Paremie

Ius est ars boni et aequi- prawo jest sztuką tego co dobre i słuszne

Iuris praecepta sunt: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere- nakazy prawa są następujące: żyć uczciwie, drugiemu nie szkodzić, każdemu oddać co mu się należy

Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem- znać ustawy to nie znaczy trzymać się ich słów, lecz rozumieć ich sens i znaczenie

In conventionibus contrahentium voluntatem potius quam verba spectari placuit- przyjęto, że w umowach należy raczej uwzględniać wolę stron niż słowa formalne

Qui suo iure utitur neminem laedit- kto nie przekracza przysługującego mu prawa, nie narusza praw drugiego

Lex posterior derogat legi prori- ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą

Lex retro non agit- prawo nie działa wstecz

Nuptias non concubitus, sed consensus facit- nie fakt współżycia, ale porozumienie czyni małżeństwo

Mater semper certa est, pater quem nuptiae demonstrate- matka zawsze jest znana, ojcem jest ten, na kogo wskazuje związek małżeński; zasada domniemania ojcostwa męża matki

Adoptio naturam imitator- adopcja imituje naturę

Male nostro iure uti non debemus- nie powinniśmy źle korzystać z naszych praw

Nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius agitur- każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną 

Nemo plus iuris in alium trasferre potest quam ipse habet- nikt nie może przenieść na drugą osobę więcej praw aniżeli sam posiada

Superficies solo cedit- to, co znajduje się na gruncie przypada gruntowi

Quot generationis tot gradus- ile urodzeń, tyle stopni

Obligatio est iuris vinculum- zobowiązanie tworzy więź prawną

Genus perire non censetur- uważa się, że gatunek nie ginie

Impossibilium nulla obligatio est- nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych

Pacta sunt servanda- umów należy dotrzymywać

Audiatur et altera pars- należy wysłuchać także drugiej strony

Ei incumbit probatio qui dicit, non qui negat- ciężar dowodowy spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym kto zaprzecza

Ne aet iudex ultra petita partium- niech sędzia nie wychodzi ponad żądanie stron

In dubio pro reo- wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego (domniemanie niewinności)

Nemo est iudex in propria (sua) causa- nikt nie może być sędzią we własnej sprawie

Wyliczanki

1. Rzymskie podziały prawa

Personalny charakter prawa

• ius civile- dla Rzymian

• ius honorarium- prawo pretorskie

• ius gentium- prawo wspólne dla wszystkich

• ius vetus (iura)- ius honorarium, ius gentium, ius civile

• ius novum (leges)- prawo tworzone przez cesarzy

Inne podziały:

• ius strictum (rygorystyczne) / ius aequum (uwzględnia kryteria z pogranicza prawa i etyki)

• prywatne/ publiczne

Podział stosunków prawnych chronionych za pomocą:

• actiones in rem- skuteczne wobec wszystkich

• actiones in personam- uprawnienia wobec jednej określonej osoby

1. Źródła prawa w poszczególnych (pięciu) okresach

Okres archaiczny (753 pne – 264 pne)

• zwyczaj

• leges regiae

• ustawa XII tablic

• leges i plebiscita

• interpertacja ustawy XII tablic

Okres przedklasyczy (264 pne – 27 pne)

• edykty urzędników

• wpływ jurystów

Okres klasyczny (27 pne – 284 ne)

• zaprzestanie uchwalania leges

• senatus consulta

• uporządkowanie edyktów

• konstytucje cesarskie

• prawotwórcza działalność prawników

Okres poklasyczny (284 ne – 527 ne)

• pierwsze zbiory konstytucji cesarskich

• próby porządkowania ius

• upadek jurysprudencji kultury prawniczej

• przedjustyniańskie próby kodyfikacji leges i ius

Okres justyniański (527 ne – 565 ne)

• Digesta (Pandekty)- wybór prac prawników

• Instytucje- podręcznik do nauki prawa

• Kodeksy- konstytucje cesarskie od Hadriana do Justyniana

• Nowele- konstytucje Justyniana po wydaniu Kodeksu

Okres archaiczny	Okres przedklasyczny	Okres klasyczny	Okres poklasyczny	Okres justyniański
Mos Leges regiae Leges Ustawa XII Tablic Plebiscita	Mos Leges (leges=plebiscita) Edykt pretorski	Leges Edykt pretorski Konstytucje cesarskie Senatus consulta Działalność jurystów	Konstytucje cesarskie Opinie prawników	Kodyfikacja justyniańska

1. Rodzaje konstytucji cesarskich

• mandaty- pisemne instrukcje udzielane urzędnikom

• dekrety- rozstrzygnięcia spraw spornych, wyroki w sprawach, które trafiły przed sąd cesarski

• reskrypty- pisemna odpowiedź na pytanie prawne skierowane do cesarza

• edykty- ogłaszane zapowiedzi co do prawa, które będzie obowiązywało na danym terytorium lub całym obszarze cesarstwa, gł. charakter administracyjny

1. Sposoby tworzenia skarg przez pretora

2. Rodzaje pism prawników rzymskich

• komentarze do ius civile, edyktów, ustaw

• podręczniki do naczania prawa- (institutiones, regulae)

• zbiory kazuistycznuch rozstrzygnięć (questiones, responsa)

• monografie

• digesta- systematyczne ujęcie całego prawa

1. Dzieła, które napisał Gaius

• Institutiones

• Res aure sive cottidianae

• Comm. ad legem XII Tab.

1. Systematyka Instytucji Gaiusa

Schemat str. 31

• Prawo dotyczące osób (ius quod ad personas pertinet)

• Prawo dotyczące rzeczy (ius quod ad res pertinet)

• Prawo dotyczące skarg-powództw (ius quod ad actiones pertinet)

1. Różnice w poglądach pomiędzy Sabinianami i Prokulianami 

Problem prawny, będący źródłem rozbieżnych opinii	Pogląd Sabinian	Pogląd Prokulian	Ewentualne rozstrzygnięcie sporu (jeśli było)
Specificatio (przetworzenie)	Właścicielem jest właściciel produktów	Rzecz należała do przetwórców	Jeśli można było przywrócić do stanu pierwotnego, właściciel materiału, a jeśli nie, przetwórca.
Nabycie pewnych uprawnień przez jeszcze nieurodzone dziecko	Jakikolwiek znak życia	Oznaką urodzenia się żywego dziecka był jego krzyk	Przyjęto pogląd Sabinian
Cena w rzymskim kontrakcie kupna-sprzedaży	Ustalenie ceny w innym towarze	Ustalona w ściśle oznaczonej kwocie pieniężnej	Przyjęto pogląd Prokulian
Ustanowienie dziedzica	Ustanowienie dziedzica musiało znajdować się na początku testamentu	Ustanowienie tutora może poprzedzać heredis institutio	Przyjęto pogląd Sabinian
Wygaśnięcie własności rzeczy	Własność wygasa z momentem porzucenia rzeczy	Własność rzeczy wygasa dopiero z momentem zawłaszczenia	Przyjęto pogląd Sabinian
Legat per praeceptionem	Możliwy był tylko na rzecz jednego ze współdziedziców, który zabierał uprzednio zapisaną mu rzecz	Legatariuszem mogła być osoba postronna	-
Przekroczenie ściśle określonych granic przy wykonywaniu zlecenia przez mandatariusza	Powodowało, że nie mógł wystąpić z actio mandati contraria	Możliwość wystąpienia o zwrot poniesionych kosztów, ale do wysokości ustalonej w zleceniu	-

1. Prawnicy wymienieni w Konstytucji raweńskiej

• Gaius

• Ulpian Domitius

• Papinian

• Paulus

• Modestyn

1. Części kodyfikacji justyniańskiej

• Digesta (Digesta vel Pandectae)

• Instytucje (Institutiones)

• Kodeks (Codex repetitae praelectionis)

1. Przesłanki zdolności prawnej

Zależy od 3 status:

• libertatis (wolności)

• civitatis (obywatelstwa)

• familiae (pozycji w rodzinie)

1. Przesłanki zdolności do czynności prawnych

• wiek

• płeć

• stan umysłu

• marnotrawstwo

1. Sposoby wyzwoleń formalnych

• manumissio testament- umieszczenie w testamencie odpowiedniego imperatywnego sformułowania nadającego niewolnikowi wolność

• manumissio censu- właściciel prosił cenzora aby podczas sporządzania spisu obywateli umieścił imię niewolnika na liście

• manumissio vindicta- właściciel u pretora przeprowadzał postępowanie oparte na procedurze in iure cessio

• manumission in ecclesia- wyzwolenie dokonane w kościele wobec biskupa i wiernych gminy

1. Rodzaje actiones adiecticiae qualitatis

• actio de peculio- w przypadku wydzielenia niewolnikowi majątku do samodzielnego zarządzania (peculium) właściciel odpowiadał za zobowiązania zaciągnięte przez niewolnika do wysokości peculium; mógł najpierw potrącić swoje własne „wierzytelności”, tzw. prawo dedukcji

• actio tributoria- w przypadku ustanowienia peculium przeznaczonego na cele handlowe, jeśli niewolnik zaciągnął zobowiązania przekraczające wartość peculium, właściciel powinien podzielić to peculium między wierzycieli proporcjonalnie do wartości ich wierzytelności

• actio quod iussu- w przypadku, gdy właściciel polecił w dowolnej formie osobie trzeciej zawrzeć z niewolnikiem czynność prawną, odpowiadał do pełnej wysokości zaciągniętego zobowiązania

• actio de in rem verso- jeśli w wyniku zawartej przez niewolnika czynności powiększył się majątek właściciela, odpowiadał on do wysokości przysporzenia

• actio exercitoria- za zobowiązania zaciągnięte przez niewolnika ustanowionego kapitanem statku odpowiadał właściciel w pełnej wysokości, o ile zaciągnięte zobowiązanie mieściło się w granicach ustanowienia (praepositio), czyli było związane z powierzoną niewolnikowi działalnością

• actio institutoria- w przypadku ustanowienia niewolnika kierownikiem przedsiębiorstwa handlowego, o ile zaciągnięte przez niego zobowiązanie było związane z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa (mieściło się w granicach ustanowienia), właściciel odpowiadał w pełnej wysokości

1. Podziały czynności prawnych

• essentialia negotii- istotne elementy treści czynności prawnej

• naturalia negotii- postanowienia słuszne i poprawne, wynikające z zasad słusznego obrotu prawnego

• accidentalia negotii- czynności nietypowe, najczęściej dodawane to: warunek, termin i polecenie:

• warunek- zdarzenie przyszłe i niepewne, od którego zależy skuteczność czynności prawnej (ważna od samego początku, ale jej skuteczność jest ograniczona w czasie) warunki dzielimy na:

1. zawieszające- skutki prawne powstają dopiero po ziszczeniu się przyszłego, niepewnego zdarzenia, np. otrzymasz podarek, jeśli szczęśliwie powrócisz z podróży morskiej

2. rozwiązujące- czynność prawna jest od razu skuteczna, ale jej skuteczność ustaje po spełnieniu się przyszłego, niepewnego zdarzenia, np. możesz korzystać z pracy niewolnika, dopóki moja córka nie wyjdzie za mąż

3. potestatywne- kiedy spełnienie się przyszłego, niepewnego zdarzenia zależy od woli warunkowo uprawnionego, np. dostaniesz pierścień, jeśli pojedziesz do Rzymu

4. kazualne- czyli przypadkowe, spełnienie się przyszłego, niepewnego zdarzenia nie zależy w ogóle od woli warunkowo uprawnionego, np. będziesz mógł korzystać z pracy mojego niewolnika, jeśli wybuchnie zaraza

5. mieszane- częściowo zależne od woli warunkowo uprawnionego, a częściowo nie, np. dostaniesz dom, jeśli się ożenisz

6. dodatnie- polegają na zmianie dotychczasowego stanu rzeczy

7. ujemne- polegają na utrzymaniu dotychczasowego stanu rzeczy

• termin- zdarzenie przyszłe, ale zawsze pewne, od którego uzależniona jest skuteczność czynności prawnej, rozróżniamy termin:

1. zawieszający- skutki prawne powstają dopiero po ziszczeniu się przyszłego, pewnego zdarzenia

2. rozwiązujący- czynność prawna jest od razu skuteczna, ale jej skuteczność ustaje po upływie terminu

• polecenie- modus, nakładało moralny obowiązek określonego zachowania się

1. Sposoby wejścia żony pod władze męża

• confarreatio- dostępna tylko dla patrycjuszy, odbywała się w obecności kapłanów i 10 świadków, ofiarowywano Jowiszowi chleb orkiszowy

• coemptio- dokonywana za pomocą emancypacji, mąż w obecności 5 świadków i libripensa kupował władzę małżeńską od pater familias żony lub od niej samej, gdy była osobą sui iuris

• usus- roczne, nieprzerwane przebywanie żony w domu męża

1. Wymogi iustum matrimonium

• conubium- możność zawarcia małżeństwa uznanego w prawie rzymskim (posiadanie obywatelstwa lub otrzymanie przywileju)

• dojrzałość (kobiety 12 lat, mężczyźni 14)

• obie strony wyrażają zgodę, a jeśli są pod władzą to zwierzchnicy również

1. Sposoby ustanowienia posagu

• dotis datio - przeniesienie własności rzeczy posagowych

• dotis dictio- jednostronne przyrzeczenie ustanowienia posagu

• dotis promissio- przyrzeczenie posagu w formie stypulacji

• pactum dotale/pollicitatio dotalis- nieformalna umowa ustanawiającego i przyjmującego posag (prawo poklasyczne)

1. Metody dochodzenia zwrotu posagu 

1. Sposoby wejścia pod patria potestas

• zrodzenie z iustum matrimonium

• przysposobienie (adoptio, adrogatio)

• legitymacja

1. Sposoby ustanowienia tutora

• z testamentu (tutela testamentaria)

• z Ustawy XII tablic (tutela legitima)

• z wyznaczenia przez pretora (tutela dativa)

1. Rodzaje skarg, które mogły być skierowane przeciwko tutorowi

• accusatio suspecti tutoris- każdy mógł, odsunięcie nieuczciwego tutora, ściągało to na niego infamię

• actio rationibus distrahendis- pupil po dojściu do dojrzałości, o podwójna wartość tego co „przekombinował”

• actio tutela- za jej pomocą pupil i tutor się rozliczali (weszło w 210 pne)

1. Osoby podlegające tuteli 

• tutela impuberum- niedojrzali sui iuris (mężczyzna. i kobieta)

• tutela mulierum- dojrzała kobieta sui iuris

1. Osoby podlegające kurateli

• osoby dojrzałe poniżej 25 roku życia

• chorzy umysłowo

• marnotrawcy

1. Rzymskie podziały rzeczy 

1. Detentorzy mający ochronę interdyktalną

• prekarzysta

• wierzyciel zastawny

• emfituta

• superficjusz

• depozytariusz sekwestrowy

1. Rodzaje interdyktów retinendae possessionis

• utrubi- odnosił się do ruchomości, głównie niewolników. Pretor nakazywał w nim by przy posiadaniu pozostał ten, który w ciągu roku był dłużej posiadaczem w sposób niewadliwy

• uti possidetis- dotyczył nieruchomości, pretor nakazywał by przy posiadaniu pozostał ten, który w chwili wydania interdyktu był posiadaczem niewadliwym (tzn. nie nabył przemocą, podstępem, prekaryjnie)

1. Rodzaje interdyktów recuperandae possessionis

• unde vi- przysługiwał niewadliwemu posiadaczowi, którego wyzuto z posiadania siłą (w ciągu roku od wyrzucenia z posiadania)

• de vi armata- przysługiwał wadliwemu posiadaczowi którego wyzuto z posiadania siłą zbrojną, można go było wnieść nawet po upływie roku

• de precario- był skierowany przeciwko prekarzyście, który nie zwracał rzeczy oddanej mu w prekarium

1. Uprawnienia właściciela rzeczy

• posiadanie (ius possidendi)

• używanie (ius utendi, teoretycznie do zużycia rzeczy, tzw. ius abutendi)

• pobieranie pożytków (ius fruendi)

• rozporządzanie rzeczą (ius disponendi)

1. Osoby, których chroni actio Publiciana

• właściciel bonitarny

• właściciel kwirytarny

• peregryn

1. Sposoby pochodnego nabycia własności

• mancipatio

• in iure cessio

• traditio

• accesio

1. Sposoby pierwotnego nabycia własności

• usucapio

• longi temporis praescriptio

• occupatio

• thesaurus

• specificatio

1. Przesłanki przeniesienia własności w drodze traditio

   • zbywca musiał być właścicielem lub osobą uprawnioną do zbycia rzeczy (np. kurator osoby umysłowo chorej)

   • zgodna wola przeniesienia własności

   • słuszny tytuł (iusta causa tradicionis)

2. Przesłanki zasiedzenia

• res habilis (rzecz, musiała nadawać się do zasiedzenia)

• titulus, fides (bona fides)

• possesion (władanie rzeczą w sposób nieprzerwany)

• tempus

1. Rodzaje ograniczonych praw rzeczowych

• służebności (servitutes) gruntowe i osobowe

• zastaw

• emfiteuza

• superficies

1. Rodzaje służebności osobistych

• ususfructus (użytkowanie)

• usus (używanie)

• habitatio (prawo mieszkania w cudzym budynku)

• operae servorum et animalium (prawo korzystania z pracy cudzego niewolnika czy zwierzęcia)

1. Zasady dotyczące służebności

   • służebność nie może polegać na działaniu- właściciel był jedynie zobowiązany do znoszenia cudzego działania lub powstrzymywania się od działania (jedyny wyjątek to obowiązek utrzymania własnym kosztem ściany, o którą opierał się budynek sąsiada)

   • nie może istnieć służebność na służebności (zgodne z zasadą, że rzeczą służebną może być tylko rzecz materialna, a nie prawo)

   • służebność należy wykonywać oględnie tzn. w sposób jak najmniej uciążliwy dla właściciela

   • nie można mieć służebności na własnej rzeczy

   • służebności gruntowe powinny być ustanawiane na gruntach sąsiednich, choć niekoniecznie graniczących ze sobą

   • służebności powinny przynosić gruntowi władnącemu trwałe korzyści

2. Sposoby wygaśnięcia służebności

• zniszczenie rzeczy obciążonej

• utrata przez rzecz cech umożliwiających wykonywanie służebności (mutatio praediorum)

• odpadnięcie użyteczności dla gruntu

• zlanie się z prawem własności (confusio)

• zrzeczenie się (remissio servitutis)

• non usus- nie wykonywanie- 2 lata

• śmierć uprawnionego w przypadku służebności osobistych

1. Sposoby realizacji zastawu

• lex commissoria- klauzula przepadku- do 326 r.

• ius distrahendi- prawo sprzedania zastawionej rzeczy i zaspokojenia się z uzyskanej sumy. Zwrot nadwyżki- hyperocha

• pactum antichreticum (zastaw antychretyczny)- możliwość pobierania pożytków z przedmiotu zastawu na poczet spłaty długu

1. Klasy dziedziczenia ustawowego w poszczególnych (trzech) okresach 

Dziedziczenie wg USTAWY XII TABLIC:

• sui heredes- osoby, które w chwili śmierci spadkodawcy znajdowały się pod jego władzą i które z chwilą jego śmierci stawały się osobami sui iuris

• proximi agnati- najbliżsi agnaci czyli te osoby, które poprzednio pozostawały pod władzą wspólnego przodka i pozostawałyby pod nią nadal, gdyby wspólny przodek żył

• gentyle- członkowie rodu

Dziedziczenie wg edyktu pretorskiego:

• unde liberti- wszystkie dzieci spadkodawcy niezależnie od tego czy w chwili śmierci znajdywały się pod Patria potestas czy nie, o ile nie weszły do nowej familii

• unde Ligetimi- agnaci

• unde cognati- kognaci do 6 stopnia pokrewieństwa (oraz w 7 stopniu prawnukowi rodzeństwa)

• unde vir et uxor- małżonkowie

Dziedziczenie wg nowel justyniańskich:

• zstępni (descendenci)- liberti legitimi , a zamiast nieżyjących zstępnych ich dzieci

• wstępni (ascendenci) oraz jego rodzeństwo rodzone, a także dzieci po zmarłych braciach lub siostrach

• rodzeństwo rodzone i rodzeństwo przyrodnie

• wszyscy inni krewni kognacyjni

1. Rodzaje legatów

• legatum per vindicationem (legat windykacyjny)- legatariusz z chwilą przyjęcia spadku przez spadkobiercę, stawał się właścicielem kwirytarnym, mógł domagać się wydania tego przedmiotu od dziedzica lub innej osoby

• legatum per damnationem (legat damnacyjny)- zapis rodził wierzytelność legatariusza wobec dziedzica

• legatum sinendi modo- legat pośredni między windykacyjnym, a damnacyjnym

• legatum per praeceptionem- możliwy był tylko na rzecz jednego ze współdziedziców, który zabierał uprzednio, tj. przed dokonaniem podziału spadku, zapisaną mu rzecz

Przykładowy testament:

92. Niech spadkobiercą będzie mój jedyny syn (ustanowienie dziedzica). Ktokolwiek urodzi mi się synem niech będzie wydziedziczony (wydziedziczenie pogrobowców). Wszyscy inni niech będą wydziedziczeni (wydziedziczenie w sposób ogólny). Żonie Kalpurnii zapisuję latyfundium koło Ostii (legat windykacyjny). Niech mój spadkobierca będzie zobowiązany dać memu przyjacielowi Titiusowi zbroję syna (legat damnacyjny).
Lucius

1. Sposoby przyjęcia spadku

• cretio- formalne oświadczenie dziedzica o przyjęciu spadku

• pro herede gestio- działanie za spadkobiercę czyli występowanie w roli dziedzica

• nuda voluntate- jakiekolwiek nieformalne oświadczenie woli o przyjęciu spadku

1. Źródła zobowiązań wg Instytucji Justyniana

• kontrakty

• delikty

• quasi-delikty

• quasi-kontrakty

1. Elementy rzymskiego zobowiązania

• względny charakter- łączył ze sobą tylko ściśle oznaczone osoby: wierzyciela i dłużnika

• obowiązek dłużnika spełnienia określonego świadczenia

• zaskarżalność

1. Rodzaje świadczeń

• dare- obowiązek dłużnika polegający na wydaniu rzeczy w celu przeniesienia własności kwirytarnej lub bonitarnej, względnie ustanowienia prawa na rzeczy cudzej

• facere- obowiązek dłużnika polegający na wykonaniu jakiejś czynności lub na powstrzymaniu się od jakiegoś działania (non facere)

• praestare- wieloznaczne , mógł oznaczać : różne rodzaje zachowań dłużnika do, których zobowiązuje go obligatio, obowiązek dłużnika wychodzący poza podstawową treść zobowiązania , odpowiedzialność z tytułu gwarancji, odpowiedzialność

1. Wymogi świadczenia

• musiało być prawnie i faktycznie możliwe do wykonania (impossibilium nulla obligatio est)

• nie mogło być sprzeczne z dobrymi obyczajami ani też oparte na niegodziwej przyczynie

• musiało mieć wartość majątkową, dającą się wyrazić w pieniądzach

• musiało być wyraźnie określone lub nadawać się do określenia w przyszłości

1. Osoby odpowiedzialne za custodia

• komodatariusz

• zastawnik

• krawiec

1. Rodzaje kontraktów realnych

• pożyczka (mutuum)

• użyczenie (commodatum)

• przechowanie (depositium)

• zastaw ręczny (pignus)

1. Rodzaje kontraktów konsensualnych

• kupno-sprzedaż (emptio venditio)

• najem (locatio conductio)

• spółka (societas)

• zlecenie (mandatum)

1. Osobowe formy umocnienia zobowiązań

• sponsio

• fideipromissio- służyły do umacniania tylko zobowiązań słownych

• fideiussio- służyła do umacniania wszystkich zobowiązań i była dziedziczna

1. Przesłanki odpowiedzialności z tytułu kradzieży

2. Przestępstwa prawa pretorskiego

• metus- groźba

• dolus- zachowanie sprzeczne z dobrą wiarą

• servi corruptio- gorszenie cudzego niewolnika

• fraus creditorum- działanie w celu pokrzywdzenia wierzyciela

1. Rodzaje pacta praetoria

• constitutum debiti- nieformalna umowa o wypełnienie zobowiązania już istniejącego

• receptum argentarii- nieformalne oświadczenie bankiera gwarantującego pokrycie długu jego klienta wobec osób trzecich

• receptum nautarum, cauponum, stabularium- nieformalne oświadczenie złożone przez właścicieli statków, zajazdów i stajen gwarantujące ich zwiększoną odpowiedzialność za przedmioty wniesione przez podróżnych

• pactum de iureiurando- nieformalna umowa o złożenie dobrowolnej przysięgi w postępowaniu in iure

1. Rodzaje zobowiązań quasi ex contracto

• negotiorum gestio- ktoś kierując się względami życzliwości z własnej inicjatywy podejmuje zarząd cudzym majątkiem w sytuacji, gdy jego właściciel z jakichś przyczyn, najczęściej nieobecności, nie może się nim zajmować osobiście

• solutio indebiti- zobowiązanie z nienależnego świadczenia, prowadzącego do bezpodstawnego wzbogacenia

• legatum- zobowiązanie spadkobiercy wobec legatariusza

• tutela- zobowiązanie powstałe z wykonywania opieki

1. Rodzaje zobowiązań quasi ex delicto

• iudex qui litem suam fecit- odpowiedzialność sędziego za zaniedbania w toku procesu i nieprawidłowy wyrok

• effusum vel deiectum- wyrzucenie lub wylanie czegoś z budynku (odpowiedzialność za sam fakt powstania szkody)

• positum aut suspensum- odpowiedzialność za zagrożenia dla ruchu na drodze poprzez wystawienie lub wywieszenie przedmiotów na dachu lub okapie

• exercitores navis, cauponae, stabuli de damno aut furto:

• odpowiedzialność właścicieli:

1. statków (nauta)

2. gospód (caupo)

3. stajen zajezdnych (stabuli)

• za kradzież i szkody wyrządzone klientom przez personel

• odpowiedzialność za zły dobór personelu (wina w wyborze- culpa in eligendo)

• odpowiedzialność za fakt skradzenia lub zniszczenia rzeczy w zakładzie (nie trzeba wskazywać kto ukradł)

• możliwość zwolnienia właściciela z odpowiedzialności jedynie przez wskazanie sprawcy spoza personelu zakładu

• odpowiedzialność na podwójną wysokość szkody (duplum)

• konkurencja z odpowiedzialnością sprawcy

1. Sposoby wygaśnięcia zobowiązania

• solutio- spełnienie świadczenia

• zwolnienie z długu

• novatio- przemiana w nowe zobowiązanie

• confusio- połączenie osoby wierzyciela i dłużnika

• śmierć- wygasają zobowiązania po stronie dłużnika, po stronie wierzyciela wygasają jedynie w przypadkach actiones vindictam spirantes

1. Podziały rzymskich skarg

• skargi in rem- in personam

• skargi ścisłego prawa (iuris civilis)- dobrej wiary (bone fidei)

• skargi penalne (karne)- skargi odszkodowawcze (reipersekutoryjne)

• actiones privatae- actiones populares

• actiones perpetuae- actiones temporales

• skargi cywilne- skargi pretorskie

1. Rodzaje legis actiones

• Legis actiones deklaratywne:

  • legis actio sacramento (in rem; in personam)- skarga ogólna- dla wszystkich spraw niepoddanych innym legis actiones, do ochrony praw o charakterze bezwzględnym

  • legis actio per iudicis postulationem- dla stosunków prawnych powstałych ze sponsio i rozliczeń między współdziedzicami i współwłaścicielami

  • legis actio per condictionem (III w.p.n.e.)- dochodzenie ściśle oznaczonych należności pieniężnych i oznaczonych rzeczy innych niż pieniądze

• Legis actiones egzekucyjne:

  • legis actio per manus iniectionem- do dochodzenia zobowiązań z wyroków (skarga egzekucyjna) i wierzytelności z nexum i legatu

  • legis actio per pignoris capionem- pozasądowe zajęcie przedmiotu należącego do dłużnika w celu zmuszenia go do wykonania żądanego świadczenia

1. Skutki litis contestatio

Skutki formalnoprawne (procesowe):

• konsumpcja skargi:

• skargi in personam wygasają

• skargi in rem w zasadzie nie wygasają, ale nie jest możliwe dochodzenie ich z tego samego stanu faktycznego- exceptio rei iudicatae vel in iudicium deductae

• konsumpcja dotyczy również wszystkich skarg konkurujących

• od tego momentu wcześniejsze zobowiązanie niedziedziczne staje się dziedziczne

• ostateczne ustalenie przedmiotu sporu- późniejsze zmiany (np. zwrot rzeczy) nie wpływają na wyrok procesu

• przerywa bieg przedawnienia

Skutki materialnoprawne:

• skutek novatio- w miejsce zobowiązania dare, facere, praestare zobowiązanie condemnari oportere- z litis contestatio

• zakaz sprzedaży res litigiosae

• wzrost odpowiedzialności pozwanego- przypadkowa utrata rzeczy nie chroni go przez zasądzeniem

• obowiązek zwrotu od tej chwili wszystkich pożytków z rzeczy

1. Cechy wspólne oraz różnice procesów legislacyjnego, formułkowego i kognicyjnego

Proces legisakcyjny i formułkowy- cechy wspólne

• pozew prywatny

• sędzia prywatny

• 2 fazy: in iure (przed magistratus) i apud iudicem (przed sędzią prywatnym)

• litis contestatio

• kontradyktoryjność

• swobodna ocena dowodów

• wyrok opiewający na zasądzenie pieniężne

• brak wyroku zaocznego

• brak apelacji

• egzekucja przez wprowadzenie w całość majątku (missio in bonis)

Proces formułkowy i kognicyjny- różnice

• hierarchia sądów z sądem cesarskim na szczycie

• sędzia- urzędnik

• pozew- urzędowy

• jedna faza (wszystko przed sędziom)

• litis contestatio- tylko wskazówka zawisłości sporu (lis pendens)

• hierarchia dowodów

• wyrok również na świadczenie w naturze

• apelacja

• egzekucja z poszczególnych składników majątku (distractio bonorum)

1. Rodzaje ochrony pozaprocesowej

• interdykty- nakazy i zakazy pretora:

  • restitutoria, prohibitoria, exhibitoria

  • adipiscendae, retinendae i recuperandae

  • duplicia, simplicia

• stypulacje pretorskie

• missiones

• restitutio in integrum- przywrócenie do stanu pierwotnego

1. Części zwyczajne formułki

występujące w każdej formułce:

• nominatio- ustanowienie sędziego

• intentio- przedstawienie żądania powoda

występujące tylko w niektórych rodzajach formułek:

• demonstratio- opisanie stanu faktycznego

• condemnatio (certa, incerta)- projekt wyroku, jak ma wydać sędzia, jeśli stan z intentio okaże się prawdziwy

• clausula arbitraria vel restitutoria (klauzula arbitralna lub restytutoryjna)- upoważniały sędziego, aby przed wydaniem ostatecznego wyroku nakazującego zapłatę, stwierdził czy powód ma rację

• adiudicatio- przysądzenie rzeczy (w skargach działowych)

1. Części nadzwyczajne formułki

• exceptiones- zarzuty procesowe na rzecz pozwanego

• exceptio doli

• exceptio quod metus causa

• exceptio rei venditae ac traditae

• exceptio rei iudicate vel in iudicium deductae

• exceptio pacti

• prescriptiones- na rzecz powoda lub pozwanego