna, Miedzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości iSekretariat. NATO-powstało w 1949r na mocy traktatu waszyngtońskiego, główną przyczyną jej utworzenia była obawa państw Europy Zachodniej przed agresją ze strony ZSRR. Do zadań NATO należy: rozwijanie i wspólpraca przyjaznych stosunków mnar, rozwiązywanie sporów mnar metodami pokojowymi, wzajemna pomocc w tymwojskowa w razie napaści na którekolwiek z państw członkowskich, wzmacnianie potencjału obronnego członków. UE-powstała na mocy traktatu z Maastricht 1 listopada 1993r jako efekt wieloletniego procesu integracji politycznej, gospodarczej i społecznej. Cele UE to:zwiekszenie spójności ekonomicznej i społecznej, obrona wspólnych wartości, umacnianie bezp, ukształtowanie wspólnej polityki obronnej, popieranie współpracy mnar. Za założyciela UE uznaje się R. Schumana. Grupa Wyszechradzka-powstała w 1991r, początkowo tworzona przez 3 państwa:Polskę, Czechosłowację i Wegry. Powstała w celu wypracowania wspólnego stanowiska i strategii przy negocjacjach członkowskich do NATO i UE. Trójkąt Weimarski- organizacja powołana przez ministrów spraw zagranicznych trzech państw europejskich:Polski Niemiec i Francji w 1991 r w celu rozwoju współpracy miedzy tymi państwami i promocji polski na arenie miedzynarodowej.cDziałalność Trójkąta Weimarskiego sprowadza się do organizowania szczytów z udziałem przywódców krajów członkowskich, a także − co roku – spotkań na szczeblu ministrów spraw zagranicznych. Pierwsze takie spotkanie odbyło się 28 sierpnia 1991 w Weimarze Środkowoeuropejskie Stowarzyszenie wolnego Handlu(CEFTA):podpisane 21 grudnia 1992r w Krakowie; jest uzupełnieniem grupy wyszecgradzkiej. Jej celem jest znoszenie ceł i utrudnien handlowych. przyczyną powstania był drastyczny spadek wymainy handlowej pomiędzy krajami Europy Środkowej po transformacji politycznej.Polska wyszła z CEFTA w 2004r Rada Państw Morza Bałtyckiego-powstała 6 marca 1992r z inicjatywy rządów Danii i Niemiec.jej cele to ochrona środowiska, rozwój wymiany kulturalnej i turystycznej, rozwój infrastruktury turystycznej. Północnoamerykańskie Porozumienie Wolnego Handlu (NAFTA)-umowa zawarta 1 stycznia 1994r między USA, Kanadą i Meksykiem tworząc pomiędzy tymi państwami strefę wolnego handlu.główne przyczyny powstania to fakt wspólnych interesów i sąsiedztwo. Układ zakładał piętnastoletni okres przejściowy podczas którego zostaną zniesione cła na art przemysłowe. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)-organizacja międzynarodowa o profilu ekonomicznym skupiająca 34 wysoko rozwinięte i demokratyczne państwa. Utworzona na mocy Konwencji o Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju 14 grudnia 1960r.
System międzynarodowy-jest to grupa państw utrzymujących reguralne stosunki, zdolna do wspólnych działań w przypadku zagrożenia( def.R.Aron). System mnar może przyjmować równe formy: jednobiegunowy- w stosuknach globalnych dominuje jedno główne mocarstwo np. UE,Rosja, Chiny; dwubiegunowy- dominacja i rywalizacja dwóch głównych mocarstw np. USA i ZSRR; trójbiegunowy- świat staje się polem oddziaływania trzech głównych mocarstw np. Rosja, Indie i Japonia; wielobiegunowy- o losach świata decyduje cztery lub więcej mocarstw.
Rodz. Systemów międzynarodowych: homogeniczny- jednorodny i heterogeniczny- niejednorodny.
Racja stanu- nadrzędny interes państwowy, wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami.
Dyplomacja- jest to działalnosc organów państwa i jego przedstawicieli za granicą w celu ochrony i realizacji jego interesów zewnętrznych w sposób pokojowy. Wyróżniamy dyplomacację: dwustronna- działalność dyplomatyczna między dwoma państwami lub wielostronna- działalnośc przedstawicieli państwa na forum org mnar np. UE,ONZ
Funkcje polityki zagranicznej: 1)ochronna-zabezpieczenie podstawowych interesów państwa; 2) reprezentacyjno-informacyjna-reprezentowanie interesów zewnętrznych państwa; 3)integrująco- adaptacyjna- oddziaływanie na struktury mnar w celu wykorzystania własnej pozycji do rozwoju korzystnej i pokojowej współpracy z innymi; 4) negocjacyjno- organizatorska
OBWE- Organizacja Bezpieczeństwa i współpracy w Europie-1995r w Budapeszcie. Jest kontynuacją KBWE. Jej członkami jest 55 państw. Cele: bezp w Europie, współpraca w dziedzinie gospodarki, nauki, techniki i ochrony środowiska, współpraca w kwestiach humanitarnych i innych
UZE-Unia Zachodnioeuropejska- międzynarodowa organizacja wojskowa powstałą na mocy Układów Paryskich w 1954r. organizacja ma charakter obronny a jej celem jest utrwalenie pokoju i bezp oraz wzajemna pomoc w razie napaści. UZE nieistnieje od 2010r a jej zadania przejęła UE.
Regionalne ugrupowanie gospodarcze: EFTA-Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu: międzynarodowa organizacja gospodarcza powstała 3 maja 1960r na mocy konwencji sztokcholmskiej, mająca na celu utworzenie strefy wolnego handlu pomiędzy państwami członkowskimi. Obecnie członkami są:Islandia, Lichtenstein, Norwegia i Szwajcaria. ASEAN Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej: organizacja polityczno-gospodarcza powstała 8 sierpnia 1967r w Bangkoku. Jej siedzibą jest Dzakarta. Jej członkami są: Filipiny, Indonezja, Malezja, Singapur, Tajlandia,Brunei, Wietnam, Laos, Kambodża.Cele to: przyspieszenie wzrostu ekonomicznego i rozwoju socjalnego i kulturowego, promowanie regionalnego pokoju i stabilizacji poprzez respektowanie sprawiedliwości i reguł prawa. Wspólny Rynek Południa- Mercosur: regionalne ugrupowanie w Ameryce Poł, powołane 26 marca 1991r przez Argentyną, Paragwaj, Urugwaj i Brazylię. Celem jest osiągnięcie swobodnego przepływu towarów, dóbr i usług między krajami członkowskimi, wspólna polityka handlowa i prawo celne.
Formy współpracy regionalnej: Rada Europy, Organizacja Bezp i Współpracy w Europie(OBWE), NATO, Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA) itp.
Globalizacja: ogół procesów prowadzących do coraz większej współzależności i integracji panstw, społeczeństw, gospodarek i kultur czego efektem jest tworzenie się „jednego świata”, światowego społeczeństwa.Globalizacja to szanse i zagrozenia dla świata. Z jednej strony prowadzi ona do do upowszechnienia sie demokracji, rozwoju nowych technologii, sieci telekomunukacyjnych, pomocy humanitarnej najbiedniejszym społeczeństwom. Z drugiej strony jednak globalizacja obniża konkurencyjność światowej gospodarki, pogłębia przepaść między bogatą północą a biednym południem, państwa tracą częśc swojej suwerenności a kulturowa różnorodnosc zanika.
Migracja: stała lub chwilowa zmiana miejsca pobytu. Wywołana jest np. słabym rozwojem gospodarczym kraju, nadmiarem siły roboczej, wojnami, przesladowaniami religijnymi i politycznymi.
Problemy globalne:określenie stosowane do problemów które odnoszą się do całej ludzkości, ich skala ma charakter ponadpaństwowy. Odznaczają się olbrzymią wagą a sposób ich rozwiazania musi polegać na wspólnych działaniach całej społeczności miedzynarodowej np. konflikty miedzynarodowe, wojny, problemy żywnosciowe i surowcowe.
Megatrendy:pojęcie to pojawiło się w latach 80 XX wieku przy próbie definicji podstawowych tendencji rozwojowych w społeczeństwie amerykańskim. Obecnie pojęcia megatrendów używa się w odniesieniu do podstawowych tendencji rozwoju o zasięgu globalnym np.przekształcanie sie społeczenstw przemysłowych w informatyczne, otwieranie się gospodarek na świat.
Globalizacja bezpieczeństwa: w czasach globalizacji bezp wewnetrzne i zewnetrzne sa ściśle ze sobą powiązane. Zagrozenia z zewnątrz łatwo mogą przerodzić się w zagrożenia wewnętrzne np. terroryzm, przestępczosc mnar. Wydarzenia polityczne i gospodarcze w jednym kraju mają wpływ na wydarzenia w innym. Globalizacja wcale nie zmniejsza prawdopodobieństwa konfliktów, nie zapewnia pokoju i bezp. Każde państwo planując działania w zakresie swojego bezp musi uwzglądniać te aspekty.
Wspólnota bezp.:układ relacji między państwami, który całkowicie wyklucza konflikt zbrojny pomiedzy nimi. W obrębie wspólnoty bezp niemożliwe jest również zatajenie przygotowań do uzycia siły np. UE
Charakterystyka wspólczesnych zagrozeń: klęska żywiołowa-katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób; terroryzm-użycie siły lub przemocy psychicznej przeciwko osobom lub własności z pogwałceniem prawa, mające na celu zastraszenie i wymuszenie na danej grupie ludności lub państwie ustępstw w drodze do realizacji określonych celów; globalizacja;biurokratyzacja struktur państwowych, broń masowego razenia, problemy demograficzne i żywnościowe, surowce energetyczne.
Klasyfikacja operacji pokojowych ONZ:1)tworzenie pokoju-działania prowadzące do porozumienia walczacych stron za pomocą np badań, pośrednictwa, pojednanania, odwołania 2)utrzymywanie pokoju- rozmieszczenie sił ONZ w rejonie konfliktu, za zgodą wszystkich zainteresowanych stron 3)budowanie pokoju-działania po zakończeniu konflikyu na rzecz utworzenia i wsparcia struktur zmierzających do umocnienia osiągniętego pokoju
Państwo:trwały związek ludzi stale zamieszkujących określone terytorium, podlegających władzy zwierzchniej oraz zdolnośc do nawiązywania i utrzymywanie stosunków dyplomatycznych z innymi państwami.
Problem suwerenności w kontekście globalizacji UE: uważam że panstwa przystępujące do UE nie mają ograniczonej suwerennosci. O jej ograniczeniu miałoby świadczyc funkcjonowanie polityki monetarnej, zagranicznej, bezp oraz sprawiedliwości. Wprowadzenie na mocy traktatu z Maastricht obywatelstwo unijne nie ogranicza suwerennosci państw członkowskich. Posiadanie przez jednostkę obywateltwa unijnego jest całkowicie uzależnione od posiadania obywatelstwa państw członkowskich. Również wzrastające uprawnienia Parlamentu Europejskiego nie prowadzą do utrary suwerennosci, gdyż głównym decydentem w strukturach UE jest Rada UE reprezentująca i realizująca interesy poszczególnych państw członkowskich.
Państwo upadłe-państwo w którym nie ma instytucji i struktur które mogłyby nim kierować np. Irak
Państwo Zbójeckie- państwo które nie poddaje sie kontroli mnar np. Korea Pół,Iran, Syria,Kuba, Jemen
Konflikt asymetryczny: starcie dwóch odmiennych typów organizacji, sposobów myślenia i dzałania a często także sposobu zycia.Np. zajścia w trakcie amerykańskiej operacji Restore Hope w Somalii 1992-93. Somalijczycy zauważyli że amerykanie chociaż doskonale uzbrojeni i wyszkolenie niechętnie oteirają ogień gdy istnieje ryzyko spowodowania strat wsród ludnosci cywilnej. Zaczęli więc wypierać wojska amerykańskie z pozycji, poprzez napierający tłum setek osób, głównie kobiet i dzieci. Żołnierze niedecydowali sie na otwarcie ognia do nieuzbrojonej ludnosci co doprowadziło do utraty przez nich części zajmowanych pozycji.
Zasady europejskiej strategii bezp: wniesienie wkładu w stabilizacje i dobre rządzenie w najbliższym sąsiedztwie w Unii; tworzenie porzadku mnar opartego na efektywnym multilateraliźmie; przeciwdziałanie zagrożeniom.
Cele i zasady wspólnej polityki zagranicznej i bezp w Europie:wspieranie demokracji, państwa prawa, powszechności i niepodzielnosci praw człowieka, podstawowych wolnosci; ochrona podstawowych celów i interesów bezp, niezależności; umacnianie i wspieranie demokracji, praw człowieka i zasad prawa mnar.
Europol Europejski Urząd Policji:europejska agencja policyjna powstała w 1999r, siedziba w Hadze. Jej celem jest poprawienie efektywnosci działania i współpracy miedzy kompetentnymi władzami krajów w zakresie zapobiegania i zwalczania przestępczosci mnar.
Cepol Europejskie Kolegium Policyjne-jedna z agencji UE ds współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych. Powstała w 1999r. celem jest udzielanie pomocy w transgranicznym szkoleniu wyższych funkcjonariuszy policji
OLAF Europejski Urząd ds zwaczania nadużyć finansowych- powstał w 1999r i ma na celu zwalczanie korupcji, nadużyć budżetu UE oraz przemytu papierosów i alkoholu.
Frontex Europejska Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na Granicach Zewnętrznych Państw Członkowskich UE-niezależna agencja w ramach UE powstała 1 maja 2005r. jej celem jest udzielanie pomocy w szkoleniu służb granicznych, analiza ryzyka zagrożen terroryzmem oraz wspomaganie przy wydalaniu nielegalnych imigrantów.
Eurojust Europejska Jednostka Współpracy Sądowej- agencja UE o charakterze prokratorskim. Jej zadaniem jest koordynacja działań prokuratur krajowych państw członkowskich w celu walki z przestępczoscią transgraniczną.
Agencja Praw Podstawowych UE- niezależna agencja UE powstała w 2007r jej zadanie jest gromadzenie i analiza obiektywnych, wiarygodnych danych dotyczących podstawowych praw, przygotowywanie opinii na prośbę Parlamentu UE, formułowanie wniosków i opinii dla UE.
Wspólnota Niepodlgłych Państw-regionalne ugrupowanie integracyjne utworzone na mocy układu białowieskiego z 8 grudnia 1991r. Zrzesza większośc byłych republik ZSRR. Zajmuje sie m.in. współpracą gospodarczą i problemami bezp mnar.
Traktat taszkieniecki- umowa miedzynarodowa zawarta 15 maja 1992r w Taszkencie między Rosja, Uzbekistanem, Kazachstanem, Tadżykistanem, Armenia i Kirgistanem mający na celu współdziałanie państw w kwestii obronności.
Układ ZBiR Państwo Związkowe Rosji i Białorusi:konfederacja 2 państw mających na celu doprowadzenie w przyszłości do integraji gospodarczej i walutowej tych państw. Układ powstał w 2000r na bazie wcześniejszych porozumień.
Integracja- tworzenie i utrzymywanie intensywnych i zróżnicowanych wzorców wzajemnego oddziałowywania na siebie miedzy wcześniej autonomicznymi bytami. Integracja moze przybierać rózne formy- ekonomiczna, polityczna.
Współpraca Rosji z NATO:Rosja i NATO wciaż nie potrafią odnaleźć wspólnego gruntu do wytyczenia przyszłej współpracy strategicznej- nawet ponad 20 lat od zakończenia zimnej wojny. W 2002r w Patrica di Mare na mocy ustaleń zawartych w Deklaracji Rzymskiej powstała Rada NATO-Rosja (NRC). Jest to forum konsultacji w kwestiach zwiazanych z bezp i współpracą pomiędzy państwami członkowskimi NATO o Federacj a Rosyjską. Wcześniej już w latach 90 Rosja współpracowała z NATO poprzez udział z wojskami Sojuszu w ramach SFOR i IFOR, w 1997r doszło też do podpisania „aktu stanowiacego o wzajemnych stosunkach, współpracy i bezp”. Obecnie Rosja przedstawia poważne zastrzeżenia wobec NATO m.in. z powodu przyjęcia do Sojuszu Gruzji i Ukrainy a także planowanie budowy elementów systemu obrony przed rakietami na terenie Polski i Czech. Spięcia powoduje też porozumienie w sprawie uznania niepodległości Kosowa. Po 10 latach od utworzenia NRC stosunki Rosja-NATO nie zmierzają obecnie do osiągnięcia większego porozumienia.
NATO-problem rozszerzenia: w dniach 2-4 kwietnia 2008r w Bukareszcie doszło do zorganizowania 20 szczytu Nato. Podjęto wtedy decyzję o zaproszeniu Chorwacji i albanii do sojuszu. Planowane zaproszenie Macedonii zostało oprotestowane przez Grecję z powodu sporu tych dwóch państw o nazwę Republiki Macedonii. Na kolejnym szczycie w Chicago w 2012r NATO powtórzyło ze jego drzwi otwatre sa dla wszystkich państw kandydujacych do Sojuszu: Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Gruzjii i Macedonii.
Pakt Brianda-Kelloga: znany też jako pakt paryski. Był mnar traktatem ustanawiającym wyrzeczenie sie wojny jako instrumenu polityki narodowej. Został zaproponowany w 1927r przez ministra spraw zagranicznych Francji, jako traktat między USA a Francja. Po negocjacjach podpisany został w Paryzu 27 sierpnia 1928r przez 11 państw. Ostatecznie podpisany przez 62 państwa. W praktyce pakt nie spełnił swojego celu- zaniechania wojny.
Zasady Działania WNP: możliwość przyznania członkowstwa każdemu państwu podzielającemu cele i zasady WNP; warunkiem przystąpienia jest jednomyślna zgoda dotychczasowych członków; inne państwa mogą być obserwatorami WNP za zgodą członków; współpraca w zakresie polityki zagranicznej; utworzenie wspólnej przesterzeni gospodarczej; zapewniwnie ochrony praw człowieka i podstawowych swobód.