Polityka mniejszościowa II RP

lata 1919-1926

• problemy:

  • kwestia obywatelstwa i opcji

  • kwestia statusu Galicji Wschodniej, Śląśka i części Prus Wschodni

  • kwestia likwidacji mienia niemieckiego oraz parcelacji i realizacji reformy rolnej w województwach graniczących z Rzeszą Niemiecką (szczególnie Śląsk)

• problem z realizacja programów partii (również w kwestiach narodowościowych) wynikający z niestabilności państwa

• 02.1919 gminy żydowskie mają kompetencje instytucji wyznaniowych

• uprawnienia mniejszości narodowych znalazły szerokie umocowanie w konstytucji marcowej

• 01.1922 tymczasowe przepisy regulujące stosunek władz państwowych do Kościoła prawosławnego w Polsce (zerwanie kontaktów z cerkwią moskiewską)

• 09.1922 ustawa „O zasadach powszechnego samorządu wojewódzkiego” w województwach wschodnich. (nie realizowana)

• Ranga kwestii narodowościowych wzrasta wraz z wyborami parlamentarnymi i prezydenckimi w 1922.

  • mniejszości wprowadziły 89 swoich przedstawicieli do sejmu, a 27 do senatu

  • mieli wpływ na wybór na prezydenta G. Narutowicza i S. Wojciechowskiego

• Rz. W. Sikorskiego

  • próby rozbicia bloku mniejszościowego (w parlamencie)

  • pomysł osadnictwa wojskowego na kresach i usprawnienie tam administracji polskiej

  • kwiestia uregulowania relacji między państwem a kościołami mniejszościowymi

  • kwestia pozbywanie się optantów

  • przyspieszenie likwidacji własności niemieckiej

  • zwiększenie nadzoru nad działalnością stowarzyszeń mniejszościowych

• Rz. Chejno-Piasta

  • stanowisko nacjonalistyczne

  • realizacja programu „paktu lanckorońskiego”

  • zamierzenie ograniczenia uprawnień i stanu posiadania mniejszości

  • staranie się wzmacniania pozycji ludności polskiej na terenach mieszanych narodowościowo

  • rozszerzenie uprawnień kościoła katolickiego

  • zwalczanie antypolskich działań ukraińskich i białoruskich

  • zlikwidowanie Deutchtumsbundu

  • akceptacja represyjnej działalności administracji lokalnej

  • zamykanie pism mniejszościowych

  • sądy doraźne na niespokojnych kresach wschodnich

  • osłabienie Żydów poprzez utrudnienie reemigracje i wydalanie osób nie posiadających obywatelstwa polskiego

• Rz. W. Grabskiego

  • realizacja programu stabilizacji gospodarczej, wiec starano się chronić integralność państwa drogą kompromisu w sprawach mniejszościowych

    • sfera szkolnictwa, języka i kościołów

    • jednocześnie jednak niepokoje na kresach wschodnich zmusiły do zorganizowania KOPu, rozważania wprowadzenia stanu wyjątkowego celem spacyfikowania partyzantki ukraińskiej

    • powołanie ministra bez teki S. Thugutta zajmującego się sprawami kresów wschodnich i mniejszościami narodowymi

    • utworzenie Sekcji Komitetu Politycznego Rady Ministrów o podobnym zakresie działania

    • obietnice zmian w stosunku do Żydów, jednak bez efektów

Lata 1926-1935

• nadzieje mniejszości związane z zamachem majowym

• MSW Kazimierz Młodzianowski

  • propozycja realizacji koncepcji asymilacji państwowej jako głównego celu polityki narodowościowej.

  • zalecenie parcelacji rolnej

  • przeprowadzanie wyborów samorządowych oraz uregulowanie stosunków wyznaniowych

Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Antoni Sujkowski

• Komisja Rzeczoznawców wykorzystywana do spraw Mniejszości i Województw Wschodnich.

  • propozycja reformy rolnej oraz szkolnej, regulację spraw wyznaniowych, sanację ekonomiczną kresów (czyli to co wyżej)

• powyższe koncepcje nie zostały z realizowane z powodu osób związanych z J. Piłsudskim, którzy to mieli inną koncepcję rozwiązania problemów mniejszościowych – poprzez ustępstwa, zapewnianie swobodnego rozwoju kulturalno-społecznego, przy równoczesnym silnym akcentowaniu wartości kulturalnych narodu głownego. (czyli jak PRL)

• [działania na początku 1927 przeciw „Homoradzie” i jej delegalizacja (zarzut kolaboracji z ZSRR)

• 1930 akcje pacyfikacyjne (450 wsi) po akcji sabotażu Ukraińskiej Organizacji Wojskowej. Potem celem odbudowania utraconej pozycji na arenie międzynarodowej i ostudzenia niepokojów realizacja koncepcji osób ze środowiska Piłsudskiego (wyżej).1931 Porozumienie z Wołyńskie Ukraińskie Zjednoczenie (po nieudanych próbach dogadania się z ukraińskim zjednoczeniem narodowo-demokratycznym)i powstaje biuletyn Polsko-Ukraiński. Pełna ugoda w 1935 roku (szok po zamachach i potępienie ich przez główny nurt Ukraiński). W lipcu 1935 UNDO zgadza się wziąć udział w wyborach i wskazuje odpowiednich kandydatów. ]

• na początku lat ’30 (wbrew woli władz) miały liczne wystąpienia antyżydowskie

• Michał Garżyński – wojewoda śląski w latach 1926-1939. polityka silnej ręki wobec Niemców

• Henryk Józefowski 1928-1938 – wojewoda wołyński, przychylny Ukraińcom

lata 1935-1939

• realizacja przez OZN (obóz zjednoczenia narodowego) koncepcji narodowościowej konsolidacji państwa, czyli w kierunku nacjonalistycznym

• Dwie koncepcje obozu wojskowego skupionego wokół Edwarda Rydza-Śmigłego dot. głównie Żydów i mniejszości wschodnich:

1. asymilacja

2. emigracja

• mniejszości wschodnie

  • wzmocnienie języka polskiego w kościele prawosławnym

  • atomizacja skupisk ukraińskich

  • polonizacja obszarów

  • kolonizacja Polesia

• mniejszość niemiecka

  • osłabianie wpływów niemieckich w polityce

  • przyspieszenie procesu polonizacji górnego śląska

  • uregulowanie spraw wyznaniowych (podobnie jak u Ukraińców)

• mniejszość żydowska

  • Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zezwoliło na tworzenie gett ławkowych- dla Żydów (miejsca nieparzyste) ławki w głębi audytorium.

  • rozwiązanie kwestii żydowskiej () poprzez emigrację [dogadanie się z syjonistami i do Izraela, albo na Madagaskar]

  • ustawa o pozbawieniu obywatelstwa 75 tys. osób nielojalnych podczas marca 1938[ultimatum wobec Litwy- chodziło o nawiązanie stosunków dyplomatycznych, a więc uznanie granic]. 88% z nich to byli Żydzi. 17 tys. w wyniku tego zostało wydalonych.

• restrykcje wobec stowarzyszeń litewskich (w wyniku zaostrzenia się stosunków między obu krajami)

• Odwołanie w 1938H. Józefowskiego – zaostrzenie się sytuacji na kresach

• Niezależność kościoła prawosławnego w Polsce, ale biskupi składali przysięgę służenia Polsce. [w dużym skrócie]

• w 1938 zaostrzenie polityki wobec Niemców, spowodowane ich postawą godzącą w interesy Polski (kwestia osiedlania)

• w 1939 jeszcze większe zaostrzenie polityki.

Szerzej Grażyński i Józewski

1. Michał Grażyński 1928-1938, wojewoda śląski (koncepcja „integracji narodowej”)

Jego cele:

- likwidacja/ ograniczenie autonomii woj.śląskiego

- osłabienie siły mniejszości niem

- wzmacnianie polskości Górnego Śląska

- pomoc mniejszości pl w Niemczech

U podstaw tej polityki legło jego przekonanie o nielojalności mniejszości niem wobec państwa polskiego. Z 1. strony spolszczył administrację i bronił pl robotników w konfliktach z niem pracodawcami, z 2. ograniczał prawa mniejszości niem, administracyjnie zwalczał jej stowarzyszenia oraz szkoły, przedsięwziął też kroki zmierzające do redukcji źródeł finansowania instytucji oskarżonych o działania germanizacyjne, przyśpieszył parcelację niem własności, w ramach mecenatu kulturalnego starał się przezwyciężać przekonanie o niższości pl kultury.

Długo na stanowisku bo miał podobno poparcie resortu spraw wewnętrznych i bali się dekompozycji obozu sanacyjnego na Śląsku w przypadku jego odejścia. Ze względu na charakter tej mniejszości, jej związki z państwem macierzystym oraz brak zgody na status mniejszości, wydaje się, że nie istniała alternatywa wobec tej polityki.

1. Henryk Józewski, wojewoda wołyński

Dążył do niwelowania wrogości Ukraińców przez działania pozytywne:

- zwiększanie udziału państwa w życiu gosp woj. Wołyńskiego

- usprawnianie funkcjonowania administracji

- włączanie społeczeństwa pl do realizacji porozumienia z Ukraińcami

- organizowanie inteligencji ukraińskiej wokół haseł odwołujących się do okresu

Współdziałania Piłsudskiego i Pelury w 1920 r.

- rozwoju samorządu lokalnego

- dwukulturowości w oświacie i szkolnictwie

- izolowaniu ziem woj. Wołyńskiego od wpływów politycznych Małopolski Wschodniej

- opowiadał się za ukrainizacją Kościoła prawosławnego na Wołyniu