Rozwój agresji w ontogenezie

Czy dziecko rodzi się agresywne?

Rodzaje agresywnego zachowania dzieci:

1. Agresja emocjonalna

2. Agresja instrumentalna

3. Agresja naśladowcza

4. Agresja werbalna

5. Agresja fizyczna

6. Agresja patologiczna

Ad. a) Agresja emocjonalna

Agresja gniewna, ściśle związana ze stanem frustracji i nagromadzeniem się negatywnych emocji. Ma na celu rozładowanie emocji, co jest nagradzające, dostarcza ulgi, czasem nawet i przyjemności. Pojawia się, gdy dziecko już wie, że swoimi reakcjami złości sprawia przykrość rodzicom. Z jakiegoś powodu chce ich ukarać. Chce zadawać ból i szkodzić: krzyczy, szczypie, kopie, gryzie, szarpie. Można jej zapobiegać!

Ad. b) Agresja instrumentalna

Uwarunkowana jest chęcią zaspokojenia własnych potrzeb. Nie towarzyszy jej ani frustracja, ani reakcja gniewu, a jedynie potrzeba realizacji celu. Powstaje, gdy dziecko dostrzega skuteczność swoich działań w osiąganiu celu – rodzice zaspokajają potrzebę (wzmacniają reakcję agresywną). Pojawia się u dziecka bardzo wcześnie.

Ad. c) Agresja naśladowcza

Ściśle związana z naśladowaniem zachowań agresywnych obserwowanych u innych, najczęściej osób znaczących. Dziecko uczy się od dorosłych, że agresja jest dobrym sposobem radzenia sobie z różnymi sytuacjami. Rodzi się nawyk, a ten mocno utrwalony trudno jest zmienić.

Ad. d) Agresja werbalna

Jest to agresja, której narzędziem wyrządzającym szkodę lub przykrość jest język. Może przybierać formę pośrednią lub bezpośrednią (krzyki, wyzywanie, przezywanie, marudzenie, plotkowanie). Pierwsze objawy agresji werbalnej pojawiają się już pod koniec wieku przedszkolnego.

Ad. e) Agresja fizyczna

Jest rodzajem agresji, której towarzyszy użycie siły fizycznej przeciwko innym osobom lub przedmiotom. U prawidłowo rozwijającego się dziecka ta forma agresji pojawia się później (dopiero pod koniec wieku przedszkolnego lub jeszcze później). Ma zawsze charakter destrukcyjny!

Ad. f) Agresja patologiczna

Należy do form zachowania niepożądanego, które są wyznaczone procesami chorobowymi, głównie w centralnym układzie nerwowym. Wymagają specjalistycznego leczenia, często farmakologicznego.

Rodzinne uwarunkowania agresji dzieci

• Nieprawidłowe relacje pomiędzy rodzicami i dziećmi

• Akceptacja zachowań agresywnych i zachęcanie do nich

• Dostarczanie dzieciom wzorców zachowań agresywnych

1. Nieprawidłowe relacje pomiędzy rodzicami i dziećmi

   1. Agresja i przemoc w rodzinie

   2. Rodzina zimna pobłażliwa

   3. Rodzina zimna ograniczająca

   4. Nadmierny autorytaryzm, wprowadzanie surowych zasad i nadmiernych kar za ich nieprzestrzeganie

   5. Nadmierna opieka

1. Agresja i przemoc w rodzinie

Agresja i przemoc w rodzinie rzadko stanowią pojedyncze zdarzenia. Zwykle powtarzają się regularnie, czasem przez długi czas. Doznawanie i bycie świadkiem przemocy w rodzinie zwiększa ryzyko agresywnych zachowań świadków i ofiar tworząc międzypokoleniowy cykl przemocy, którą trudno jest przerwać (Krauss, Krauss 1995, Krahe 2005).

Źródła agresji dziecka

1. Rodzina zimna pobłażliwa

• bezwarunkowa akceptacja dziecka

• brak sprecyzowanych nakazów i oczekiwań

• małe zainteresowanie dzieckiem

• częste i surowe kary

1. Rodzina zimna ograniczająca

• wrogość wobec dziecka

• brak akceptacji dziecka

• wysokie wymagania

• karanie jako główny sposób korygowania zachowania dziecka, jest wyrazem postawy odtrącającej

(Bandura, Walters 1959, Frączek 1993, Sears 1961, Sears, Maccoby i Levin 1957, Poraj 2002, 2005, 2009)

1. Akceptacja agresji u dziecka

• Dziecko przychodzi na świat z gotowością do przejawiania reakcji agresywnych

• Jeśli agresja jest dla niego skutecznym sposobem dla gratyfikacji potrzeb, zdobywa motyw do agresji

• Prowokowanie do agresji przez orientację życiową z naciskiem na siłę, rywalizację i potrzebę osiągnięć

• Korygowanie zachowania zmierzającego do dominacji nad rodzicami

1. Dostarczanie dziecku wzorów zachowań agresywnych

Agresja naśladowcza łatwo się utrwala, powstaje gdy:

• dziecko obserwuje konflikty pomiędzy rodzicami, przemoc małżeńską

• widzi agresję rodziców wobec innych dorosłych

• rodzice stosują dotkliwe kary i przemoc wobec dzieci

• jest aprobata rodziców dla niebezpiecznych zainteresowań dziecka (gry, filmy, czasopisma)

Agresywna edukacja jednostki

Współwystępowanie czynników warunkujących agresję:

• niekorzystne warunki środowiska rodzinnego (bieda, patologia)

• doświadczanie wrogości i przemocy

• zaniedbanie, deprywacja potrzeb biologicznych i emocjonalnych nieadekwatny trening wychowawczy

Fazy rozwoju agresji

1. Faza wstępna (okres noworodka i niemowlęcy

2. Faza zachowań preagresywnych (okres poniemowlęcy)

3. Faza prostych zachowań agresywnych (okres przedszkolny…)

4. Faza zróżnicowanych zachowań agresywnych

   1. Faza wstępna (okres noworodka i niemowlęcy)

• Elementarną formą agresji jest gniew

• Agresja do połowy 1 roku życia pojawia się w sposób naturalny (nie ma określonego celu), służy rozładowaniu napięcia

• Istnieje niebezpieczeństwo utrwalenia wczesnych reakcji agresywnych przez niewłaściwe reakcje dorosłych

  1. Faza zachowań preagresywnych (okres poniemowlęcy)

• W życie dziecka wkraczają obowiązki, zasady i normy, którym powinno się podporządkować.

• Zasady i normy ograniczają swobodę – wywołują gniew, złość, agresję.

• Rodzice zaczynają korygować zachowanie, którego nie aprobują.

• Dziecko odkrywa dominację nad rodzicami i może karać ich niedotrzymywaniem norm higienicznych lub odmową jedzenia.

(jest to negatywizm dziecięcy, manifestacja niezależności, zemsta na rodzicach nie zawsze świadoma).

• Rozpoczyna się proces socjalizacji i naśladowania zachowań (wzorce).

  1. Faza prostych zachowań agresywnych (okres przedszkolny)

• Pojawiają się pierwsze zachowania, które spełniają kryteria reakcji agresywnych

• Dziecko potrafi już intencjonalnie wyrządzić szkodę, krzywdę

• Rozwija się agresja werbalna (nie tylko marudzenie i dąsanie, ale i brzydkie wyrazy)

• Utrwalają się wzorce zachowań niepożądanych

Tu spotykają się już wszystkie rodzaje agresji!

1. Faza zróżnicowanych zachowań agresywnych (okres szkolny)

• Agresja ma tu wiele form i różnorodne motywy.

• Można ją rozpatrywać w kontekście społecznym domu i szkoły.

• Może być następstwem frustracji potrzeb, braku miłości ze strony najbliższych , obroną, walką o władzę lub też następstwem modelowania przez osoby znaczące.

Zapobieganie i kontrolowanie agresji

• Akceptacja pierwszych naturalnych reakcji gniewu w początkowych miesiącach życia i traktowanie ich jako zachowań służących jedynie rozładowaniu napięcia

• Reakcja na agresję dziecka spokojna, ale natychmiastowa (polega na zwróceniu uwagi na zachowanie i jego skutki)

• Kształtowanie umiejętności rozróżniania przez dziecko dobra od zła

• Przekazywanie dzieciom jasno ich praw i obowiązków

• Zamiast hamować agresję, należy skierować ją na drogę prospołeczną.

• Pomoc w rozładowywaniu emocji negatywnych

• Ograniczanie okazji do zdobywania przez dziecko motywu do agresji (zaspokajanie potrzeb, pilnowanie, aby agresywne zachowania dziecka nie przynosiły oczekiwanych rezultatów).

• Rozwijanie umiejętności dziecka w dochodzeniu do kompromisu.

• Budowanie bliskich więzi z dzieckiem, aby nie dawać mu okazji do manifestowania dominacji i karania rodziców.

• Systematyczne uczenie dziecka przestrzegania zasad i norm, postępowania w relacjach z rówieśnikami i dorosłymi.

• Wystrzeganie się agresywnego zachowania oraz agresywnego karania, aby nie dawać okazji do modelowania agresji.

Skuteczne kontrolowanie i zapobieganie agresji

• Budowanie systemu wartości i norm

• Uczenie zachowań prospołecznych

• Rozwijanie empatii

• Radzenie sobie z negatywnymi emocjami

• Budowanie samokontroli ( wychowanie do posłuszeństwa )

• KARANIE AGRESJI!