XI. NAJWIBITNIEJSI PRZEDSTAWICIELE PEDAGOGIKI HUMANISTYCZNEJ

Niderlandy w okresie Renesansu.

Włoska myśl humanistyczna znalazła oddźwięk w Niderlandach – najbardziej rozwijającym się gospodarczo regionie ówczesnej Europy. W tym czasie następował tam szybki rozwój miast, oparty na handlu morskim i rzemiośle.

Mieszczaństwo niderlandzkie staje się w XVI wieku najbogatszym w północnej i zachodniej Europie zdobywa autonomię, tworzy własną kulturę literacką, sztukę oraz własne szkolnictwo.

Szkoły Braci Wspólnego Życia

Dużą rolę w rozwoju szkół elementarnych i średnich w Niderlandach odegrali Bracia Wspólnego życia – zgromadzenie religijne Księzy i świeckich. Bracia wprowadzili takie formy pomocy dla ubogiej młodzieży jak: bursy i domy studenckie, troszczyli się o zaopatrzenie jej w żywność i ubranie, a także podręczniki. W tym celu założyli kilkadziesiąt drukarni.

Już w XV wieku szkoły otworzyły się na kulturę humanistyczną, a do lektur szkolnych weszły dzieła Cycerona i Wergiliusza oraz autorów greckich.

Jednym z najważniejszych osiągnięć Braci było usprawnienie pracy szkoły. Wprowadzili podział uczniów na klasy, opracowali zasady ich przechodzenia z klasy do klasy. Szkoła miała przygotować uczniów do nauki na uniwersytecie. Uczono w niej przede wszystkim łaciny klasycznej. Podstawą nauki religii był Nowy Testament.

Ze szkół Braci Wspólnego Życia wyszło bardzo wielu uczonych i reformatorów religii, szkolnictwa i wychowania, m.in. Erazm z Rotterdamu.

Erazm z Rotterdamu (1466-1536)

• Augustianin

• Humanista, teolog, filolog (klasyczny)

• Kosmopolita – nie poczuwał się do żadnej narodowości

• Autor „Pochwały głupoty” – satyry na ówczesne elity społeczne

Poglądy pedagogiczne Erazma

Erazm nie był pedagogiem, ale każde jego dzieło zawierało wskazówki pedagogiczne i dydaktyczne.

Za cel kształcenia uważał (za Kwintylianem) umiejętność wygłaszania mów w języku łacińskim i greckim, których to języków należało nauczyć się w szkole. Zalecał równoczesne ich nauczanie i szybie przechodzenie do lektury najwybitniejszych autorów klasycznych. Aby ułatwić zrozumienie czytanych utworów zalecał naukę: geografii, historii, rolnictwa itp..

Zwolennik kształcenia dziewcząt ( z bogatych rodzin), dla których doradzał szkołę średnią, opartą (podobnie jak dla chłopców) na programie klasycznym.

Erazm zasłużył się także poruszając sprawę kształcenia młodzieży w formach grzeczności niezbędnej w życiu towarzyskim. W traktacie „Zasady dobrego wychowania” omawiał zagadnienia wyglądu zewnętrznego, kulturalnego zachowania się przy stole, relacji z innymi itp.

Uważał, ze przede wszystkim należy wpoić w dzieci zasady prawdziwej pobożności, następnie obudzić chęć do nauk wyzwolonych i ich kształcić, potem przygotować do obowiązków, które czekają w życiu, a wreszcie wdrożyć w zasady dobrego wychowania.

Działalność Erazma cieszyła się dużym rozgłosem w całej Europie, także w Polsce.

Jan Ludwik Vives (1492-1540)

• Przyjaciel Erazma z Rotterdamu

• Uważany za twórcę pedagogiki nowożytnej, którą opierał na etyce i psychologii\

• Działał w Niderlandach zajmując się pracą nauczycielską i publikując swe dzieła na tematy pedagogiczne

Poglądy psychologiczne Jana Ludwika Vivesa dotyczące edukacji szkolnej

W rozważaniach o edukacji szkolnej Vives rozszerzył horyzonty humanistycznej myśli o edukacji, wprowadzając elementy psychologii empirycznej. Jego dzieło „o duszy i życiu (1538)” było pierwszym traktatem psychologii empirycznej w Europie.

Uczenie się łączył ściśle ze zdolnością uczenia do zapamiętywania. Na pamięć, wg Vivesa składają się dwa czynniki: łatwość zapamiętywania i wierność odtwarzania. Oba te czynniki można rozwijać za pomocą ćwiczeń – np. codziennego uczenia się czegoś na pamięć, łączenia czytania, słuchania i pisania – przy robieniu notatek z książki lub wykładu.

Z założeń psychologicznych wypływa również rada Vivesa dotycząca posługiwania się językiem uczenia w uczeniu języków klasycznych.

Wg Vivesa, nauczyciel powinien mieć choćby podstawową wiedzę psychologiczną i wiedzieć, że istniejąca różnorodność umysłów wymaga też różnorodnego podejścia. Radził przestrzegać higieny pracy umysłowej (przerwy w nauce, zabawy, gry na Świerzym powietrzu). Postulował dostosowanie nauczania do indywidualnych potrzeb i możliwości uczniów, co w konsekwencji doprowadziło do zrozumienia konieczności opracowania specjalnych programów dla dzieci zaniedbanych i opóźnionych w rozwoju.

Poglądy Jana Ludwika Vivesa dotyczące programu nauki szkolnej.

Vives uznawał wprawdzie program ówczesnych szkół humanistycznych, ale proponował w wielu punktach jego reformę. Naczelne miejsce zajmowała łacina, ale nie jako cel studiów a jedynie jako środek prowadzący do wiedzy, która zawarta jest w dziełach klasycznych. Oprócz łaciny i greki postulował także naukę języków nowożytnych.

Drugim obok języków nowożytnych, nowym elementem myśli pedagogicznej Vivesa był postulat wprowadzenia przedmiotów matematyczno – przyrodniczych. Oryginalnym pomysłem w programie Vivesa było wprowadzenie do niego nauki o świecie i życiu przyrody. Nauczanie tego przedmiotu miało się opierać głównie na obserwowaniu zjawisk, a nie na czytaniu książek.

W czasie realizowania programu nauk przyrodniczych uczniowie mieli przechodzić od astronomii i geografii do nauki o zwierzętach, roślinach, a kończąc na nauce rolnictwa.

Dużo miejsca przeznaczał na naukę historii. Radził ograniczać wiadomości o wojnach, a zwracać uwagę na osiągnięcia pokojowe bowiem takie wiadomości są bardziej pożyteczne.

Był zwolennikiem ograniczenia nauki retoryki. Uczyć jej miała szkoła tylko w najwyższych klasach i tych uczniów, którzy wykazywali się w tym kierunku zdolnościami i odznaczali się zdrowymi zasadami moralnymi.

Poglądy Vivesa na temat organizacji szkół i nauczania

Biorąc pod uwagę olbrzymi wpływ miast na rozwój społeczny Niderlandów Vives odnosił swe rozwiązania tylko do mieszczaństwa i szkół miejskich. Miały być one nadzorowane przez państw, zakładane w każdym mieście – tak aby ułatwiać oddziaływanie rodziców na wychowanie dzieci i chronić je od ujemnego wpływu obcego otoczenia. Szkoła winna się znajdować w okolicy zdrowej, cichej ale uczęszczanej przez ludzi – aby uczniowie nie tracili kontaktu ze społeczeństwem i życiem codziennym. Był zwolennikiem wysyłania uczniów do warsztatów, sklepów aby tam zapoznali się z praca rzemieślników i kupców.

Bardzo ważny zdaniem Vivesa był dobór nauczycieli i wychowawców, którzy mieli studiować wzorzec postępowania dla uczniów. Vives uważał, że od poziomu estetycznego i zdolności pedagogicznych nauczycieli zależą wyniki nauczania i wychowania. Opłacany przez państwo nauczyciel powinien znajdować się odpowiednio wysoko w hierarchii społecznej.

W szkole powinna panować odpowiednia atmosfera – Zależną od stosunków panujących miedzy uczniami a nauczycielami. Nauczyciel powinien zwracać uwagę na to, żeby posłuszeństwo uczniów, ich zapał do nauki wypływał z życzliwości do niego aniżeli ze strachu przed karą.

Strach czyni człowieka niewolnikiem – uważał Vives. Dlatego domagał się ograniczenia kar cielesnych. Bicie uczniów dopuszczał tylko w ostateczności.

Vives zalecał obserwacje uczniów oraz przeprowadzanie co pewien czas ich oceny i selekcji. Miały się one odbywać w ramach periodycznych konferencji (pierwowzór dzisiejszych rad pedagogicznych). Tylko najlepsi powinni się dalej kształcić – zdaniem Vivesa.

Znaczenie Jana Ludwika Vivesa

Mimo, że poglądy Vivesa (zwłaszcza psychologiczne) cechowała duża oryginalność, postępowość i trzeźwy praktycyzm nie znalazły one szerokiego oddźwięku w okresie Renesansu jedynie najwybitniejsi humaniści uznawali jego dzieła za dorównujące dziełu Kwintyliana. Niektórzy zaliczali Vivesa do najwybitniejszych umysłów tamtego okresu.

Do myśli Vivesa nawiążą dopiero w XVII wieku Franciszek Bacon, Jan Amos Komeński, a w Polsce Andrzej Frycz Modrzewski.