Rozdział I
1. Czym zajmuje się dogmatyka prawa. Dogmatyka prawa - dział nauk prawnych, zajmujący się badaniem prawa obowiązującego, w takiej postaci, w jakiej zostało ono ustanowione przez ustawodawcę.
2. Czym zajmuje się historia państwa i prawa.
Nauka zajmująca się badaniem rozwoju instytucji publiczno-prawnych oraz prawa prywatnego od starożytności do czasów współczesnych. Jako gałąź nauki powstała na początku XIX wieku.
3. Czym zajmuje się historia doktryn polityczno-prawnych.
Historia doktryn politycznych i prawnych==> Jest to historia poglądów na strukturę polityczną społeczeństwa oraz na obowiązujące w społeczeństwie prawo.
4. Czym zajmuje się teoria państwa i prawa.
Badania ogólnoteoretyczne nad państwem i prawem jako szczegółowymi zjawiskami społecznymi. Wyjaśnia także pojęcia jakimi posługuje się prawoznawstwo np. norma, stosunki , przepis prawny
Rozdział II
Pytanie za 1 pkt.
1. Co to jest państwo i wymień cechy państwa.
Państwo ,organizacja ,wielka grupa społeczna, sformalizowana, wyposażona w instytucję władztwa publicznego, obejmująca całą ludność zamieszkującą na danym terytorium. Państwo ma charakter polityczny, przymusowy ,terytorialny, suwerenny oraz posiada aparat zorganizowany.
2. Co to jest naród.
To wielka grupa społeczna ,niesformalizowana ,którą wiążą więzi kulturowe: wspólny język, tradycje narodowe ,przeszłość historyczna , religia ,
3. Na czym polega cecha przymusowości państwa.
Państwo może stosować przymus zarówno w stosunku do obywateli jak i innych osób przebywających na jego terenie( każdy ma obowiązek przestrzegać prawa państwa na terytorium którego przebywa)Uczestnictwo w organizacji państwowej nie zależy od swobodnej decyzji jednostki.
4. Co to jest obywatelstwo i sposoby jego nabycia.
Trwały związek prawny łączący osobę fizyczną z państwem. Można je nabyć przez:
* Urodzenie
* Zamążpójście
* Repatriację
* Na prośbę zainteresowanego
* tzw. prawo ziemi
5. Na czym polega zasada prawa krwi i zasada prawa ziemi (wg. jakiej zasady nabywa się w Polsce obywatelstwo).
Prawo krwi =>dziecko nabywa obywatelstwo swoich rodziców, bez wzgl. na miejsce przyjścia na świat
Prawo ziemi =>dziecko urodzone na danym terytorium staje się obywatelem danego państwa.
W Polsce obowiązuje Prawo krwi czyli urodzenie dziecka na terytorium Polski (przynajmniej jeden z rodziców posiada obywatelstwo Polskie).
6. Co to jest suwerenność zewnętrzna i suwerenność wewnętrzna władzy państwowej.
Suwerenność czyli niezależność państwa wyrażająca się w zwierzchnictwie władzy państwowej na danym terytorium ,nieograniczonym przez czynniki zew. i wew.
* Suwerenność wewnętrzna polega na niezależności i zwierzchności wobec wszelkich podmiotów i ich organizacji występujących w państwie. W Polsce zgodnie z konstytucją RP z dn .02.04.1997 władza zwierzchnia należy do narodu.
Suwerenność zewnętrzna to niepodległości niezależność od innych państw lub innych podmiotów międzynarodowych
7. Na czym polega demokracja pośrednia (przedstawicielska) a na czym bezpośrednia, jakie formy demokracji bezpośredniej występują w Polsce.
Demokracja bezpośrednia Wszyscy tworzą prawo i wszyscy je respektują .
* Referendum
* Inicjatywa ludowa
* Weto ludowe
* Zgromadzenie ludowe
Demokracja pośrednia ze wzg. na praktyczną niemożliwość demokracji bezpośredniej, wprowadzono organa
przedstawicielskie reprezentujące „wolę ludu”
8. Co to jest referendum, a co to jest zgromadzenie ludowe.
Referendum polega na wypowiedzi wszystkich obywateli posiadających prawa polit. w drodze głosowania w tym samym czasie ale różnych miejscach na temat ważny dla życia społecznego lub terytorium
Zgromadzenie narodowe to zebranie ogółu uprawnionych w jednym miejscu i czasie podczas którego podejmuje się ważne decyzje dotyczące życia społ. lub dla danego terytorium
9. Na czym polega weto ludowe i inicjatywa ludowa.
* Weto ludowe - wyrażenie sprzeciwu wobec uchwalonego już aktu
* Inicjatywa ludowa - uprawnienia określonej grupy obywateli do wszczęcia postępowania ustawodawczego (Min 100 tys.)
10. Co to jest partia polityczna, a co to jest grupa nacisku (interesu)
To organizacja ,która za najważniejszą cechę uznaje dążenie do zdobycia władzy w państwie lub sprawowania jej, .
Grupy nacisku – nazywane również grupami interesów, nie dążą do zdobycia władzy ale do wywierania wpływu w celu określonych interesów ...
11. Co składa się na pojęcie formy państwa.
Czyli rozwiązania strukturalno-organizacyjne .Na pojęcie formy państwa składają się elementy
* Budowa naczelnych organów państwa i ich wzajemne stosunki
* Struktura terytorialna państwa
* Środki i metody sprawowania władzy
12. Co to jest monarchia a co to jest republika.
* Monarchia (typy; absolutna, parlamentarna, konstytucyjna)najwyższy organ państwowy to jednostka (król, cesarz itp.) który swoją władzę sprawuje dożywotnio.
* Republika najwyższa władza należy do organu wieloosobowego wybieranego przez wszystkich obywateli lub niektóre warstwy społ. wybierany na określony czas.
13. Co to jest monarchia absolutna, konstytucyjna, parlamentarna
* Monarchia absolutna - władca posiadał pełnię władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowej i nie był skrępowany stanowionym przez siebie prawem
* Monarchia konstytucyjna - władza monarchy ograniczona przez konstytucję, określającą jego uprawnienia. Konstytucja mogła być uchwalana przez samego króla lub parlament ( naród).Podział władzy ustawodawcza dla parlamentu. Wykonawcza dla króla (XIX w Włochy, Niemcy, Austria)
* Monarchia parlamentarna - rola monarchy spełnia funkcję reprezentacyjną , a pełnię władzy sprawuje parlament (wspól. Wielka Brytania, Holandia, Belgia, Szwecja)
14. Co to jest republika demokratyczna, i republika arystokratyczna.
W zależności kto wybiera organ najwyższy
* Republika demokratyczna - ogół obywateli
* Republika arystokratyczna - przez uprzywilejowanych , niektórych
15. Co to jest państwo jednolite (unitarne).
Państwa unitarne posiadają: jeden organ władzy, jednolity system prawny ,państwo jest podzielone na jednostki terytorialne ,które podlegają organom centralnym.
16. Co to jest państwo federacyjne i konfederacja.
* Federacje stanowią trwały związek autonomiczny państw, które jako części składowe federacji ograniczają swoją suwerenność na rzecz centralnych organów, wspólnych dla całej federacji .Stopień decentralizacji zależy od podpisanej umowy
* Konfederacje - Czasowy związek państw które zachowują swoją suwerenność ,pełną a zawarty jest dla osiągnięcia kreślonego celu.
17. Na czym polega zasada jednolitości władzy, a na czym zasada podziału władzy.
* Jednolitość władzy polega na tym że jeden organ państwowy uosabia władzę państwową ,wszystkie inne organy są mu podległe, podporządkowane.
* Podział władzy - uniemożliwienie sprawowania całości władzy, rozdzielenie różnych dziedzin działalności państwa z kompetencją poszczególnych organów (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza)
18. Co to jest reżim polityczny, na czym polega reżim autokratywny, a na czym demokratyczny.
* Reżim polityczny to praktyczne stosunki zachodzące pomiędzy organami państwowymi a obywatelami, niezależnie jak jest to określane przez prawo (reżim - styl rządzenia)
* W reżimie demokratycznym obywatele faktycznie wywierają wpływ poprzez powoływanie składu osobowego organów państwowych czyli przedstawicielski charakter organów państwowych (powoływanie składu osobowego organów państwowych, przedstawicielski charakter organów państwowych, działanie partii politycznych i grup nacisku, praworządność, równość wszystkich wobec prawa, jednakowa wartość każdego głosu).
* W reżimie autokratywnym jeżeli nawet obywatele mają formalny wpływ na sprawy publiczne, w rzeczywistości są go pozbawieni
19. Co to jest system rządów, wymień systemy rządów.
System rządów to szczegółowe określenie stosunków pomiędzy organami państwa należącymi do poszczególnych władz.
* System parlamentarno-gabinetowy
* Prezydencki
* Mieszany (półprezydencki, prezydencko-parlamentarny)
* Komitetowy (rządów zgromadzenia)
* Polska zracjonalizowany system parlamentarno-gabinetowy
Rozdział III
Pytania za 1 punkt
1. Norma postępowania
* sposób postępowania przyjęty przez ogół społeczeństwa, lub grupę społeczna i uznany w określonym czasie i sytuacji z normalny i prawidłowy.
* Wypowiedź językowa skierowana do osoby lub grupy osób z żądaniem określonego zachowania w określonym czasie
Najbardziej znane normy:
· obyczajowe,
· moralne,
· religijne
· prawne
2. Norma generalne i indywidualne
* Indywidualne → zwrot imiennie, co do tożsamości, szczegółowo w dokładnie określonych okolicznościach.
* Generalne→ zwrot do wszystkich lub wskazanie cech rodzajowych grup podmiotów(każdy, kto wskazanie funkcji)
3. Normy abstrakcyjne i konkretne
* Konkretne → zachowanie jednorazowe, niepowtarzalne, zrealizowane we wskazany sposób
* Abstrakcyjne→ zachowania powtarzalne, stałe, mogące zdarzyć się w przyszłości
4. Norma autonomiczna i heteronomiczna
* Autonomiczne[ wewnętrzne] → utworzone dla siebie, adresat = twórca
* Heteronomiczne [zewnętrzne] → utworzone dla kogoś, jakiejś grupy osób
5. Uzasadnienie aksjologiczne
Aksjologiczne→ uznane za słuszne wg kryteriów przyjmowanych zasad i wartości
6. Uzasadnienie tetyczne
Tetyczne → normy ustanowione przez kogoś, kto ma władzę,
7. Uzasadnienie behawioralne
Behawioralne [ behawior – zachowanie] → wykonane ze względu na takie samo zachowanie w najbliższym otoczeniu i uznane za słuszne
8. Relacje zbieżne, rozbieżne i indyferentne między prawem a moralnością
* Relacje zbieżne – to samo nakazują, zakazują, dopuszczają, normy należące do różnych systemów np. religijnych, moralnych, prawnych.
* Relacje rozbieżne – normy należący do różnych systemów religijnych, moralnych prawnych nakazują, co innego. Konfliktowość tych norm jest zjawiskiem niepożądanym.
* Relacje indyferentne – to, co regulują normy jednego systemu dla drugiego jest obojętne
9. Zasady prawa
Przez zasady prawa rozumnie się pewna kategorie norm prawnych, wyróżniających się doniosłością i szczególną rolą dla określonej gałęzi prawa lub całego systemu prawa
10. Norma prawna
Norma prawna – norma postępowanie określona przez przepisy prawa. Ma zawsze formę pisaną. i określoną budowę: hipotezę, dyspozycję, sankcję. Uzasadnienie tetyczne.
11. Czyn, czynność konwencjonalna
Czyn – zachowanie konkretne zauważalne, o widocznym skutku. Np. wybicie szyby. Czyny to działania, które powodują skutki prawne, pomimo, że podmiot do tego nie dążył.
* Czyny dozwolone [zgodne z prawem] - takie, których prawo nie zabrania, ale łączy z nimi skutki prawne np. znalezienie rzeczy.
* Czyny niezgodne z prawem – naruszające normy prawne, zagrożone sankcją:
- przestępstwa
- wykroczenia
- delikty prawa – działanie zabronione, ale niezagrożone sankcja represyjną. Powodują powstanie zobowiązań pomiędzy sprawca a pokrzywdzonym
* Zachowanie nakazane (obowiązkowe) – nie ma wyboru, niedopełnienie obowiązku = kara
* Zachowanie zakazane – określony w normach prawnych typ czynów i czynności konwencjonalnych jest prawnie niedopuszczalny, za złamanie zakazu grozi kara określona w sankcji.
Czynnościami konwencjonalne są czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych takich jak: czynności prawne, orzeczenie sądowe, decyzje administracyjne.
12. Dozwolenie mocne i słabe
* Dozwolenia słabe =>nie rodzące żadnych skutków prawnych ( z punktu prawa obojętne) ,
* dozwolenia mocne=> są prawnie uregulowane i rodzą określony skutki prawne
13. Sankcja represyjna
Sankcja represyjna – pozbawienie człowieka cennych dóbr jak: majątek, wolność, prawa publiczne, wykonywanie zawodu.
14. Sankcja egzekucyjna
Sankcja egzekucyjna – przymus określonego zachowania wyznaczonego przez normę prawna, np. naprawa skutków swego zachowania, odszkodowanie
15. Sankcja nieważności
Sankcja nieważności – uznanie skutków czynności prawnej konwencjonalnej za nieważne
(brak skutków prawnych)
16. Przepis prawny
Przepis prawny – najkrótsza forma zdaniowa, w której ujęta jest treść prawa. Najmniejszy element budowy normy prawnej i aktów normatywnych. Sposób przekazania normy prawnej
17. Definicje legalne
Definicje legalne – rodzaj słownika prawa, zawierający reguły znaczeniowe wskazujące jak należy rozumieć dane słowo, zwrot występujący w tekście prawnym.
18. Prawo niedoskonałe
- leges imperferectae - (np. dzieci powinny pomagać rodzicom w gospodarstwie domowym) przepis niedoskonały, czyli nie opatrzony w żadną sankcję.
19. Przepisy materialne i formalne
Przepisy prawa materialnego → regulują materię stosunków prawnych w sferze prawa materialnego. Są to przepisy p. cywilnego, p. pracy, p. administracyjnego (pracodawca- pracownik ,studenci muszą zdawać egzaminy)
Przepisy prawa formalnego [procesowe] → są stosowane wtedy, gdy nie są realizowane przepisy prawa materialnego i dochodzi do ich naruszenia. Określają tryb postępowania przed organami władzy publicznej związany z egzekucją i dochodzeniem praw, za pomocą sankcji przewidzianych w prawie materialnym
20. Przepisy konkretne, blankietowe, odsyłające
* Konkretne → podają wprost sposób zachowania, zawierają dyspozycję normy
* Blankietowe → nie podają reguły zachowania, ale upoważniają określony organ władzy państwowej lub publicznej, aby taką regułę ustanowił
* Odsyłające → też nie podają reguły zachowania, ale wskazują gdzie można znaleźć odpowiedni przepis
21. Przepisy ogólne i szczególne
Ogólne→ regulują szeroki zakres spraw, dotyczą szerokiego kręgu adresatów, w dyspozycji podają ogólne reguły zachowania
Szczególne → ustanawiają wyjątki w stosunku do przepisów ogólnych
22. Przepisy uniwersalne i partykularne
* Uniwersalne → obejmują terytorium całego państwa. Pochodzą zazwyczaj od najwyższych organów władzy państwowej i naczelnych organów administracyjnych
* Partykularne → ich zasięg jest ograniczony do wyodrębnionego fragmentu państwa np. województwo, gmina. Wydawane są przez terenowe organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego.
23. Przepisy bezwzględnie i względnie wiążące
* Bezwzględnie wiążące → sformułowane w sposób kategoryczny, musi się postępować w sposób wskazany przez ustawodawcę w dyspozycji normy, inne zachowanie grozi sankcją.
* Względnie wiążące → dyspozycja to proponowany wzór zachowania, uprawnienie, z którego można skorzystać lub nie.
24. Przepisy kolizyjne, derogacyjne i przejściowe
Kolizyjne→ rozstrzygają kolizję w prawie, do których dochodzi, gdy ten sam przypadek jest różnie regulowany przez dwa przepisy
Derogacyjne [derogacja-uchylenie] → uchylają obowiązywanie wymienionych w nich przepisów prawnych lub całych aktów normatywnych
* - czyste [abrogatio - całkowite] – uchylenie całego aktu normatywnego i nie wprowadzenie na jego miejsce nowego.
* - obrogatio – uchylenie aktu normatywnego i wprowadzenie na jego miejsce nowego
* - derogatio – część danych zmienionego aktu pozostaje w mocy prawnej a miejsce zmienionych wchodzą nowe przepisy
Przejściowe[międzyczasowe] → wskazują, które prawo, stare czy nowe stosować w sytuacji, gdy, obowiązuje prawo nowe, a skutki stosowania starego trwają nadal.
25. Co to jest akt normatywny
Akt normatywny – dokument wydany przez organ państwowy lub samorządowy zawierający zakodowane w przepisach prawnych normy prawne regulujące jakiś obszar stosunków społecznych
26. Tekst autentyczny, tekst jednolity aktu normatywnego, nowelizacja
* Tekst autentyczny - tekst aktu normatywnego opublikowanego w dzienniku Ustaw i Monitorze Polskim (w innym przypadku nie można się powoływać na tekst )
* Tekst jednolity – tekst pierwotny wraz z naniesionymi wszystkimi poprawkami,
* Nowelizacja aktu normatywnego – wydanie nowego aktu normatywnego o tej samej lub wyższej mocy prawnej, w którym zawarte są poprawki, wprowadzone przez kompetentne organy ustawodawcze.
27. Język prawny i język prawniczy
* Język prawny – język prawodawcy, w którym formułowane są akty normatywne; ustawy, rozporządzenia, normy i przepisy prawa. Oparty jest na języku potocznym: ma być jasny i zrozumiały dla adresata, posiada jednak swoiste zwroty, reguły, znaczenia i terminy zawarte w tekstach prawnych.
* Język prawniczy – język nauki prawa, prawników, w którym formułowane są wypowiedzi o obowiązującym prawie
Rozdział IV
Pytania za 1 punkt
1. Stosunek prawny, wymień elementy stosunku prawnego
Stosunek prawny – wyznaczona przez normę prawną zależność pomiędzy przynajmniej dwoma podmiotami prawa, na który składają się elementy:
- podmiot stosunku prawnego → ten, kto na podstawie przepisów prawa może posiadać prawa, uprawnienia i obowiązki. Są to:
- osoby fizyczne - osoby prawne
- ułomne osoby prawne - przedmiot stosunku prawnego – rzecz, sprawa, o którą chodzi
- uprawnienie
- obowiązek
2. Zdarzenia prawne
To okoliczności z którymi normy prawne wiążą skutki prawne w postaci zmiany ,ustania stosunku prawnego
3. Czynność prawna
To oświadczenie woli skierowane na wywołanie skutków prawnych
4. Orzeczenia (decyzje administracyjne) konstytutywne i deklaratoryjne
* Orzeczenie sądowe decyzje administracyjne to czyny konwencjonalne kompetencyjnych organów władzy publicznych (sądów ,organów administr.) dokonywane w procesie stosowania prawa
* Orzeczenia deklaratoryjne nie tworzą nowych stosunków prawnych lecz jedynie stwierdzają istnienie stosunku prawnego i wynikające z niego uprawnienia i obowiązki
* Orzeczenia konstytuowane tworzą nową sytuację prawną
5. Czyny niedozwolone (delikty prawa cywilnego)
Czyny, które są zabronione ,jednak nie zagrożone sankcją represyjną
6. Co to jest osoba fizyczna i osoba prawna
Osoby fizyczne- każdy człowiek bez wyjątku, od urodzenia do śmierci, tylko do ludzi odnoszą się akty prawne. Wyjątek: płód w łonie matki - może dziedziczyć, jeżeli urodzi się żywy.
osoba prawna jednostka organizacyjna, której przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Typowymi osobami prawnymi są: - spółki kapitałowe (akcyjne, z o.o.), - spółdzielnie, - przedsiębiorstwa państwowe, - agencje rządowe (państwowe osoby prawne), - partie polityczne, - związki zawodowe, - związki pracodawców, - stowarzyszenia rejestrowe, - i inne.
7. Korporacje, zakłady (fundacje); co to jest i przykłady
Korporacja to zbiorowość osób fizycznych zrzeszonych w związku, stowarzyszeniu lub partii politycznej w celu prowadzenia działalności będącej ich wspólnym dobrem.
Zakład służy do zaspokajania potrzeb osób trzecich założony przez osobę prawną, która określa cel działania w statucie. Założyciel wyodrębnia majątek stanowiący podstawę działania zakładu.
8. Zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych
Zdolność prawna - możliwość posiadania (bycia podmiotem) praw i obowiązków w sferze prawa cywilnego
Zdolność do czynności prawnych – możność kształtowania własnej sytuacji prawnej za pomocą własnej woli, poprzez zawieranie stosunków prawnych. Człowiek zdolny do czynności prawnych musi posiadać odpowiedni stopień dojrzałości i sprawność umysłową.
Rozdział V
Pytania za 1 punkt – wyjaśnij pojęcia
1. Źródła prawa w znaczeniu historycznym.
wiedza o prawie z przeszłości, dawnych epok, zachowanie z różnych relacji; dokumenty, przekazy, opisy w utworach literackich.
2. Źródła prawa oficjalne.
– aktualnie obowiązujące; urzędowe publikatory np. Dziennik Ustaw, Monitor Polski.
3. Źródła prawa w znaczeniu materialnym.
Ogół czynników materialnych (politycznych, ekonomicznych, kulturowych) oddziałujących na kształtowanie się prawa.
4. Źródła prawa w znaczeniu faktów prawotwórczych
okoliczności, w jakich powstaje prawo, ogół różnych działań zmierzających do powstania prawa np. stanowienie ustaw, orzeczenia sądowe, umowy międzynarodowe
5. Źródła prawa w znaczeniu formalnym
- Źródła formalne – rezultaty działań aktów normatywnych; ustaw, rozporządzeń
6. Wymień fakty prawotwórcze, podkreśl które z nich są w Polsce źródłem prawa
okoliczności, w jakich powstaje prawo, ogół różnych działań zmierzających do powstania prawa np. stanowienie ustaw, orzeczenia sądowe, umowy międzynarodowe
7. Co to jest stanowienie prawa.
odpowiedni organ władzy publicznej, państwowej, wyposażony w kompetencje prawotwórcze, formułuje normy prawne charakterze abstrakcyjnym i generalnym, tzn. wskazuje wzory zachowań dla określonych rodzajowo grup społecznych, w określonych okolicznościach, które mogą zdarzyć się w przyszłości.
8. Co to jest precedens prawotwórczy
wzór naśladowanie – decyzja organu państwowego np. sądu podjęta przy rozstrzyganiu konkretnej sprawy staje się wzorem dla innych rozstrzygnięć w podobnych sprawach. Jeżeli sędzia rozstrzygając jakąś sprawę nie znajduje podstawy jej rozstrzygnięcia w obowiązujących normach prawnych, to bazując na własnej wiedzy i doświadczeniu, sam tworzy regułę dającą podstawę rozstrzygnięcia i wydaje wyrok, z kolei ten precedens, jeżeli znajdzie uznanie w doktrynie prawa, będzie wzorem dla rozstrzygnięć w podobnych przypadkach.
Taki system prawa obowiązuje w Anglii, USA, Australii i innych krajach, które były pod wpływem angielskim.
W Polsce nie wolno takiego stosować precedensu prawa. Precedens polski może polegać jedynie na wyszukaniu spośród istniejących przepisów prawnych takiego, który do tej pory nie był stosowany i wydanie orzeczenia na tej podstawie
Rozdział VI
Pytania za 1 punkt
1. Od czego zależy różna moc prawna aktu normatywnego (normy) i co ona oznacza
Moc prawna zależy od miejsca w hierarchii źródeł prawa a jego różna moc zależy od
* Akt prawny o niższej mocy prawnej obowiązuje jeżeli został ustanowiony na podst. kompetencji prawotwórczej zawartej w akcie o wyższej mocy prawnej
* Akt o wyższej mocy prawnej może uchylić moc obowiązującej aktu o niższej mocy prawnej – nigdy na odwrót
* Akty o tej samej mocy ( równorzędne)mogą uchylić wzajemnie moc obowiązującą ale muszą wystąpić dodatkowe kryteria
* Akty o niższej mocy prawnej nie mogą zawierać postanowień sprzecznych z postanowieniami aktów o mocy wyższej
2. Moc prawna a moc obowiązująca
Moc obowiązująca jest taka sama do wszystkich aktów prawnych należycie ogłoszonych
3. Co to są źródła powszechnie obowiązującego prawa, a co to są źródła prawa wewnętrznie wiążące
Akt prawa powszechnie obowiązujący → zawierają normy o nieograniczonej podmiotowo mocy wiążącej w danym państwie, zgodnie z art. 87 konstytucji RP są to konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia
Akt powszechnie wiążący → jego treść zobowiązuje do przestrzegania wszystkich
Źródła prawa wew. wiążące zawierają normy o podmiotowo ograniczonej mocy wiążącej, skierowane do adresatów usytuowanych na terenie Państwa, są to Uchwały Rady Ministrów, Zarządzenia Ministrów.
4. Wymień porządek hierarchiczny aktów powszechnie obowiązujących wg konstytucji
System źródeł prawa wg hierarchiczności porządkuje Konstytucja RP. Hierarchia ta odpowiada hierarchii organów państwowych, ale rozporządzenia stanowiące akty prawne o charakterze wykonawczym do ustaw zajmują wszystkie tą samą pozycję i mogą pochodzić od różnych organów; ministrów resortowych, Radę Ministrów, Prezydenta.
5. Co to jest prawo miejscowe
Akty prawa miejscowego to akty ustanowione przez organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej na obszarze działań tych organów
6. Cechy konstytucji jako ustawy zasadniczej.
* Najwyższa moc prawna
* Szczególna treść
* Szczególny sposób uchwalania i zmian
7. Co to jest konstytucja sztywna i konstytucja elastyczna
Konstytucja sztywna→ taka, którą trudno zmienić, gdyż zawiera szczególne wymogi dotyczące tej zmiany
Formalne bariery konstytucji sztywnej stanowią szczególne wymagania co do
* Quorum
* Liczba głosów opowiadających się za przyjęciem proponowanych zmian
* Terminów min. po upływie których mogą być przeprowadzone kolejne etapy procedury uchylania zmian
* Obowiązek przeprowadzania referendum zatwierdzającego zmiany
Konstytucja elastyczna - zmiany przeprowadzane w trybie przewidzianym do uchwalenia ustawy „zwykłej”
Polska konstytucja należy do sztywnych. W rozdz. XII zawarte są zróżnicowane przepisy dotyczące jej zmiany.
8. Co to jest quorum
→ najmniejsza liczba członków kolegium, konieczna do tego, aby decyzje przezeń podjęte były ważne [minimum wymaganych głosów]
9. Wymień i omów rodzaje większości głosów
* Zwykła większość → „za” jest więcej niż „ przeciw”[50% +1], głosy „wstrzymujące się” nie brane są pod uwagę.
* Bezwzględna większość → liczba głosów „za” jest większa niż suma „przeciw” i „wstrzymujących się”
* Większość kwalifikowana → liczba głosów „za” jest większa od bezwzględnej większości i określona ułamkiem np. 2/3, 3/5 >bezwzględnej większości.
10. Co to jest ustawa konstytucyjna i materia konstytucyjna
* Materia konstytucyjna -- Sprawy które ze wzgl. na swoją doniosłość mogą być regulowane wyłącznie w drodze ustawy
* Ustawa konstytucyjna → ustawa zapisana w Konstytucji, na mocy, której można dokonać w niej zmian lub jednorazowo zawieszający w konkretnym przypadku moc obowiązującą określ przepisów. To klucz do zmiany Konstytucji
11. Co to jest ustawa, materia ustawowa, kodeks
Ustawa → akt normatywny o charakterze ogólnym i powszechnie obowiązującym, uchwalony przez parlament w specjalnym trybie ustawodawczym. Dotyczy ważnych spraw wskazanych w Konstytucji, które mogą być regulowane wyłącznie przez ustawy
jest to tzw. materia ustawowa, która dotyczy sfery praw wolności i obowiązków obywateli, organizacji i kompetencji organów państwowych. Ustawa nie stanowi w sprawach drugorzędnych ulegających częstym zmianom.
Kodeks → ustawa, która w sposób bezwzględny i usystematyzowany reguluje sferę życia społecznego. Są to podstawowe akty normatywne dla poszczególnych gałęzi prawa np. kodeks karny, cywilny, administracyjny.
12. Co to jest rozporządzenie, delegacje ustawowe, subdelegacja
Rozporządzenie → powszechnie obowiązujący akt wykonawczy do ustawy, który reguluje zakres spraw wyznaczonych przez ustawę i nie może on wykraczać poza zakres upoważnienia określonego w ustawie
Delegacje ustawowe --->przekazanie kompetencji, szczególne upoważnienie zawarte w ustawie, konieczne do wydania rozporządzenia, musi ono wskazywać:
- organ upoważniony do wydania rozporządzenia
- zakres spraw przekazanych do regulacji
- wytyczne dotyczące treści aktu
Organy posiadające delegację ustawową do wydawania rozporządzeń:
Prezydent RP, Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, ministrowie resortowi, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Na tym etapie Konstytucja zawiera zakaz subdelegacji
Subdelegacja → przekazanie kompetencji innemu organowi tzn. organ, który posiada delegację przekazuje ją dalej innemu organowi. Subdelegacja jest możliwa tylko wtedy, gdy zezwala na to odpowiednia ustawa kompetencyjna.
Rozdział VII
Pytania za 1 punkt
1. Co obejmuje zwierzchnictwo terytorialne państwa (zakres terytorialny obowiązywania prawa)
· Obszar lądowy wydzielony granicami
· Wody przybrzeżne
· Wnętrze ziemi pod powyższymi obszarami oraz obszar powietrzny ponad nimi
· Statki morskie, kosmiczne, powietrzne występujące pod banderami
· Placówki dyplomatyczne
2. Ogólna zasada zakresu personalnego obowiązywania prawa i wyjątki
Zakres personalny – określa, kogo dotyczy dane prawo, wobec jakich kategorii adresatów prawo danego państwa ma moc obowiązującą. Wg ogólnej zasady, dotyczy ogółu obywateli przebywających na terytorium państwa. Są też normy obowiązujące obywateli bez względu na miejsce przebywania.
Prawu wewnętrznemu państwa podlegają też cudzoziemcy i apartydzi [osoby bez obywatelstwa] przebywający stale lub czasowo na jego terytorium
Prawa cudzoziemców dodatkowo są regulowane umowami międzynarodowymi, ich status prawny jest podobny jak obywateli, większy jest tylko zakres podmiotowy i polityczny.
3. Jak jest wyznaczony w akcie normatywnym początek wejścia w życie aktu normatywnego
Zakres czasowy → okres obowiązywania aktu normatywnego wyznaczony przez moment początkowy[wejście w życie] i końcowy [traci moc obowiązującą]
Początek obowiązywania aktu normatywnego – moment wskazany przez:
- z dniem ogłoszenia[data] – w sposób określony przez prawo; dziennik publikacyjny lub sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie (prawo miejscowe)
- z datą podaną w danym akcie, od której akt uzyskuje moc prawną
4. Co to jest vacatio legis, co oznacza zasada nie działania wstecz
- data po upływie określonej liczby dni [vacatio legis] po której akt zaczyna mieć moc obowiązującą
-Prawo nie działa wstecz – nie może dotyczyć spraw wcześniejszych niż moment jego opublikowania, wynika to z norm prawnych określających przyszłe zachowania
Wyjątek; gdy zmniejsza ciężar sankcji nałożonej na adresatów
5. Kiedy akt normatywny traci moc obowiązującą
Akt prawny przestaje obowiązywać:
- z dniem uchylenia go przez przepisy derogacyjne nowego aktu.
- w akcie jest podany określony czas jego obowiązywania
- wyjątkowo desuetudo – długotrwałe niestosowanie (kilkadziesiąt lat)
6. Co to jest desuetudo
Desuetudo → uchylenie mocy obowiązującej aktu w wyniku długotrwałego niestosowania się obywateli do obowiązujących przepisów prawa i braku reakcji organów państwa na takie zachowanie
7. Na czym polega kolizja w prawie i co to są reguły kolizyjne
Kolizje w prawie → sprzeczności norm prawnych, odnoszących się do tej samej sytuacji
Reguły kolizyjne → zasady wskazujące, które z przepisów(2) zawierających normy niezgodne z sobą uznać za obowiązujące.
8. Na czym polega reguła chronologiczna
Reguła chronologiczna → norma późniejsza usuwa normę wcześniejszą, decyduje data ich ogłoszenia; warunek; akt późniejszy nie może być hierarchicznie niższy
9. Na czym polega reguła merytoryczna
Reguła merytoryczna → norma szczegółowa uchyla normę ogólną; warunek:
- zachodzi między nimi stosunek; wyjątek od reguły
- norma szczegółowa nie może być hierarchicznie niższa
10. Na czym polega reguła hierarchiczna
Reguła hierarchiczna → norma hierarchicznie wyższa uchyla normę hierarchicznie niższą
11. Według jakich zasad (podaj ich treść ) rozstrzygamy kolizję reguł kolizyjnych (kolizje 2 stopnia)
Kolizje kryteriów;
- hierarchiczna i chronologiczna -ważniejsza jest zasada hierarchiczna
- merytorycznego i chronologicznego – norma ogólna późniejsza nie uchyla normy szczegółowej wcześniejszej
- hierarchiczne i merytoryczne - norma o niższej hierarchii nie może uchylić normy hierarchicznie wyższej
Rozdział VIII
Pytania za 1 punkt
1. Pojęcie wykładni prawa
Wykładnia prawa [ interpretacja prawa] → ustalenie znaczenia przepisów prawa, czyli takie ich przełożenie, aby było właściwie zrozumiane przez adresatów, do których się odnosi.
Wykładnia prawa [interpretacja prawa] → ustalenie znaczenia przepisów prawa, to takie ich przełożenie aby normy prawne z nich zbudowane wyrażały to, o co chodziło prawodawcy, były zrozumiałe dla adresatów i pasowały do gałęzi i systemu prawa.
2. Co to jest: założenie racjonalnego prawodawcy
‘Prawodawca racjonalny’ – nie istnieje fizycznie, jest to hipotetyczne założenie, że ktoś, kto tworzy prawo przestrzega zasad techniki prawotwórczej; posiada określony stopień wiedzy o aktualnej rzeczywistości, spójny system ocen i wartości a tworząc prawo wyznacza cele możliwe do osiągnięcia w określonych warunkach oraz środki do ich realizacji
Dzięki założeniu ‘prawodawcy’ i jego ‘racjonalności’ możliwe jest przyjęcie określonych dyrektyw interpretacyjnych oraz reguł kolizyjnych i interferencyjnych
3. Jak dzielimy wykładnię: ze względu na metody (sposoby) dokonywania, podmiot dokonujący wykładni, wyniki wykładni
I. Ze względy na sposób jej wykonania
1. Dyrektywie językowej – jest punktem wyjścia, jeżeli po jej zastosowaniu wszystko jest jasne, to nie ma potrzeby stosować innych
2. Dyrektywie systemowej
3. Dyrektywie funkcjonalnej
II ze wzgl. na podmiot dokonujący wykładni
1.autentyczna
2.legalna
3.praktyczna
4.doktrynalna
III ze wzgl. na wynik wykładni
1.stwierdzająca
2.rozszerzająca
3.zwężająca
4. Kto dokonuje, jaka jest moc wiążąca wykładni autentycznej
Wykładnia autentyczna – wykonana przez prawodawcę tj. organ władzy publicznej, który ustanowił przepisy, wg zasady; kto jest uprawniony do tworzenia prawa, może dokonywać jego wykładni.
5. Kto dokonuje, jaka jest moc wiążąca wykładni legalnej
Wykładnia legalna – organ władzy publicznej lub państwowej dokonujący wykładni posiada do tego kompetencje.
Normy prawne o znaczeniu ustalonym w wyniku wykładni autentycznej i legalnej posiadają moc powszechnie obowiązującą[wiążącą]
6. Kto dokonuje, jaka jest moc wiążąca wykładni praktycznej
Wykładnia praktyczna – dokonana przez organy stosujące prawo(sądy).Ma ona ograniczoną moc obowiązującą, której zakres uzależniony jest od celu i trybu jej dokonania. Rozróżnia się:
- wykładnię wiążącą w danej sprawie – jest wiążąca dla stron uczestniczących w postępowaniu.
7. Kto dokonuje, jaka jest moc wiążąca wykładni doktrynalnej
Wykładnia doktrynalna [naukowa] – to analiza przepisów prawa wykona przez przedstawicieli nauki prawa rozważających różne możliwościach interpretacji. Przeprowadzona jest w oderwaniu od konkretnego przypadku. Nie posiada mocy wiążącej.
8. Co to jest wykładnia dosłowna (literalna), zwężająca i rozszerzająca
Wykładnia literalna[stwierdzająca] – dosłowna, wtedy, gdy otrzymujemy jednoznaczne znaczenie normy, które można potwierdzić poprzez odwołanie się do systemowych i funkcjonalnych dyrektyw interpretacyjnych
Wykładnia rozszerzająca – w wyniku zastosowania dyrektyw systemowych lub funkcjonalnych przyjmiemy szersze znaczenie normy niż wynika z zastosowania dyrektyw językowych. Wynik wykładni językowej jest odrzucony.
Wykładnia zwężająca - w wyniku zastosowania dyrektyw systemowych lub funkcjonalnych przyjmiemy węższe znaczenie normy niż wynika z zastosowania dyrektyw językowych. Wynik wykładni językowej jest odrzucony
9. Co to jest wnioskowanie prawnicze
Wnioskowania prawnicze → szersze pojęcie wykładni opierające się na wnioskach prawniczych, zakładających, że racjonalny prawodawca uznaje za obowiązujące nie tylko te normy, które sam skonstruował, ale również i te, które pozostają z nimi w związku logicznym, przyczynowym, aksjologicznym, lub przyczynowym, chociaż w kontekście normatywnym ich nie ma.
Wnioskowań prawniczych dokonuje się za pomocą reguł interferencyjnych, które są wytworem praktyki i nauki prawa.
10. Wymień reguły inferencyjne, omów dwie wybrane przez siebie
· Instrumentalnego nakazu
· Instrumentalnego zakazu
· Wniosków a fortiori
· Wnioskowania z przeciwieństwem
Ad .Instrumentalnego nakazu
głosie jeżeli obowiązuje norma nakazująca realizację określonego stanu rzeczy to należy zrobić wszystko aby ten stan rzeczy osiągnąć
· Ad Instrumentalnego zakazu
głosi ona że jeżeli realizacja nakazanego stanu rzeczy jest adresatowi nakazana przez prawo to adresatowi zakazane są wszystkie takie działania aby ten stan rzeczy nie został osiągnięty
11. Omów regułę wnioskowań a fortiori ( z większego na mniejsze, z mniejszego na większe)
Reguły silniejszego[a fortiori] – założenie, że jeżeli organ państwowy ma kompetencje do stanowienia jakiegoś prawa, to może również dokonać jego wykładni ozn. to, że:
‘z większego na mniejsze – dozwolenie’, ‘z mniejszego na większe – zakaz’
Słabością tego założenia jest trudność w ustaleniu, co jest ‘większe’, a co ‘mniejsze
12. Omów regułę wnioskowań „ a contrario”
Reguły wnioskowania z przeciwieństwa[a contrario] – założenie, że, jeżeli jakiś stan rzeczy, spełniający jakieś warunki pociąga za sobą określone konsekwencje to stan nie spełniający tych warunków nie pociąga takich konsekwencji
13. Omów regułę wnioskowań przez analogię z ustawą
Reguły wnioskowania z analogii [podobieństwa] → założenie, że dla osiągnięcia takiego samego celu, powinno być takie samo uregulowanie prawne. W sytuacji. gdy do rozwiązania jakiejś kwestii potrzebna jest norma, której nie ma to można zastosować:
- analogię z ustawy – do stanu nieuregulowanego zastosować normę prawną, która reguluje stan podobny
Analogia z ustawy w polskim systemie prawa jest stosowana przy usuwaniu luk w prawie
- analogia z prawa[jurysdykcja] – polega na wymyśleniu normy prawnej potrzebnej do rozwiązania konkretnej sprawy. Nowoutworzona norma musi mieć takie samo uzasadnienie w ocenach i wartościach, jak inne normy tego samego systemu prawa. Ten typ wnioskowań odnosi się do systemu prawa precedensu, w polskim systemie prawa są niedopuszczalne
Rozdział IX
Pytania za 1 punkt
1. Co to jest system prawa, wymień elementy systemu prawa.
System prawa – ogół norm prawnych obowiązujących w państwie w określonym czasie, tworzących zorganizowaną i uporządkowaną całość wg określonych zasad zasady
* gałęzie
2. Co to jest instytucja prawa, gałąź prawa.
Gałąź prawa historycznie ukształtowany kompleks norm prawnych regulujących określoną kategorię stosunków prawa
Instytucje prawne to wyodrębnione w gałęziach prawa charakterystyczne tematy małżeństwo, rozwód ,wspólnota majątkowa małżonków, uznanie dziecka
3. Wymień reakcje sprzeczności norm, omów jedną wybraną przez siebie.
· Sprzeczności logiczne
· Przeciwieństwa logiczne
· Niezgodności prakseologiczne
Ad. Przeciwieństwa logiczne polega na tym że dwie lub więcej norm nakazuje adresatowi dwa lub więcej różnych zachowań ,które są niemożliwego jednocześnie zrealizowania, realizacja jednej normy stwarza sytuację wykluczającą zrealizowania drugiej normy. W tym przypadku adresat może nie realizować żadnej normy
4. Co to znaczy, że system prawa jest zupełny w znaczeniu kwalifikacyjnym.
Na podst. norm systemu prawa można powiedzieć (orzec) o dowolnym zachowaniu że jest albo przedmiotem obowiązku albo uprawnienia albo też jest indyferentne
5. System prawa „wolny od luk”,
Czyli jeżeli możemy powiedzieć o normie jednoznacznie, czy jest czy też nie jest obowiązująca normą prawną
6. Na czym polega luka aksjologiczna.
Polega na tym że ktoś uważa że jakiś stan rzeczy powinien być prawnie uregulowany , a państwo tak nie uważa
7. Na czym polega luka logiczna.
Normy całkowite sprzeczne ze sobą występujące w systemie prawa. Jedna zakazuje czynić coś w danej sytuacji a druga nakazuje i występuje niemożność użycia reguł kolizyjnych
8. Na czym polega luka konstrukcyjna.
Brak normy prawnej która powinna być ustanowiona na podst. upoważnienia w innej obowiązującej normie prawnej
9. Jak w procesie stosowania prawa eliminuje się sprzeczności norm i luki.
Usuwanie sprzeczności norm może nastąpić przez poprawienie tekstu prawnego przez samego pracodawcę w drodze prawotwórczej, eliminacja sprzeczności pozornych następuje przez regułę interpretacyjną pozwalającą ograniczyć zakres zastosowania norm przez uchylenie jednej z nich przy pomocy reguł kolizyjnych.
Luki usuwa się w drodze prawotwórczej lub przez uzupełnianie danej instytucji przez brakującą normę
Rozdział X
Pytania za 1 pkt.
1. Co to jest stanowienie prawa i stosowanie prawa.
Stanowienie prawa to działalność państwa wyposażonego w kompetencje prawotwórcze, wynikiem czego są normy abstrakcyjne i generalne.
Stosowanie prawa to działalność kompensacyjnych organów państwa ,polegającą na wydawaniu w oparciu o normy (generalne i abstrakcyjne) decyzji konkretno-indywidualnych ustalających konsekwencje prawne udowodnionych faktów
2. Wymień elementy procesu stosowania prawa.
· Ustaleniu stanu faktycznego sprawy
· Stwierdzenie czy i jakie przepisy prawne i zawarte w nich normy odnoszą się do stanu faktycznego
· Subsumcja
· Ustalenie skutków prawnych danego faktu w świetle danej normy
3. Co to jest subsumpcja .
Stwierdzenie ,że udowodniony jednostkowy fakt zalicza się do tej ogólnej kategorii faktów ,do której odnosi się dana norma jako generalna i abstrakcyjna reguła
4. Co to jest przestrzeganie prawa.
To świadome zachowanie adresatów norm(sankcjonowanych i sankcjonujących) zgodnie z treścią dyspozycji tych norm w warunkach określonych w ich hipotezach
5. Na czym polega postawa oportunizmu.
Prawo jest przestrzegane z obawy przed sankcją lub z chęci uzyskania jakiejś gratyfikacji
6. Na czym polega postawa konformizmu.
Skłonność posłuchu wobec norm prawnych ,uznanych i przestrzeganych przez środowisko, z którym adresat utożsamia się lub chce być utożsamiany.
7. Na czym polega postawa legalizmu.
Legalizm to gotowość przestrzegania wszelkich norm systemu prawa, z tego powodu że są to normy prawne, niezależnie od tego jaką zawierają treść
8. Co to jest cywilne nieposłuszeństwo.
Polega na manifestowaniu ,spektakularnym nie przestrzegania określonych norm prawnych w celu wyrażeniu protestu, przeciw ich treści ocenianej jako niesprawiedliwa, niesłuszna.
Rozdział XI
Pytania za 1pkt
1. Pojęcie praworządności węższy i szerszy zakres podziałowy.
a)przestrzeganie prawa przez „wszystkich” adresatów- szerszy
b)węższy zakres podmiotowy odnosi się do działań organów władzy publicznej
2. Koncepcja praworządności formalnej i materialnej.
Zakres przedmiotowy przestrzegania „każdego„ prawa, prawa o dowolnej treści, czy tylko prawa o określonej treści
· Formalne - istota praworządności sprowadza się do ścisłego przestrzegania prawa przez organy władzy publicznej, treść prawa ma znaczenie drugorzędne
· Praworządność materialna mówi że miano na miano praworządności zasługuje tylko takie prawo ,którego treść spełnia określone postulaty auksologiczne ( gwarantuje ochronę społecznie akceptowalnych wartości moralnych, politycznych , kulturalnych .
3. Co to jest państwo prawne, co to jest formalne i materialne państwo prawne.
* Państwo prawne to państwo rządzone przez prawo, państwo praworządne
* Formalne ( państwo ustaw) ==> ponad obywatelami ,ponad władzą państwową stoi niewzruszony porządek prawny wyrażony w postaci ustaw, o treści nie podlegającej wartościowaniu
* Materialne==> Respektuje walor formalnego ujęcia praworządności, które nacisk kładzie na określone wymogi ,jakie powinna spełniać treść obowiązującego prawa
Pytania za 2 pkt.
1. Omów główne tezy zasady podziału władzy.
· Podział funkcjonalny - Konieczność funkcjonowania podziału władzy na trzy sfery: tworzenia prawa, wykonywania prawa, sądzenia oraz podporządkowanie każdej strefy działania państwa innym organom
· Personalny podział władzy - zakaz łączenia stanowisk w różnych organizacjach państwowych innych strefach
· Tak skonstruowany mechanizm stosunków między władzami aby zapewniał wzajemne ich oddziaływanie i hamowanie
28. Różnice między prawem a moralnością (przynajmniej 3 pierwsze)
System prawny
- Zapisany, powstaje w sposób przemyślany i ściśle określony przez organy prawotwórcze
- Budowa ściśle określona, podział na gałęzie prawa, hierarchia aktów normatywnych, ściśle określone reguły postępowania w przypadku wątpliwości.
- Sankcja skupiona
System moralny
- Niezapisany , kształtuje się w środowisku pod wpływem różnych czynników kulturowych, religijnych, przekazywanych z pokolenia na pokolenie
- Nie ma określonej budowy, nie ma aktów normatywnych, są tylko normy, brak hierarchii
- Sankcja rozsiana
29. Relacje treściowe pomiędzy prawem a moralnością
Relacje polegają na włączeniu (inkorporacji)do systemu prawa pewnych norm moralnych oraz na uzupełnieniu treści norm prawnych poprzez normy moralne
30. Co może zawierać pojedynczy przepis
1. Cz. ogólna → przepisy regulujące kwestie, co do całego aktu
2. Cz. szczegółowa→ konkretne przestępstwa, definicje pojęć, wyjątki od przepisów.
3. Cz. końcowa → przepisy derogacyjne i przejściowe, termin wejścia w życie, podpis osoby uprawnionej.
31. Koncepcje dotyczące budowy normy prawnej
- Koncepcja trójczłonowa
- Koncepcja norm sprzężonych
32. Budowa aktu normatywnego
Nagłówek + Przepisy
Nagłówek zawiera:
- rodzaj aktu normatywnego,
-datę ustanowienia,
-tytuł (o czym jest)
Przepisy → podział na III części:
1. Cz. ogólna → przepisy regulujące kwestie, co do całego aktu
2. Cz. szczegółowa→ konkretne przestępstwa, definicje pojęć, wyjątki od przepisów.
3. Cz. końcowa → przepisy derogacyjne i przejściowe, termin wejścia w życie, podpis osoby uprawnionej.
Akt normatywny poprzedzony jest preambułą – uroczysty wstęp o jakich wartościach jest akt, odniesienie do historii
33. Wymień i omów przepisy o wątpliwej normatywności
Przepisy, w których nie ma normy prawnej to przepisy o wątpliwej normatywności.
- charakterystyki ustrojowe
- definicje ustawowe (legalne) - tj. przepisy ustalające znaczenie wyrażeń użytych w tekście prawnym np. kto to jest młodociany
- leges imperferectae - (np. dzieci powinny pomagać rodzicom w gospodarstwie domowym) przepis niedoskonały, czyli nie opatrzony w żadną sankcję.
34. Rodzaje uchyleń
Obrogatio - uchylony akt całkowicie i na jego miejsce wprowadzony nowy akt normatywny
Abriogato - na miejsce aktu uchylonego nie wprowadza się nowego
Derogatio - uchylamy tylko część przepisów i na to miejsce wprowadzamy nowe
9. Ubezwłasnowolnienie
Ubezwłasnowolnienie całkowite → całkowite pozbawienie zdolności do czynności prawnych w celu ochrony dóbr osób:
- chorych psychicznie, z niedorozwojem umysłowym, lub innych zaburzeniach takich, że osoba nimi obciążona nie jest w stanie sama kierować swoim postępowaniem.
Osoby takie mogą jednak dokonywać drobnych czynności życia codziennego np. drobne zakupy (konwalidacja czynności prawnych) Inne czynności są nieważne.
Ubezwłasnowolnienie częściowe → częściowe pozbawienie zdolności do czynności prawnych w celu ochrony dóbr osób:
- te same powody tylko o mniejszym nasileniu i z tych przyczyn taka osoba potrzebuje pomocy opiekuna prawnego.
- małoletni od 13 – 18 l.
Czynność prawna dokonana przez osobę musi być potwierdzenie przez opiekuna.
Ograniczona zdolność prawna → częściowe pozbawienie zdolności do czynności prawnych
posiadają osoby:
- w wieku 13- 18 lat
- ubezwłasnowolnione częściowo
- pełnoletnie, których sąd pozbawił całkowitej zdolności do czynności prawnych
10. Przedstaw i omów podział zdarzeń prawnych
Zdarzenia prawne - są to okoliczności, z którymi normy prawne wiążą określone skutki prawne w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego.
Dzielimy je na:
Fakty – są to okoliczności niezależne od woli człowieka, które wywołują określone skutki prawne np. urodzenie dziecka, śmierć człowieka, klęski żywiołowe.
Działania – to pozostałe zdarzenia prawne zależne od woli człowieka i wywołujące przewidziane prawem skutki. Mogą polegać zaniechaniu, czyli nie wykonaniu jakiegoś działania dzielimy je na :
czynności konwencjonalne– tj. celowe, zamierzone zachowanie podmiotów, które zmierzają do wywołania skutków prawnych tj. czynności prawne, orzeczenia sądowe(konstytutywne, a nie deklaratoryjne) decyzje administracyjne
inne czyny – zachowania podmiotów, które rodzą skutki prawne, mimo że podmiot nie dążył do ich wywołania. Wyróżniamy tu:
- czyny zgodne z prawem (dozwolone) tj. takie, których prawo nie zabrania dokonywać, ale łączy z nimi określone skutki prawne np. znalezienie zgubionej rzeczy – prawo do znaleźnego (1/10 wartości rzeczy – art. 183 k.c.)
- czyny niezgodne z prawem (niedozwolone) tj. przestępstwa, wykroczenia, delikty prawa cywilnego.
11. Omów zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osób fizycznych
to możliwość posiadania (bycia podmiotem) praw i obowiązków w sferze prawa cywilnego. Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną. Dziecko poczęte nienarodzone jest traktowane, jako podmiot prawa pod warunkiem, że urodzi się żywe( np. można zapisać majątek, powołać do spadku). Zdolność prawna ma charakter bezwarunkowy i nie można się jej pozbyć, uszczuplić. Zdolność prawna osoby fizycznej ustaje wraz z jego śmiercią. Dowód śmierci stanowi akt zgonu. Kodeks cywilny wprowadza instytucję uznania za zmarłego, dotyczy ona osób zaginionych. W takich przypadkach, po upływie ustalonych terminów sąd wydaje postanowienie o uznaniu za zmarłego podając ustaloną datę śmierci. Gdy okazuje się, że osoba uznana za zmarłą, jednak żyje, można takie postanowienie uchylić. Z chwilą śmierci wygasają prawa i obowiązki nie majątkowe człowieka a majątkowe przechodzą na spadkobierców.
12. Tryb powołania osób prawnych i likwidacja osób prawnych
Osobą prawną jest zespól ludzi i przedmiotów majątkowych zorganizowanych dla osiągnięcia pewnych celów i uznanych przez prawo za samodzielny podmiot w stosunkach prawnych. Posiada zdolność praw i zobowiązań do czynności prawnych.
Sposób tworzenia osób prawnych i sposób ich likwidacji regulują przepisy obowiązującego prawa.
Wyróżnia się trzy zasadnicze sposoby tworzenia osób prawnych: typ erekcyjny, koncesyjny i rejestracyjny.
Tryb erekcyjny polega na tym, że osoba prawna zostaje powołana za pomocą aktu erekcyjnego kompetentnego organu państwowego, uzyskując z chwilą powołania zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Tym sposobem powstają, np. przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe, państwowe szkoły wyższe.
Tryb koncesyjny polega na tym, że osoba prawna powstaje z inicjatywy założycieli, ale na podstawie zezwolenia (koncesji), właściwego organu państwa na utworzenie danej osoby prawnej.
Tryb rejestracyjny polega na tym, że utworzona z inicjatywy założycieli osoba prawna zostaje wpisana do właściwego rejestru i z tą chwilą nabywa osobowość prawną, chyba, że przepisy szczególne stanowią inaczej (art. 37 & 1 K.c.). Nie jest tutaj wymagane żadne zezwolenie, założyciele muszą tylko spełnić wszystkie warunki wymagane przez obowiązujące przepisy dla powstania danego rodzaju osoby prawnej, co kontroluje organ rejestrujący (sąd rejestrowy). W ten sposób powstają np. spółki kapitałowe prawa handlowego, partie polityczne.
Tryb modyfikacyjny (meldunkowy) – oświadczenie u notariusza.
Likwidacja osoby prawnej może nastąpić poprzez:
- decyzję o jej rozwiązaniu podjętą przez kompetentny organ danej osoby prawnej np. decyzja walnego zgromadzenia spółdzielni,
- ogłoszenie upadłości (za upadłą uznaje się osobę prawną zaprzestającą płacenia swych długów), np. przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, spółki,
- akt kompetentnego organu państwowego, który nie zezwala na dalsza działalność osób prawnych danego rodzaju lub tylko danej osoby prawnej.
13. Różnice między stosunkiem cywilno- prawnym i administracyjno- prawnym
Stosunek cywilno-prawny
-równorzędność stron, czyli żadna strona nie jest podporządkowana drugiej, nie podlega jej władzy
- równa pozycja i ochrona prawna stron stosunku prawnego
- swoboda kształtowania stosunku prawnego (dobrowolność zawarcia i rozwiązania stosunku prawnego)
- częste występowanie przepisów względnie obowiązujących (ius dispositivum)
- sądowy tryb ochronny interesów stron (stosowanie prawa przez niezależne organy państwowe)
- w przypadku naruszenia stosunku grozi sankcja nieważności lub sankcja egzekucyjna
Stosunek administracyjno-prawny
- nie równorzędność stron gdyż zawsze jedną ze stron jest organ władzy publicznej wyposażony w uprawnienia władcze
- nierówna pozycja i ochrona prawna stron stosunku prawnego
- ograniczona swoboda kształtowania stosunku prawnego (częste narzucanie stosunku prawnego np. obowiązek meldunkowy)
- przewaga przepisów bezwzględnie obowiązujących (ius cogens)
- administracyjny tryb ochrony interesów stron (stosowanie prawa przez organy administracyjne będące częścią aparatu państwa)
- w przypadku naruszenia stosunku grozi sankcja- egzekucyjna lub karna
Pytania za 2 punkty
1. Co oznacza zasada „nieznajomość prawa szkodzi”
Nikt nie może tłumaczyć naruszenia normy prawnej swą niewiedzą .Każdy powinien dążyć do tego aby dowiedzieć się czy jego działanie lub zaniechanie jest objęte regulacją prawną. Wszystkie akty ogłaszane są Dziennik Urzędowy Rzeczpospolitej Polskiej Monitor Polski ,Dziennik Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej
Pytania za 2 punkty
1. Jaka jest różnica między przepisami kolizyjnymi a regułą kolizyjną
przepisy kolizyjne mają na celu zapobieganie wystąpienia kolizji w przestrzeni, natomiast reguły kolizyjne zawierają kryteria wyboru kilku sprzecznych ze sobą norm (meryt., chronolog., hierarch.)
2. Co to są reguły walidacyjne
Reguły walidacyjne → reguły włączania ‘do’ i wyłączania ‘z’ systemu prawa norm prawnych. Usuwa się przy ich pomocy sprzeczności w prawie oraz reguły dotyczące wskazań prawniczych
Pytania za 2 pkt.
1. Na czym polegają więzi treściwe (statyczne) i więzi formalne (dynamiczne) pomiędzy normami w ramach systemu prawa.
Więzi treściowe tworzą w zasadzie niesprzeczny i zupełny zespół norm postępowania opierających się na wspólnym uzasadnieniu aksjologicznym lub instrumentalnej Dzięki temu możemy wyinterpretować z przepisów prawnych innych norm które stanowią ich konsekwencję Czynnikiem sprzyjającym jest również jednolitość pojęć języka prawnego dla całego systemu prawnego
Więzi formalne - Tworzenie norm w procesie stanowienie prawa na podst. Prawnie określonych kompetencji i procedur (norma o niższej mocy powstaje na podst. normy hierarchicznie wyższej , czyli jest jej podstawą)
2. Czym różnią się zasady prawa od innych „zwykłych” norm.
· Szczególną treścią np. zasada praworządności , równość wobec prawa, prawo nie działa wstecz
· Miejsce w hierarchii systemu prawa – konstytucja , ustawy
· Rola wobec innych norm i instytucji prawnych – stanowią uzasadnienie aksjologiczne pewnych grup norm lub instytucji prawnych -> zasada swobody umów ,ochrona dóbr osobistych
Pytania za 2 punkty
1. Omów regułę instrumentalnego zakazu i nakazu
Reguła instrumentalnego nakazu i zakazu - zakładająca, że:
-jeżeli istnieje obowiązująca norma nakazująca realizację czegoś to; muszą być obowiązujące również normy nakazujące czynić to co jest konieczne do osiągnięcia nakazanego celu
-jeżeli realizacja czegoś jest adresatowi nakazana, to zakazane są wszystkie takie działania, które przeszkadzają mu w realizacji celu
Reguły te opierają się na związku przyczynowym pomiędzy normami dotyczącymi celu i działań prowadzących do niego
2. Na czym polega analogia z prawa
Reguły wnioskowania z analogii[podobieństwa] → założenie, że dla osiągnięcia takiego samego celu, powinno być takie samo uregulowanie prawne. W sytuacji. gdy do rozwiązania jakiejś kwestii potrzebna jest norma, której nie ma to można zastosować:
- analogię z ustawy – do stanu nieuregulowanego zastosować normę prawną, która reguluje stan podobny
Analogia z ustawy w polskim systemie prawa jest stosowana przy usuwaniu luk w prawie
- analogia z prawa [jurysdykcja] – polega na wymyśleniu normy prawnej potrzebnej do rozwiązania konkretnej sprawy. Nowoutworzona norma musi mieć takie samo uzasadnienie w ocenach i wartościach, jak inne normy tego samego systemu prawa. Ten typ wnioskowań odnosi się do systemu prawa precedensu, w polskim systemie prawa są niedopuszczalne
3. Co to są zasady prawne
· Zasady prawa → idee, wartości, które wyznaczają kierunek działań prawotwórczych, interpretacyjnych i podstawowe kryteria w stosowaniu prawa np. ’zasada praworządności’, ‘prawo nie działa wstecz’. Zasady prawa są w każdej gałęzi prawa
· Zasady prawne → wykładnia Sądu Najwyższego postaci uchwały pełnego składu, wpisana do Księgi Zasad Prawnych, wiążą one tylko składy orzekające Sądu najwyższego, ale są też wzorem dla innych sądów.
Pytanie za 3 pkt.
1. Wymień i omów metody badawcze stosowane w prawoznawstwie.
* Logiczno-językowa=> Analizy tekstów prawnych
* Socjologiczna=> jakie skutki wywołuje obowiązujące prawo
* Psychologiczna=> czynnik motywacyjny ludzkich zachowań, kształtujący pewne postawy społeczne.
* Aksjologiczna =>zespół norm postępowania na podłożu wartości
* Komparatystyczna => prawno-porównawcza stosowana w badaniach dogmatyczno-prawnych i historyczno-prawnych
Pytanie za 3 pkt.
1. Zasady systemu parlamentarno-gabinetowego.
· Dwuczłonowa władza wykonawcza (rząd i głowa państwa)
· Góra państwa powołuje premiera ,a na jego wniosek rząd ( musi być akceptacja parlamentu- wotum zaufania)
· Rząd jako całość i każdy z osobna ponoszą odpowiedzialność polityczną przed parlamentem i mogą być w każdej chwili odwołani –wotum nieufności
· Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej, za jej działania odpowiedzialności ponosi premier lub poszczególni ministrowie
· Zarówno głowa państwa jak i członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność konstytucyjna
· Władza wykonawcza dysponuje prawem do rozwiązania parlamentu
2. Zasady systemu prezydenckiego.
* Połączenie funkcji głowy państwa szefa władzy wykonawczej
* Brak odpowiedzialności władzy wykonawczej przed parlamentem
* Ścisłe rozdzielenie funkcji i kompetencji pomiędzy władzę wykonawczą a ustawodawczą ( prezydent nie ma nawet inicjatywy ustawodawczej )
* Powszechne wybory prezydenckie
* Bezwzględna niepołączalność stanowisk w parlamencie i systemie władzy wykonawczej
* Brak możliwości rozwiązania parlamentu pod upływem kadencji
* Szereg instytucji stanowiących system równowagi i hamowania
3. Zasady systemu mieszanego.
* Dwuczłonowa egzekutywa (prezydent + rząd)
* Prezydent wybierany w wyborach powszechnych dysponuje własnymi kompetencjami ( kontroluje zarówno parlament jaki rząd ) oraz stymuluje ich działalność, rozstrzyga konflikty pomiędzy rządem a parlamentem
* Prezydent nie odpowiada politycznie przed parlamentem , a jedynie konstytucyjnie i za zdradę stanu
* Rząd powołany przez prezydenta odpowiada politycznie przed nim jak i przed parlamentem
* Kompetencje parlamentu ograniczone poprzez wyznaczenie rzeczowego zakresu regulacji ustawowych
* Możliwość odwołania się przez prezydenta do suwerena w drodze referendum w razie konfliktu z parlamentem
4. Omów związki państwa z prawem.
* Państwo jest głównym źródłem prawa poprzez działalność kompetentnych organów
* Tworząc i stosując prawo państwo realizuje swoje funkcje władcze wobec wszystkich podmiotów(regulowaniem życia społecznego celu zapewnienia bezpieczeństwa porządku ,stałości i pewności relacji międzyludzkich)
* Prawo legitymizuje władzę państwową, dając prawne podstawy jej działalności( struktura ,tryb funkcjonowania, kompetencję)
* Wyznacza sytuacje prawne obywateli, zarówno wobec siebie jak i organów państwa
5. Co to jest prawo podmiotowe, a co to jest prawo przedmiotowe.
* Prawo podmiotowe - uprawnienia, wolność kompetencje lub ich cały zespół przysługujące przedmiotowi ze wzg. na obowiązujące normy prawne
* Prawo przedmiotowe to zespól postępowania o określonych cechach niezależnie od ich sposobu powstania
6. Co to jest prawo pozytywne i prawo naturalne.
* Prawo pozytywne to normy stanowiące wyłącznie lub w przeważającej mierze przez państwo, wytwór działalności ludzkiej
* Prawo naturalne niezależne od człowieka ( wynikające z nakazów Boga) –religijne; lub godności człowieka jako rozumnej istoty ludzkiej - laickie
Pytania za 3 punkty
1. Scharakteryzuj typ systemu prawa stanowionego i typ systemu prawa precedensowego
System prawa stanowionego – kontynentalnego, ustawowego cechuje:
I. Hierarchia ważności wg mocy prawnej:
1. Najważniejsza jest konstytucja – akt prawny o najwyższej mocy prawnej uchwalony przez parlament
2.Ustawy – tworzone przez organ przedstawicielski – Sejm, Umowy międzynarodowe, ratyfikowane są przed ustawą
3. Rozporządzenia – akty wykonawcze do ustaw, są wydawane na podstawie kompetencji wskazanej w ustawie, przez ministrów, Radę Ministrów, Prezydenta.
4. Akty prawa samorządu terenowego – o charakterze miejscowym
II. Wszystkie akty normatywne musza być zgodne z konstytucją!!! W Polsce czuwa nad tym specjalnie do tego powołany Trybunał Konstytucyjny, który bada ich ważność pod kątem zgodności z konstytucją.
III. Rozdzielenie działalności prawotwórczej(stanowienie prawa)od stosowania prawa (podejmowanie decyzji na podstawie norm prawnych np. sądy, organy administracyjne)
* orzekanie na podstawie precedensu jest niedopuszczalne
IV. Stanowienie prawa[aktów normatywnych o randze ustawy] poddane jest regulacji prawnej w sposób zinstytucjonalizowany wg określonych procedur wyznaczonych przez obowiązujące przepisy prawne. Ozn. to, że aby w Parlamencie została uchwalona ustawa muszą być spełnione wszystkie warunki prawne w procesie jej tworzenia.
* Polski system praw należy do systemu prawa stanowionego, określonego w Konstytucji z 2 IV 1997r
- w rozdz. III zawarte jest 8 art. Zawierających zespół przepisów dotyczących źródeł prawa oraz art. 234 dotyczący tworzenia prawa w sytuacji zagrożenia państwa
System prawa precedensowego. Są 2 sposoby tworzenia
I. Stanowienie aktów normatywnych [ustawy, zarządzenia] przez określone organy państwowe[parlament, organy władzy wykonawczej]
II Podstawową formą prawotwórstwa jest decyzja sądu. Sędzia może wydać wyrok bez powoływania się na ustawę. Akty normatywne traktowane są jako dopełnienie prawa precedensowego. Sędzia jest związany orzeczeniem o charakterze precedensu, który może być przełamany jedynie szczegółowym uzasadnieniem odmienności sprawy rozstrzyganej od sprawy precedensowej.
Pytania za 3 punkty
2. Kiedy (jakie warunki muszą zaistnieć) norma ma moc obowiązywania
· Została ustanowiona przez podmiot posiadający kompetencje prawotwórcze, w odpowiedniej formie, odpowiednim trybie
· Akt normatywny w którym została zakodowana został należycie ogłoszony
· Przepis prawny z którego norma została skonstruowana nie został uchylony przez odp. organ w odp. formie ,bądź nie wyszedł z życia w drodze desuetudo
Nie jest sprzeczna z żadną inną obowiązującą normą prawną
Pytania za 3 pkt.
1. Według jakich kryteriów dzielono prawo na prawo publiczne i prywatne oraz ujęcie współczesne (co zaliczamy do prawa publicznego a co do prywatnego)
Prawo publiczne wszystko to co dotyczy stanu państwa ,prywatne to co dotyczy interesu poszczególnych osób
Współcześnie prawo publiczne to te normy nakazujące i zakazujące , które ograniczają lub wykluczają nieskrępowane działanie w pewnych dziedzinach życia społecznego ,które ze wzg. na doniosłość wymagają ingerencji państwa. Prawa prywatne to takie normy ,które dozwalają zainteresowanym podmiotom na swobodne kształtowanie wzajemnych stosunków, regulują więc czyny nie zakazane i nie nakazane przez prawo.
Pytanie za 3 pkt.
1. Co zaliczamy do materialnych gwarancji praworządności a co do instytucjonalnych (formalnych) gwarancji praworządności.
konstytucyjny zapis gwarantujący nie tylko prawa i wolność obywateli, status prawny jednostki ale również zobowiązuje państwo do ich ochrony oraz podejmowania wszelkich działań stwarzających warunki do rzeczywistego z nich korzystania
Materialne gwarancje==>
· Demokrację polityczna
· Nieskrępowana działalność gospodarcza oparta o różne formy własności w celu osiągnięcia dobrobytu materialnego
· Wysoki poziom kultury
· Świadomości politycznej
· Świadomości prawnej
Instytucjonalne gwarancje praworządności
* Gwarancje ustrojowe
* Gwarancje dotyczące sposobu tworzenia prawa =>działalność prawotwórcza
* Gwarancje proceduralne związane ze stosowaniem prawa => przestrzeganie przez organa stosujące odp. Procedur, sądowa
* kontrola administr. rządowej i samorządowej, działalność Rzecznika Praw Obywatel.