1) Sofokles - Antygona - Antyk
Sofokles (486 - 406 p. n. e.), jeden z trzech wielkich tragików greckich. Jego tragedie dowodzą wielkiego kunsztu artystycznego autora. Sofokles był nowatorem w dziedzinie teatru i mistrzem w charakteryzowaniu postaci. Napisał około stu dwudziestu utworów. Zachowało się jedynie siedem tragedii. Jedną z nich jest Antygona.
Dzieje domu Edypa:
Objęcie rządów w Tebach przez Lajosa i Jokaste (rodziców Edypa).
Dzieciństwo Edypa.
Straszliwa przepowiednia.
Oddanie Edypa pasterzom.
Edyp zabija ojca i rozwiązuje zagadkę Sfinksa. Bierze ślub z matką.
Dzieci Edypa: Polinejkes, Eteskles, Antygona i Ismena.
Tragedia z powodu dokonanych czynów (śmierć żony, opuszczenie domu przez Edypa).
Rządy w Tebach obejmuje Kreon.
Poszczególne części dramatu:
Prolog: Antygona oznajmia siostrze o nieszczęściu, jakie ich spotkało.
Parada: pieśń triumfalna chóru nad pokonanym najeźdźcą.
Epeisodion I: dłuższe przemówienie Kreona, nowego władcy, przedstawiające jego własne poglądy dotyczące sprawowanych rządów.
Stasimon I: chór śpiewa pieśń, która jest pochwałą ludzkiego rozumu.
Epeisodion II: Antygona została schwytana przez strażnika i postawiona przed obliczem Kreona. Chciała pochować swojego brata Polinejkesa.
Stasimon II: chór opiewa nieszczęścia rodu Labdakidów.
Epeisodion III: rozmowa Kreona z synem Hajmonem.
Stesimon III: chór śpiewa o potędze miłości, zapowiada zwycięstwo Afrodyty - bogini miłości - obrażonej przez Kreona, który zlekceważył miłość syna i Antygony.
Epeisodion IV: scena lamentu Antygony.
Stasimon IV: pieśń chóru jest wspomnieniem tych wszystkich, którzy podobnie jak Antygona, zamknięci w skale cierpieli i ginęli.
Epeisodion V: rozmowa Kreona z wieszczem Terezjaszem.
Stasimon V: pieśń chóru jest modlitwą do Dionizosa - patrona Teb. Jest to prośba o pomoc.
Eksioda: lament Kreona nad swym losem i końcowa pieśń chóru.
Konflikt: spór dwóch racji, opinii, poglądów.
Konflikt dramatyczny nie posiada pozytywnego rozwiązania gdyż obie strony przedstawiają rozsądne argumenty dla swoich poglądów. Antygona i Kreon to bohaterowie równorzędni ponieważ między nimi toczy się spór, a każde z nich posiada uzasadnione argumenty. Konfliktem w dramacie Sofoklesa jest konflikt pomiędzy prawem boskim i ludzkim. Zarówno córka Edypa, jak też władca Teb występują w obronie prawa. Antygona broni prawa boskiego, Kreon zaś prawa ludzkiego. Dochodzi tu do konfliktu tragicznego. Prawo boskie jest prawem odwiecznym, doskonałym, strzeżonym przez lud. Prawo ludzkie zaś jest prawem chwilowym, zależnym od tego kto w danej chwili ma władzę, nie jest nieomylne. Antygona pomimo śmierci fizycznej odniosła zwycięstwo moralne. Kreon zaś poniósł porażkę.
2) Pieśń o Rolandzie - Średniowiecze
Cesarz Karol Wielki przebywa już siedem lat w Hiszpanii. Pragnie zawładnąć Saragossą, gdzie rządy sprawuje Marsyl, służący Mahometowi.
Król Marsyl zwołuje radę, na której uchwalono, że posłowie udadzą się z gałązkami oliwnymi w ręku - na znak pokoju do Karola Wielkiego. Jest to podstęp.
Karol Wielki w otoczeniu swych rycerzy - odpoczywa w sadzie. Przybyli posłowie Marsyla. Chcą aby Karol Wielki udał się do Francji, a Marsyl podąży za nim.
Karol Wielki zwołuje radę. Władca ma sny prorocze, w których widzi dusze zabitych Francuzów.
Wybrano najdzielniejszych rycerzy francuskich na tylną straż. Był wśród nich Roland. Zostali oblężeni przez pogan.
Rozpoczęła się straszliwa bitwa w wąwozie pod Ronsewall. Zginęli prawie wszyscy Francuzi.
Roland umiera ostatni na wzgórzu pod sosną. Swój miecz - Durendal (jego złota gałka pełna jest relikwii), który otrzymał od Karola Wielkiego kładzie pod swoje ciało, aby nie dostał się w ręce wroga. Leży twarzą zwróconą w stronę Hiszpanii. Umiera. Aniołowie zstępują z nieba. Ofiarował Bogu swoją prawą rękawicę. Archanioł Gabriel wziął ją z dłoni zmarłego rycerza.
Przyjeżdża cesarz i karze zabezpieczyć zwłoki po bitwie. Udaje się w pogoń za Marsylem. Otacza jego wojska, które w rezultacie topią się.
Roland w chwili śmierci obraca twarz ku Hiszpanii. Przed śmiercią myśli o swoich wasalach, prosi Boga o zbawienie ich dusz. Nie wzywa pomocy gdyż byłoby to oznaką tchórzostwa. Chce umrzeć ze swoim mieczem podarowanym mu przez Karola Wielkiego w dniu pasowania na rycerza. Miecz ten jest symbolem stanu rycerskiego Rolanda - hańbą byłoby go utracić.
Roland przygotowuje się na śmierć jak dobry chrześcijanin - pragnie pojednać się z Bogiem. Prosi go o zbawienie duszy. Roland oddaje Bogu rękawicę jako lenno - swe życie, które składa w ręce Stwórcy. Gest ten świadczy o tym, że Roland czuje się wasalem Boga. Umiera ze złożonymi rękami jako katolik.
Roland umiera na wzgórzu pod sosną. Przywodzi to na myśl śmierć Jezusa Chrystusa na Golgocie. Rycerz w chwili śmierci opuszcza głowę na ramię, podobnie jak Chrystus. Śmierć Rolanda jest porównywana do śmierci Chrystusa. Roland, podobnie jak Jezus, krzewił wiarę chrześcijańską.
3) William Szekspir - Makbet - Barok
Makbet jest dramatem psychologicznym. Przedstawia przemianę bohatera, zmianę jego osobowości. Czytelnik zna myśli bohaterów, dlatego też wie dlaczego podejmują oni taką, a nie inną decyzję. Postaci są złożone psychologicznie. Rycerski Makbet staje się nagle mordercą, tyranem, despotą. Dunkan był władcą nieudolnym ale dobrym. Makbet doszedł do władzy w nielegalny sposób. Stał się więc podejrzliwy, we wszystkich doszukiwał się wrogów. Obawiał się , że ktoś może chcieć zdobyć władzę w taki sam sposób jak on sam. Stosował represje, nie miał przyjaciół i nie był szczęśliwy. Poniósł klęskę moralną. Był zbrodniarzem. Nie sprawdził się również jako władca. Poniósł zatem również klęskę polityczną.
Makbet jako wódz wojsk i rycerz jest uosobieniem wszelkich ideałów. Jest dzielny, odważny, honorowy jest doskonałym taktykiem wojskowym, jest wierny swojemu królowi. Makbet równocześnie jest rządny władzy, pragnie zostać królem. Nie jest zdecydowany na popełnienie morderstwa, do tego czynu namawia go żona. Makbet zdaje sobie sprawę, że raz popełnione morderstwo pociąga za sobą dalsze zbrodnie. Po zabójstwie Dunkana Makbet obejmuje rządy, jednak cały czas obawia się o swą pozycję, wszędzie doszukuje się podstępu i stara się wyeliminować go wszelkimi sposobami. Boi się , że przepowiednia czarownic się spełni. Wiedźmy przepowiedziały mu, że królestwo nie będzie dla jego rodu lecz dla rodu Banka.
Cechy dramatu Szekspirowskiego na podstawie Makbeta:
Temat zaczerpnięty z kronik, opowieści, podań ludowych.
Zasada trzech jedności nie jest tutaj wprowadzona ponieważ akcja jest wielowątkowa. Miejsce akcji zmienia się kilkakrotnie, a czas akcji obejmuje siedemnaście lat.
Brak tu też chóru. Dramat staje się bardziej dynamiczny, gdyż nie ma sztucznego patosu.
Została złamana zasada antyczna. Występują bowiem sceny zbiorowe: uczta u Makbeta.
Brak katharsis.
Synkretyzm gatunkowy. Sceny tragiczne sąsiadują ze scenami komicznymi (scena z pijanym odźwiernym).
Bohaterowie są świadomi swoich czynów, są w pełni odpowiedzialni za swe losy.
Bohaterowie ulegają przemianom wewnętrznym, zmienia się ich psychika.
Występuje podział na akty, sceny i odsłony.
Istotna jest tu rola fantastyki. Symbol zła, które znajduje się w człowieku (przepowiednia czarownic - odzwierciedlenie prawdziwych pragnień Makbeta). Fantastyczne motywy powodują uatrakcyjnianie akcji - pobudzanie wyobraźni czytelnika.
W dramacie Szekspira dobro zwycięża. Występują tu też akcenty psychologiczne oraz dydaktyczne. Zło pomimo olbrzymiej siły, jaką posiada, może zostać pokonane.
Tragizm wydarzeń oddają także opisy przyrody, dopełniają one wydarzenia, a często je wręcz wywołują.
4) William Szekspir - Hamlet - Barok
Dramat ten pochodzi z 1601 roku. Tytułowy bohater tragedii, półlegendarny książę Jutlandii, symbolizuje postawę człowieka, któremu skłonność do autorefleksji uniemożliwia dokonanie przedsięwziętego czynu. W historii literatury ukształtowało się pojęcie hamletyzmu. Oznacza ono cechę charakteru bohatera, która skłania go do filozofowania, uwikłania w najgłębsze tajniki duszy ludzkiej i marzenia o wielkich, nadzwyczajnych czynach przy równoczesnym wstrzymywaniu się od ich realizacji.
W dramacie Szekspira król Klaudiusz zgładził swojego brata, ożenił się z żoną zamordowanego, pozyskał uznanie i aprobatę dworu. Hamlet spotkał ducha swego zamordowanego ojca. Ten wyjawił mu całą prawdę o swej śmierci. Wskazał mordercę. Hamlet pragnie się zemścić. Jego poczynania doprowadzają do śmierci wielu dworzan. Przywodzi do obłędu zakochaną w nim, niewinną Ofelię, córkę Poloniusza. Popełnia ona samobójstwo. Hamlet zabija króla. Równocześnie jednak życie traci także matka tytułowego bohatera, a na końcu umiera on sam.
5) Giaur - George Gordon Byron - Romantyzm
Biografia Byrona jest bezpośrednio związana z tematem powieści poetyckiej, jaką jest Giaur. Byron wywodził się ze środowiska londyńskiego. Odziedziczył tytuł para ( był to tytuł szlachecki, który umożliwiał posiadaczowi zasiadanie w Izbie Lordów) po dziadku. Byron był postacią niezwykle barwną, był duszą towarzystwa, lubił się bawić. Miał wiele romansów. Jeden z nich był powodem, dla którego Byron zmuszony był opuścić Londyn. Swe umiejętności literackie Byron odkrył dosyć wcześnie. Debiutem były Wędrówki Childe Harolda. Utwór ten przyniósł mu sławę jako literatowi. Kolejnym tekstem był Giaur. Byron był zaangażowany w walkę narodowowyzwoleńczą innych krajów. Po tym, jak został wygnany z Londynu, udał się do Grecji, która w tamtym czasie uwikłana była w konflikt z Turcją. Byron wspierał Greków moralnie. Akcja Giaura toczy się w Grecji. Tytułowy bohater prawdopodobnie pochodzi z Wenecji. Jest postacią niezwykle tajemniczą, zagadkową. Jest to typowy bohater romantyczny. Czytelnik nie zna wielu szczegółów jego biografii. Giaur jest samotny, stroni od ludzi. Przeżywa wielką tragiczną miłość do branki. Jest gwałtowny i wybuchowy. Zdolny jest do wielkich, skrajnych uczuć od miłości do nienawiści.
Cechy powieści poetyckiej na przykładzie Giaura:
Występuje tu bohater romantyczny. Jest tajemniczy, zmuszony do podejmowania tragicznych decyzji, przeżywa rozterki wewnętrzne. Jest samotnym indywidualistą, dynamiczny, zbuntowany przeciwko światu, normom politycznym, społecznym, pragnie wolności dla siebie i innych. Pragnie także miłości. Poszukuje przygód. Pozostaje w konflikcie z rzeczywistością.
Połączenie cech lirycznych i epickich.
Narrator wyraża subiektywne opinie, jednak nie jest wszechwiedzący.
Wydarzenia nie są utrzymane w ciągłości chronologicznej. Występuje zjawisko retrospekcji.
Powieść poetycka zawiera wiele opisów przyrody.
Wydarzenia przedstawione są w sposób tajemniczy, występuje wiele niedomówień.
Pojawiają się dramatyczne zwroty akcji.
6. Konrad Wallenrod - Adam Mickiewicz - Romantyzm
Tekst powstał 1828 roku w Petersburgu. Mickiewicz namawiał do walki o wolność (walki skrytej) i starał się ową namowę sformułować w taki sposób aby nie być posądzonym o podburzanie do walki. Motto zaczerpnął z Machiawellego: Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia. Trzeba być lisem i lwem. Akcja utworu rozgrywa się w epoce średniowiecza w zamku w Malborku oraz na Litwie. Szala zwycięstwa przechyla się na stronę Krzyżaków. Postać tytułowa wzorowana jest na historycznym Wielkim Mistrzu Zakonu Krzyżackiego Konradzie von Wallenrodzie. Bohater jest chłopcem porwanym i ochrzczonym przez Krzyżaków. Halban - nauczyciel Konrada, naucza go nienawiści do Krzyżaków. Konrad, jako rycerz średniowieczny ma swój honor i opiera się radom Halbana.
Mickiewicz pokazuje w utworze, że walka, jaką toczy Wallenrod nie zostanie zapomniana, gdyż upamiętni ją Wajdelota. Pieśń Wajdeloty jest utworem lirycznym, przedstawiającym jakie znaczenie miała pieśń dla ludu. Odbiorcą pieśni jest Wallenrod. Ma ona przypomnieć Wallenrodowi o jego decyzji i zadaniu, które ma spełnić. Drugim odbiorcą są rycerze zakonu krzyżackiego, którzy odbierają słowa pieśni jako opowieść o dawnych dziejach. Każdy dostrzega w pieśni Wajdeloty to, co chce zobaczyć. Poezja tutaj staje się narzędziem walki: O wieści gminna! Ty arko przymierza między dawnymi i młodszymi lety tobie lud składa broń swego rycerza swych myślą przędzą i swych uczuć kwiaty arko! Tyś żadnych nie złamana ciosem.
Dzieje Konrada:
Napad Krzyżaków na Litwę. Uprowadzenie chłopca.
Dzieciństwo i młodość spędzona wśród wrogów.
Przyjaźń z Halbanem.
Ucieczka Alfa i Halbana na Litwę.
Przyjęcie przez księcia Kiejstuta.
Miłość do Aldony.
Udział w wojnie w Hiszpanii u boku Konrada Wallenroda.
Zabójstwo rycerza. Alf przyjmuje jego imię i nazwisko.
Sława Konrada na polach bitew.
Powrót na zamek krzyżacki.
Wybór Konrada na Wielkiego Mistrza.
Aldona przybywa do Malborka.
Klęska Krzyżaków w wojnie z Litwą.
Sąd kapturowy - wyrok na Konrada.
Samobójcza śmierć Wallenroda.
Śmierć Aldony.
7. Pan Tadeusz - Adam Mickiewicz - Romantyzm
Geneza utworu: Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem został napisany na obczyźnie w 1833 roku. Jedną z głównych przyczyn napisania utworu była tęsknota za ojczyzną autora, przebywającego na emigracji. Mickiewicz rozczarowany emigracją opisał kraj lat dziecinnych - Litwę. Jako tło historyczne utworu przedstawił okres przygotowań Napoleona do wojny z Rosją - kampanię napoleońską. W utworze nawiązał również do ważnych wydarzeń historycznych, takich jak Konfederacja barska, konstytucją trzeciego maja, Targowica, rzeź Pragi, powstanie kościuszkowskie oraz powstanie Legionów polskich we Włoszech. W czasach opisywanych przez Mickiewicza wszystkie oczy na Litwie zwrócone były ku Francji. Stamtąd oczekiwano wyzwolenia. Mimo kordonu granicznego, na Litwę przedzierali się tajni emisariusze, przynosząc wieści o wypadkach politycznych. Opowiadali o walkach legionistów, o zwycięstwach Polaków. Opowieści te podtrzymywały wiarę w odzyskanie wolności. Byli wśród nich także i tacy, którzy przygotowywali społeczność litewską na powstanie ( ksiądz Robak). Księgi XI i XII opowiadają o wkroczeniu wojsk napoleońskich. Wraz z nimi powracają do Soplicowa Hrabia, Tadeusz i Dobrzyńscy.
Optymistyczna wymowa epopei: W Panu Tadeuszu akcja rozgrywa się w trzech perspektywach czasowych. Przeszłości - negatywna postawa szlachty, organizowanie zajazdów na których dochodzi do kłótni, bójek. Ukazanie szlachty polskiej jako ludzi nie posiadających własnego zdania, mściwi, słabo wykształceni, zawzięci i pamiętliwi. Mickiewicz dostrzega te wady i ośmiesza je posługują c się ironią, komizmem, groteską. Przeszłość to także pozytywy - przywiązanie do tradycji, kultywowanie obyczajów, gościnność, patriotyzm, pamięć o wielkich Polakach. Odwołaniem do przeszłości jest także koncert Jankiela, który wygrywanymi na cymbałach melodiami przywoływał najważniejsze wydarzenia historyczne dla Polski.
Drugą perspektywą jest teraźniejszość - spór o zamek i rozwiązanie tego sporu, formowanie się Legionów, działalność księdza Robaka, wstąpienie Tadeusza i Hrabiego do Legionów. W autentyczne tło wydarzeń wkomponowane zostały postaci i wydarzenia fikcyjne.
Trzecią perspektywą jest przyszłość, czyli nadzieje na odzyskanie niepodległości przez Polskę, decyzja o uwłaszczeniu chłopów, którą podjęli młodzi - Zosia i Tadeusz. Starzy ludzie odchodzą w przeszłość. Pan Tadeusz Jako epopeja narodowa, utwór napisany ku pokrzepieniu serc, posiada wymowę optymistyczną. Końcowy opis zachodu słońca jest symboliczny - zwiastuje nową epokę.
Kreacje bohaterów: Gerwazy: jest ostatnim z żyjących dworzan Stolnika. Klucznik był niezwykle przywiązany do swego pana, po jego śmierci postanowił pomścić go. Pałał nienawiścią do Sopliców, gdyż oskarżał Jacka Soplicę o zabójstwo Horeszki. Gerwazy został przedstawiony jako typowy szlachcic - Sarmata. Brał udział w sejmikach, pojedynkował się z innymi szlachcicami, nigdy nie rozstawał się ze swym Scyzorykiem. Ubierał się w szaty ozdobione rodowymi herbami. Póki żył Stolnik, Klucznik słynął z wesołości, jednak po śmierci magnata, Gerwazego nie widziano na żadnym weselu. Od przysłowia, które ciągle powtarzał nazwano go Mopanku. Nazywał się Rębajło, tytułował się Klucznikiem Horeszków. Był niezwykle silny i odważny. Telimena: jest opiekunką Zosi. Sędzia przez grzeczność nazywa ją siostra. Telimena wiele podróżuje, jest wykształcona. Przebywała długo w Petersburgu. Dba aby Zosia wychowywała się w duchu nowych dworskich obyczajów. Jest świadoma swojej urody, posiada silny, wyrazisty charakter. Zosia: jest wnuczką zmarłego Stolnika. Wychowuje się u Sędziego i Telimeny, na polecenie Jacka Soplicy. Jest młodą, miłą dziewczyną, lubiącą zajmować się gospodarstwem. Lubi zajmować się dziećmi. Popiera nowoczesne poglądy dotyczące uwłaszczenie chłopów. Wychowała się w Petersburgu. Interesuje się sprawami kraju. Tadeusz: jest synem Jacka Soplicy. Wychowywał się u Sędziego, na polecenie ojca. Jest młody, przystojny, wykształcony, lubi flirtować z kobietami. Nic nie wie o swoim ojcu. Lubi polowania, jest patriotą, interesuje się sprawami ojczyzny, której dobro przedkłada nad własne. Protazy: jest ostatnim na Litwie woźnym trybunału na usługach Sędziego. Jest trochę tchórzliwy. Nie lubi Gerwazego. Jednak po ślubie Zosi i Tadeusza dochodzi miedzy nimi do pojednania. Wyręcza Sędziego w wielu sprawach. Jest przebiegły, swoje poglądy dostosowuje do sytuacji. Jacek Soplica: w młodości był dumnym i butnym szlachcicem. Starał się o względy córki Horeszki. Jednak nie przyjęto jego kandydatury na męża - podano mu czarną polewkę. Został niesłusznie oskarżony przez Gerwazego o zabójstwo Stolnika. Ucieka z kraju. Ukrywa się w przebraniu księdza Robaka. Za główny cel stawia sobie poświęcenie się dla ojczyzny. Prowadzi działalność konspiracyjną. Na łożu śmierci wyznaje prawdę o sobie.
Suma gatunków w Panu Tadeuszu:
Poemat Adama Mickiewicza charakteryzuje się olbrzymia złożonością gatunkową: epopeja - tłem akcji uczynił poeta wydarzenia związane z ostatnimi latami niepodległości Polski i pierwszymi latami po jej stracie. Przełomem w życiu narodu miało być odzyskanie niepodległości. Nadzieje pokładano w kampanii napoleońskiej. Właściwymi dla eposu są także szeroko przedstawione obrazy obyczajów, a także rozpoczęcie utworu inwokacją. W epopei użyte zostały również porównania homeryckie. Powieść - sam poeta odwoływał się wielokrotnie do tego gatunku przywołując jako wzorce powieści Waltera Scotta. Wątkiem powieściowym są dzieje Jacka Soplicy. Bohater ten jest filarem, na którym wspiera się cała struktura dzieła. Poemat heroikomiczny: cały niemalże zajazd na Soplicowo ma charakter groteski tragikomicznej. Bojowy impet uczestników zajazdu bardzo szybko zamienia się w wilczy apetyt. Rozzuchwalona szlachta na widok jadła z soplicowskiej kuchni reaguje podobnie, jak bohaterowie wojny mniszej w Monachomachii. Zajazd przemienia się w wojnę z żywym inwentarzem. Opis takiego zachowanie daje efekt parodystyczny. Komedia: wyróżnić tu należy dwa główne wątki komediowe: spór Asesora z Rejentem oraz perypetie miłosne Telimeny, Zosi, Tadeusza i Hrabiego. Sielanka: według pierwotnego zamysłu, utwór ten miał być sielanka, swoista kreacją Arkadii. Autor zamieścił w epopei opisy polowań, grzybobrania, zalotów, życia towarzyskiego. Zaliczyć do nich można także opisy przyrody oraz postać Zosi, ukazanej jako dziecię natury. Baśń: ostatnie dwa wersy epopei to typowa formuła, która zazwyczaj kończy utwory baśniowe. Baśniowość potęguje także aura zanikającego starego świata oraz przemiana tego co zwyczajne w nadzwyczajne. Liryka: narrator w niektórych fragmentach utworu, staje się podmiotem lirycznym. Przemawia w pierwszej osobie, przede wszystkim w Inwokacji, Epilogu, a także we fragmentach poszczególnych ksiąg.
8. Dziady cz. III - Adam Mickiewicz - Romantyzm
Tło i geneza powstania III części Dziadów: Utwór powstał w Dreźnie w 1832 roku. Miała to być próba spłaty długu za nieobecność w powstaniu listopadowym, a także próba uspokojenia własnego sumienia. W 1820 roku do Warszawy przybył Nowosilcow. Dziady część III opisuję wydarzenia lat dwudziestych XIX wieku. Nazwiska, którym dramat jest dedykowany symbolizują męczenników sprawy o wolność Polski.
Dramat romantyczny: powstał po klęsce powstania listopadowego. Wydarzenie to niewątpliwie wpłynęło na refleksje ideowe i filozoficzne zawarte w dramacie romantycznym. Dramat ten przez wiele lat uważano za niesceniczny ze względu na obszerność komentarzy tekstu właściwego oraz brak ciągłości chronologicznej. Jednakże dramat romantyczny odwołuje się do teatralnej wyobraźni czytelnika ukształtowanej przez model teatru zachodnioeuropejskiego, a nie przez sceny teatru klasycznego. Dzieła pisane i publikowane na emigracji były wynikiem osobistych doświadczeń autorów. Bohaterowie tych dramatów uwikłani byli w romantyczne konflikty, przeżywali przemiany osobowości - próby charakteru - na które skazała ich historia oraz walczące ze sobą siły metafizyczne: dobro i zło, Bóg i diabeł. Dramat romantyczny posiada luźną, otwartą kompozycję, zapowiadająca możliwość kontynuowania wielu wątków. Pozwala zatem na różne adaptacje sceniczne.
Obraz społeczeństwa polskiego: W scenie balu u Senatora występują dwa towarzystwa. Towarzystwo "stolikowe" - typowo klasycystyczne, lojaliści, zwolennicy Senatora, ich upodobania skłaniają się ku kulturze Francji (są starsi). Towarzystwo przy drzwiach stanowią młodzi ludzie. Ich poglądy są pro -polskie. Są niechętni polityce Senatora, typowi romantycy. Towarzystwo stolikowe rozmawia o sprawach banalnych: Odkąd Nowosilcow wyjechał z Warszawy, nikt nie umie gustownie urządzić zabawy, także o literaturze. Według nich powinno tworzyć się przede wszystkim sielanki, które są typowo słowiańskie. Nie powinno się opisywać drastycznych historii i spraw bieżących. Tworzyć należy przede wszystkim w języku francuskim, gdyż jest to język światowy: Jest to wyraźny święty przepis sztuki, że należy poetom czekać...ze sto lat, to mało... Nasz naród się prostotą, gościnnością chlubi, nasz naród scen okropnych, gwałtownych nie lubi (...) Słowianie my lubim sielanki. Kiedy towarzystwo przy drzwiach rozmawia na temat sytuacji panującej na Litwie, a potem kiedy Adolf opowiada historię Cichowskiego, poplecznicy Senatora bagatelizują i wyśmiewają tę historię. Towarzystwo przy drzwiach jest oburzone. Wychodzą.
Towarzystwo przy drzwiach rozmawia o sytuacji w Polsce o zesłańcach, więzieniach i więźniach. Zachowuję pozory przyjaźni dla Senatora. Włączają się do dyskusji o literaturze. Według nich należy opisywać wydarzenia bieżące. Opozycja spiskowa gotowa jest do poświęceń. Jeden z filaretów gotów jest dla ojczyzny poświęcić życie: Taki jak ja - ojczyźnie tylko śmiercią służy. Zawiera się tu pochwala służby ojczyźnie nawet w tej najbardziej tragicznej formie. Jako podsumowanie swojego sądu o społeczeństwie polskim, poprzez usta Wysockiego - organizatora powstania, poeta mówi: Nasz naród jak lawa, z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa, lecz wewnętrznego sto lat nie wyziębi, pluwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi. Bal przerywa wiadomość o śmierci doktora Becù. Prototypem tej postaci był ojczym Juliusza Słowackiego.
Mesjanizm: Idee mesjańskie rozkwitły najpełniej w czasie rozbiorów (szczególnie w okresie powstania listopadowego). Uważano, że Polska, jako kraj szczególnie umęczony przez zaborców, jest krajem wybranym przez Boga do zaprowadzenia nowego ładu w Europie oraz politycznego i społeczno - moralnego odrodzenia ludzkości w duchu wiary chrześcijańskiej. Naród polski miał stać się łącznikiem między Bogiem a całą ludzkością. Ostatecznym celem mesjanizmu było zbawienie ludzkości w przyszłym Królestwie Bożym. Klęska Konrada jest metaforą klęski samotnie walczących powstańców w powstaniu listopadowym. Po klęsce powstania poeta - wieszcz narodowy - nie potrafi dać jednoznacznej odpowiedzi (recepty) na pytanie, co dalej robić. Stąd narodziła się idea Polski jako Chrystusa Narodów. Wieszcz może dać jedynie nadzieję na to, że Polska, podobnie jak Chrystus, zmartwychwstanie - wyzwoli się spod jarzma zaborców na drodze męki i cierpienia
"Mała Improwizacja" - wstęp do wielkiego monologu Konrada: Bajka Żegoty: O wy! Co tylko na świat idziecie z północą, Chytrość rozumem, a złość nazywacie mocą; Kto z was wiarę i wolność znajdzie i zagrzebie, Myśli Boga oszukać - oszuka sam siebie. Słowa te pokazują, że potęga carska jest kolosem na glinianych nogach. Zadufanie caratu może go zgubić. Przypowieści Księdza Piotra: Przypowieść pierwsza mówi o tym, że każde zło musi zostać ukarane, nawet gdyby było bardzo silne i rządziło przez pewien okres. Jego kres nadejdzie, a klęska będzie jeszcze gorsza. Przypowieść druga jest ostrzeżeniem aby nie dać się zwieść podstępnym wrogom. Należy zawsze patrzeć realnie na swą sytuację. Improwizacja: Konrad jest poetą ponieważ wypowiada zdania niezrozumiałe dla więźniów. Posiada zdolności mistyczne. Ksiądz Piotr uważa, że dusza Konrada kontaktuje się ze światem pozaziemskim. Pieśń Konrada jest bluźniercza, mówi o zemście ponad wszystko, z Bogiem i choćby mimo Boga. Jest to zemsta na wrogu, która nie omieszka zawrzeć przymierza nawet z szatanem. Konrad staje się w tej pieśni przywódcą narodu, wznosi się ponad świat aby móc nim rządzić, przewyższyć ludzi, zaznaczyć swą pozycje. Uważa, że posiada specjalne dary aby spełnić taka rolę. Kruk symbolizuje tu niebezpieczeństwo, tajemniczość, natomiast orzeł - piękno. Mickiewicz nie ujednolicił symboliki kruka (szatan lub anioł, który przybywa ratować Konrada, pogrążającego się w zło).
"Wielka Improwizacja": Konrad swą moc nazywa boską i mówi, iż urodził się stwórcą. Nie obawia się utraty swojej mocy. Potrzebna jest mu ona aby uszczęśliwić ludzi, stworzyć świat bez zła. Według Konrada Bóg, gdyby naprawdę kochał ludzi, nie pozwolił by im na cierpienia: Ja bym mój naród jak pieśń żywą stworzył I większe niźli Ty zrobiłbym dziwo Zanuciłbym pieśń szczęśliwą! Konrad żąda od Boga władzy za wszelką cenę. Bluźni przeciw Bogu nie wierząc w Jego istnienie. Pogląd, że Bóg jest tylko mądrością jest charakterystyczny dla deistów z epoki oświecenia: Kłamca kto Ciebie nazwał miłością Ty jesteś tylko mądrością. Konrad wyzywa Boga na pojedynek, mówiąc, iż jeżeli walczył z szatanem to chyba nie boi się człowieka. Nie może lekceważyć Konrada, gdyż reprezentuje on całą ludzkość: Ja i ojczyzna to jedno. Jest reprezentantem ojczyzny, cierpi za ludzi: Nazywam się Milijon - bo za milijony Kocham i cierpię katusze. Konrad twierdzi, że Bóg nie jest nieomylny, nie ma w Nim miłości. Zaklina Boga by ten dał mu władzę. Słowa wypowiadane przez Konrada to słowa szatana, który wykorzystuje go do walki z Bogiem: Krzyknę żeś Ty nie ojcem świata, ale... (głos diabła) carem. Konrad w pierwszej części improwizacji jest poetą, naraża się na gniew Boga by uszczęśliwić ludzi. Jest współczesnym Prometydą. Bunt Konrada zostaje wzniecony w imię miłości do ludzi i jest wynikiem troski o ich szczęście i wolność. Postawa Prometeusza to archetyp postawy humanitarnej - bezinteresownej miłości do człowieka oraz gotowości do wystąpienia w imię jego dobra przeciw najwyższym siłom rządzącym światem. Wielka Improwizacja jest przykładem prometeizmu. To monolog liryczny, zapis uczuć i doznań bohatera.
9. Kordian - Juliusz Słowacki - Romantyzm
Wymowa polityczna: Juliusz Słowacki napisał Kordiana jako polemikę z programem poetyckim i politycznym Adama Mickiewicza. Postać Kordiana została skonstruowana w taki sposób, by poprzez jego losy podważyć koncepcję poezji wolnościowej i mesjanistycznej. W zetknięciu z rzeczywistością program ten okazuje się jedynie złudnym marzeniem. Poetycka wyobraźnia i romantyczne samotnictwo osłabiają wolę działania bohatera. Słowacki zarzuca mesjanizmowi, że zamiast pobudzić naród do walki, usypia go. Sformułowane na wzór mickiewiczowskiego : Polska Chrystusem narodów, hasło: Polska Winkelriedem narodów, różni się od idei Mickiewicza wezwaniem do czynnej walki. Winkelried to legendarny bohater średniowiecza szwajcarskiego, który podczas walki we własne piersi wbił dzidy przeciwników. Był to gest heroiczny i ofiarny. Winkelriedyzm jest jednak zgodny z mesjanizmem co do poglądu na rolę jednostki lub niewielkiej grupy poświęcającej się dla narodu. Walcząc pod tym hasłem Kordian poniósł klęskę, a zatem krytyczna ocena Winkelriedyzmu jest zarazem krytyką mesjanizmu. Przyczyny klęski powstania leżą również w postawach głównych przywódców powstania. Są oni nieudolni, posuwają się nawet do zdrady. Wśród spiskowców dominują konserwatyści albo naiwni, porywczy młodzieńcy. Powstanie nie było ruchem ogólnonarodowym, co również zasługuje na krytykę.
Romantyczna biografia Kordiana: Kordian jest typowym młodym romantykiem, młodzieńcem niezwykle wrażliwym, delikatnym, poetą, zakochanym w starszej od siebie Laurze. Nie potrafi znaleźć sensu i celu życia. Stary sługa Grzegorz opowiada Kordianowi trzy historie, będące trzema propozycjami życia: koncepcja samodzielności, patriotycznej walki o wolność, koncepcja spisku, konspiracji, walki jednostkowej. Kordian wyruszył w podróż po Europie. Był we Włoszech, gdzie za pieniądze kupił miłość Wioletty oraz rozczarował się podczas rozmowy z Papieżem o sytuacji "podbitych Polaków": Uczucia po światowych opadały drogach / gorzkie pocałowania kobiety - kupiłem / wiara dziecinna padła na papieskich progach. Na szczycie Mont Blanc następuje metamorfoza Kordiana z romantycznego, niezdecydowanego, nieszczęśliwego kochanka przemienia się w bojownika walki o wolność ojczyzny. Z okrzykiem: Polska Winkelriedem narodów, przenosi się do kraju. Nie spełnił jednak swoich zapowiedzi i nie zabił cara, gdyż strach i wyobraźnia przeszkodziły mu w dokonaniu tego czynu.
Kordian jako dramat romantyczny: Poglądy poetyckie Mickiewicza i swoje własne, zawarł Słowacki Prologu. Jest to nawiązanie do budowy dawnych dramatów antycznych, jednak Kordian jest typowym dramatem romantycznym. Nie występuje w nim zasada trzech jedności, akcja przedstawiona jest chronologicznie choć w dużej rozpiętości czasowej. Wszystkie sceny łączy postać bohatera tytułowego. W dramacie tym występują sceny realistyczne oraz fantastyczne o funkcji symbolicznej. Dramat charakteryzuje także synkretyzm gatunkowy. Występują tutaj fragmenty o charakterze epickim oraz teksty liryczne zwłaszcza wielki monolog Kordiana.
10. Ojciec Goriot - Honoriusz Balzac - Pozytywizm
Ojciec Goriot jest klasyką powieści realistycznej. Opisuje bowiem zachowania ludzkie, szczegóły z ich życia. Porusza problem prawdy o świecie i rzeczywistości w sposób obiektywny. Zdarzenia i postaci zostały przedstawione w sposób prawdopodobny, w pełni zracjonalizowany. Chodziło o stworzenie iluzji rzeczywistości, pokazanie świata w taki sposób, w jaki on istnieje. Pisarz - realista nigdy nie posługiwał się chwytami obnażającymi jego warsztat pisarski. Narrator lokował się wobec świata przedstawionego tak, aby czytelnik odnosił wrażenie, iż obcuje z opowiadającym jakąś historię.
Bohaterowie: Eugeniusz Rastignac - pochodzi z południa Francji. Jego rodzina to zubożała szlachta. Bardzo brakuje im pieniędzy, lecz pomimo tego utrzymują Eugeniusza na studiach. Eugeniusz pragnie samodzielnie zdobyć majątek, bez niczyjej pomocy. Zależy mu na tym aby dostać się do wyższych sfer, gdyż tylko dzięki temu może daleko zajść i zrobić karierę. Jednak Voltrain odsłania przed nim prawdziwą stronę zdobywania kariery. Ojciec Goriot: jest starcem, który w okresie rewolucji francuskiej zbił majątek, sprzedając mąkę po zawyżonych cenach. Ma dwie córki, które kocha ponad wszystko. Stara się im dogadzać jak tylko może, odbierając sobie ostatnie grosze. Córki to jego jedyna rodzina, która pozostała mu po śmierci żony. Goriot zawsze był dla córek głównym źródłem utrzymania. Traktowały go więc w ten sposób do momentu, aż wyczerpał swoje możliwości finansowe i stracił majątek. Wtedy został wyrzucony z domu córek, gdzie był obiektem drwin. Córki wyszły za mąż dla pieniędzy i tylko materialna strona życia interesowała je. Nie przyszły się pożegnać z ojcem, kiedy był umierający. Ludzie, w pensjonacie, w którym mieszkał uważali go za dziwaka, a córki przychodzące do niego za kochanki. Nie zorganizowały one nawet pogrzebu dla ojca (zorganizował go Eugeniusz). Voltrain: jest przestępcą - bankierem. Złodzieje, skradzione pieniądze deponują u Voltraina. Jest on człowiekiem nie posiadającym zahamowań moralnych przed zbrodnia. Dostrzega, że podobni jemu działają bez oporów na świecie. Według Voltraina prawo jest najbardziej bezprawne. Dostrzega także obłudę społeczeństwa. Arystokraci, sędziowie dorabiają się majątków w nieprawy sposób. Voltrain pyta Eugeniusza, o świat do którego tamten dąży. Podsuwa mu łatwy sposób wzbogacenia się. Eugeniusz opiera się tej pokusie. Jego postawa jest metaforycznym zwycięstwem dobra nad złem. Voltrain nie kryje się i przyznaje otwarcie, że jest przestępcą. Twierdzi, że społeczeństwo jest zepsute i przegniłe. Voltrain nie miesza dobra i zła, posiada swoiste poczucie moralności.
Zbrodnia i kara - Fiodor Dostojewski
Temat powieści Dostojewski zaczerpnął z gazety petersburskiej. Jest to powieść psychologiczna, opisująca przeżycia wewnętrzne Rodiona Raskolnikowa. Dlatego też akt zbrodni przedstawiony został na początku co pozwoliło dokonać analizy toku myślowego mordercy. Kreując światopogląd głównego bohatera Dostojewski wykorzystał pogląd Maxa Stirnera, który uważał, że człowiek powinien odrzucić fakt istnienia Boga, prawa czy społeczeństwa na rzecz własnych dążeń, które według filozofa jest jedyną wartością w życiu jednostki. Można się tu także doszukać elementów światopoglądu Fryderyka Nietzschego, mówiącego o prawie do istnienia wyższej i silniejszej jednostki. Raskolnikow uważał siebie za jednostkę silną. Popełnił zbrodnię, która miała być zbawienna dla setek istnień. Uważał, że stara lichwiarka jest pasożytem, żerującym na społeczeństwie, a jej śmierć pomoże innym. Charakterystycznym zabiegiem literackim, stosowanym przez rosyjskiego pisarza było nagromadzenie w powieści dużej ilości postaci. Przed Dostojewskim nikt w dziewiętnastowiecznej Rosji nie opisał biedoty, ubóstwa i patologii miasta Petersburga. Dużą rolę w powieści odgrywają postaci kobiece. Jedną z nich jest Dunia - siostra Rodiona, która potrafi poświęcić swoje własne szczęście dla innych. Podobną postacią jest Sonia, córka biednych mieszczan, która musi prostytuować się aby utrzymać ojca, macochę i jej dzieci. Jest jedyną żywicielką rodziny. To ona namawia Raskolnikowa by przyznał się do popełnionej zbrodni i odpokutował ją. Jedzie z Rodionem na katorgę i tam wspiera go duchowo.
12) Lalka - Bolesław Prus - Pozytywizm
Lalka to jedna z najwybitniejszych powieści polskich. Ukazała się w 1889 roku. Od samego początku budziła zainteresowanie czytelników. Opowiada o wydarzeniach schyłku lat siedemdziesiątych XIX wieku. Akcja Lalki rozpoczyna się w 1878, a kończy w 1879 roku. Występuje tu również retrospekcja - czasy wiosny ludów, ujęte w pamiętniku Rzeckiego. Powieść wedle zamierzeń autora miała przedstawić trzy pokolenia: romantyków, przejściowe pokolenie i pozytywistów, na tle rozkładu zaborczego. Przedstawicielem pokolenia romantyków jest Rzecki. Ma on około pięćdziesięciu pięciu lat. Wokulski jest o dziesięć lat młodszy. Jednak widać między nimi przepaść pokoleniową, gdyż inaczej motywują swoje działania. Rzecki jest zwolennikiem Napoleona, reprezentuje czasy wielkiej emigracji. Wokulski jest przedstawicielem pokolenia przejściowego. Dąży twardo do obranego celu. Wyjeżdża w głąb Rosji i tam zbija majątek na dostawach broni. Po powrocie do kraju zakochuje się w arystokratce - Izabeli Łęckiej. Jego miłość jest jednak źle ulokowana.
Prus dokonał podziału na dwóch narratorów. Narrator, który przyjmuje punkt widzenia postaci (np.: wędrówka po Powiślu). Występuje tu mowa pozornie zależna. Drugim narratorem jest stary subiekt. Często informuje o faktach wcześniejszych, dopełniając fabułę lub też daje nieco inne spojrzenie na fabułę. Jest to zatem powieść nowoczesna, posiadająca nie tylko różne punkty widzenia, lecz również opisująca fenomeny psychiki człowieka. Prus osiągnął niesłychanie wysoki poziom artystyczny w kreowaniu postaci. Jest to powieść otwarta, gdyż nie wiemy co się stało z bohaterem. Wokulski znika ale nie ginie. Miejscem akcji jest przede wszystkim Warszawa, jednak występuje w powieści również epizod paryski.
Bohaterowie: Wokulski: wywodzi się ze zubożałej szlachty. Jako młody chłopak studiuje i pracuje w szynku. Żeni się z bogatą mieszczanką, wdową Małgorzatą Mincel. Jednak szybko zostaje wdowcem. Wyjeżdża do Rosji i tam bogaci się na dostawach broni. Prowadzi sklep, w którym jako subiekt pracuje jego przyjaciel - Rzecki. Zakochuje się w Izabeli Łęckiej. Jest to uczucie źle ulokowane. Zadłużoną rodzinę Łęckich czeka bankructwo, jednak z miłości do Izabeli Wokulski pragnie spłacać ich długi. Ratuje młodą dziewczynę przed zejściem na złą drogę. Pomaga jej zdobyć prace i kwalifikacje. Rzecki: zajmuje się sklepem Wokulskiego. Wierzy, że Napoleon jeszcze raz zdobędzie potęgę polityczną i uratuje Europę. Prowadzi pamiętnik, w którym wspomina czasy swej młodości, okres wiosny ludów. Nie dostrzega prawdziwych przyczyn dziwnego zachowania się swojego przyjaciela. Jest starym marzycielem. Chciał wyswatać Wokulskiego z panią Stawską. Izabela Łęcka: pochodzi z arystokratycznego rodu, jest nieprzeciętnie urodziwa, jednak ze względu na mały posag do tej pory nie wyszła za mąż. Żyje ponad stan, chociaż zna problemy finansowe swojej rodziny. Nie wie co to znaczy ciężka praca, traktuje ja jako karę za przewinienia. Odrzuca miłość Wokulskiego. Ochocki: młody arystokrata, pozytywista, fanatyk wiedzy i nauki. Pragnie skonstruować machinę latającą. Jest oczarowany wiedza i praca naukową Wokulskiego. Docenia jego pracę i wkład w naukę.
13) Ludzie bezdomni - Stefan Żeromski - Młoda Polska
W powieści Ludzie bezdomni ukazane zostało życie różnych grup społecznych w mieście i w środowisku wiejskim. Czytelnik zostaje w prowadzony do domu lekarza, poznaje tryb życia ludzi zamożnych oraz obraz nędzy wielkomiejskiej. Ukazany został także sposób działania i wygląd fabryk warszawskich tamtego okresu, a także zakład leczniczy w Cisach, życie bogatego ziemiaństwa i biedoty wiejskiej. Ludzie bezdomni to powieść realistyczna, nasycona bogactwem realiów życia Polaków z końca XIX wieku. Jednakże zamierzeniem autora było nie tylko przedstawienie życia obyczajowego. W centrum uwagi znalazły się przede wszystkim problemy ideowe i dylematy moralne tamtych czasów. Bardzo ważny jest tytuł powieści. Bezdomny jest nie tylko Judym. Bezdomna pozostaje także Joasia, tęskniąca za ciepłem domowego ogniska. Brat Judyma - Wiktor - działacz robotniczy musiał zrezygnować z pobytu w ojczyźnie i szukać schronienia i pracy w dalekiej Szwajcarii. Na bezdomność skazani są również ci, którzy nie pogodzili się z panującymi warunkami życia i dbają nie tylko o własne interesy, ale również o innych ludzi. Doktor Judym przypomina bohatera romantycznego. Działa sam, wyrzeka się szczęścia na rzecz pomocy potrzebującym. Realizuje także hasła pozytywistyczne - pracy u podstaw i pracy organicznej. W Cisach znajdują się stawy, które są powodem malarii, na którą chorują chłopi mieszkający w czworakach. Joasia i Judym urządzają szpital dla chorych dzieci, lecz po wyjściu ze szpitala znowu wracają one do domów, gdzie panują makabryczne warunki życia. Jedynym rozwiązaniem byłoby zakopanie stawów, o czym nie chcą słyszeć właściciele pensjonatu.
Powieść modernistyczna nie posiada zwartej akcji, rozpada się na oddalone od siebie czasowo sceny (Judym w Paryżu, Warszawie, w Cisach, w Zagłębiu). Poszczególne sceny łączy jednak postać bohatera. W powieści występują również epizody, nie wpływające na bieg akcji (np.: Swawolny Dyzio lub podróż żony Wiktora do Szwajcarii). W narracji dominuje punkt widzenia bohatera. To Judym, a nie narrator jest obserwatorem. Stąd można mówić o subiektywizmie narracji, a nie o narracji odautorskiej. W opisach można dostrzec wielość stylów, charakterystyczną dla epoki: naturalizm, realizm itp.. Opisy podporządkowane są przeżyciom wewnętrznym bohatera.
14) Przedwiośnie - Stefan Żeromski - Dwudziestolecie międzywojenne
Przedwiośnie jest ostatnią powieścią Żeromskiego, wydaną w 1925 roku. Pisarz zawarł w niej najbardziej istotne problemy, nurtujące Polaków w tamtym okresie czasu. Wątek powieści osnuty został na kanwie biografii młodego człowieka - Cezarego Baryki. Przedstawiony zatem został dramat rewolucji, wojny oraz dążeń Polski do odzyskania niepodległości. Cezary Baryka wychowywał się w Baku, gdzie poznał prawdziwe oblicze rewolucji. Podczas podróży do Polski ojciec opowiadał mu o szklanych domach. Był to wyidealizowany obraz dawno niewidzianej ojczyzny. Rzeczywistość przedstawiała się jednak inaczej. Młodzieniec podjął studia medyczne, mieszkał u Szymona Gajowca, znajomego matki. Ten, zaangażowany w politykę państwa odsłonił przed młodym człowiekiem jej prawdziwe oblicze. Baryka uważnie i z dużą dozą krytycyzmu przypatruje się rzeczywistości niepodległego państwa. Szuka dla siebie właściwej roli i sposobu postępowania. Wybiera ostatecznie rewolucję. Ideą powieści nie jest jedynie walka dwóch ideologii, lecz również wybór pomiędzy sielanką życia w dworze ziemiańskim, a służbą społeczną w obronie krzywdzonych ludzi.
15) Granica - Zofia Nałkowska - Dwudziestolecie międzywojenne
Granica to powieść, która porusza głównie problemy społeczne. Z niezwykłą dokładnością autorka opisała każdą grupę społeczną oraz relacje zachodzące pomiędzy nimi. Powieść rozpoczyna się zdaniem, które mówi, iż kariera Zenona Ziembiewicza była krótka, ale piękna. Później, w miarę jak rozwija się fabuła, czytelnik poznaje przyczyny końca tak pięknej kariery.
Początek powieści pokazuje, że prezydent miasta Zenon Ziembiewicz, który do tej pory prowadził spokojny i porządny tryb życia, został oblany kwasem przez napastniczkę - Justynę Bogutównę. Wybuchł więc skandal, gdyż okazało się, że prezydent romansował z tą dziewczyną, która była córką kucharki, pracującej w majątku rodziców Zenona. Konsekwencją romansu była ciąża Justyny. Kochanek kazał jej usunąć ciążę. Skandal opisano w miejscowej gazecie Niwie, gdzie Zenon pracował jako redaktor.
Dalsza część powieści to opis życia i droga dochodzenia do kariery młodego Ziembiewicza. Był on synem nadzorcy majątkowego w Boleborzy. Jego ojciec roztrwonił majątek. Spędzał czas głównie na polowaniach. Nie stronił także od schadzek z dziewczynami ze wsi. Matka Zenona przymykała oko na ciągłe zdrady małżonka. Rodzice byli autorytetem dla małego Zenona. Zmienił jednak swe poglądy, kiedy wyjechał na studia. Tam zakochał się, bez wzajemności, w Elżbiecie. Po powrocie do Boleborzy nudził się. Nie potrafił znaleźć sobie zajęcia. Nawiązał więc romans z Justyną Bogutówną. Po jakimś czasie okazało się, że dziewczyna jest w ciąży, Zenon kazał jej usunąć dziecko. Justyna, która była bardzo zakochana w Zenonie zrobiła to. Wierzyła, że w ten sposób odzyska jego miłość. Zenon nie miał zamiaru ożenić się z Justyną.
Kiedy Zenon wrócił z Francji, dostał posadę redaktora w miejscowej gazecie - Niwa. Bardzo szybko wspinał się po szczeblach kariery. Dostał się do rady miasta, a później został wybrany na prezydenta. Był on człowiekiem o słabym charakterze. Decyzje o rozwoju miasta podejmowane były poza plecami prezydenta. Próbował działać na rzecz ubogich i bezrobotnych. Postanowił nawet zainwestować pieniądze w budowę osiedli mieszkalnych dla biedoty miejskiej, a także sfinansować zakup mleka dla dzieci. Niestety, nie doprowadził tych przedsięwzięć do końca, nie zrealizował ich. Cieszył się opinią statecznego obywatela, który kocha swoją żonę - Elżbietę i prowadzi uregulowany tryb życia. Kiedy w hucie Hettnera wybuchł strajk, ktoś zaczął strzelać w kierunku robotników. Zenon został posądzony o to, że wydał rozkaz strzelania do strajkujących. Od tej pory nikt nie traktował go jako człowieka wpływowego. Żona zostawiła go kiedy dowiedziała się o zdradzie, a on popełnił samobójstwo. W powieści autorka odwróciła chronologię wydarzeń. Zabieg ten ma zwrócić uwagę czytelnika na przyczyny upadku Zenona Ziembiewicza.
16) Proces - Franz Kafka - Dwudziestolecie międzywojenne
Utwór ten można interpretować w dwojaki sposób. Pierwszą interpretacją może być uznanie losów głównego bohatera - Józefa K. Za całkowicie zależne wobec władzy. Józef K. Został oskarżony nie wiadomo o co. Nie posiada żadnego wpływu na to , co się z nim dzieje podczas procesu. Budynek sądu swą architekturą przypomina konstrukcję labiryntu. Główny bohater nie może podjąć żadnej decyzji, jego zdanie nie liczy się zupełnie. Proces toczy się jak gdyby bez jego udziału, chociaż jest on głównym oskarżonym. Józef K. Nie posiada nazwiska. Jest postacią wyjętą z akt sądowych, pełni rolę trybiku w maszynie państwa. Władza może zrobić z nim co tylko zechce. Druga interpretacja przypisuje powieści wymowę metafizyczną. Człowiek rodzi się skazany na uciążliwości życia oraz na pewną śmierć. Wyrok śmierci zapada niespodziewanie i nagle, nie wiadomo za co i dlaczego. Sędzią jest Bóg, który sprawuje jednocześnie władzę nad ludzkością. Trudy życia można porównać do przebiegu procesu sądowego. Powieść Kafki jest zatem parabolą losu człowieczego. Podejmuje problem sensu istnienia człowieka w świecie.
17) Ferdydurke - Witold Gombrowicz - Dwudziestolecie międzywojenne
Czas i miejsce akcji: akcja rozpoczyna się we wtorkowy ranek 1937 roku, kiedy to bohater budzi się. Jest to trzydziestoletni pisarz. Józiu przenosi się w świat dzieciństwa i młodości. Powieść podzielona została na trzy części. Akcja pierwszej z nich rozgrywa się w szkole, do której przyprowadza Józia profesor Pimko. Akcja w drugiej części przenosi się na stancję państwa Młodziaków, natomiast trzecia część opisuje dworek Hurleckich w Bolimowie.
Zmaganie się Józia z formą: Najpierw następuje "upupienie" głównego bohatera w szkole. W czasie przerwy miedzy lekcjami dochodzi do konfliktu Miętusa i Syfona. Odbywają oni pojedynek na gęby. Józio mieszka na stancji u rodziny Młodziaków. Podkochuje się w pensjonarce Zucie. Poznaje też historię tej rodziny. W trzeciej części powieści Józio i Miętus uciekają na wieś. W dworku Hurleckich Miętus próbuje zbratać się z parobkiem, natomiast Józio najpierw zakochuje się w córce Hurleckich Zosi, potem zrywa z nią.
Filozofia formy: forma wpływa na egzystencję ludzką, organizuje ludzkie zachowania, przyjęte konwenanse czy postępowanie. Wpływa także na sposób myślenia. Krępuje ona jednostkę. Nie pozwala jej na samodzielne myślenie, podejmowanie decyzji, naturalne zachowanie. Forma jest zatem zniewoleniem dla człowieka. Jest jednocześnie niezbędna dla jednostki w społeczeństwie. Nie można przed nią uciec. Środowisko społeczne i kultura narzuca jednostce wzorce, według których musi ona postępować. Człowiek, pragnąc być zaakceptowanym, stara się przystosować do narzuconych mu warunków. Staje się zatem takim, jakim chcą go postrzegać pozostali. Godzi się tym samym na "gębę". Jednocześnie przyprawia ową "gębę" innym. Podobnie, lęk przed "upupieniem" stwarza warunki do "upupienia" innych. Gombrowicz twierdzi, że absurd relacji społecznych wynika z tego, iż są one fałszywe. Lęk przed czymś co obce czy inne prowadzi do kształtowania się fałszywych postaw i zachowań wśród ludzi.
18) Folwark zwierzęcy - George Orwell - Literatura współczesna
George Orwell pokazał w Folwarku Zwierzęcym, sposób działania mechanizmu państwa totalitarnego. Zwierzęta, pracujące i żyjące na farmie Jonesa, buntują się. Zdobywają Folwark i samodzielnie zaczynają nim rządzić. Do władzy dochodzą świnie z Napoleonem - najbardziej wykształcona świnią - na czele. Pozostałe zwierzęta zmuszane są do wykonywania najbardziej wyczerpujących prac polowych. W tym czasie świnie uchylają się od obowiązków. Swoje nieróbstwo tłumaczą dobrem innych zwierząt. Wykradają pożywienie. Przywódca - Napoleon doprowadza do krwawej egzekucji, która ma wpłynąć na polepszenie sytuacji na Folwarku. George Orwell pokazał w swym utworze, że wzniosłe i na pierwszy rzut oka, piękne idee nie wystarczą by stworzyć idealnie zorganizowana społeczność. Zdobytą władzą trudno jest się podzielić. Dlatego jeżeli społecznik lub ideowiec dojdzie do władzy, może go ona zmienić i całkowicie zdeprawować. Chcąc utrzymać podwładnych w ryzach zaczyna stosować terror, zastrasza obywateli aby osiągnąć swe cele.
19) Dżuma - Albert Camus - Literatura współczesna
Albert Camus w swojej powieści przedstawił życie miasta Oran w latach czterdziestych dwudziestego wieku. Miasto, leżące w Algierii, posiadało swoją specyfikę. Tutejsi ludzi żyli tak, jak wszędzie. Pracowali do popołudnia, a wieczorami przesiadywali w kawiarniach lub chodzili do kina. Pewnego dnia na ulice miast, a także w domach, zaczęły wylegać chore szczury. Z każdym dniem było ich coraz więcej. Zdychały na oczach ludzi. Niespodziewanie wybuchła epidemia dżumy. Początkowo choroba wywołała panikę. Ludzie zaczęli szukać ratunku w modlitwie, uciekali też z miasta. Jednak epidemia tak silnie przeniknęła do ich psychiki, że zaczęła stanowić część ich życia. Wspólnymi siłami starali się jej przeciwdziałać. Znaleźli się więc ludzie, którzy nie chcieli poddawać się chorobie i podjęli walkę z dżumą.
Jednym z takich ludzi był doktor Rieux. Traktował walkę z chorobą jako lekarski obowiązek. Był opanowany i odpowiedzialny. Za najważniejszą rzecz w sytuacji zagrożenia uważał zwyczajną uczciwość wobec ludzi. Tym, że na ulicy i w domach zaczęły pojawiać się szczury zainteresował się jako jeden z pierwszych.. Próbował uratować życie dozorcy - pierwszej ofiary dżumy. Podczas trwania epidemii pracował czasami ponad dwadzieścia godzin na dobę. Sumiennie wykonywał swoje obowiązki, które traktował jako powinność, a nie bohaterstwo. Zajmował się poszkodowanymi w szpitalach, odwiedzał ich w domach oraz w miejscach objętych kwarantanną. Wraz z Jeanem Tarrou, tworzył oddziały sanitarne, w których doglądał poszkodowanych przez epidemię ludzi. W oddziałach sanitarnych pracowali mieszkańcy miasta, którzy udzielali pomocy chorym. Zajmowali się również grzebaniem zwłok ofiar.. Zaangażowanie doktora udzielało innym. Jako przykład można przywołać postać dziennikarza Raymonda Ramberta, który na początku wybuchu epidemii chciał opuścić zagrożone miasto. Postawa doktora wobec panującego zagrożenia był racjonalistyczna, nie pozwalał sobie bowiem na chwile słabości. Wynosił dobro innych ponad swoje własne. Nie tracił wiary w ludzi i nie oceniał ich zachowań. Starał się dostrzec w nich dobro, gdyż chyba jako jedyny doskonale pojmował siłę epidemii. Posiadał świadomość tego, że może ona zaatakować ponownie. Nawet po kilkudziesięciu latach.
Silny charakter doktora Rieux oddziaływał na wiele osób. Jedną z nich był urzędnik Granda. Był człowiekiem zamkniętym w sobie, skrytym i wstydliwym. Praca dla chorych przemieniła go. W obliczu zagrożenia stał się nieocenionym pomocnikiem w trudnych dla mieszkańców czasach. W rezultacie otworzył się na innych, pomagał im czerpiąc z tego satysfakcję.
Dziennikarz Rambert przybył do Oranu jako korespondent paryskiej gazety. Nie pozostawał on obojętny wobec epidemii. Pozostawił swoją ukochaną w Paryżu i bardzo pragnął do niej wrócić. Kiedy jednak dowiedział się, że doktor Rieux długo nie widział się z żoną i kiedy stara hiszpanka powiedziała mu, że należy wierzyć we wspólną walkę przeciw złu, pojął, że jest potrzebny na miejscu. Uświadomił sobie, że nie tylko on znajduje się w niebezpiecznej sytuacji.
Jean Tarroubył jednym z najbardziej oddanych pomocników i przyjaciół doktora Rieux. Znalazł się w Oranie na kilka tygodni przed wybuchem epidemii. Jego ojcem był człowiek zamożny i wpływowy - prokurator generalny. Jeanowi Tarrou niczego nigdy nie brakowało. Swego ojca uważał za autorytet, który upadł, kiedy okazało się, prokurator skazywał ludzi na bardzo surowe kary. Najczęściej była to kara śmierci. Potem osobiście uczestniczył w egzekucjach. Przyglądał się w jaki sposób umierają skazańcy. Nie mogąc pogodzić się z postawą ojca, młody Tarrou uciekł z domu. Utrzymywał kontakty jedynie z matką. Twierdził, że dwulicowość ojca jest jedną z odmian zła, które symbolizowała dżuma. Potępiał osądzanie i wykorzystywanie stanowiska przez ojca do pozbawiania ludzi życia. Jean Tarrou był jednym z tych, którzy zakładali oddziały sanitarne. Z oddaniem i poświęceniem pomagał cierpiącym i chorym. Zmarł jako jedna z ostatnich ofiar strasznej choroby, gdyż zaraził się nią, kiedy ta zaczęła już opuszczać miasto.
Niezwykle tajemniczą i mroczną postacią jest Cottard. Czytelnik poznaje go w momencie, kiedy próbuje on popełnić samobójstwo. Epidemia dżumy była mu na rękę. Chaos, który zapanował wtedy w mieście, uniemożliwiał wymiarowi sprawiedliwości aresztowanie przestępcy, którym był Cottard. Dlatego też bohater ten boi się i ukrywa przed ludźmi. Prawie nikt nie zna jego prawdziwego oblicza. Cottard zazwyczaj przesiadywał w swym mieszkaniu, od czasu do czasu chodził do kina. Okazało się, że jego ulubionymi były filmy gangsterskie. Wykorzystywał ekstremalne warunki, jakie panowały w mieście podczas epidemii, aby zarobić. Handlował alkoholem, papierosami oraz organizował ucieczki z miasta, co stanowiło oczywiście nielegalny proceder. Kiedy miasto wygrało z epidemią, a ludzie cieszyli się i tańczyli na ulicach, on zaczął strzelać do radującego się tłumu. Ustąpienie dżumy oznaczało dla niego kres wolności.
20) Opowiadania - Tadeusz Borowski - Literatura współczesna
Tadeusz Borowski w napisanym przez siebie zbiorze opowiadań, noszącym tytuł: Pożegnanie z Marią, poruszył tematykę wojenną, dotyczącą rzeczywistości obozowej oraz czasów powojennych. Zbiór opowiadań został wydany w roku 1947. Cztery lata później Borowski popełnił samobójstwo, gdyż nie mógł dalej żyć z bagażem wojennych doświadczeń. Borowski opisał człowieka u kresu moralności. Narrator opowiadań nosi imię autora. Nie można jednak utożsamiać tych postaci. Tadeusz Borowski był więziony w obozie koncentracyjnym w Auschwitz. Ludzie, którzy przeżyli obóz i znali go osobiście, mówili o jego wzorowej postawie w obliczu tragicznej obozowej rzeczywistości.
Opowiadanie Borowskiego Pożegnanie z Marią przedstawia obraz okupowanej Warszawy, oraz postawy ludzi wobec sytuacji oblężonego przez wrogów miasta. Bohaterem i narratorem opowiadania jest dwudziesto kilkuletni chłopak o imieniu Tadek. Mieszka w Warszawie na Pradze. Pracuje w firmie budowlanej. Praca ta jest bardzo dochodowa, gdyż z dnia na dzień przybywa zniszczonych budynków. Duże zapotrzebowanie jest także na bimber. Wykorzystuje to zwierzchnik Tadka, który wraz ze swoim pracownikiem produkuje trunek. Maria - narzeczona Tadka, zajmuje się rozwożeniem butelek z bimbrem po Warszawie. Sytuacja w okupowanym mieście jest trudna. Niektórzy posuwają się nawet do handlu ludźmi, tak jak sklepikarz, który aby utrzymać rodzinę oszukuje też klientów oraz wyzyskuje pracowników. Nawet kierownik, oprócz handlu materiałami budowlanymi, prowadzi interesy ze złodziejami i oszustami. Wykorzystuje firmę jako punkt przelotowy, handluje złotem, kosztownościami, a także meblami i mieszkaniami. Za duże pieniądze wykupuje bogatych Żydów z getta.
Ludzie próbowali przetrwać za wszelką cenę. Wartości, które wyznawali do tej pory przewartościowały się. Żyli w ciągłym strachu przed łapankami, panowała bieda. Ludność pochodzenia żydowskiego została zmuszona do życia w getcie, gdzie panowały straszne warunki. Płacili mieszkańcom strony aryjskiej za pomoc w ucieczce oraz za przetrzymywanie i kryjówkę. Narrator - Tadek nie ocenia zachowania żadnego z bohaterów. Chce przekazać wszystkie wydarzenia w sposób obiektywny. Relacjonuje zdarzenia dwóch dni, podczas których ostatni raz widział się z narzeczoną. Ludzie do końca nie wiedzieli co dzieje się z tymi, którzy zostali aresztowani podczas łapanki. Żyją w niepewności. Z obozów koncentracyjnych nie przedostawały się informacje o tym, co się tam dzieje. Mieszkańcy okupowanej Warszawy cały czas mają nadzieję, że unikną łapanki. Jednak dowiadują się o tym, że ich bliscy zostali aresztowani, zastanawiają się co jeszcze może ich spotkać. Tadek widząc swoją narzeczoną na wozie niemieckim, nie mógł wiedzieć, co się z nią stanie. Dopiero po wojnie ujawniła się cała makabryczna prawda o obozach koncentracyjnych. Tadek jednak był w obozie i wiedział na czym polegała zagłada ludzi przywożonych w transportach.
Kolejne opowiadania Borowskiego Dzień na Hermenzach, Proszę państwa do gazu oraz U nas w Auschwitzu opisują destrukcyjny wpływ rzeczywistości obozowej na ludzką psychikę i zachowanie. Więźniowie muszą wyrzec się wyznawanych do tej pory wartości. Ojciec zabija syna za kradzież chleba, matka potrafi nie przyznać się do własnego dziecka, gdyż to pozwoli jej przeżyć. W niektórych sytuacjach człowiek zdolny jest nawet do kanibalizmu. Borowski pokazał, w jaki sposób wyglądało życie człowieka zlagrowanego, który zdążył już zorientować się co robić aby przetrwać w tych nieludzkich warunkach, w których przeżyje jedynie silniejszy i bardziej sprytny. Niewolnicza praca, upokorzenia, głód oraz strach popychają ludzi do zachowań, nie do przyjęcia w normalnej rzeczywistości. Narrator rejestruje słowa, zachowania i gesty swoich współwięźniów. Narracja pozbawiona jest jakiegokolwiek komentarza. Same zachowania bohaterów mają świadczyć o nich samych. Borowski niezwykle dokładnie i wnikliwie przedstawił mechanizm zabijania niewinnych ludzi. Makabryczne warunki życia, rozpacz i upokorzenia sprawiały, że często zapominali o swoim człowieczeństwie i godności ludzkiej.
21) Inny świat - Gustaw Herling-Grudziński - Literatura współczesna
Siedemnastego września 1939 roku Rosja Radziecka napadła na okupowana przez Niemców Rzeczpospolitą. Pakt Ribentropp - Mołotow był dla Polaków wielkim zaskoczeniem i ciosem. Ci, którzy po najeździe hitlerowskim zaczęli uciekać na wschód Polski, znaleźli się w sytuacji bez wyjścia. Ogromną rzeszę ludzi uwięziono w łagrach. W Katyniu koło Smoleńska armia radziecka bestialsko zamordowała w 1940 roku około cztery i pół tysiąca polskich oficerów. W 1943 roku niemieckie władze okupacyjne odkryły masowe groby wymordowanych żołnierzy. Zaalarmowali o tym wydarzeniu cały świat. Jednak rząd ZSRR pragnąc zdjąć z siebie odpowiedzialność za tę zbrodnię, oskarżył o jej dokonanie Niemców. Gdy rząd polski na uchodźstwie starał się wyjaśnić to tragiczne odkrycie, władze Rosji Radzieckiej zerwały stosunki dyplomatyczne z Polską w 1943 roku. Generał Władysław Anders utworzył Armię Polską na wschodzie w latach 1941 - 42. Należał do niej między innymi Gustaw Herling - Grudziński, autor Innego świata. Był on w latach 1940 - 1942, więźniem w obozie jenieckim w Jercewie koło Archangielska. Powieść Inny świat powstała na podstawie notatek i zapisów, które sporządził autor podczas pobytu w łagrze. Był więc bezpośrednim świadkiem wydarzeń, które opisywał.
Inny świat jest opowieścią o ludziach, którzy znaleźli się w "rzeczywistości koncentracyjnej". Określenie to sformułował Andrzej Werner, który zajmował się analizą prozy Tadeusza Borowskiego. Historyk literatury, w swojej książce Zwyczajna Apokalipsa. Tadeusz Borowski i jego wizja świata obozów, pisze, że: człowiek w łagrze stawał się niewolnikiem przemocy, a obóz stawał się dla niego miniaturą państwa, rządzącego się swoimi prawami i zasadami, zgodnymi z założeniami totalitaryzmu. Stanisław Bryndza - Stabro, nawiązując do tego zagadnienia, twierdzi że: więzień zaczynał postrzegać także i pozaobozową rzeczywistość wyłącznie w ten sposób. Stawał się w konsekwencji paradoksalnym niewolnikiem przemocy, a nie tylko jej ofiarą fizyczną. Sam, z własnej woli zaczynał rozumować wszczepionymi mu kategoriami terroru. Słowa te zdaje się potwierdzać wypowiedź jednego z więźniów: Od obozu nie można uciec, przyjaciele - mówił bohater nieudanej wycieczki Fin Rusto Karinen. - nie dla nas wolność. My przykuci do obozu na całe życie, chociaż nie nosimy łańcuchów. Możemy próbować, błądzić, ale w końcu wracamy. Taki los. Przeklęty los.
Bohaterowie Innego świata żyją w przerażających warunkach. Doświadczają upokorzeń, a ich obozowe życie wypełnione jest niewolniczą pracą, brutalnymi przesłuchaniami oraz walką o przetrwanie. Zmuszeni są toczyć tę walkę zarówno z oprawcami, jak również pomiędzy sobą. Postępują więc wbrew sobie, w sposób, który w normalnej, "przedobozowej" rzeczywistości byłby dla nich samych nie do przyjęcia. Wartości, które do tej pory wyznawali, przewartościowały się. Zmuszeni są zatem do postępowania zgodnie z prawami, które wyznacza łagier. Wszystko to po to, aby przetrwać.
Pomimo fatalnych warunków życia, człowiek pragnie bronić swojego honoru. Szacunek do własnego człowieczeństwa staje się w ekstremalnych warunkach bardzo drogi a czasem też niebezpieczny. Bohaterowie powieści, tacy jak Kostylew, Fiodorowna czy też ukraińska dziewczyna, opisana w rozdziale Nocne łowy, zmuszeni są do tego by znosić wiele cierpień moralnych oraz fizycznych, aby zachować człowieczeństwo. Grudziński twierdzi, że pomimo wszelkich starań ze strony okupanta i wroga nie można zabić człowieczeństwa, chociaż można zabić jedynie ciało.
Inny świat jest opowieścią o ludziach, zmuszonych do życia w brutalnej rzeczywistości, przepełnionej przemocą, gwałtem, brutalnością i chamstwem. Jednakże owo zniewolenie, determinuje człowieka do szukania dla siebie ostoi, pomagającej mu przetrwać. Taką ostoję dla narratora stanowiły książki, a zwłaszcza Zapiski z domu umarłych Fiodora Dostojewskiego.
22) Zdążyć przed Panem Bogiem - Hanna Krall - Literatura współczesna
Marek Edelman jest głównym bohaterem reportażu Hanny Krall. Mieszkał w warszawskim getcie mając dwadzieścia lat, będąc młodzieńcem, którego światopogląd dopiero zaczynał kształtować się. Wykonywał obowiązki gońca szpitalnego. Praca ta polegała na wyprowadzaniu chorych przez bramę Umschlagplatz. W getcie trwała nieustanna walka o przetrwanie. Rozdawano ludziom numerki życia. Były to zaświadczenia, uprawniające do pozostania w getcie. Czterysta tysięcy ludzi zostało wywiezionych transportami do obozu koncentracyjnego w Treblince. Edelman każdego dnia mijał wywiezionych ludzi przy bramie, spoglądał na ich twarze.
Na terenie getta utworzono organizację ŻOB, która zajmowała się przemytem broni, organizowaniem ucieczek ludzi na stronę aryjską, w późniejszym czasie zaczęła inicjować powstanie. Na terenie getta zajmowano się także wydawaniem podziemnych gazetek, informujących mieszkańców o poczynaniach organizacji. Uświadamiano także ludziom, że wywózki do Treblinki nie są żadną ucieczką, stanowią bowiem pewną śmierć.
W czasie, gdy trwała wojna Marek Edelman miał wielu przyjaciół, biorących wraz z nim udział w powstaniu. Dzielili także razem niedolę niewoli hitlerowskiej. Jednym z tych młodych ludzi był Michał Klepfisz, który został odznaczony pośmiertnie Krzyżem Virtuti Militari. Dokonał bohaterskiego czynu. Poświęcił własne życie zasłaniając własnym ciałem niemiecki automat, po to, by grupa powstańców mogła przejść dalej i walczyć w powstaniu. Zygmunt Frydrych natomiast poświęcił swoją walkę w getcie dla życia własnej córki, ta jednak popełniła po wojnie samobójstwo. Podczas walki, kiedy Niemcy wyszli do powstańców z białą flagą, Frydrych wystrzelił do nich i chybił. Jednak po wojnie słychać było opinie, które mówiły, że naruszył tym zachowaniem wojenne fair play. Edelman bronił zmarłego przyjaciela. Podawał jako argument brak uczciwych reguł walki ze strony okupanta. Kolejnym bohaterem był Henryk Grabowski. Był on przedstawicielem ŻOB - u po aryjskiej stronie. Nosił pseudonim: Heniek "Słoniniarz". Zdobywał dla organizacji różnego rodzaju narzędzia walki. Był to na przykład cyjanek, którym w razie niebezpieczeństwa należało się otruć. Dawał także schronienie wielu uciekinierom z getta. Jednym z takich uciekinierów był Jurek Wilner. Był poetą, a także przemycał broń na teren getta. Został aresztowany przez gestapo w 1943 roku. Poddawano go torturom, jednak zdołał uciec i schronić się u Grabowskiego. Potem zdołał powrócić do getta. To on dał sygnał do popełnienia samobójstwa na ulicy Miłej. Zeszyt z jego poezjami zachował się dzięki przezorności siostry przełożonej klasztoru dominikanek w Kolonii Wileńskiej.
Wśród powstańców był również Anielewicz, którego matka sprzedawała ryby i którym malował na czerwono skrzela aby wydawały się bardziej świeże. Warto wspomnieć, że właśnie to oszustwo wzbudzał wielki niesmak wśród wielu czytelników. Nie brakło także wielu odważnych kobiet w getcie. Jedną z nich była pani Hellerowa, rozdająca ludziom numerki życia. Inną była Guta, biorąca udział w powstaniu, a także prowadząca szkołę dla pielęgniarek pani Blumer. Kiedy dowiedziała się, że chorzy nie będą wywożeni do Treblinki znalazła na to sposób: rozkazał pielęgniarkom, aby łamały zdrowym pacjentom nogi lub ręce.
23) Rozmowy z katem - Kazimierz Moczarski - Literatura współczesna
Rozmowy z katem zostały wydane po śmierci autora w 1977 roku. Kazimierz Moczarski, który w czasie drugiej wojny światowej działał w Komendzie Głównej Armii Krajowej, został oskarżony przez komunistyczne władze o zdradę narodu i współpracę z gestapo. Był więziony. Skazano go na karę śmierci, którą następnie zamieniono na dożywotnie więzienie. Przebywał w jednej celi z likwidatorem żydowskiego getta w Warszawie, zbrodniarzem wojennym - Jürgenem Stroppem. Rozmowy z katem to dokument, którego bohaterem jest faszystowski zbrodniarz. Moczarski przeprowadził z nim wywiad, który przeplatany jest relacjami pamiętnikarskimi autora z pobytu w stalinowskim więzieniu. Wizerunek zbrodniarza został ukazany w taki sposób, że jawi się on nie tylko jako kat ale również ofiara nieludzkiej ideologii faszystowskiej, w którą wierzył. Jürgen Stropp opowiedział o swoim życiu. Mówił o tym , jak znalazł się w NSDAP, w jaki sposób zdobywał coraz większe uznanie w partii. Relacjonował też wydarzenia dotyczące likwidacji warszawskiego getta. Moczarski, jako członek AK przygotowywał wtedy zamach na Stroppa. Rozmówcy reprezentują zupełnie odmienne punkty widzenia. Walczyli po przeciwnych stronach. Ujawnia się tutaj zatem konflikt ideologiczny i światopoglądowy rozmówców, którzy pochodzili z innych krajów, otrzymali zupełnie inne wychowanie.
24) Tango - Sławomir Mrożek - Literatura współczesna
Tango to dramat w trzech aktach. Przedstawia sytuację rodziny Stomilów, którzy na początku pierwszego aktu grają w karty. Przy stoliku znajduje się Edek, Eugeniusz oraz babcia. Do pokoju Wchodzi Artur - młody człowiek. Złości się na to, że marnują czas na grę w karty. Wygania Edka. Babcię odsyła na katafalk, który jest pozostałością po dziadku. Dziadek umarł kilka lat temu, a katafalk pozostał. Wujowi Eugeniuszowi Artur zakłada na głowę klatkę na ptaki. Panująca w domu sytuacja, ciągły chaos i bałagan są dla Artura niezwykle irytujące. Pragnąłby rodziny statecznej, szanującej tradycję. Ojciec Artura zajęty jest przeprowadzaniem eksperymentu, który dotyczy Adama i Ewy. Nagle gaśnie światło. Wysiadły korki i Artur wygania wszystkich z pokoju. W tym momencie spod narzuty wychodzi Ala. Dopiero co się obudziła. Artur oświadcza się jej po czym przedstawia własną strategię ratowania kobiet, dzieci i artystów przed mężczyznami. Ala zgadza się wyjść za niego. W tym czasie Edek próbuje dostać się do sypialni Eleonory - matki Artura. Artur spostrzega to powiadamia ojca o romansie matki z Edkiem. Ojciec z oporami wchodzi do pokoju, gdzie rzekoma ma znajdować się Eleonora i kochanek. Okazuje się jednak, że znajdują się w nim wszyscy i siedząc za stołem grają w karty. Artur terroryzuje wszystkich rewolwerem, który zabrał ojcu. Zostawia wszystkich pod opieką Eugeniusza i udaje się na poszukiwania Ali. Oświadcza też wszystkim zgromadzonym, o swoich zamiarach wobec dziewczyny. Prosi babcię o błogosławieństwo. Wraca więc dawny porządek i piżama Stomila zostaje porządnie zapięta.
Na początku trzeciego aktu wszyscy zgromadzeni siedzą sztywno. Eugeniusz robi im zdjęcie zepsutym aparatem, natomiast Stomil nie chce ubrać gorsetu. Edek jest teraz kamerdynerem. Ala ubrana jest w suknię ślubną i welon. Eugeniusz jest strażnikiem tradycji. Nagle pojawia się Artur. Jest odmieniony. Nie wierzy już w ideały, które głosił dotychczas, zaprzecza im. Brata się z Edkiem. Zaczyna sprawować tyranie nad rodziną i wtedy Ala mówi mu, że rano zdradziła go z Edkiem. Teraz Edek zabija Artura i przejmuje władzę w domu Stomila. Eugeniusz czyści mu buty, teraz jest jego podwładnym.