„Życie dobrem nadrzędnym...”
....ustalenia prawne dotyczące opieki wobec osób ciężko chorych i umierających
Powszechna deklaracja praw człowieka:
Artykuł 25
Każdy człowiek ma prawo do poziomu życia zapewniającego zdrowie i dobrobyt jemu i jego rodzinie włączając w to wyżywienie, odzież, mieszkanie, opiekę lekarską i niezbędne świadczenia socjalne oraz prawo do zabezpieczenia na wypadek bezrobocia, choroby, niezdolności do pracy, wdowieństwa, starości lub utraty środków do życia w sposób od niego niezależny.
Macierzyństwo i dzieciństwo upoważniają do specjalnej opieki i pomocy. Wszystkie dzieci zarówno małżeńskie, jak i pozamałżeńskie będą korzystać z jednakowej pomocy społecznej.
Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej (1991) art.19:
Pacjent ma prawo do:
1) świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom wiedzy medycznej, a w sytuacji ograniczonych możliwości udzielenia odpowiednich świadczeń - do korzystania z rzetelnej, opartej na kryteriach medycznych procedury ustalającej kolejność dostępu do tych świadczeń,
2) informacji o swoim stanie zdrowia,
3) wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub ich odmowy, po uzyskaniu odpowiedniej informacji,
4) intymności i poszanowania godności w czasie udzielania świadczeń zdrowotnych,
5) umierania w spokoju i godności.
Kodeks etyki lekarskiej
PRZYRZECZENIE LEKARSKIE
Przyjmuję z szacunkiem i wdzięcznością dla moich Mistrzów nadany mi tytuł lekarza i w pełni świadomy związanych z nim obowiązków przyrzekam:
obowiązki te sumiennie spełniać;
służyć życiu i zdrowiu ludzkiemu;
według najlepszej mej wiedzy przeciwdziałać cierpieniu i zapobiegać chorobom, a chorym nieść pomoc bez żadnych różnic, takich jak: rasa, religia, narodowość, poglądy polityczne, stan majątkowy i inne, mając na celu wyłącznie ich dobro i okazując im należny szacunek;
nie nadużywać ich zaufania i dochować tajemnicy lekarskiej nawet po śmierci chorego;
strzec godności stanu lekarskiego i niczym jej nie splamić, a do kolegów lekarzy odnosić się z należną im życzliwością, nie podważając zaufania do nich, jednak postępując bezstronnie i mając na względzie dobro chorych;
stale poszerzać swą wiedzę lekarską i podawać do wiadomości świata lekarskiego wszystko to, co uda mi się wynaleźć i udoskonalić.
POSZANOWANIE PRAW PACJENTA
Art. 12.
Lekarz powinien życzliwie i kulturalnie traktować pacjentów, szanując ich godność osobistą, prawo do intymności i prywatności.
Relacje między pacjentem, a lekarzem powinny opierać się na ich wzajemnym zaufaniu; dlatego pacjent powinien mieć prawo do wyboru lekarza.
Art. 13.
Obowiązkiem lekarza jest respektowanie prawa pacjenta do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących jego zdrowia.
Informacja udzielona pacjentowi powinna być sformułowana w sposób dla niego zrozumiały.
Lekarz powinien poinformować pacjenta o stopniu ewentualnego ryzyka zabiegów diagnostycznych i leczniczych i spodziewanych korzyściach związanych z wykonywaniem tych zabiegów, a także o możliwościach zastosowania innego postępowania medycznego.
Art. 14.
Lekarz nie może wykorzystywać swego wpływu na pacjenta w innym celu niż leczniczy.
Art. 15.
Postępowanie diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze wymaga zgody pacjenta. Jeżeli pacjent nie jest zdolny do świadomego wyrażenia zgody, powinien ją wyrazić jego przedstawiciel ustawowy lub osoba faktycznie opiekująca się pacjentem.
W przypadku osoby niepełnoletniej, lekarz powinien starać się uzyskać także jej zgodę, o ile jest ona zdolna do świadomego wyrażenia tej zgody.
Wszczęcie postępowania diagnostycznego, leczniczego i zapobiegawczego bez zgody pacjenta może być dopuszczone tylko wyjątkowo w szczególnych przypadkach zagrożenia życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób. [...]
Art. 16.
Lekarz może nie informować pacjenta o stanie jego zdrowia bądź o leczeniu, jeśli pacjent wyraża takie życzenie. Informowanie rodziny lub innych osób powinno być uzgodnione z chorym.
W przypadku chorego nieprzytomnego lekarz może udzielić dla dobra chorego, niezbędnych informacji osobie, co do której jest przekonany, że działa ona w interesie chorego.
W przypadku pacjenta niepełnoletniego lekarz ma obowiązek informowania jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego.
Art. 17.
W razie niepomyślnej dla chorego prognozy, lekarz powinien poinformować o niej chorego z taktem i ostrożnością. Wiadomość o rozpoznaniu i złym rokowaniu może nie zostać choremu przekazana tylko w przypadku, jeśli lekarz jest głęboko przekonany, iż jej ujawnienie spowoduje bardzo poważne cierpienie chorego lub inne niekorzystne dla zdrowia następstwa; jednak na wyraźne żądanie pacjenta lekarz powinien udzielić pełnej informacji.
Art. 19.
Chory w trakcie leczenia ma prawo do korzystania z opieki rodziny lub przyjaciół a także do kontaktów z duchownym.. Lekarz powinien odnosić się ze zrozumieniem do osób bliskich choremu wyrażających wobec lekarza obawy o zdrowie i życie chorego.
TAJEMNICA LEKARSKA
Art. 23.
Lekarz ma obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej. Tajemnicą są objęte wiadomości o pacjencie i jego otoczeniu uzyskane przez lekarza w związku z wykonywanymi czynnościami zawodowymi. Śmierć chorego nie zwalnia od obowiązku dochowania tajemnicy lekarskiej.
Art. 25.
Zwolnienie z zachowania tajemnicy lekarskiej może nastąpić:
gdy pacjent wyrazi na to zgodę,
jeśli zachowanie tajemnicy w sposób istotny zagraża zdrowiu lub życiu pacjenta lub innych osób, oraz
jeśli zobowiązują do tego przepisy prawa.
POMOC CHORYM W STANACH TERMINALNYCH
Art. 30.
Lekarz powinien dołożyć wszelkich starań, aby zapewnić choremu humanitarną opiekę terminalną i godne warunki umierania. Lekarz winien do końca łagodzić cierpienia chorych w stanach terminalnych i utrzymywać, w miarę możliwości, jakość kończącego się życia.
Art. 32.
W stanach terminalnych lekarz nie ma obowiązku podejmowania i prowadzenia reanimacji lub uporczywej terapii i stosowania środków nadzwyczajnych.
Decyzja o zaprzestaniu reanimacji należy do lekarza i jest związana z oceną szans leczniczych.
Psycholog w kontakcie z osobami ciężko chorymi i umierającymi
Psycholog w kontakcie z osobami o tak specyficznych problemach powinien:
Uważnie słuchać
Nie dawać obietnic bez pokrycia
Nie pocieszać w sposób zdawkowy
Niczego nie narzucać, nie mówić jak powinien postąpić
Respektować wolność i odpowiedzialność pacjenta za samego siebie
Życie i zdrowie dzięki transplantacji – dylematy etyczne
Definicja
„Transplantacja, czyli przeszczepienie, jest metodą leczenia, polegającą na wyrównywaniu ubytku w organizmie człowieka przez operacyjne przeniesienie tkanki, narządu, bądź umieszczenia w jego organizmie martwego substratu (np. zastawka serca). Celem tego leczenia jest ratowanie życia człowieka i usprawnienie funkcjonowania jego organizmu” (Balicki, 1998)
Pobieranie (eksplantacja) narządów od dawców martwych – 3 procedury:
- potencjalny dawca ma pełną swobodę wyboru – transplantacja dopuszczalna jest tylko wtedy, gdy wyrazi on na to zgodę za swojego życia
- tzw. domniemana zgoda - transplantacja jest możliwa, jeśli dawca za życia nie wyraził sprzeciwu
- radykalna – o transplantacji miały by decydować jedynie względy medyczne a nie wola dawcy czy jego rodziny
(wg prawa, jeżeli osoba nie widnieje w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów, czyli nie wniosła pisemnego sprzeciwu wobec pobierania od niej narządów po śmierci, to można dokonać eksplantacji bez uzgadniania tego z rodziną).
Religia katolicka nie tylko nie zabrania, ale nawet sprzyja idei transplantacji
Ustawa transplantacyjna z dnia 26 X 1995r:
mówi o konieczności stosowania się do tzw. domniemanej zgody
nakłada obowiązek sprawdzenia czy zmarły figuruje w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów ale nie nakłada obowiązku rozmowy z rodziną na ten temat
Jeśli chodzi o pobieranie narządów od dawców żywych, muszą być spełnione następujące warunki:
pobranie następuje na rzecz krewnego w linii prostej, osoby przysposobionej, rodzeństwa, małżonka oraz innej osoby bliskiej (na rzecz osób obcych można tylko szpik, tkanki czy krew)
pobranie poprzedzono niezbędnymi badaniami lekarskimi ustalającymi ryzyko zabiegu
kandydat na dawcę został poinformowany o rodzaju zabiegu, ryzyku i możliwych następstwach dla zdrowia
kandydat na dawcę ma pełną zdolność prawną i wyraził dobrowolną, pisemną zgodę
kandydat na dawcę został poinformowany o skutkach dla biorcy wynikających z wycofania swojej zgody
kandydat na biorcę został poinformowany o ryzyku związanym z zabiegiem, rodzaju zabiegu oraz o możliwych następstwach dla zdrowia dawcy, a także wyraził zgodę na przyjęcie komórek, tkanek czy narządu
Relacja etyczna dawca – lekarz – biorca :
Sytuacja moralna dawcy jest taka, że przekazując biorcy własny organ, składa mu dar o olbrzymiej wartości i ta decyzja angażuje całą jego psychikę i rzutuje na jego dalsze życie. Lekarz jest w tym wszystkim współpracą zła fizycznego dawcy, ponieważ okalecza jego ciało i jest też współtwórcą dobra fizycznego biorcy, któremu ratuje zdrowie i życie. Jeżeli biorcą narządu jest dziecko, to pojawia się silna presja społeczno-obyczajowa wobec jego rodziców czy rodzeństwa, by zostali dawcami. Powinni oni jednak mieć swobodę wyrażania swojej woli i nikt nie może ich piętnować, jeśli zabraknie im odwagi na oddanie swojego narządu na rzecz swojego dziecka, małżonka czy rodzeństwa. Nikt nie ma moralnego prawa nazywać matkę mianem „wyrodnej”, jeśli to jej zabraknie takiej odwagi.
Konwencja bioetyczna z 1996r mówi:
„Ciało ludzkie lub jego części nie mogą stanowić źródła zysku”, a więc, że traktowanie samego siebie w kategoriach handlowych jest niegodne człowieka. Istnieje jednak realna groźba komercjalizacji ludzkich narządów, wynikająca z praw wolnego rynku, czyli popytu i podaży na te narządy. To oznacza, że na wolnym rynku, gdzie kupuje się i sprzedaje różne towary, także narządy własnego ciała stają się towarem. Z tego wynikają jednak zyski i straty zdrowotne oraz zyski i straty finansowe. Ten „wolny rynek” ma charakter przestępczy, ponieważ zachęca do wystawiania swojego ciała na sprzedaż i do kupowania jego organów za najlepszą cenę.
Etyczne aspekty bólu i cierpienia
Ból ma charakter cielesny, to znaczy jest umiejscowiony w określonym miejscu naszego ciała: w brzuchu, klatce piersiowej, kończynach, głowie etc. Cierpienie natomiast nie ma wyraźnego umiejscowienia w ciele, jest kategorią ogólną i abstrakcyjną. Dotyczy nie tylko ciała, ale również, a może przede wszystkim, psychiki człowieka, jego systemu wartości i planów na przyszłość.
Chrześcijaństwo – cierpienie ma sens, jeśli uczynimy z niego dar, np. dla Chrystusa. Najpierw traktowane jako kara za grzechy, a w Nowym Testamencie jako błogosławieństwo, przygotowanie do życia wiecznego.
Frankl – zdolność do znoszenia cierpienia wiąże się ze wzrostem i dojrzewaniem człowieka. Cierpienie jest sensem egzystencji.
O ile ból można zneutralizować lub zminimalizować środkami farmakologicznymi, o tyle cierpienie jest wyrazem bezradności człowieka, spowodowanej, np. śmiercią dziecka, wdowieństwem, chorobą bliskiej osoby, porzuceniem czy odejściem kogoś bliskiego. Cierpienia spowodowanego tymi wydarzeniami nie da się wyciszyć farmakologicznie. Trzeba je przeżyć całym sobą, emocjonalnie i poznawczo. Psycholog powinien dać szansę na przeżywanie, nawet po wielokroć, rozpaczy, pustki czy depresji, ponieważ każde następne doświadczenie tych przykrych emocji spowodowanych traumatycznym zdarzeniem będzie nieco słabsze i spokojniejsze. Błędem psychologicznym i etycznym jest dążenie do tego, by taką osobę uczynić za wszelką cenę i to jak najszybciej szczęśliwą, pogodną i radosną.
Etyczne zasady opieki hospicyjnej
Hospicjum jest specjalistycznym ośrodkiem opiekuńczym nad ludźmi umierającymi, którym zapewnia się komfort i godność w obliczu umierania i śmierci. Pojęcie hospicjum używane było w średniowieczu na określenie domu, w którym pielgrzymi wędrujący do Ziemi Świętej mogli znaleźć dach nad głową i miskę ciepłej strawy. Idea hospicjum nawiązuje więc do symboliki, że umieranie jest podróżą i wędrówką, w której ostatnim przystankiem dla umierającego jest troskliwa opieka i pociecha zapewniająca możliwie komfortowe warunki umierania.
Karta praw człowieka umierającego wg A. Barbus
1. Mam prawo do traktowania mnie jak człowieka aż do śmierci.
2. Mam prawo do zachowania nadziei bez względu na zmiany jakim może ona podlegać.
3. Mam prawo do opieki osób, które potrafią zachować nadzieję bez względu na zmiany, jakim mogłaby ona podlegać.
4. Mam prawo do wyrażania uczuć i emocji związanych ze zbliżającą się śmiercią w swój własny sposób.
5. Mam prawo do uczestnictwa w podejmowaniu decyzji dotyczących opieki nade mną.
6. Mam prawo oczekiwać ciągłej lekarskiej i pielęgniarskiej uwagi, nawet wówczas, gdy cele „lecznicze" będą musiały być zastąpione celami „pielęgnacyjnymi".
7. Mam prawo do umierania w odosobnieniu (ale nie samotnie).
8. Mam prawo do uwolnienia od bólu.
9. Mam prawo do rzetelnych odpowiedzi na moje pytania.
10. Mam prawo nie być oszukiwanym.
11. Mam prawo do wspomagania mojej rodziny i wspomagania mnie przez nią w zaakceptowaniu mojej śmierci.
12. Mam prawo do umierania w spokoju i godności.
13. Mam prawo do zachowania własnej tożsamości i swobody moich decyzji, które mogą być sprzeczne z przekonaniami innych.
14. Mam prawo do poszerzenia moich przeżyć religijnych i duchowych oraz do dyskusji o nich bez względu na to, co myślą inni.
15. Mam prawo oczekiwać, że po śmierci będzie uszanowana świętość ciała ludzkiego.
16. Mam prawo do opieki ze strony ludzi spolegliwych, wrażliwych, z przygotowaniem zawodowym, którzy będą starali się zrozumieć moje potrzeby i będą w stanie znaleźć choć odrobinę zadowolenia z tego, że pomogli mi stanąć twarzą w twarz ze śmiercią.
Karta Hospicjum (Ogólnopolskie Forum Ruchu Hospicyjnego) – zasady opieki w hospicjum
Celem hospicyjnej opieki jest umożliwienie choremu najpełniejsze przeżycie terminalnego okresu choroby poprzez leczenie objawowe, pielęgnację oraz towarzyszenie choremu i jego rodzinie w trudnej drodze cierpienia, jaką przechodzą. Bardzo ważna jest rozmowa z chorym, a także kontakt niewerbalny.
Pacjent hospicyjny to „osoba” a nie „jednostka chorobowa” – ma prawo do nadziei, spokoju, godności…
Ważna jest opieka na rodziną umierającego.
Rodzina powinna pomagać w opiece nad umierającym.
Najważniejsza jest godna śmierć.
Ciągłość opieki, aż do końca.
Personel musi być dostępny w każdej chwili dla umierającego i jego rodziny.